VLAAMSE RAAD VOORSTEL VAN DECREET. van de heer W. Peeters c.s. houdende erkenning van voorlichtingsdiensten voor zwangere vrouwen in een noodsituatie

Transcriptie

1 Stuk 314 ( ) - Nr. 1 VLAAMSE RAAD ZITTING MAART 1990 VOORSTEL VAN DECREET van de heer W. Peeters c.s. houdende erkenning van voorlichtingsdiensten voor zwangere vrouwen in een noodsituatie TOELICHTING DAMES EN HEREN, In de Kamer van Volksvertegenwoordigers wordt wellicht straks het ontwerp van wet betreffende de zwangerschapsafbreking goedgekeurd. Dit betekent dat zwangere vrouwen in een noodsituatie, zoals omschreven in de wet, zich tot een geneesheer zullen kunnen wenden om hun zwangerschap te laten afbreken. De indiener van dit voorstel van decreet heeft zevenentwintig jaar huisartspraktijk achter de rug. In mijn zeventwintig jaren ervaring als familie arts, als vertrouwensarts, ben ik geregeld van zeer dichtbij geconfronteerd geweest met de onontkoombare realiteit van noodsituaties bij zwangerschap, pijnlijke toestanden van diepmenselijke nood waartoe een zwangerschap in een aantal, gelukkig zeldzame, gevallen aanleiding kan geven. Ik had zo vele keren de voldoening raadgever te mogen zijn voor jonge meisjes en vrouwen die in radeloze paniek de positieve apotheektest op mijn raadpleging bevestigd zagen. Geduldig luisteren, problemen tot hun ware proporties herleiden, empathie, begrip, ik heb er zoveel zwangerschappen kunnen mee redden. Bleek de noodsituatie echter reëel, dan stond ik machteloos. 601

2 314 ( ) - Nr. 1 Tegelijk echter waren er de vele tientallen meisjes en vrouwen die ik op mijn spreekuur zag, met de verwijsbrief van een Nederlandse abortuskliniek voor nacontrole. Het is zo dikwijls het trieste en hortende verhaal van menselijk leed, angst, van schuld, van onweerstaanbare druk. Ik had zo vaak het trieste gevoel, het besef : dit had vermeden kunnen worden. Waarom kwamen zij niet voordien? Ik stel de vraag al lang niet meer. Hoe had ik hen, indien het onafwendbaar leek, immers kunnen helpen? Dat is de trieste maatschappelijke realiteit in een land dat er zich op beroemt de meest strikte abortuswet te hebben en tegelijk lijdzaam toeziet hoe deze strafwet al dan niet wordt toegepast naargelang van het gerechtelijk arrondissement waarin een abortus wordt vervolgd, en oogluikend toelaat dat jaarlijks tot vrouwen zich vooral naar buitenlandse abortuscentra begeven. Het hele abortusdebat in het nationaal Parlement kwam neer op drie essentiële vragen. 1. Erkennen wij de maatschappelijke realiteit van de noodsituatie bij zwangerschap? Erkennen wij dat in bepaalde gevallen zwangerschapsafbreking de enig mogelijke oplossing is in een vitale noodsituatie? 2. Indien wij deze maatschappelijke realiteit aanvaarden, achten wij het noodzakelijk dat de strafwet inzake abortus aan deze maatschappelijke realiteit wordt aangepast? 3. Indien wij dat inderdaad noodzakelijk achten, hoe wordt die noodsituatie dan het duidelijkst en op de meest doeltreffende wijze juridisch omschreven in de strafwet? Wij zijn niet gelukkig met het antwoord dat de nationale wetgever op die laatste vraag heeft gegeven. Wij hebben daarover trouwens een eigen voorstel gedaan. Maar, hoe dan ook, de liberalisering van abortus heeft één gunstig effect. Zij brengt de gewetensbeslissing tot het laten afbreken van een zwangerschap bij de zoniet enige, dan toch wel veruit dichtst betrokkene, van wiens beslissing het al dan niet uitvoeren van abortus uiteindelijk afhangt : de zwangere vrouw. De zwangere vrouw die zich voor de verscheurende existentiële gewetensvraag ziet geplaatst : een kind te verlangen dat zij niet kan hebben. Het is mijn ervaring dat, juist ingevolge de striktheid van onze strafwet, de daaruit voortvloeiende volledige rechtsonzekerheid en de hypocrisie rond een oogluikend toegestaan abortustoerisme, de beslissing tot zwangerschapsafbreking aan de vrouw in de overgrote meerderheid van de gevallen wordt opgedrongen onder onweerstaanbare sociale druk, en meestal in een paniekreactie, die bij voorbaat iedere weloverwogen beslissing tussen een aantal mogelijke alternatieve oplossingen onmogelijk maakt. De beslissing wordt tot nog toe meestal boven het hoofd van de vrouw genomen, erger nog, zij wordt haar meestal opgedrongen. Het belangrijkste gevolg hiervan is bovendien dat de psychische en mentale verwerking van de vaak opgedrongen abortuservaring zeer vaak leidt tot ingrijpende problemen, zowel onmiddellijk als zelfs vele jaren na de ingreep. Wetenschappelijke studies in Nederland, uitgevoerd door de Vereniging voor de Bescherming van het Ongeboren Kind (VBOK), tonen aan dat de liberalisering van de abortuswetgeving in Nederland zeer snel aanleiding gaf tot het, vanuit voluntaristisch initiatief, opzetten van een aantal opvangcentra. De snelle groei en de behoefte aan meer adequate hulp maakten het al vlug noodzakelijk de medewerking van professionele hulpverleners in te roepen. De organisatie telt

3 3 ] 314 ( ) - Nr. 1 thans meer dan leden en 120 plaatselijke afdelingen. Tegelijk kon in Nederland, na een aanvankelijke stijging, een opmerkelijke daling van de abortuspraktijk worden vastgesteld. Het eerste doel van de VBOK is directe hulpverlening. Uit de snelle groei van de voorlichtingscentra blijkt vooral dat zij in ieder geval beantwoorden aan een grote behoefte. Vrouwen die nu in eerste instantie zelf geconfronteerd worden met de gewetensvraag van het al dan niet afbreken van de zwangerschap als enige oplossing voor de vitale noodsituatie die zij ervaren (ingevolge het existentiële conflict tussen het recht op leven van het kind dat zij in zich dragen en het eigen recht op volwaardig leven in hun persoonlijke integriteit en die van hun relatie met partner, gezin en samenleving), willen deze gewetensbeslissing nemen op basis van de nodige informatie en begeleiding. Bovendien is het meestal hun intiemste verlangen uit deze informatie en begeleiding voor hun toestand van uiterste nood een andere oplossing te vinden dan de zwangerschapsonderbreking. In de Senaatcommissie werd daarom door ons een amendement ingediend en goedgekeurd om de voorlichtingsprocedure verplicht te maken als een substantieel, essentieel onderdeel van de hele abortusprocedure, zoals ook de nazorg dat is. Ik verwijs naar de belangrijke discussie die daarrond in de Senaatscommissie langdurig werd gevoerd (Senaat, Stuk (BZ 1988) : Verslag namens de Verenigde Commissies voor de Justitie en voor de Volksgezondheid en het Leefmilieu uitgebracht door mevrouw J. Mayence-Goossens en mevrouw L. Lieten-Croes, blz. 119 tot 130). Deze voorlichtingsprocedure betreft een in artikel 59bis van de Grondwet bedoelde aangelegenheid. Het is voor de Vlaamse Gemeenschap dan ook een fundamentele opdracht aan deze voorlichtingsprocedure zin en inhoud te geven. Ook in Vlaanderen heeft de vrouw die zich door haar zwangerschap in een noodsituatie bevindt, het recht op voorlichting en begeleiding om met zichzelf tot een verantwoord gewetensoordeel te komen. Wij zijn ervan overtuigd dat op deze wijze zeer vele zwangerschappen zullen worden gered, ten bate van zowel de nieuwe mens, die recht op leven heeft, als van de vrouw die hem dat leven schenkt. Ik zie in mijn praktijk als huisarts de vele vrouwen die mij, zovele jaren later, nog steeds onnoemelijk dankbaar zijn voor de steun die hen de beslissing tot het behoud van hun kind deed nemen. Ons voorstel van decreet beoogt de erkenning van voorlichtingsdiensten die voor deze opvang, informatie en begeleiding van zwangere vrouwen door de Vlaamse Executieve moeten worden erkend. Dat kunnen centra zijn die zich met andere aspecten van de menselijke en relationele problematiek bezighouden. Het kunnen ook nieuwe centra zijn. De wet legt in ieder geval de verplichting op voorlichtingsdiensten te organiseren. De erkenning geldt echter een duidelijk omschreven, zeer specifieke opdracht : de opvang van zwangere vrouwen in een noodsituatie. Naast de directe hulpverlening aan de vrouw in nood is preventieve hulpverlening de voornaamste opdracht van de opvangcentra. Voorlichting over de bescherming van het ongeboren leven en over de ontwikkeling van het leven heeft inderdaad een preventief effect. Belangrijk is de boodschap van de vrouw in nood te onderkennen : in wat ze zegt en in wat ze niet

4 314 ( ) - Nr. 1 [ 4 ] zegt. De vraag naar abortus is vaak een etiketvraag die een véél meer fundamentele nood verbergt. Naast de informatie en de directe hulpverlening is het essentieel de vrouw te laten spreken, zodat zij afstand kan nemen van haar probleem en zich opnieuw als een persoon weet te situeren. Een dergelijke opvang kan noch aanradend noch afradend zijn. Elke moraliserende houding riskeert de emoties van de vrouw nog te verscherpen en haar beslissing nog te bespoedigen als reactie op de inmenging". Bovendien rijst de vraag : hebben wij het recht in situaties als deze alleen aan ons geweten te denken? De psychoanalyticus Francoise Dolto zegt het als volgt :... deze geneesheren denken op de eerste plaats aan hun geweten : deze vrouw wil zich laten aborteren, maar dat kunnen zij niet goedkeuren. Maar ze zien niet in dat dit geweten dat het leven wil verdedigen, niet alleen dat van het kind, maar ook ten minste het leven van de vrouw moet beschermen". De zeer geëigende opvang van vrouwen in deze zeer specifieke noodsituatie van een kind te willen dat zij niet kunnen aanvaarden" bestaat zowel in informatie als in luisteren. Dit luisteren moet gebeuren in een klimaat van neutraliteit en welwillendheid. Het gaat hier niet om een neutraliteit ten opzichte van het recht op het leven van de mens in wording in de moederschoot, maar over een houding die groeide vanuit de ervaring, en die het best de kansen op een positieve beslissing van de vrouw blijkt te bevorderen, om én moeder én kind te helpen. Die neutraliteit moet worden gegarandeerd door het gesprek te laten plaatshebben in een centrum dat gescheiden is van de abortuskliniek. De raadgever of gesprekspartner mag alleszins niet verbonden zijn aan het team dat instaat voor de uitvoering, met de nodige medisch-technische waarborgen, van de ingreep. In ons voorstel van decreet hebben wij de specifieke opdracht van een voorlichtingsdienst voor zwangere vrouwen in een noodsituatie in die zin concreet omschreven. Wij kennen die taak toe aan een daartoe door de Vlaamse Executieve erkend centrum dat bestaat uit een multidisciplinair team van ten minste een arts, een psycholoog en een maatschappelijk werker, onder leiding van een daartoe aangesteld verantwoordelijk persoon. Volgens de aard van de zwangerschapsproblematiek kan de inbreng van genetici, ethici, geestelijken... worden ingeroepen. Om de neutraliteit te garanderen voorzien wij er in ons voorstel van decreet in dat voorlichting en begeleiding gebeuren in een dienst die hiërarchisch onafhankelijk is van de instelling voor gezondheidszorg waarin, na verloop van de voorlichtingsprocedure zoals bedoeld in de wet, eventueel de technische ingreep van abortus provocatus wordt uitgevoerd. Het verslag van de opvangprocedure bezorgt de vrouw aan de uitvoerende arts als attest dat aan de door de wet bedoelde voorlichting is voldaan. Een dubbel van dit verslag wordt, onder waarborg van het beroepsgeheim, bewaard in een persoonlijk dossier. Analyses van de totaliteit van deze dossiers moeten na verloop van tijd belangrijke beleidsrichtinggevende elementen opleveren naar een preventief beleid op langere termijn, via een aantal kanalen van maatschappelijke opvoeding, van de school tot de verschillende welzijnsvoorzieningen in de Vlaamse Gemeenschap.

5 [ 5 ] 314 ( ) - Nr. 1 Wij vonden ten slotte Kind en Gezin het meest geëigende organisme voor advies tot erkenning, voor controle op de naleving van de bepalingen en voor eventuele intrekking van de erkenning van de voorlichtingsdiensten zoals die binnen de door dit voorstel van decreet omschreven voorwaarden worden opgericht. W. PEETERS

6 314 ( ) - Nr. 1 [ 6 ] VOORSTEL VAN DECREET Artikel 1 Dit decreet regelt een in artikel 59bis van de Grondwet bedoelde aangelegenheid. Artikel 2 In dit decreet wordt verstaan onder 1. voorlichting : alle nuttige informatie aan een zwangere vrouw, inzonderheid over de onmiddellijke en toekomstige medische risico's waaraan zij zich blootstelt door het afbreken van haar zwangerschap, over de rechten, de bijstand en de voordelen, bij wet gewaarborgd aan de gezinnen, aan de al dan niet gehuwde moeders en hun kinderen, alsook over de mogelijkheden om een kind dat geboren zal worden te laten adopteren ; 2. begeleiding : alle nuttige hulp en raad over de middelen waarop een zwangere vrouw een beroep kan doen voor de oplossing van de medische, psychologische en maatschappelijke problemen welke door haar toestand van zwangerschap zijn ontstaan ; 3. noodsituatie : iedere toestand van fysische, psychische en sociale nood waardoor een zwangere vrouw het uitdragen van haar zwangerschap tot de geboorte van een kind als een onaanvaardbare bedreiging voor de integriteit van haar persoon en haar relatie ervaart ; 4. de wet : de wet van [...] betreffende de zwangerschapsafbreking, tot wijziging van de artikelen 348, 350, 351 en 352 van het Strafwetboek en tot opheffing van artikel 353 van hetzelfde Wetboek. Artikel 3 1. De voorlichtingsdienst, zoals bedoeld in artikel 2, 1, b) van de wet, is onderworpen aan een erkenning onder de in artikel 4 van dit decreet bepaalde voorwaarden. 2. Alleen verenigingen zonder winstoogmerk, opgericht conform de wet van 27 juni 1921 waarbij aan de verenigingen zonder winstgevend doel en aan de instellingen van openbaar nut rechtspersoonlijkheid wordt verleend, of publiekrechtelijke rechtspersonen kunnen als voorlichtingsdienst voor zwangere vrouwen in een noodsituatie worden erkend. Artikel 4 Om als voorlichtingsdienst voor zwangere vrouwen in een noodsituatie te worden erkend, moet de dienst beantwoorden aan de volgende voorwaarden. 1. De voornaamste activiteit van de dienst moet bestaan in voorlichting en begeleiding van zwangere vrouwen in een noodsituatie. 2. De dienst moet beschikken over of een beroep kunnen doen op een interdisciplinair team dat bestaat uit ten minste één arts, één psycholoog en één maatschappelijk werker. De Vlaamse Executieve bepaalt de nadere voorwaarden waaraan de leden van het interdisciplinair team moeten voldoen en de kwalificaties waarover zij moeten beschikken.

7 [ 7 ] 314 ( ) - Nr De dienst moet hiërarchisch onafhankelijk zijn van de instelling voor gezondheidszorg waarin, na voorlichting en begeleiding in het centrum, de eventuele zwangerschapsonderbreking wordt verricht. 4. De dienst moet worden geleid door een persoon die beantwoordt aan de voorwaarden en beschikt over de kwalificaties bepaald door de Vlaamse Executieve. 5. De dienst moet ten minste de volgende opdrachten uitvoeren : a) aan de zwangere vrouw in een noodsituatie die zich op de dienst aanmeldt, alle nodige voorlichting en begeleiding verstrekken ; b) op haar verzoek een uitvoerig schriftelijk en gemotiveerd verslag betreffende alle aan haar verstrekte voorlichting en begeleiding opstellen. Dit verslag wordt gedagtekend en ondertekend door het hoofd van de dienst. De zwangere vrouw in een noodsituatie overhandigt dit verslag aan de geneesheer tot wie zij eventueel een verzoek tot onderbreking van haar zwangerschap richt. Een tweede exemplaar van het verslag wordt door de voorlichtingsdienst voor zwangere vrouwen in een noodsituatie bewaard in een persoonlijk dossier. De dienst dient de regels van het beroepsgeheim te eerbiedigen. Artikel 5 De Vlaamse Executieve bepaalt de opdrachten van Kind en Gezin inzake de uitvoering van en het toezicht op de naleving van de bepalingen van dit decreet en de besluiten ter uitvoering ervan. Artikel 6 1. De in artikel 3 voorgeschreven erkenning wordt afgegeven of geweigerd door de Vlaamse Executieve op gemotiveerd advies van Kind en Gezin. De Vlaamse Executieve bepaalt de procedure en modaliteiten. 2. De Vlaamse Executieve kan, op gemotiveerd advies van Kind en Gezin, bij niet-naleving van één van de in artikel 4 van dit decreet bepaalde voorwaarden en bij weigering van de voorlichtingsdienst voor vrouwen in een noodsituatie zich aan het in artikel 5 van dit decreet vermelde toezicht te onderwerpen, de erkenning bij gemotiveerde beslissing intrekken. Artikel 7 Dit decreet treedt in werking zestig dagen na de bekendmaking ervan in het Belgisch Staatsblad. W. PEETERS H. COVELIERS P. VAN GREMBERGEN