Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar (R1780) Goedkeuring en uitvoering van het op 25 mei 2000 te New York totstandgekomen Facultatief Protocol bij het Verdrag inzake de rechten van het kind inzake de betrokkenheid van kinderen bij gewapende conflicten Nr. 3 MEMORIE VAN TOELICHTING 1. GOEDKEURING VAN HET PROTOCOL 1.1 Algemeen Op 25 mei 2000 is na langdurige onderhandelingen in het kader van de Verenigde Naties te New York tot stand gekomen het Facultatief Protocol bijhet Verdrag inzake de rechten van het kind inzake de betrokkenheid van kinderen bijgewapende conflicten (Trb. 2001, 36 en 131; hierna te noemen het Facultatief Protocol). Tijdens de Millenniumtop van 5 9 september 2000, eveneens te New York, is het Facultatief Protocol voor het Koninkrijk ondertekend. Dit Facultatief Protocol bevat onder meer de volgende verplichtingen: 1. Leden van de krijgsmacht met een leeftijd onder de 18 jaar mogen niet rechtstreeks deelnemen aan vijandelijkheden. 2. Personen met een leeftijd onder de 18 jaar mogen niet gedwongen worden ingelijfd of opgenomen in de krijgsmacht. 3. Elke staat moet bijde bekrachtiging van het Facultatief Protocol een verklaring afleggen, aangevend wat de minimumleeftijd is waarop personen lid mogen worden van de krijgsmacht en welke maatregelen worden genomen om te verzekeren dat rekrutering onder de 18 jaar volstrekt vrijwillig is. 4. Bijde recrutering onder de 18 jaar moeten ten minste de volgende zaken gewaarborgd worden: recrutering is daadwerkelijk vrijwillig; recrutering vindt plaats met volledige instemming van de ouders of wettelijke vertegenwoordigers; de betreffende personen zijn volledig ingelicht over de plichten die gemoeid zijn met de militaire dienst. Bijde totstandkoming van het Facultatief Protocol heeft een internationale discussie plaatsgevonden over de zogenoemde «straight-18»-regeling. Dit houdt in dat de leeftijdgrens voor zowel de deelname aan gewapende conflicten als voor vrijwillige indiensttreding op 18 jaar wordt vastgesteld. De landen die een grote bijdrage leveren aan internationale crisisbeheersingoperaties, dreigden echter af te zien van de ondertekening van het KST tkkst29976R ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2005 Tweede Kamer, vergaderjaar , (R1780), nr. 3 1

2 Protocol als deze regeling in het Protocol zou worden opgenomen. De «straight-18»-regeling is dan uiteindelijk ook niet opgenomen in het Facultatief Protocol. In Nederland heeft de discussie over het hanteren van een «straight-18»- regeling ook gespeeld. Sinds 1999 is intensief overleg gevoerd met de Tweede Kamer over de wijze waarop invulling moet worden gegeven aan de aanstelling en inzet van militairen. Aanleiding waren twee door de Tweede Kamer aangenomen moties van de leden Zijlstra/Van t Riet en Harrewijn. Op 14 december 1999 is de motie van de leden Zijlstra/Van t Riet (Kamerstukken , X, nr. 22) ingediend met onder meer het verzoek aan de regering de leeftijdsgrens voor vrijwillige recrutering te verhogen naar 18 jaar en zich bij de eerstvolgende onderhandelingen over het Facultatief Protocol actief in te zetten voor een wereldwijde acceptatie van deze leeftijdsgrens. Op 14 februari 2000 heeft het lid Harrewijn een motie (Kamerstukken II, , , nr. 15) ingediend die de regering onder meer oproept er naar toe te werken dat vanaf 2002 jongeren pas werkelijk als militair in dienst treden bijdefensie als zijde leeftijd van 18 jaar hebben bereikt. Het advies van de Raad van State van het Koninkrijk wordt niet openbaar gemaakt, omdat het zonder meer instemmend luidt (artikel 25a, vijfde lid j vierde lid, onder b, van de Wet op de Raad van State). In vier brieven aan de Tweede Kamer (Kamerstukken II, , , nr. 45 en 48; Kamerstukken II, , , nr. 52 en Kamerstukken II, , , nr. 56) en tijdens de overleggen met de vaste commissie voor defensie van 7 maart, 13 juni en 25 juni 2002 heeft de staatssecretaris van defensie het standpunt van de Nederlandse regering uiteengezet. Dit houdt in dat het Nederlandse beleid in grote lijnen al in overeenstemming is met de regels van het Protocol, maar dat het hanteren van een «straight-18»- regeling voor het ministerie van defensie onhaalbaar is, omdat werving onder schoolverlaters, waarvan zeventienjarigen een belangrijk deel uitmaken, onmisbaar is voor een goed bezette en adequaat functionerende krijgsmacht. Zo werden in jongeren in de leeftijd van 17 jaar aangesteld als beroepspersoneel voor een bepaalde tijd (BBT). Deze groep maakte ongeveer 27 procent uit van het totaal van de in dat jaar aangestelde BBT-ers. Voorts blijkt uit onderzoek dat voor deze jongeren een overbruggingsperiode, waarin zijgeen militair maar een burgerstatus hebben, niet aantrekkelijk is. Ze willen immers bij defensie komen werken om militair te worden en willen zoveel mogelijk de bij het beroep van militair behorende status krijgen. Zaken als het dragen van een uniform (en hier trots op kunnen zijn), een fysieke inspanning leveren, de teamvorming en discipline, spelen hierbijeen niet te onderschatten rol. Het vooruitzicht eerst een jaar als burger te moeten dienen en daarna pas militair te mogen worden is uit een oogpunt van werving van zeventienjarigen weinig aanlokkelijk. Ook het gedurende de opleiding als burger tussen veelal slechts enkele maanden oudere klasgenoten die wél een militaire status hebben te moeten vertoeven geeft het gevoel er niet echt bijte horen. Dit kan een negatieve invloed hebben op de motivatie en daarmee op het tussentijds verloop van deze zeventienjarigen. De staatssecretaris heeft derhalve voorgesteld om wel zeventienjarigen in dienst te blijven nemen, maar hen aan te stellen als aspirant-militair ambtenaar en de status daarvan vast te leggen in de Militaire Ambtenarenwet 1931 (MAW). Uiteindelijk heeft staatssecretaris de volgende toezeggingen gedaan: aspirant-militair ambtenaren worden niet ingezet als combattant, ook Tweede Kamer, vergaderjaar , (R1780), nr. 3 2

3 is deelname uitgesloten aan crisisbeheersings- en vredeshandhavende operaties; aspirant-militair ambtenaren mogen geen handvuurwapens dragen, behalve bijexercitie, oefeningen en schietopleidingen. Alleen bijde schietopleiding wordt scherpe munitie gebruikt; aspirant-militair ambtenaren kunnen de dienst te allen tijde verlaten en krijgen bij het bereiken van de leeftijd van 18 jaar de expliciete keuze om als volwaardig militair in dienst te treden; de proeftijd voor aspirant-militair ambtenaren duurt minimaal tot het bereiken van de leeftijd van 18 jaar, waardoor ze ieder moment weg kunnen gaan; aspirant-militair ambtenaren worden na de initiële opleiding niet in een functie geplaatst bijde eenheden. Zijworden per eenheid apart begeleid; voordat zeventienjarigen kunnen worden aangesteld als aspirantmilitair ambtenaar moeten de wettelijke vertegenwoordigers een verklaring ondertekenen dat zijgeen bezwaar hebben tegen deze aanstelling. Op 25 juni 2002 zijn twee moties ingediend. De motie van het lid Albayrak (Kamerstukken II, , , nr. 53) om de leeftijd van indiensttreding te verhogen naar 18 jaar is niet aangenomen. De tweede motie van het lid De Vries c.s. (Kamerstukken II, , , nr. 54) met als inhoud de instemming van de ouders schriftelijk vast te leggen in de Militaire Ambtenarenwet, met inachtneming van het voorstel van de regering om zeventienjarigen de status van aspirant-militair ambtenaar te geven en dit eveneens te waarborgen in de MAW, is echter wel aangenomen. Met het onderhavige voorstel onder punt 3 van deze toelichting wordt uitvoering gegeven aan de gedane toezeggingen. Het gaat bijhet invoeren van de status van aspirant-militair ambtenaar derhalve om het invoeren van een overbruggingsstatus, die maximaal tegemoet komt aan de intentie tot bescherming van zeventienjarigen en tegelijkertijd zo min mogelijk ten koste zal gaan van de werving. Over dit wetsvoorstel is op 17 maart 2004 overeenstemming bereikt met de Centrales van overheidspersoneel die deel uitmaken van het Sectoroverleg Defensie. 1.2 Artikelsgewijze toelichting van het Protocol Artikel 1 tot en met 7 Met de onder punt 3 van deze toelichting bedoelde ontwerpwijziging van de Militaire Ambtenarenwet wordt invulling gegeven aan deze artikelen van het Protocol. Tevens wordt op deze wijze uitvoering gegeven aan de door de Tweede Kamer aangenomen motie van het lid De Vries c.s., zoals in het algemene deel van deze toelichting is uiteengezet. Artikel 8 Dit artikel voorziet in periodieke verslaglegging over de implementatie en toepassing van het Protocol aan het Comité voor de Rechten van het Kind, ingesteld bijhet op 20 november 1989 te New York totstandgekomen Verdrag inzake de rechten van het kind (Trb. 1990, 46 en 170). Tweede Kamer, vergaderjaar , (R1780), nr. 3 3

4 2. KONINKRIJKSPOSITIE Voor wat het Koninkrijk der Nederlanden betreft wordt, evenals voor het Verdrag inzake de rechten van het kind, de goedkeuring voor het gehele Koninkrijk gevraagd. De regering van de Nederlandse Antillen acht medegelding van het Protocol voor haar land wenselijk en onderstreept daarbij het belang van de bescherming van kinderen. Er is voor de Nederlandse Antillen geen noodzaak tot het opstellen van aanvullende uitvoeringswetgeving. Wat de verplichtingen onder het Protocol inzake vrijwillige recrutering betreft, zij vermeld dat de Nederlandse Antillen geen vrijwillige recrutering kennen. Het vrijwilligerscorps Nederlandse Antillen is een weerkorps in de zin van de Landsverordening weerkorpsen (PB 1997, 335). Hierin wordt de minimumleeftijd bepaald op 18 jaar, hetgeen in overeenstemming is met artikel 4 van het Facultatief Protocol. De regering van Aruba acht medegelding van het Protocol voor haar land eveneens wenselijk. Voor Aruba bestaat evenmin noodzaak tot het opstellen van aanvullende uitvoeringswetgeving en ook dit land kent geen vrijwillige recrutering. 3. TOEVOEGING VAN ARTIKEL 1A AAN DE MILITAIRE AMBTENARENWET 1931 (MAW) 3.1 Algemeen Tot de inwerkingtreding in 1997 van de Kaderwet dienstplicht en het opschorten van de opkomstplicht bestond de krijgsmacht voornamelijk uit dienstplichtigen en een kader van vrijwillig dienend beroepspersoneel. De dienstplichtigen werden op grond van de Dienstplichtwet voor de eerste oefening in werkelijke dienst geroepen in het jaar waarin zij de leeftijd van 18 jaar bereikten. Hoewel het beroepspersoneel voor een belangrijk deel werd geworven uit degenen, die hun dienstplicht reeds vervuld hadden, was het ook altijd al mogelijk om vrijwillig dienst te nemen zonder eerst dienstplichtig te zijn geweest. Als minimumleeftijd waarop aanstelling als militair ambtenaar mogelijk was werd in de aanstellingsregelingen een grens van 17 jaar gehanteerd, hoewel het met name bij de Koninklijke Marine sporadisch wel voorkwam dat personen kort voor het bereiken van die leeftijd reeds in opleiding werden genomen. Bij deelname van Nederlandse troepen aan vredesoperaties onder leiding en toezicht van de Verenigde Naties werd er evenwel naar gestreefd geen personen die de leeftijd van 18 jaar nog niet hadden bereikt deel uit te laten maken van de uitgezonden eenheden. Sinds het opschorten van de opkomstplicht bestaat de Nederlandse krijgsmacht alleen uit vrijwillig dienenden, militaire ambtenaren aangesteld bij het beroepspersoneel. Dit personeel moet geworven worden op de arbeidsmarkt en aangezien jongeren niet meer door middel van de «eerste oefening» kennismaken met de krijgsmacht, vormen schoolverlaters een belangrijke doelgroep. Deze jongeren hebben vaak de leeftijd van 18 jaar nog niet bereikt. 3.2 Artikelsgewijze toelichting Artikel 1a, eerste en tweede lid Omdat in de wet tot op heden geen formele ondergrens naar leeftijd bestond voor een aanstelling als militair ambtenaar, wordt thans in het eerste lid die minimumleeftijd bepaald op 18 jaar en wordt tegelijkertijd in het tweede lid de status van aspirant-militair ambtenaar ingevoerd voor Tweede Kamer, vergaderjaar , (R1780), nr. 3 4

5 het indiensttreden van personen die wel de leeftijd van 17 jaar, maar nog niet de leeftijd van 18 jaar hebben bereikt. Hiermee wordt invulling gegeven aan de verplichtingen uit het Facultatief Protocol. Overeenkomstig de bepalingen van het Protocol wordt gewaarborgd, dat indiensttreding van personen onder de 18 jaar geschiedt met schriftelijke instemming van de wettelijke vertegenwoordigers. Tevens wordt hierdoor zoveel als mogelijk tegemoetgekomen aan de hierboven beschreven wensen van de Tweede Kamer. Door zeventienjarigen de status van aspirant-militair ambtenaar te geven tot het moment dat zij18 jaar worden, hebben zijwél een militaire status, maar wordt hun arbeidssituatie met een aantal waarborgen omkleed. Artikel 1a, derde lid Als hoofdregel geldt dat aspirant-militair ambtenaren niet als combattant worden ingezet. Dit houdt niet alleen in dat zijniet worden ingezet in geval van oorlog, maar ook dat zijniet worden ingezet in andere buitengewone omstandigheden als bedoeld in artikel 1, eerste lid, van de Coördinatiewet uitzonderingstoestanden. Om dit te waarborgen wordt aan aspirant-militair ambtenaren die tijdens hun aspirantschap hun initiële opleiding hebben voltooid geen functie toegewezen. Ook is een deelname aan internationale crisisbeheersings- en vredeshandhavende operaties uitgesloten. Zijmogen dus niet worden uitgezonden, noch voor operaties onder leiding en toezicht van de Verenigde Naties, noch voor andere operaties, opdat zijop geen enkele wijze bijeen gewapend conflict betrokken kunnen worden. Voorts is in het derde lid geregeld dat «gewapende dienst» is uitgesloten. Hiermee wordt bedoeld dat aspirant-militair ambtenaren geen werkzaamheden of diensten mogen verrichten waarbijwapens worden gedragen en daadwerkelijk kunnen worden gebruikt, zoals wachtdiensten. Een uitzondering wordt gemaakt voor zuivere opleidingsactiviteiten als exercitie, oefeningen, schietopleidingen en (incidenteel voorkomende) ceremoniële taken, zoals erewachten. Behalve bijde schietopleiding, waarbijuitsluitend in een afgeschermde en volledig gecontroleerde omgeving met scherp wordt geschoten, wordt bijgeen van bovengenoemde activiteiten gebruik gemaakt van scherpe munitie. Artikel 1a, vierde en vijfde lid Deze leden geven invulling aan het waarborgen van het volstrekt vrijwillige karakter en het kunnen maken van een bewuste keuze. De status van aspirant-militair ambtenaar, die maximaal twaalf maanden kan duren, maakt deel uit van de proeftijd die aan een aanstelling is verbonden. De aspirant-militair ambtenaar kan, gelet op dit proeftijdkarakter, zolang hij de status van aspirant bezit, op ieder gewenst moment schriftelijk te kennen geven dat hijer de voorkeur aan geeft zijn dienstverband te beëindigen. Deze status gaat bijhet bereiken van het 18e jaar over in die van regulier militair ambtenaar. Het is daarbij mogelijk dat de proeftijd daarna nog doorloopt, bijvoorbeeld in het geval dat iemand slechts enkele maanden voor zijn 18e verjaardag is aangesteld als aspirant-militair ambtenaar. Aspirant-militair ambtenaren worden vóór hun 18e verjaardag expliciet gewezen op de mogelijkheid de dienst te mogen verlaten. De Staatssecretaris van Defensie, C. van der Knaap De Minister van Buitenlandse Zaken a.i., A. Nicolaï Tweede Kamer, vergaderjaar , (R1780), nr. 3 5