Ino&fcomen ~ļ î 3 APR 2017

Transcriptie

1 B -ui MnWrld"" Tel: Prof.Dr.Dorgetolaan 14 Fax: AM Eindhoven, Netherlands ey.com Ftostbus 45S 5600 AL Eindhoven. Netherlands Provinciale Staten van de provincie Noord-Brabant T.a.v. statengriffler Postbus MC 's-hertogenbosch i l l i n i u m Eindhoven, 11 april 2017 Ino&fcomen ~ļ î 3 APR 2017 JGEN AL7DCHZavm Geachte leden van Provinciale Staten, FTovinc o Brabant Wij bevestigen u ermee akkoord te gaan dat de in de bijlage opgenomen tekst van de controleverklaring (met w.g. ondertekening) wordt opgenomen in de bij dejaarstukken behorende jaarrekening 2016 van de provincie Noord Brabant. Deze Jaarstukken dienen te worden uitgebracht overeenkomstig het aan ons voorgelegde definitieve concept (c.q. de laatste drukproef rekening houdend met de aangegeven wijzigingen) waarvan een gewaarmerkt exemplaar is bijgevoegd. De tekst van de controleverklaring Is voorzien van de naam van onze accountantspraktijk en de naam van de accountant, echter zonder persoonlijke handtekening. Wij verzoeken u deze tekst van de controleverklaring zonder persoonlijke handtekening op te nemen in de openbaar te maken Jaarstukken. Wij sluiten één exemplaar bij van de controleverklaring voorzien van een originele handtekening. Dit exemplaar is ten behoeve van uw archief. Tevens bevestigen wij u ermee akkoord te gaan dat het afschrift van onze controleverklaring zonder persoonlijke handtekening wordt openbaar gemaakt, mits de opgemaakte jaarrekening ongewijzigd wordt vastgesteld door Provinciale Staten. Openbaarmaking van de controleverklaring is slechts toegestaan tezamen met deze jaarrekening. Indien u dejaarstukken en de controleverklaring opneemt op internet, dient u te waarborgen dat de Jaarrekening goed is afgescheiden van andere Informatie op de internetsite. Afscheiding kan bijvoorbeeld plaatsvinden door de jaarrekening ín niet bewerkbare vorm als een afzonderlijk bestand op te nemen of door een waarschuwing op te nemen indien de lezer dejaarstukken verlaat ("u verlaat de beveiligde, door de accountant gecontroleerde jaarrekening"). Een exemplaar van de jaarrekening dient te worden ondertekend door de leden van het college van Gedeputeerde Staten en te worden aangeboden aan Provinciale Staten. Deze Jaarrekening dient te worden vastgesteld in een vergadering van Provinciale Staten en de vaststelling dient te worden genotuleerd. Emit a Young Accountants LLP It»n limited liability partnership opgericht naar hel recht van Engeland en Wales en geregistreerd NJ Companies Hou» onder registratienummer 0C33S594. In relatie tot Ernst t Young Accountants LLP wordl de term partner gebruikt voor een (vertegenwoordiger van een) vennoot van Ernst I Young Accountants LLP, Ernst S Young Accountants LLP ii statutair gevestigd te 6 Hor* London Place, London, SE1 2DA, Verenigd KDdnkrlJK, heelt haar hoofdvestiging aan Boompjes 258, 3011 XZ Rotterdam, Nederland en Is geregistreerd WJ de Kamer van Koophandel Rotterdam onder nummer Op onze werkzaamheden zijn algemene voorwaarden van toepassing, waarin een beperking van de aaraprakelumwid Is opgenomen.

2 EY Pagina 2 Building a better working world Overigens wijzen wij erop dat, indien tot de vergadering van Provinciale Staten omstandigheden blijken die aanpassing van dejaarstukken noodzakelijk maken, een dergelijke aanpassing nog vóór de vergadering van Provinciale Staten moet worden gemaakt. Uiteraard vervalt in die situatie onze bovengenoemde toestemming. Hoogachtend, Ernst ä Yo Accountants LLP Bijlagen: controleverklaring van de onafhankelijke accountant zonder persoonlijke handtekening ten behoeve van opname in de jaarstukken controleverklaring van de onafhankelijke accountant voorzien van de originele handtekening ten behoeve van uw archief gewaarmerkt exemplaar van het aan ons voorgelegde definitieve concept van de jaarstukken informatieblad Openbaarmaking van controleverklaringen

3 ffmm-t* Ernst à Young Accountants LLP Tel: +31B pa Prof.Dr.Dorgelolaan 14 Fax: ^kjbļ I 5613 AM Eindhoven, Netherlands ey.com Postbus 455 working wortel A L E l n d n o v e n ' Netherlands Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan: Provinciale Staten van de provincie Noord-Brabant Verklaring over de in de jaarstukken opgenomen jaarrekening 2016 Wij hebben de jaarrekening 2016 van de provincie Noord-Brabant te 's-hertogenbosch gecontroleerd. Naar ons oordeel: geeft de in dejaarstukken opgenomen Jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van zowel de baten en lasten over 2016 als van de activa en passiva van de provincie Noord-Brabant op 31 december 2016 in overeenstemming met het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV); zijn de in de jaarrekening verantwoorde baten en lasten, alsmede de balansmutaties over 2016 in alle van materieel belang zijnde aspecten rechtmatig tot stand gekomen in overeenstemming met de begroting en met de in de relevante wet- en regelgeving opgenomen bepalingen, waaronder provinciale verordeningen, zoals opgenomen in het normenkader, welke op 30 januari 2017 ter kennisgeving naar Provinciale Staten Is verzonden. De jaarrekening bestaat uit: het overzicht van baten en lasten In de rekening over 2016; de balans per 31 december 2016; de toelichting met een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen; en de in het bijlageboek opgenomen bijlagen met de volgens het BBV vereiste toelichting, te weten bijlagen 4, 5, 5a, 12 (SISa-biJlage met de verantwoordingsinformatie over specifieke uitkeringen) en 13. Eĩe basis vuor ons oordeel Wij hebben onze controle uitgevoerd volgens het Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden, het Besluit accountantscontrole decentrale overheden (Bado), het controleprotocol dat is vastgesteld door Provinciale Staten op 20 januari 2017 en de Regeling Controleprotocol Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublīeke sector (WNT) 2016 vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de sectie "Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening". Wij zijn onafhankelijk van de provincie Noord-Brabant zoals vereist in de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assurance-opdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelljkheldsregels In Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA). Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

4 Pagina 2 Building a better working world M? ínriaüísií Op basis van onze professionele oordeelsvorming hebben wij de materlalltelt voor de jaarrekening als geheel bepaald op C , waarbij de bij onze controle toegepaste goedkeuringstolerantie voor fouten IK en voor onzekerheden 3ťĥ van de totale lasten Inclusief toevoegingen aan reserves bedraagt, zoals voorgeschreven In artikel 2 lid 1 Bado. Wij houden ook rekening met afwijkingen en/of mogelijke afwijkingen die naar onze mening voor de gebruikers van de jaarrekening om kwalitatieve redenen materieel zijn, zoals ook bedoeld in artikel 3 Bado. Daarbij zijn voor de controle van de in de jaarrekening opgenomen WNT-informatīe de materialiteitsvoorschriften gehanteerd zoals vastgelegd in de Regeling controleprotocol WNT Wij zijn met Provinciale Staten overeengekomen dat wij aan Provinciale Staten tijdens onze controle geconstateerde afwijkingen boven C rapporteren, alsmede kleinere afwijkingen die naar onze mening om kwalitatieve of WNT-redenen relevant zijn. Verklaring over de ín de jaarstukken opgenomen andere informatie Naast de jaarrekening en onze controleverklaring daarbij, omvatten dejaarstukken andere informatie, die bestaat uit: het jaarverslag, waaronder de inleiding, de programmaverantwoording en de paragrafen; de In het bijlagenboek opgenomen bijlagen 1, 2, 3, 6, 7,8,9,10,11,14,15 en 16. Op grond van onderstaande werkzaamheden zijn wij van mening dat de andere Informatie: met de jaarrekening verenigbaar is en geen materiële afwijkingen bevat; alle Informatie bevat die op grond van het BBV Is vereist. Wij hebben de andere informatie gelezen en hebben op basis van onze kennis en ons begrip, verkregen vanuit de jaarrekeningcontrole of anderszins, overwogen of de andere informatie materiële afwijkingen bevat. Met onze werkzaamheden hebben wij voldaan aan de vereisten In de Provinciewet en de Nederlandse Standaard 720. Deze werkzaamheden hebben niet dezelfde diepgang als onze controlewerkzaamheden bij de jaarrekening. Het college van Gedeputeerde Staten is verantwoordelijk voor het opstellen van de andere informatie, waaronder het Jaarverslag in overeenstemming met het BBV.

5 EY Building a better working world Pagina 3 Beschrijving van verantwoordelijkheden met betrekking tot de jaarrekening Vsľfcníwoorceiijkh eden ven h&ï :ú\eųe van Gedeputeerde Staten en Provinciale Staten voor de jaarrĩkeninņ Het college van Gedeputeerde Staten is verantwoordelijk voor het opmaken en getrouw weergeven van de Jaarrekening in overeenstemming met het BBV. Het college van Gedeputeerde Staten is ook verantwoordelijk voor het rechtmatig tot stand komen van de in de jaarrekening verantwoorde baten en lasten, alsmede de balansmutaties, in overeenstemming met de begroting en met de In de relevante wet en regelgeving opgenomen bepalingen, waaronder provinciale verordeningen, zoals opgenomen in het normenkader, welke op 30 Januari 2017 ter kennisgeving naar Provinciale Staten is verzonden. In dit kader Is het college van Gedeputeerde Staten tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing die het college van Gedeputeerde Staten noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening en de naleving van die relevante wet en regelgeving mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude. Provinciale Staten is als kaderstellend en controlerend orgaan op grond van de Provinciewet verantwoordelijk voor het uitoefenen van toezicht op het proces van financiële verslaggeving van de provincie. Onze vefítit*'ocì dèíijkhiîdŕri vaor de controle van de jaarrekening Onze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht dat wij daarmee voldoende en geschikte controle informatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel. Onze controle Is uitgevoerd met een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid waardoor het mogelijk Is dat wij tijdens onze controle niet alle materiële fouten en fraude ontdekken. Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fouten of fraude en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen. De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel. Wij hebben deze accountantscontrole professioneel kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeelsvorming toegepast in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, het Bado, het controleprotocol dat is vastgesteld door Provinciale Staten op 20 januari 2017, de Regeling Controleprotocol WNT 2016, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen. Onze controle bestond onder andere uit: het identificeren en inschatten van de risico's dat de jaarrekening afwijkingen van materieel belang bevat als gevolg van fouten of fraude dan wel het niet rechtmatig tot stand komen van baten en lasten, alsmede de balansmutaties, het In reactie op deze risico's bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controle informatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing;

6 EY Building a better working world Pagina 4 het verkrijgen van inzicht in de Interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaamheden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van de provincie; het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving, de gebruikte financiële rechtmatigheidscriteria en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door het college van Gedeputeerde Staten en de toelichtingen die daarover in de Jaarrekening staan; het evalueren van de presentatie, structuur en inhoud van de Jaarrekening en de daarin opgenomen toelichtingen en; het evalueren of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de onderliggende transacties en gebeurtenissen en of de in de jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties in alle van materieel belang zijnde aspecten rechtmatig tot stand zijn gekomen. Wij communiceren met Provinciale Staten onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing. Eindhoven, 11 april 2017 Ernst a Young Accountants LLP w.g. drs. M.H. de Hair RA

7 EY Building a better working wo 1 Openbaarmaking van controleverklaringen Conditie* De machtiging om de controleverklaring openbaar te maken wordt gegeven onder de volgende condities:» * * toereikend zijn vermeld In de toelichting bij de Jaarrekening. Als de accountant tussen de datum van de controleverklaring en de datum zijn voor het beeld dat de Jaarrekening oproept, Is nader overleg met de accountant noodzakelijk. dat de Jaarrekening openbaar wordt gemaakt, kennis neemt van een feit dat de Jaarrekening materieel zou kunnen beïnvloeden, dient de De machtiging heeft betrekking op het opnemen van de controleverklaring In het ten behoeve van de algemene accountant te beoordelen of de Jaarrekening moet worden gewijzigd, de kwestie te bespreken met de leiding en te handelen zoals op vergadering uit te brengen verslag, waarin ook de opgemaakte grond van de omstandigheden noodzakelijk Is. Jaarrekening wordt opgenomen. De machtiging heeft ook betrekking op het opnemen van de controleverklaring In het bij het handelsregister te deponeren De voor deponering bij het handelsregister bestemde jaarrekening waarin op grond van artikel 2 : BW vereenvoudigingen zijn aangebracht, dient te zijn ontleend aan de door de algemene vergadering vastgestelde Jaarrekening. Een concept van deze voor deponering bij het handelsregister bestemde Jaarrekening dient aan ons ter Inzage te worden gegeven.» De controleverklaring kan ook worden toegevoegd indien de Jaarrekening op elektronische wijze, bijvoorbeeld op Internet, wordt openbaar gemaakt. Deze Jaarrekening dient de volledige Jaarrekening te zijn en deze dient goed te zijn afgescheiden van» accountant ta overwegen of die gebeurtenissen Juist zijn verwerkt en Indien n a het verlenen van deze machtiging feiten en omstandigheden bekend worden die van essentiële betekenis verslag, mits de behandeling van de Jaarrekening op de algemene vergadering niet tot aanpassing leidt.» Indien de accountant gebeurtenissen ter kennis komen, die van materiele betekenis kunnen zijn voor de jaarrekening, dient de andere gelijktijdig elektronisch openbaar gemaakte Informatie. I ndlen de reeds openbaar gemaakte Jaarrekening wordt opgenomen In een ander stuk dat zal worden openbaar gemaakt, Is voor het opnemen van de controleverklaring daarbij opnieuw toestemming van de accountant nodig. 2 Toelichting op de condities 2.1 Raad v a n c o m m i s s a r i s s e n en raad van bestuur De accountant zendt zijn controleverklaring doorgaans aan de raad van commissarissen en de raad van bestuur. Dtt Is In overeenstemming met Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek (BW) dat In artikel onder meer zegt: "De accountant geeft de uitslag van zijn onderzoek weer In een verklaring". "De accountant brengt omtrent zijn onderzoek verslag uit aan de raad van commissarissen en aan het bestuur." 2. 5 Handelsregister De Jaarrekening wordt (bij ondertitel 9 BW2 vallende rechtspersonen samen met het Jaarverslag en de overige gegevens) overgelegd aan de algemene vergadering. De algemene vergadering beslist over de vaststelling van de Jaarrekening. Pas na de vaststelling van de Jaarrekening door de algemene vergadering Is sprake van een vennootschappelijke Jaarrekening. Deze jaarrekening zal In de regel In ongewijzigde vorm worden vastgesteld. Aan de vennootschappelijke Jaarrekening moet als onderdeel van de overige gegevens de controleverklaring worden toegevoegd. De tekst hiervan Is normaal gesproken Identiek aan de eerder afgelegde controleverklaring. Het Is de vennootschappelijke jaarrekening die samen met het Jaarverslag en de overige gegevens bij het handelsregister wordt openbaar gemaakt. Onder de overige gegevens behoort dan te zijn opgenomen de controleverklaring die behoort bl] de volledige Jaarrekening. Indien de behandeling van de Jaarrekening op de algemene vergadering niet tot aanpassing leidt, kan de controleverklaring worden toegevoegd aan de door de algemene vergadering vastgestelde Jaarrekening en bij tijdige deponering van het verslag ten kantore van het handelsregister als onderdeel van dit verslag worden openbaar gemaakt. 2.6 Openbaarmaking op andere wijze De Jaarrekening kan ook worden openbaar gemaakt op andere wijze dan door deponering bij het handelsregister. De controleverklaring kan ook dan worden toegevoegd, mits het gaat om openbaarmaking van de volledige Jaarrekening. Indien een deel van een Jaarrekening dan wel een verkorte Jaarrekening openbaar wordt gemaakt, Is het niet toegestaan dat daarbij enigerlei door de accountant gegeven mededeling wordt openbaar gemaakt, tenzij: a, hij tot het oordeel Is gekomen dat in de gegeven 2. 2 Algemene vergadering Openbaarmaking van de controleverklaring Is slechts toegestaan na b. uitdrukkelijke toestemming van de accountant. In dit kader wordt onder openbaarmaking verstaan het beschikbaar stellen voor het omstandigheden het desbetreffende stuk toereikend Is; of op grond van wettelijke voorschriften met openbaarmaking van het desbetreffende stuk kan worden volstaan. Indien niet de volledige Jaarrekening wordt openbaar gemaakt, Is publiek, dan wel aan een zodanige kring van personen dat deze met het publiek gelijk Is te stellen. Verspreiding onder aandeelhouders c.q. leden valt ook onder dit begrip openbaar maken, zodat voor het opnemen van de controleverklaring In het verslag dat aan de algemene vergadering wordt uitgebracht machtiging van de accountant nodig Is Controleverklaring plus verantwoording De machtiging heeft betrekking op publicatie In het verslag waarin nader overleg met de accountant noodzakelijk. BIJ het opnemen van de Jaarrekening en de controleverklaring op Internet dient gewaarborgd te worden dat de Jaarrekening goed Is afgescheiden van andere Informatie op de Internetsite. De schelding kan bijvoorbeeld plaatsvinden door de Jaarrekening In niet-bewerkbare vorm als een afzonderlijk bestand op te nemen of door een waarschuwing op te nemen indien de lezer de Jaarrekening verlaat. 2.7 Opnemen In een ander s t u k tevens Is opgenomen de Jaarrekening waarop de controleverklaring betrekking heeft. Deze conditie stoelt op de beroepsregels die Indien de reeds openbaar gemaakte Jaarrekening wordt opgenomen In een ander stuk dat zal worden openbaar gemaakt, Is sprake van zeggen dat het de accountant verboden Is toestemming te geven tot openbaarmaking van z Jn verklaring anders dan tezamen met de een nieuwe openbaarmaking en Is opnieuw toestemming van de accountant nodig. Een voorbeeld van deze situatie Is de publicatie van een emissieprospectus met daarin opgenomen de Jaarrekening, verantwoording waarop die verklaring betrekking heeft. De accountant zal ook altijd de overige Inhoud van het verslag willen zien, omdat het hem niet toegestaan Is toestemming tot openbaarmaking van zijn verklaring te verlenen Indien door de Inhoud van de gezamenlijk openbaar gemaakte stukken een onjuiste Indruk omtrent de betekenis van de Jaarrekening wordt gewekt. 2.4 Gebeurtenissen t u s s e n d a t u m eontroleverktarlng en algemene vergadering Aandacht dient geschonken te worden aan het feit dat zich tussen de datum van de controleverklaring en de datum van de algemene vergadering waarin omtrent de vaststelling van de jaarrekening wordt beslist, feiten of omstandigheden kunnen voordoen die van essentiële betekenis zijn voor het beeld dat de Jaarrekening oproept, De accountant dient namelijk op grond van COS controlewerkzaamheden te verrichten die er op gericht zijn toereikende controle-informatie te verkrijgen dat alle gebeurtenissen voor de datum van de controleverklaring die aanpassing van of vermelding In de jaarrekening vereisen, zijn gesignaleerd. nadat dezelfde Jaarrekening tezamen met de andere Jaarstukken Is gedeponeerd bij het handelsregister. Voor elke nieuwe openbaarmaking is dus opnieuw toestemming van de accountant nodig. 2.B Gebeurtenissen n a de algemene vergadering Indien na de vaststelling van de Jaarrekening feiten en omstandigheden bekend zijn geworden waardoor de Jaarrekening niet langer het wettelijk vereiste Inzicht geeft, moet niettemin de bij de vastgestelde Jaarrekening afgegeven controleverklaring worden gehandhaafd, evenals de bl] het handelsregister neergelegde controleverklaring. In dat geval dient de rechtspersoon over deze feiten en omstandigheden een mededeling bi] het handelsregister te deponeren, voorzien van een controleverklaring. Ook In deze situatie Is nader overleg met de accountant noodzakelijk.

8 II HM!IIIllllII INI DIV STAN Inqekomen 13 APR 2017 vo ru CD V CO CD c m ro ro ro CL» O» ro ro 6KĨ

9 WS^^kffî Tel: k ^ W Prof.Dr.Dorgelolaan 14 Fax: AM Eindhoven, Netherlands ey.com Building a better working world P o s t b u s AL Eindhoven, Netherlands Provinciale Staten van de Provincie Noord-Brabant Postbus MC 's-hertogenbosch Eindhoven, 11 april 2017 EKNS-ALSGOZ/avm Uitkomsten controle en overige informatie 2016 Geachte leden van Provinciale Staten, Het doet ons genoegen u verslag uit te brengen omtrent de uitkomsten van onze accountantscontrole van de jaarrekening 2016 van de provincie Noord- Brabant. In het hoofdstuk Kernpunten uit onze rapportage vindt u een samenvatting van de belangrijkste uitkomsten. De bijlagen bevatten informatie over onze werkwijze, de reikwijdte van de accountantscontrole en de inzet van deskundigen, de communicatie met u en het management, de kwaliteit van de interne beheersorganisatie en controleverschillen. In de paragraaf Onze analyse van het resultaat 2016 van het hoofdstuk Uitkomsten jaarrekeningcontrole geven wij onze mening over de kwaliteit van het resultaat en significante transacties en/of ongebruikelijke mutaties op de balans of resultaatrekening. De paragraaf Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle van het hoofdstuk Uitkomsten jaarrekeningcontrole biedt informatie over de gesignaleerde kernpunten van de controle en overige punten. De huidige veranderingen in het accountantsberoep, mede geïnitieerd door onze beroepsgroep NBA, de politiek en de Autoriteit Financiële Markten (AFM), gericht op verbetering van de kwaliteit en versterking van de onafhankelijkheid, ondersteunen wij volledig. In dit verband onderstrepen wij het belang van het voeren van een open en eerlijke dialoog met u als lid van het platform Planning S Control en Provinciale Staten. Dit vormt een essentieel onderdeel van het controleproces en van de corporate governance als geheel. In de paragrafen daarna gaan we in op onze onafhankelijkheid en op onze conclusie met betrekking tot het jaarverslag. is een limited liability partnership opgericht naar het recht van Engeland en Wales en geregistreerd bij Companies House onder registratienummer OC In relatie tot wordt de term partner gebruikt voor een (vertegenwoordiger van een) vennoot van Ernst 8. Young Accountants LLP. Ernst S. Young Accountants LLP is statutair gevestigd te 6 More London Place, London, SE1 2DA, Verenigd Koninkrijk, heeft haar hoofdvestiging aan Boompjes 258, 3011 XZ Rotterdam, Nederland en is geregistreerd bij de Kamer van Koophandel Rotterdam onder nummer Op onze werkzaamheden zijn algemene voorwaarden van toepassing, waarin een beperking van de aansprakelijkheid is opgenomen.

10 m * m * m * mm m * mm * * * m '* * m m o * * o * * m * * * m mm m EY Building a better working world Het concept van dit verslag is d.d. 5 april jl. besproken met de gedeputeerde financiën, een afvaardiging van de directie, de afdeling Auditing S Procesmanagement en de afdeling financiën. Een afschrift van dit verslag is toegezonden aan het college van Gedeputeerde Staten van de provincie Noord-Brabant. Wij stellen het op prijs een en ander persoonlijk toe te lichten of eventuele vragen omtrent deze of andere met de controle verband houdende zaken te beantwoorden. Erst gacted, ccutats drs. M.H/ dķ Hair RA Externe accountant ac 2

11 Inhoudsopgave Kernpunten uit onze rapportage 4 Uitkomsten jaarrekeningcontrole: 7 Onze analyse van het resultaat 2016 Onze analyse van de financiële positie 2016 Onze analyse van de gehanteerde grondslagen Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle Kwaliteit beheersorganisatie 22 Overwegingen met betrekking tot fraude en het risico op management override Overwegingen met betrekking tot corruptie- en omkopingsrisico's Bevindingen interne beheersing Automatisering Bijlagen Controleaanpak Jaarverslag Onafhankelijkheid Verklaring van verantwoordelijkheden Controleverschillen SiSa-bijlage Totaal aantal pagina's in dit rapport: 43 Rechtmatigheidsbeheer 25 Ernst 8. Young Accountants LLP 1

12 Kernpunten uit onze rapportage Kernpunt Oordeel ten aanzien van getrouwheid Oordeel ten aanzien van rechtmatigheid Oordeel ten aanzien van de WNT-verantwoording Geen bevindingen ten aanzien van de SiSa-bijlage Naar ons oordeel geeft de jaarrekening van de provincie Noord-Brabant een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van zowel de baten en lasten over 2016 als van de activa en passiva per 31 december 2016 in overeenstemming met het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten. Voorts zijn wij van oordeel dat de in deze jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties over 2016 in alle van materieel belang zijnde aspecten rechtmatig tot stand zijn gekomen in overeenstemming met de begroting en met de relevante wet- en regelgeving, waaronder de provinciale verordeningen. Wij hebben de in de jaarrekening opgenomen WNT-verantwoording van de provincie Noord-Brabant gecontroleerd met inachtneming van het Controleprotocol WNT. Wij kunnen concluderen dat de opgenomen toelichting in de jaarrekening voldoet aan de daaraan te stellen eisen. Wij hebben de in de SiSa-bijlage van de jaarrekening genoemde specifieke uitkeringen gecontroleerd met inachtneming van de Nota verwachtingen accountantscontrole Op grond van ons onderzoek hebben wij bij de overige specifieke uitkeringen geen fouten en/of onzekerheden geconstateerd die de voor SiSa geldende rapporteringstolerantie overschrijden. Ongecorrigeerde controleverschillen In totaal resteren in de jaarrekening 2016 voor een bedrag van C aan ongecorrigeerde controleverschillen met betrekking tot de financiële rechtmatigheid. Ten aanzien van de getrouwheid resteren, na doorvoering van de correcties, geen controleverschillen. Daarbij merken wij op dat het aantal en de omvang van deze gecorrigeerde controleverschillen zijn afgenomen ten opzichte van voorgaand jaren. Dit onderschrijft de acties die de organisatie heeft genomen om te komen tot een betrouwbaardere waardering van haar activa. De ongecorrigeerde controleverschillen hebben betrekking op de aanbestedingsrechtmatigheid en worden op pagina 18 van dit verslag nader toegelicht. Daarnaast resteert er een onzekerheid ten aanzien van de waardering van de achtergestelde lening aan de Ontwikkelingsmaatschappij Ruimte voor Ruimte CV II ter hoogte van i 8,7 miljoen, vanwege het feit dat de jaarrekeningcontrole bij de CV II nog niet gereed is. Daarmee hebben we nog onvoldoende controle-informatie ten aanzien van de juistheid van de getroffen voorziening.

13 Kernpunten uit onze rapportage Kernpunt Het jaarverslag is opgesteld in overeenstemming met het BBV en bevat geen materiële inconsistenties met de jaarrekening Financiële positie/kwaliteit van het resultaat Belangrijkste bevindingen Uitkomst Wij hebben vastgesteld dat het jaarverslag overeenkomstig het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) is opgesteld en met de jaarrekening verenigbaar is en het jaarverslag in het licht van de tijdens het onderzoek van de jaarrekening verkregen kennis en begrip omtrent de provincie en haar omgeving geen materiële onjuistheden bevat. Met onze werkzaamheden hebben wij voldaan aan de vereisten in de provinciewet en de Nederlandse Standaard 720. Deze werkzaamheden hebben niet dezelfde diepgang als onze controlewerkzaamheden bij de jaarrekening. De provincie Noord-Brabant kent een zeer gezonde vermogenspositie met een totaal eigen vermogen van î 3,4 miljard en een solvabiliteit van 77 0 Zo kent een gerealiseerd positief resultaat van î 53,4 miljoen ten opzichte van een sluitend begroot resultaat. De belangrijkste aandachtsgebieden binnen onze controle zien toe op de volgende zaken: * waardering activa en de deelnemingen en leningen in het bijzonder; ; begrotingsbeheer. Ten aanzien van de waardering van de activa constateren we dat de analyses van de organisatie ten opzichte van voorgaand jaar aan kwaliteit hebben gewonnen. Mede als gevolg hiervan zijn de controleverschillen uit hoofde van onze controle beperkter. In het bijzonder noemen we de kwaliteitsverbetering met betrekking tot de dossiervorming rondom de verhoudingen met de verbonden partijen. Wel constateren we dat de tijdige aanlevering van de gegevens vanuit de deelnemingen aandacht blijft behoeven. Op dit moment is de accountantscontrole bij een aantal belangrijke deelnemingen nog onderhanden, wat nog tot onzekerheden leidt ten aanzien van de waardering van de deelnemingen en de verstrekte gelden hieraan. Door aanvullende werkzaamheden zijn deze onzekerheden in het licht van de controle van de jaarrekening van de provincie Noord-Brabant, met uitzondering van de waardering van Ontwikkelingsmaatschappij Ruimte voor Ruimte CV II, tot een acceptabel niveau terug gebracht. In ons hoofdstuk Uitkomsten van de controle gaan wij nader in op onze controlewerkzaamheden en bevindingen hieromtrent. Wij constateren dat uw activa op een juiste wijze zijn gewaardeerd in de jaarrekening. Wel verzoeken we Gedeputeerde Staten om voor het komende jaar wederom een haalbaar tijdspad met uw significante deelnemingen af te stemmen, zodat de aanvullende werkzaamheden beperkt kunnen worden.

14 Kernpunten uit onze rapportage Kernpunt Belangrijkste bevindingen Uitkomst Met betrekking tot het jaarrekeningresultaat constateren we ten opzichte van de gewijzigde begroting een forse onderbesteding. De omvang van de afwijkingen is hierbij toegenomen ten opzichte van De afwijkingen ten opzichte van de begroting zijn toegelicht. De afwijkingen zijn terug te brengen tot een drietal oorzaken, zo is er sprake van een te optimistische inschatting van de tijdslijnen van grote projecten/investeringen. Daarnaast bestaan er, inherent aan de huidige systematiek van subsidiering, meevallers de definitieve vaststelling van de subsidies. Tot slot is er sprake van diverse financiële resultaten op de verbonden partijen. Aanvullend valt op te merken dat de verschillen tussen de initiële begroting en de gewijzigde begroting zeer omvangrijk zijn. Naar onze mening verliest de initiële begroting op deze wijze haar sturingswaarde. De belangrijkste oorzaak is ook hier de ambitieuze planning van investeringen ten opzichte van de werkelijkheid. Gedeputeerde Staten onderkent dit beeld en zet hier ook op in om tot een betrouwbaardere investeringsplanning te komen. Wij adviseren Gedeputeerde Staten te onderzoeken of er een kwaliteitsslag mogelijk is in de initiële begroting als startpunt. Hierbij zou meer uitgegaan kunnen worden van realisatiecijfers. Dit zou het aantal begrotingswijzigingen kunnen verminderen. Reeds hier zou uitgegaan moeten worden van een meer realistisch tijdspad rondom grote uitgaven/investeringen. Daarnaast adviseren wij Gedeputeerde Staten de afwijkingen ten opzichte van de gewijzigde begroting in een eerder stadium te signaleren en te vertalen in begrotingswijzigingen in samenhang met de tussentijdse rapportages richting Provinciale Staten. Ernst 8. Young Accountants LLP

15 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Onze analyse van het resultaat 2016 Voordelig resultaat van C 53,4 miljoen nader besproken Het gerealiseerd resultaat (resultaat na begrote mutaties in reserves) over het jaar 2016 bedraagt C 53,4 miljoen voordelig (2015: C 86,1 miljoen voordelig) ten opzichte van een begroot resultaat van C nihil. Het resultaat over 2016 ten opzichte van de gewijzigde begroting kan als volgt worden weergegeven: Omschrijving afwijking (programmanummer) Voordelig Nadelig Bedragen x ê C Voorziening leningen ORR (2) Onderbenutting subsidieregeling Urgentiegebieden (2) Voorziening leningen TOM (2) Afwikkeling 2 d e Bestuursovereenkomsten waterschappen (3) Onderbesteding ambitiemiddelen PMWP (3) Bedragen x î Gewijzigde Realisatie Afwijking begroting Totale lasten Totale baten Totaal saldo van baten en lasten (38.772) Mutaties in reserve ( ) ( ) Gerealiseerd resultaat In de toelichting op het overzicht van baten en lasten in de jaarrekening 2016 is een gedetailleerd overzicht opgenomen van de afwijkingen welke tot het rekeningresultaat van C 53,4 miljoen voordelig leiden. We constateren in lijn met voorgaande jaren dat dit resultaat grotendeels wordt veroorzaakt door aanpassingen in waardering van activa, onderbestedingen en voordelige afwikkelingen van subsidietrajecten. Kwaliteit van het resultaat De belangrijkste en meest opvallende posten welke leiden tot het voordelig resultaat van ê 53,4 miljoen kunnen hiernaast als volgt worden weergegeven: Diverse afwijkingen binnen Groen ontwikkelfonds Brabant (3) Dotaties risicovoorzieningen financieringen BOM Voorziening deelneming BOM (4) Vertraging realisatie Ruimte voor bedrijvigheid (4) Vertraging investeringen energietransitie (4) Diverse grote voordelen op product Mobiliteit (5), met name als gevolg van vertraging subsidietoekenningen/investeringen Verschuiven aangaan overeenkomst Maaslijn naar 2017 (5) Vertraging uitgaven diverse subsidieprogramma's OV (5) Vervroegde subsidiebeschikking elektrische bussen (5) Verschuiving subsidieverlening erfgoed naar 2017 (6) Hogere decentralisatie uitkering Overige afwijkingen K i 3,0 miljoen) Lagere onttrekkingen uit reserves Totaal Gerealiseerd resultaat i'

16 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Onze analyse van het resultaat 2016 Kwaliteit van het resultaat In de toelichting op het overzicht van baten en lasten in de jaarrekening analyseert de provincie het ontstaan van dit resultaat. De afwijking ten opzichte van de begroting zijn omvangrijk, er zijn 2.Vh minder lasten gerealiseerd dan begroot (20 1 5: 14,5 0 Zo) en in plaats van een totale onttrekking aan de reserves van C 38,7 miljoen is er sprake van een toevoeging aan de reserves van C 154 miljoen (waarvan C 100,8 miljoen reeds verwerkt, C 53,4 miljoen ligt nog voor door middel van de resultaat bestemming). De afwijkingen worden met name veroorzaakt door de volgende geaggregeerde oorzaken: onderbesteding, vanwege vertragen projecten of latere subsidieverstrekking; terugdraaien eerder genomen lasten vanwege lagere vaststelling van subsidies (positieve afwikkelingsverschillen); vrijval van eerder getroffen risicovoorzieningen. Wij achten het noodzakelijk dat Gedeputeerde Staten de grip op het begrotingsbeheer versterkt. Enerzijds door tussentijds strakker te sturen op bovenstaande oorzaken van begrotingsafwijkingen. Daarbij vragen we met name uw aandacht voor een betere sturing op het tijdiger signaleren van onderbesteding en het sneller communiceren van positieve afwijkingen op subsidieafrekeningen.

17 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Onze analyse van de financiële positie 2016 Analyse van de financiële positie Eigen vermogen neemt toe De provincie Noord-Brabant kent vanwege de verkoop van haar belang in Essent een robuuste financiële positie, waarbij nauwelijks gebruik wordt gemaakt van externe financiering van haar activa. Uit de wettelijk voorgeschreven kengetallen, zoals opgenomen in bijlage 14 van de jaarrekening onderschrijven deze gezonde financiële positie. Het eigen vermogen, inclusief het gerealiseerde resultaat, bedraagt per jaareinde 2016 volgens de jaarrekening C miljoen en heeft zich vanaf 2014 als volgt ontwikkeld: m Algemene reserve Bestemmingsreserve Saldo exploitatie Van de totale reserves ter hoogte van C 3.373,3 miljoen is C 215,8 miljoen opgenomen als algemene vrije reserve. Het saldo van deze reserve is ten opzichte van 2015 gestegen met C 35,1 miljoen, met name vanwege de toevoeging van het positieve jaarrekeningresultaat Per saldo is gedurende 2016 C 100,8 miljoen toegevoegd aan de reserves. Deze dotatie (ten laste van het resultaat) vormt samen met het totaal saldo van baten en lasten (C 154,2 miljoen) het gerealiseerde resultaat van C 53,4 miljoen. De toename in de bestemmingsreserves heeft met name betrekking op niet bestede decentralisatie-uitkeringen. *

18 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Onze analyse van de financiële positie 2016 Weerstandsvermogen en risicobeheersing Inleiding In het jaarverslag is de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing opgenomen, welke informatie bevat over de weerstandscapaciteit, de risico's en het beleid dat hieromtrent gedurende 2016 is gevoerd. Beschikbare incidentele: en structurele weerstandscapaciteit In de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing in de jaarrekening 2016 wordt ten aanzien van de beschikbare weerstandscapaciteit onderscheid gemaakt in de incidentele en structurele weerstandscapaciteit. De incidentele weerstandscapaciteit bestaat uit de risicoreserve en de reserve ontwikkelbedrijf. De structurele weerstandscapaciteit van de provincie Noord-Brabant bestaat uit de post onvoorzien. De onbenutte belastingcapaciteit van de opcenten motorrijtuigenbelasting wordt in de bepaling van de weerstandscapaciteit buiten beschouwing gelaten. Minimaal benodigde weerstandscapaciteit C 180,2 miljoen Voor de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit is door de provincie een risico-inventarisatie uitgevoerd. Uit deze risico-inventarisatie komt voort dat de risico's î 180,2 miljoen (2015: C 215,4 miljoen) bedragen. In de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing zijn de tien belangrijkste risico's opgenomen, welke 84 0 Zo van het totaal van de risico's vertegenwoordigen. De daling van de risico's ten opzichte van voorgaand jaar zien met name toe op het feit dat de risico's ten aanzien van de woningbouwstimuleringsmaatregelen zijn gedaald. Daarnaast zijn de risico's ten aanzien van de verwachte dekkingstekort als gevolg van overprogrammering op de programma's Samen Investeren en Provinciaal Waterplan niet langer van toepassing. Op basis van de onderkende risico's en bijbehorende weerstandscapaciteit bedraagt het ratio weerstandsvermogen 1,01 (2015: 0,96). Dit betekent dat de beschikbare (incidentele) weerstandscapaciteit van de provincie Noord-Brabant voldoende is om deze risico's op te kunnen vangen. Ernst 8. Young Accountants LLP

19 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Onze analyse van de financiële positie 2016 Weerstandsvermogen en risicobeheersing (vervolg) Paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing geeft voldoende inzicht Wij zijn van mening dat de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing een goed inzicht geeft in het beleid van de provincie Noord-Brabant ten aanzien van het weerstandsvermogen, de risico's waar uw provincie mee kan worden geconfronteerd en hoe deze worden beheerst. Tevens wordt inzicht gegeven in de beschikbare middelen (beschikbare weerstandscapaciteit) om de risico's af te dekken, indien de risico's op grond van het beleid ten aanzien van het weerstandsvermogen niet op andere wijze kunnen worden opgevangen. Wel merken we op dat de provincie een bewuste keuze heeft om de volledige boekwaarde van bepaalde activa binnen haar weerstandsvermogen af te dekken. Dit is een voorzichtige risicobenadering.

20 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Onze analyse van de gehanteerde grondslagen Aanvaardbaarheid van de grondslagen van waardering en resultaatbepaling Kwaliteit jaarverslag Naar onze mening zijn de door de Gedeputeerde Staten gekozen waarderingsgrondslagen aanvaardbaar en consistent toegepast met betrekking tot de significante jaarrekeningposten en bijzondere transacties. Dit geldt tevens voor het tijdstip waarop die transacties hebben plaatsgevonden, de periode waarin zij zijn verantwoord en de desbetreffende toelichtingen in de jaarrekening. Wij hebben vastgesteld dat het jaarverslag overeenkomstig de provinciewet is opgesteld en verenigbaar is met de jaarrekening. Verder hebben wij vastgesteld dat de verplichte paragrafen zijn toegevoegd. Wel merken wij op dat het totale document zeer omvangrijk is. We adviseren u in het kader van de reeds ingezette acties binnen het platform Planning 8t Control en de vernieuwing van de BBV, de inhoud, indeling en omvang van uw jaarrekening te evalueren. Hierbij willen wij PS in overweging geven om een financiële grens te stellen voor het opnemen van detailinformatie. Ook adviseren wij PS om zo veel mogelijk aan te sluiten op de voorstellen van de commissie BBV. Eerste toepassing of stelselwijziging Wij hebben vastgesteld dat de provincie Noord Brabant de wijzigingen in het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten voor 2016 juist heeft doorgevoerd, deze wijzigingen hebben betrekking op de balansrubricering, zoals toegelicht in de jaarrekening op pagina 255 en 262. Daarnaast heeft de provincie Noord Brabant in de jaarrekening 2016 de grondslagen voor waardering en resultaatbepaling consistent met voorgaand jaar toegepast. Dit betekent dat geen stelselwijzigingen zijn doorgevoerd. Materiële alternatieve verwerkingswijzen De Gedeputeerde Staten heeft in de jaarrekening 2016 de voorschriften van het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) gevolgd. Dit betekent dat geen materiële alternatieve verwerkingswijzen zijn gehanteerd. Significante schattingsposten Voor een nadere toelichting op onze werkzaamheden ten aanzien van de significante schattingsposten in de jaarrekening van de provincie Noord Brabant, verwijzen wij naar de paragraaf Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle van dit hoofdstuk. Provincie Noord Brabant ļ Uitkomsten controle en overige informatie

21 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle Deelnemingen, verstrekte geldleningen en uitzettingen van in totaal C 3,2 miljard worden ultimo 2016 juist gewaardeerd Ultimo 2016 heeft de provincie Noord Brabant voor een totaalbedrag van C miljoen aan financiële vaste activa. De samenstelling van deze financiële vaste activa is divers en visueel hieronder inzichtelijk gemaakt. Grotendeels betreffen dit activa met een lager risico (grijstint). In de hierop volgende paragrafen bespreken wij onze bevindingen ten aanzien van de activa met een hoger waarderingsrisico (geeltint), te weten de deelnemingen, de leningen aan deelnemingen, de leningen aan overige verbonden partijen, overige langlopende leningen en overige financiële vaste activa (sloopvergoedingen). De deelnemingen en de leningen hieraan (leningen aan deelnemingen en overige verbonden partijen) kunnen als volgt worden gespecifieerd: Bedragen x î december december 2016 N.V. BOM (inclusief verbonden partijen) Deelneming Leningen ORR Deelneming Overige financiële vaste activa 3* Deelnemingen 2 0 7o Leningen TOM Deelneming 0 0 enge uitzetting 29 0 A Leningen aan openbare lichamen 18«Leningen aan deelnemingen Leningen Nutsbedrijven Deelneming Leningen Overige deelnemingen Deelneming Jitzettmge n in schatkist 10 Leningen aan overige verbonden partijen 2\. Overige langlopende leningen 2 /0 Leningen Totaal nominale waarde Verliesvoorziening (29.001) (39.122) Totaal incl. verliesvoorziening Provincie Noord Brabant ļ Uitkomsten controle en overige informatie 2016

22 Uitkomsten jaarrekeningcontrole A a n d a c h t s g e b i e d e n en bevindingen in de controle Waardering kapitaalverstrekkingen aan deelnemingen en verstrekte langlopen Brabantse Ontwikkelmaatschappij Holding B.V. (BOM) Ontwikkelingsmaatschappij Ruimte voor Ruimte (ORR) De deelnemingswaarde en de waarde van de leningenportefeuille aangaande de BOM kent over het volgende v e r l o o p : De r u i m t e voor r u i m t e kavels w o r d e n in een tweetal entiteiten (CV I en CV II) geëxploiteerd. De financiële positie van CV I is robuust en de entiteit heeft in haar lening aan de provincie ter hoogte van C 4, 2 5 miljoen t e r u g b e t a a l d. Er bestaat op het m o m e n t geen waarderingsrisico ten aanzien van het aandelenkapitaal van CV I t e r hoogte van C 9, 5 miljoen. De financiële positie van de later gestarte CV II is daarentegen minder robuust, deze entiteit kent een negatief eigen v e r m o g e n en is in haar continuïteit afhankelijk van de provinciale financiering, zoals in is toegezegd. Bedragen x e Balanswaarde (incl. voorziening) V e r s t r e k t e leningen incl. verbonden partijen BOM Allonge Life Science S Health Fund B.V. Ontvangen aflossingen Mutatie risicovoorziening Balanswaarde (incl. voorziening) Deelneming Leningenportefeuille (5.500) - (15.075) (7.492) De in overeengekomen allonge ten aanzien van de lening aan Life Science S Health Fund B.V. is in juridisch aangepast. Deze aanpassing heeft er in toe geleid dat de positieve resultaten ter hoogte van C 5,5 miljoen aan de BOM t o e k o m e n en niet langer t e r u g te betalen zijn aan de provincie. Deze aanpassing is juist v e r w e r k t in provinciale jaarrekening. Omdat gedurende onze c o n t r o l e, de a c c o u n t a n t s c o n t r o l e bij de BOM ook nog onderhanden was, zijn er nog aanpassingen in de provinciale jaarrekening d o o r g e v o e r d. Aan de hand van de conceptjaarcijfers en overleg met de accountant van de BOM, constateerden wij dat in de waardering van de lening aan OLSP Holding B.V. o n t e r e c h t geen rekening was gehouden met de s t a a t s s t e u n v o o r w a a r d e n. De r a p p o r t e r i n g hierover in de jaarrekening van de OLSP kan op dit punt v e r b e t e r e n. Voor de risico's ten aanzien van de eventuele oninbaarheid is een voorziening van C 4, 0 miljoen o p g e n o m e n. Hiervan heeft C 3,5 miljoen betrekking op voorgaande j a r e n. Provincie Noord-Brabant U i t k o m s t e n c o n t r o l e en o v e r i g e i n f o r m a t i e De in de balans opgenomen leningenportefeuille aan CV II bedraagt C 1 5, 5 miljoen, dit b e t r e f t een achtergestelde lening. Daarnaast heeft de provincie Noord-Brabant een garantie afgegeven op de bankfinanciering van C 5 0 miljoen. Eind heeft de CV II hiervan C 3 1, 0 miljoen o p g e n o m e n, daarbij zijn de activa van zowel CV II als CV I als onderpand v e r k r e g e n. Vanwege deze zekerheden is de provincie van mening dat geen voorziening voor eventuele oninbaarheidsrisico's behoeft te worden g e t r o f f e n. Op basis van de concept jaarcijfers , waar de accountant van de ORR op dit m o m e n t haar controle nog onderhanden heeft, heeft gedeputeerde staten de v e r w a c h t i n g dat de gehele achtergestelde lening niet langer afgelost kan worden door de ORR. In de jaarrekening van de provincie Noord-Brabant is de bestaande voorziening ter hoogte van C 6,8 miljoen opgehoogd naar i 1 5, 5 miljoen. Als gevolg van het ontbreken van een gecontroleerde jaarrekening is het op het m o m e n t van aftekenen van de jaarrekening van de provincie NoordBrabant onzeker of de gevormde risicovoorziening juist is. Op basis van de gecontroleerde jaarrekening is duidelijk dat de risicovoorziening t e n m i n s t e C 6,8 miljoen bedraagt, mede omdat het resultaat naar v e r w a c h t i n g negatief zal zijn. Het verschil tussen de voorziening (C 1 5, 5 miljoen) en deze waarde hebben wij opgenomen als onzekerheid in onze controle ter hoogte van C 8,7 miljoen. Ernst 8 Young Accountants LLP

23 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle Waardering kapitaalverstrekkingen aan deelnemingen en verstrekte Tuinbouwontwikkelmaatschappij B.V. (TOM) De TOM CV/BV houdt zich bezig met het ontwikkelen van glastuinbouwgebieden. In 2015 heeft er een herfinanciering van de TOM plaatsgevonden. De in de balans opgenomen leningenportefeuille aan TOM bedraagt C 43,4 miljoen. Hiervan is C 14,5 miljoen achtergesteld. Vanwege de vermogenspositie van de TOM, de TOM kent een negatief vermogen, is voor de mogelijke oninbaarheid van deze lening een voorziening getroffen ter hoogte van C 2,5 miljoen (2015: C 5,9 miljoen). De gedeeltelijke vrijval van deze risicovoorziening is gelegen in het feit dat de TOM over 2016 een verwacht positief resultaat kent. Dit positieve resultaat is met name het gevolg van de toename van de gemiddelde m2-prijs van glastuinbouwgronden. ide leningen aan deze deelnemingen Oss Life Science Park (OLSP) In de jaarrekening 2015 heeft de provincie Noord-Brabant een aanvullende voorziening opgenomen voor het negatieve vermogen van OLSP. Dit vermogen was met name gedaald vanwege afboekingen op het vastgoed op basis van een hertaxatie van dit vastgoed. De provincie heeft deze voorziening rekening houdend met de hypothecaire zekerheid welke aan de geldlening is verbonden, in de jaarrekening 2016 gehandhaafd. Wij merken op dat er op dit moment de toekomst van het Oss Life Science Park wordt onderzocht. Keuzes die Provinciale Staten hier voor zullen maken, zullen haar weerslag op de waardering van de leningen en de deelneming kunnen hebben. De resterende lening ter hoogte van i, 28,9 miljoen betreft een hypothecaire lening, waarbij de activa van de TOM als onderpand zijn verkregen. Vanwege deze zekerheden en de totale vermogenspositie van de TOM, zoals eerder beschreven, is de provincie van mening dat geen voorziening voor eventuele oninbaarheidsrisico's behoeft te worden getroffen. Aan de hand van de conceptjaarcijfers, de bij de provincie aanwezige scenarioanalyses en overleg met de accountant van de TOM, hebben wij de juistheid van de waardering van deze activa vastgesteld.

24 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle Waardering overige financiële activa Overige langlopende leningen De boekwaarde van de overige langlopende leningen ter hoogte van C 65,3 miljoen nemen ten opzichte van voorgaand jaar met ruim C 12,4 miljoen toe. Deze toename is het saldo van nieuw verstrekte leningen (C 24,1 miljoen, waarvan C 15 miljoen betrekking heeft op de Efteling), reguliere aflossingen (i 11,7 miljoen). De op de boekwaarde genomen bijstelling van de risicovoorziening (C 1,5 miljoen positief) neemt af naar C 8,6 miljoen. Wij hebben van de provincie toereikende onderbouwing ten aanzien van de waardering van deze portefeuille ontvangen en kunnen instemmen met de waardering zoals opgenomen in de jaarrekening Wij begrijpen dat u ook voornemens bent om het risicobeheer aangaande deze leningen verder in te bedden in uw beheerssysteem, zoals deze ook in 2016 is gerealiseerd ten aanzien van de deelnemingen. Wij achten dit een goede verbetering. Tevens vragen we uw aandacht voor de transparantie rondom het financiële risico van deze verstrekkingen. Wij kunnen ons voorstellen dat Provinciale Staten integraal wordt geïnformeerd over de kredietwaardigheid en ontvangen zekerheden aangaande deze leningen. Sloopvergoedingen De voorgefinancierde kosten in het kader van de sanering van de intensieve veehouderij, de glastuinbouw, de voormalig militaire terreinen en de sloop van overbodige bebouwing dienen te worden terugverdiend door de uitgifte van Ruimte voor Ruimte kavels. Tot op heden is reeds C 115 miljoen terugverdiend waardoor nog een bedrag resteert van C 99 miljoen, welke in de jaarrekening is opgenomen als financieel vast actief. Teneinde dit bedrag volledig terug te verdienen dienen op basis van de huidige prijzen circa kavels uitgegeven te worden. De verkopen vinden via de deelneming ORR plaats. De verkochte kavels in 2016 (70 verkopen, verkopen) liggen in lijn met het budget 2016 (67 verkopen, verkopen) en laat een voorzichtig aantrekkende beweging van de verkopen zien. Wij hebben geen indicaties om aan te nemen dat de in dit rapport opgenomen inschattingen niet realistisch zouden zijn. Tevens heeft de provincie nog de ruimte om meer bouwtitels uit te geven, dan waar in de huidige calculaties van wordt uitgegaan. Wij kunnen instemmen met de inschatting van de provincie dat de waardering van de verstrekte sloopvergoedingen gerechtvaardigd is, aangezien in voldoende mate onderbouwd is dat de marktpotentie daadwerkelijk bestaat. De onzekerheden ten aanzien van de terugverdiencapaciteit in een scenario tot 2031 zijn meegenomen in de berekening van het weerstandsvermogen. 6 Ernst 8. Young Accountants LLP

25 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle Waardering voorraden Voorraden In het kader van de controle van de jaarrekening van de provincie Noord- Brabant hebben wij de (waardering van de) voorraden gecontroleerd. De post voorraad van de provincie Noord-Brabant is als volgt opgebouwd. Bedragen x C Herrubricering ļ Onderhanden werk Binnen het ontwikkelbedrijf van de provincie worden diverse gronden en objecten verworven voor provinciale projecten. De post onderhanden werk kan op hoofdlijnen als volgt uitgesplitst worden. Ml Bedragen x C 1.00 M 1 januari december 2016 Grond en hulpstoffen Logistiek Park Moerdijk Niet in exploitatie genomen gronden (8.085) KVL-terrein Onderhanden werk (1.406) RvR-projecten Voorziening onderhanden werk (4.961) (4.961) (5.260) Overige projecten Gereed product en handelsgoederen Boekwaarde 31 december Totaal (verliesvoorziening) (4.961) (5.260) Zoals gemeld in onze boardletter en de rapportage vorig jaar zijn de verslaggevingseisen ten aanzien van de grondexploitaties met ingang van boekjaar 2016 gewijzigd. Dit heeft voor de provincie Noord-Brabant met name gevolgen voor de rubricering van de jaarrekeningposten gerelateerd aan gronden. Op pagina 261 van de jaarrekening is inzicht gegeven in deze gevolgen. We hebben vastgesteld dat de gewijzigde regelgeving op een juiste wijze door de provincie Noord-Brabant is toegepast. Balanswaarde 31 december Een groot deel van de boekwaarde heeft betrekking op het Logistiek Park Moerdijk. Dit project zou in voorgaande jaren al overgedragen worden aan het Havenschap Moerdijk om in exploitatie genomen te worden. Echter vanwege de bezwaren op het bestemmingsplan is de start vertraagd. In de risicoreserve is rekening gehouden met het risico op het niet doorgaan van het plan. Voor het KVL-terrein heeft in lijn met voorgaand jaar een hertaxatie door een externe specialist plaatsgevonden. Op basis van deze beoordeling is de getroffen van voorziening van C 3,8 miljoen toereikend. De Ruimte voor Ruimte projecten worden naar verwachting in de toekomst in de ORR tegen boekwaarde ingebracht.

26 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle Overige controlebevindingen Vervolg onderhanden werk Wij hebben de onderbouwing van de waardering van de complexen in samenwerking met onze vastgoedspecialisten beoordeeld. Op basis van deze beoordeling is voor het complex Mariadal een voorziening ter hoogte van C 1,1 miljoen gevormd. Wij kunnen dan ook instemmen met de waardering van de complexen per 31 december Voorziening omgevingsdiensten : De provincie Noord-Brabant heeft in het verleden voor de aansprakelijkheid : voor de verliezen binnen de Brabantse omgevingsdiensten een : risicovoorziening gevormd. In de concept jaarrekening was een voorziening : ter hoogte van C opgenomen. : Op basis van de concept cijfers van de omgevingsdiensten blijkt echter dat alle : drie de omgevingsdiensten een positief eigen vermogen kennen en de : provincie daarmee geen acute wettelijk verplichting heeft om het vermogen : van de omgevingsdiensten aan te zuiveren. De in de concept jaarrekening : opgenomen voorziening is op basis van deze constatering dan ook : vrijgevallen. Overige controlebevindingen Dotatie reserve BDU Verkeer en vervoer Uit hoofde van de positieve subsidieafwikkelingen aangaande de doorgezette middelen BDU Verkeer en Vervoer was in de concept jaarrekening een bedrag ter hoogte van C toegevoegd aan de bestemmingsreserve DU-verkeer en vervoer. Omdat deze "oudere" subsidies waren bekostigd uit de Brede Doeluitkering Verkeer en Vervoer bestaat hier een verantwoordingsplicht via de SiSa-bijlage en in principe een terugbetaalverplichting aan het Rijk. Afwikkeling dient dan ook via de transitoria BDU te verlopen. We hebben vastgesteld dat deze correctie juist in de jaarrekening is verwerkt. Ernst 8. Young Accountants LLP

27 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle oop- en aanbestedin Totaalbedrag onrechtmatige inkopen over 2016 bedraagt C Zoals reeds gerapporteerd in onze boardletter constateert Gedeputeerde Staten vanuit de verbijzonderde interne controle dat niet in alle gevallen het (Europese) aanbestedingsbeleid is nageleefd. Per jaareinde zijn deze werkzaamheden afgerond en hebben wij de bevindingen vanuit de verbijzonderde interne controle in samenspraak met onze interne deskundigen op het vlak van de (Europese) aanbestedingswetgeving, zorgvuldig beoordeeld. Wij merken daarbij op dat in 2016 de aanbestedingsregels verder zijn aangescherpt. Hieruit komen de volgende bevindingen: Uit de intern uitgevoerde steekproef blijkt dat van de totale inkopen ten aanzien van goederen en diensten een bedrag van C (2015: C ) niet rechtmatig volgens de Europese aanbestedingsrichtlijnen is aanbesteed. Van de geconstateerde fouten vloeit e (2015: C ) voort uit contracten afgesloten in voorgaande jaren. Het resterende foutbedrag betreffen nieuwe inkooptrajecten. Ten aanzien van de totale inkopen met betrekking tot werken is in 2016 één onrechtmatig traject geconstateerd (2015: geen). Deze fout betreft de aanbesteding van de vervanging van de liftinstallatie (C ), zoals ook toegelicht in onze boardletter. Tevens blijkt dat nog niet voor alle inkopen, waar afwijkende inkoopstrategie is gevolgd, een motivatie ten aanzien van deze afwijking aanwezig is. Op basis van de per 1 april 2013 ingevoerde aanbestedingswet dient deze motivatie er wel te zijn. Deze motivatie is achteraf verstrekt, maar dient formeel vooraf vastgelegd te worden. Tot slot blijkt dat in twee gevallen het inkooptraject van 2B-diensten te laat is gemeld bij de EU. Vanaf 18 april 2016 is dit verlichte regime overigens te komen vervallen. : : Wij adviseren het college van Gedeputeerde Staten maatregelen te treffen : om de rechtmatigheid van inkopen en aanbestedingen preventief te : waarborgen. i j Subsidies : Zoals reeds gerapporteerd in onze boardletter constateert Gedeputeerde : Staten vanuit de verbijzonderde interne controle dat naast de : inkooprechtmatigheid ook diverse subsidieverstrekkingen niet via het - subsidieproces hebben gelopen, maar door middel van een inkooptraject zijn : betaald. : Per jaareinde hebben wij de bevindingen vanuit de verbijzonderde interne j controle zorgvuldig beoordeeld. We constateren dat de afwijkingen onder i onze rapporteringstolerantie liggen.

28 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle Invoering vennootschapsbelastingplicht voor overheidsbedrijven Provincie Noord-Brabant heeft goed geanticipeerd op de ontwikkelingen rond de invoering van de vennootschapsbelastingplicht; voor 2016 verwacht de provincie geen last in het kader van de vennootschapsbelasting Op 1 januari 2016 is de Wet Vpb-plicht overheidsondernemingen ingevoerd, waardoor een groot aantal directe en indirecte overheidsondernemingen onder voorwaarden belastingplichtig voor de vennootschapsbelasting (Vpb) zijn geworden. Provincies, gemeenten en hun gemeenschappelijke regelingen met rechtspersoonlijkheid worden belastingplichtig, voor zover zij een fiscale onderneming drijven. Hetzelfde geldt voor door gemeenten beheerste stichtingen en verenigingen. Veel kapitaaldeelnemingen, waaronder bv's, nv's en coöperaties, worden zelfs belastingplichtig voor ál hun activiteiten. De regeling kent een aantal algemene en specifieke vrijstellingen op basis waarvan de Vpb-plicht mogelijk (deels) beperkt kan worden. Wij kunnen in het kader van de jaarrekeningcontrole instemmen met de standpunten die u heeft ingenomen, maar benadrukken dat de definitieve last afhankelijk is van de goedkeuring van de Belastingdienst over de door u ingenomen standpunten. De jaarrekening 2016 is hiermee de eerste jaarrekening waarin de gevolgen van de invoering van de vennootschapsbelastingplicht voor overheidsbedrijven dienen te worden verwerkt. Reeds in 2015 heeft de provincie Noord-Brabant de (financiële) gevolgen van de invoering van de vennootschapsbelastingplicht in kaart gebracht. Op basis van de uitgevoerde inventarisatie en nadere analyse en overleg met de Belastingdienst in 2016 stelt de provincie Noord-Brabant zich thans op het standpunt dat de provincie over het boekjaar 2016 geen vennootschapsbelasting verschuldigd is. In de jaarrekening is dan ook geen last voor opgenomen.

29 Uitkomsten jaarrekeningcontrole Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle Wet Normering Topinkomens (WNT) Toelichting op de WNT in de jaarrekening voldoet aan de daaraan te stellen eisen Per 1 januari 2013 is de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) ingevoerd. Op basis van deze wet is de bezoldiging van topfunctionarissen in de publieke en semipublieke sector in dienstverband en bij ontslag wettelijk gemaximeerd. Voor de bezoldiging van topfunctionarissen geldt naast de maximering een publicatieverplichting in de jaarrekening. Dit geldt eveneens voor bezoldiging van niet-topfunctionarissen, indien zij de maximale bedragen van topfunctionarissen overschrijden. In het kader van de jaarrekening 2016 heeft u een analyse uitgevoerd van de topfunctionarissen binnen uw organisatie. Tevens heeft u vastgesteld of er functionarissen zijn die een hogere bezoldiging dan de gestelde maxima kennen. Deze informatie heeft u opgenomen in de toelichting op de jaarrekening. Wij hebben de juistheid en volledigheid van deze toelichting gecontroleerd en hebben vastgesteld dat de toelichting, na doorvoering van de correcties, voldoet aan de daaraan te stellen eisen. Deze materiële correcties zijn met name gelegen in de juistheid van de presentatie van de looncomponenten. Geen bevindingen geconstateerd ten aanzien van de SiSa-bijlage Wij hebben de in de SiSa-bijlage van de jaarrekening genoemde specifieke uitkeringen gecontroleerd met inachtneming van de Nota verwachtingen accountantscontrole De hierbij geconstateerde fouten en onzekerheden dienen op grond van het Bado in het verslag van bevindingen te worden opgenomen indien de navolgende rapporteringstolerantie per specifieke uitkering wordt overschreden: C indien de omvangbasis kleiner dan of gelijk aan C is; ÌOVo indien de omvangbasis groter dan C en kleiner dan of gelijk aan š is; C indien de omvangbasis groter dan C is. Op grond van ons onderzoek hebben wij bij de specifieke uitkeringen geen fouten en/of onzekerheden geconstateerd die de voor SiSa geldende rapporteringstolerantie overschrijden. De SiSa-bijlage dient door uw provincie samen met een aantal andere verplicht voorgeschreven verantwoordingsstukken voor 15 juli a.s. elektronisch bij het CBS te worden aangeleverd. Door middel van een voorgeschreven tabel dienen wij te rapporteren over onze bevindingen ten aanzien van de in de jaarrekening opgenomen SiSa-bijlage. In bijlage SiSa-bijlage bij dit rapport zijn deze bevindingen in de voorgeschreven tabel opgenomen. U kunt deze tabel hanteren ten behoeve van verzending naar het CBS. Ernst 8. Young Accountants LLP

30 Kwaliteit beheersorganisatie Overwegingen met betrekking tot fraude en het risico op management override Fraude en de naleving van wet- en regelgeving De primaire verantwoordelijkheid voor het voorkomen en ontdekken van fraude berust zowel bij de Provinciale Staten als bij het college van Gedeputeerde Staten. Het is van belang dat het college, onder toezicht van Provinciale Staten, sterk de nadruk legt op het voorkomen van fraude, waardoor de gelegenheden tot het plegen van fraude kunnen afnemen, alsmede op het ontmoedigen daarvan, waardoor personen ervan kunnen worden weerhouden om fraude te plegen omwille van de waarschijnlijkheid dat die wordt ontdekt en bestraft. In onze controle hebben wij aanvulling op onze werkzaamheden rondom de beheersomgeving, de procesrisico's en de specifieke aandachtgebieden vanuit wet- en regelgeving, ook aandacht besteed aan de volgende specifieke managementfrauderisico: Gesignaleerde risico's Interne beheersingsmaatregelen Systeem- en gegevensgerichte werkzaamheden en bijbehorende bevindingen Doorbreking van de beheersmaatregelen door het management bij de totstandkoming van de significante schattingsposten in de jaarrekening van de provincie Noord-Brabant Interne review van de uitgangspunten en aannames van schattingsposten in de jaarrekening door de afdeling Auditing S Procesmanagement. Detailcontrole van de aannames en uitgangspunten ten aanzien van de significante schattingsposten in de jaarrekening van de provincie Noord-Brabant. Naleving wet- en regelgeving en overige Wij informeren Provinciale Staten over illegale handelingen waarbij het hoger kader is betrokken en over fraude en illegale handelingen (of deze nu door het hoger kader of door andere werknemers zijn veroorzaakt) die een onjuistheid van materieel belang in de jaarrekening tot gevolg hebben. Gedurende de controle zijn geen significante punten gesignaleerd ten aanzien van feitelijke of vermoedelijke nietnakoming van wet- en regelgeving of statuten, voor zover deze van belang worden geacht voor de mate waarin Provinciale Staten in staat is haar taken te vervullen.

31 Kwaliteit beheersorganisatie Overwegingen met betrekking tot corruptie- en omkopingsrisico's Corruptie-en omkopingsrisico's Uw provincie maakt onderdeel uit van de overheidssector waarin corruptie vaker dan bij andere sectoren voorkomt. Dit komt onder andere omdat veel transacties met een relatief grote omvang plaatsvinden, de transparantie over marktprijzen niet in alle gevallen voldoende is om te beoordelen en frequent zaken gedaan wordt met andere corruptiegevoelige sectoren (vastgoed, constructie, infrastructuur et cetera). Hierdoor hebben wij dit als aandachtspunt in onze controle meegenomen. Corruptie is een wereldwijd probleem waar het ook uw verantwoordelijkheid is om corruptie binnen uw provincie te voorkomen. Onze beroepsregels zijn in de praktijkhandreiking Corruptie, een relevant onderwerp in het kader van (controle) werkzaamheden van de accountant verder aangescherpt, hetgeen tot aanvullende werkzaamheden heeft geleid. De provincie Noord-Brabant beschikt over beschreven procedures ten aanzien van de samenwerking met derden en een intern inkoop en aanbestedingsbeleid aangevuld met trainingen voor de juiste mindset van de medewerkers. Zichtbare monitoring op de werking en naleving van dit beleid, is een aandachtspunt voor uw organisatie. We constateren dat de afdeling Auditing S Procesmanagement druk doende is met een nadere uitwerking van een controleplan op dit vlak. Wij hebben de volgende werkzaamheden verricht om eventuele effecten van dit risico ten behoeve van onze controle van de jaarrekening te mitigeren: Detailcontrole op de inkopen en aanbestedingen om vast te stellen dat alle inkopen conform de geldende Europese aanbestedingsregels en het provinciale inkoop- en aanbestedingsbeleid zijn aanbesteedt. Middels een steekproef vaststellen of voor alle inkopen welke in rekening zijn gebracht aan de provincie ook een prestatie is geleverd door de tegenpartij. Middels een steekproef vaststellen of aan alle grondaankopen en -verkopen door de provincie een taxatie door een onafhankelijk taxateur ten grondslag ligt. Middels een steekproef vaststellen of alle verstrekte subsidies in overeenstemming met de geldende interne wet- en regelgeving zijn verstrekt. Uit de bovenstaande werkzaamheden zijn geen bevindingen voortgekomen. Ernst 8. Young Accountants LLP

32 Kwaliteit beheersorganisatie Bevindingen interne beheersing Algemeen Bij de planning en uitvoering van de controle van de jaarrekening 2016 van uw provincie hebben wij de interne beheersmaatregelen, welke onderdeel uitmaken van de administratieve organisatie van uw provincie, in onze overwegingen betrokken. Wij hebben de opzet, het bestaan en de werking van interne beheersmaatregelen onderzocht, voor zover wij dit in het kader van de jaarrekening noodzakelijk achten en niet met het doel om een oordeel over de effectiviteit van de interne beheersing te geven. Wij hebben geen onderzoek naar de effectiviteit van de interne beheersing verricht, anders dan dat relevant is voor onze jaarrekeningcontrole. Bevindingen interne belieersing In onze managementletter 2016, uitgebracht aan de Provinciale Staten op 2 november 2016, hebben wij onze bevindingen en aanbevelingen van onze tussentijdse controle 2016 opgenomen. Over het algemeen constateren wij dat de provincie Noord-Brabant onze aanbevelingen en bevindingen voortvarend oppakt. Wij zullen u in onze managementletter 2017 informeren over de opvolging van onze bevindingen en aanbevelingen naar aanleiding van onze tussentijdse controle Automatisering In onze managementletter 2016 d.d. 2 november 2016 hebben wij u geïnformeerd over onze bevindingen ten aanzien van IT governance, informatiebeveiliging en de uitkomsten van onze IT-auditwerkzaamheden. Onze controle was niet primair gericht op het doen van een uitspraak omtrent de continuïteit en betrouwbaarheid van (delen van) de geautomatiseerde gegevensverwerking en wij hebben daartoe ook geen opdracht van het management ontvangen. De jaarrekeningcontrole heeft geen tekortkomingen in de continuïteit en betrouwbaarheid van de geautomatiseerde gegevensverwerking aan het licht gebracht. Ernst Si Young Accountants LLP

33 Rechtmatigheidsbeheer Onze bevindingen in het kader van rechtmatigheid Wij zijn nagegaan of de financiële beheershandelingen tot stand zijn gekomen binnen de grenzen van de door Provinciale Staten geautoriseerde begroting. Wij constateren de volgende overschrijdingen op lastenniveau ten opzichte van de gewijzigde begroting. Lastenoverschrijding Begrotingsafwìjkinç Onrechtmatig, telt niet Onrechtmatig, telt programma (X į mee in het oordeel mee in het oordeel Product Provinciebestuur totaal C (14,1\) Kostenoverschrijdingen die passen binnen het bestaand beleid, maar niet tijdig konden worden gesignaleerd Product Ruimtelijke ontwikkeling van het mozaïek totaal C (64,7 0 «Kostenoverschrijdingen die passen binnen het bestaand beleid, maar niet tijdig konden worden gesignaleerd Product Algemeen economisch beleid totaal C (28,l 0 /,,) Kostenoverschrijdingen die passen binnen het bestaand beleid, maar niet tijdig konden worden gesignaleerd. Daarnaast is sprake van kostenoverschrijdingen die geheel of grotendeels worden gecompenseerd door direct gerelateerde inkomsten, bijvoorbeeld via subsidies. Provincie Noord Brabant Uitkomsten controle en overige informatie 2016

34 Rechtmatigheidsbeheer In de toelichting op het overzicht van baten en lasten is door het college een analyse van de overschrijdingen opgenomen. Tevens is in bijlage 10 de begrotingsrechtmatigheid door het college toegelicht. De overschrijdingen zijn toereikend toegelicht en passen binnen het bestaande beleid of worden gecompenseerd door hogere baten binnen het programma. Het college stelt uw Staten voor genoemde overschrijdingen te autoriseren in het kader van de vaststelling van de jaarrekening Vooruitlopend hierop zijn wij hiervan reeds uitgegaan bij het vormen van ons oordeel over de (begrotings)recht matigheid. Kredieten Wij zijn nagegaan of de investeringen tot stand zijn gekomen binnen de grenzen van de door Provinciale Staten geautoriseerde kredieten. Wij hebben geen overschrijdingen op investeringsniveau ten opzichte van de gevoteerde kredieten geconstateerd. Mutaties reserves De mutaties in de reserves conform het overzicht van baten en lasten kunnen als volgt worden gespecificeerd: Bedragen (C 1.000) Begroting na wijziging Rekening 2016 Afwijking Dotaties (2.793) Onttrekkingen ( ) Per saldo ( ) ( ) Voor een nadere toelichting op de stortingen en onttrekkingen aan de reserves verwijzen wij naar de toelichting op het overzicht van baten en lasten in de jaarrekening Wij hebben vastgesteld dat de stortingen en onttrekkingen aan de reserves rechtmatig hebben plaatsgevonden. De overschrijding van de dotaties ten opzichte van de begroting is toe te wijzen aan het feit dat de vrijval van de voorziening oninbaarheid leningen TOM, deze vrijval/dotatie was niet begroot. De afwijking ten opzichte van de onttrekkingen is met name gelegen door het feit dat uitgaven vertragen ten opzichte van begroting, de daarmee samenhangende onttrekking uit de reserve vertraagd hiermee ook. 26

35 Rechtmatigheidsbeheer Bevindingen ten aanzien van het voorwaardencriterium Voor onze bevindingen ten aanzien van het voorwaardencriterium (waaronder de rechtmatigheid van de inkopen en aanbestedingen) verwijzen wij naar de paragraaf Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle van het hoofdstuk Uitkomsten jaarrekeningcontrole. Misbruik en oneigenlijk gebruik In de externe en interne regelgeving zijn diverse bepalingen opgenomen die erop zijn gericht om misbruik en oneigenlijk gebruik te voorkomen. Uw provincie heeft de toets op het misbruik en oneigenlijk gebruik neergelegd in interne controleplannen. De uitkomst van deze toets heeft niet geleid tot bevindingen die invloed hebben op de rechtmatigheid van baten en lasten en balansmutaties. Niet-financiële beheershandelingen vallen buiten de scope van rechtmatigheidscontrole Handelingen en beslissingen van niet-financiële aard vallen buiten de scope van de rechtmatigheidscontrole door de accountant. De accountant toetst deze handelingen en beslissingen niet inhoudelijk door gegevensgericht onderzoek. Volstaan wordt in dit kader met het beoordelen van het interne systeem van risicoafwegingen. Binnen dit systeem moeten voorwaarden zijn geschapen om risico's goed te kunnen beoordelen en in de tijd te kunnen volgen. Wij hebben ons een beeld gevormd over de wijze van totstandkoming van de inventarisatie van de risico's en de getrouwe weergave van de hieruit mogelijk voortvloeiende financiële gevolgen in de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing van het jaarverslag. Daarnaast hebben wij gericht geïnformeerd naar de lopende procedures waarbij de provincie Noord-Brabant betrokken is, teneinde indicaties te verkrijgen over de eventuele risico's op dit vlak. Op grond hiervan beschikken wij niet over aanwijzingen die een nader onderzoek naar de (financiële) gevolgen noodzakelijk maakt.

36 Bijlagen Controleaanpak Jaarverslag Onafhankelijkheid Verklaring van verantwoordelijkheden Controleverschillen SiSa-bijlage

37 Bijlage - Controleaanpak Controleaanpak en -uitvoering Controleaanpak en - uitvoering Wij voeren onze controle uit met een mix van systeem- en gegevensgerichte werkzaamheden en een mix van vaste teamleden en ingeschakelde experts. Daarnaast beschikken wij als organisatie over verschillende kwaliteitsborgingsmaatregelen. Dit geheel tezamen leidt tot een kwalitatief goede controle. In dit verslag is voor elk bijzonder aandachtsgebied in onze controle terug te lezen wat de kernpunten in onze controle zijn geweest die hebben bijgedragen aan de kwaliteit in onze controle. Daarnaast gaan wij in de volgende paragrafen van deze bijlage nog nader in op de samenwerking met de verbijzonderde interne controlefunctie en andere accountants en de ingeschakelde experts. Onze controleaanpak is onder andere gericht op het in kaart brengen van de voor de jaarrekening van belang zijnde risico's. Op basis van onze gesprekken met het management en het platform Planning S Control over de belangrijke financiële en operationele ontwikkelingen is een aantal punten met een verhoogd risico voor de jaarrekening 2016 onderkend: financiële positie en kwaliteit resultaat; schattingen en toelichtingen in de jaarrekening, waaronder de waardering van de kapitaalverstrekkingen aan deelnemingen, waardering van de verstrekte langlopende leningen, grondexploitaties en de juistheid en volledigheid van de opgenomen voorzieningen; naleving van de geldende wet- en regelgeving omtrent inkopen en aanbesteden (rechtmatigheid van de inkopen en aanbestedingen over 2016); verwerking van de verplichtingen ten aanzien van de RVO; naleving Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) en juistheid/volledigheid van de vereiste toelichting uit hoofde van de WNT. Wij rapporteren u over onze werkzaamheden en bevindingen ten aanzien van onze aandachtspunten in dit accountantsverslag.

38 Bijlage - Controleaanpak Verbonden partijen en significante uitdagingen/moeilijkheden tijdens de controle Verbonden partijen Ten aanzien van de verbonden partijen van de provincie Noord-Brabant hebben wij vastgesteld dat: de (significante transacties met) verbonden partijen toereikend zijn toegelicht in de jaarrekening en paragraaf verbonden partijen; Geen sprake is van indicaties voor ongeautoriseerde significante transacties met verbonden partijen, welke indicaties geven voor fraude; Geen sprake is van indicaties dat de van toepassing zijnde wet- en regelgeving niet is nageleefd. Significante uitdagingen/moeilijkheden tijdens de controle Er zijn geen significante uitdagingen/moeilijkheden geweest tijdens de controle, behoudens het tijdig verkrijgen van voldoende controle-informatie ten behoeve van het vaststellen van de juiste waardering van de deelnemingen en de verstrekte leningen en garanties aan deze deelnemingen.

39 Bijlage Controleaanpak Rechtmatigheid Onze aanpak ten aanzien van rechtmatigheid Wij hebben bij de controle over 2016 de rechtmatigheid getoetst conform de bepalingen van het Bado en het controleprotocol 2016 van de provincie Noord Brabant, welke d.d. 9 november 2016 is vastgesteld door Provinciale Staten. Bij onze controle hebben wij aandacht gegeven aan de volgende onderwerpen: het rechtmatigheidsbeheer; de naleving van het voorwaardencriterium; de begrotingsrechtmatigheid; de kredieten; mutaties in de reserves; het misbruik en oneigenlijk gebruikcriterium; de niet financiële beheershandelingen. Begrotingscriterium Met de controle op de juiste toepassing van het begrotingscriterium toetsen wij of het budgetrecht van Provinciale Staten is gerespecteerd. Wij beoordelen bij onze controle de overschrijdingen ten opzichte van de begrote lasten per productcategorie. Dit betreffen enkel de lasten omdat hierop een beoordeling en rapportering van de accountant wordt gevraagd vanuit de Kadernota Rechtmatigheid. Provinciale Staten autoriseert de begroting (en begrotingswijzigingen) en geeft daarmee toestemming voor de uitvoering van het beleid en de daarvoor benodigde middelen. Het is de verantwoordelijkheid van het college van Gedeputeerde Staten om begrotingsafwijkingen tijdig te signaleren en te rapporteren aan Provinciale Staten. Door een goede inrichting van de planning en controlcyclus zorgt het college ervoor dat de begroting en budgetten worden bewaakt en dat belangrijke wijzigingen of dreigende overschrijdingen tijdig worden gemeld aan Provinciale Staten, zodat deze tijdig (binnen het begrotingsjaar) een besluit kan nemen. Provincie Noord Brabant ļ Uitkomsten controle en overige informatie 2016

40 Bijlage - Controleaanpak Rechtmatigheid Indien desondanks budgetten worden overschreden en niet meer gedurende het jaar kunnen worden voorgelegd aan Provinciale Staten, is strikt genomen sprake van een onrechtmatigheid. Deze overschrijdingen hoeven echter niet in alle gevallen te worden meegewogen in het accountantsoordeel. Voor een juiste oordeelsvorming is van belang in hoeverre de begrotingsoverschrijding past binnen het door Provinciale Staten geformuleerde beleid, deze wordt gecompenseerd door hogere opbrengsten of kostenoverschrijdingen bij openeinderegelingen. Deze overschrijdingen dienen te worden weergegeven in de jaarrekening en kunnen door het vaststellen van de jaarrekening alsnog door Provinciale Staten worden geautoriseerd.

41 Bijlage - Controleaanpak Goedkeurings- en rapporteringstoleranties De met u afgesproken goedkeurings-en rapporteringstoleranties Op grond van het Bado stelt Provinciale Staten de goedkeuringstolerantie vast, die de accountant bij zijn jaarrekeningcontrole dient te hanteren. De goedkeuringstolerantie is vastgesteld door het college van Gedeputeerde Staten en vervolgens ter besluitvorming gebracht van Provinciale Staten. Op 20 januari 2017 is het controleprotocol vastgesteld door Provinciale Staten, ten aanzien van toleranties zijn geen wijzigingen aangebracht. Het bijbehorende normenkader is ter kennisgeving op 30 januari 2017 naar Provinciale Staten verzonden. Op grond van de jaarrekening 2016 bedraagt de goedkeuringstolerantie voor fouten afgerond î f.1% van de lasten) en voor onzekerheden C í.3% van de lasten). Als de goedkeuringstolerantie niet wordt overschreden, kan een goedkeurende controleverklaring afgegeven worden. Deze goedkeuringstolerantie is een kwantitatief criterium. De uiteindelijke oordeelsvorming is echter altijd een combinatie van kwalitatieve en kwantitatieve afwegingen. Het rapporteringsbedrag, de maatstaf die geldt voor het rapporteren van fouten en onzekerheden, is door Provinciale Staten bepaald op C Goedkeurings Goed Beperking Oordeel Afkeurend tolerantie keurend onthouding Fouten in de jaarrekening > 1 < Vt C/o lasten) Onzekerheden in de controle ^ 3Vo > 3 < loîi ^ 10 0 /» ( 0 /. lasten) Ernst 8. Young Accountants LLP

42 Bijlage - Controleaanpak Samenwerking met andere accountants en inzet van deskundigen Inschakeling van specialisten Wij hebben voor onze controle op een drietal belangrijke aspecten binnen de jaarrekening gebruik gemaakt van specialisten: Ten aanzien van naleving van de Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector (WNT) en de controle van de juistheid/volledigheid van de vereiste toelichting uit hoofde van de WNT gebruikgemaakt van interne experts van EY Belastingadviseurs. Vanwege het feit dat vanaf 1 januari 2016 overheidsorganisaties vennootschapsbelastingplichtig zijn geworden heeft de provincie haar fiscale uitgangspositie moeten bepalen. Gezien de complexiteit en de specifieke wet- en regelgeving hebben we gebruik gemaakt van onze interne experts van EY Belastingadviseurs. Wij hebben voor onze controle van de waardering van enkele grond- en vastgoedexploitaties gebruikgemaakt van onze interne vastgoedexperts. Wij hebben vooraf met onze specialisten afspraken gemaakt over het uit te voeren werk en zij rapporteren hun bevindingen hierover aan ons, waarbij wij als EY-auditteam volledig verantwoordelijk zijn voor het werk dat zij verrichten. Onze bevindingen rapporteren wij in paragraaf Aandachtsgebieden en bevindingen in de controle van het hoofdstuk Uitkomsten jaarrekeningcontrole van dit verslag. Inschakeling van externe deskundigen Wij hebben in het kader van onze controle geen gebruik gemaakt van de werkzaamheden van externe deskundigen.

43 Bijlage - Jaarverslag Inleiding In het kader van onze controle van de jaarrekening is het onze taak om na te gaan of het jaarverslag voldoet aan de voorschriften van het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) en of het verenigbaar is met de jaarrekening, en ook om na te gaan of het jaarverslag, in het licht van de tijdens het onderzoek van de jaarrekening verkregen kennis en begrip omtrent de provincie en haar omgeving, geen materiële onjuistheden bevat. Vereisten jaarverslag Uw jaarverslag bestaat uit de programmaverantwoording, de paragrafen en overige informatie. Het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten bepaalt nadere voorschriften voor het jaarverslag. In overeenstemming met de omvang en complexiteit van de provincie bevat het jaarverslag een evenwichtige en uitvoerige analyse van de financiële situatie op de verslagdatum, ontwikkelingen tijdens het boekjaar en inkomsten, alsmede een beschrijving van de risico's en onzekerheden. Daarnaast dient in het jaarverslag de verwachte gang van zaken te worden opgenomen. Ten aanzien van het gebruik van financiële instrumenten door de provincie worden de doelstellingen en het beleid van de provincie inzake risicobeheer vermeld.

44 Bijlage - Onafhankelijkheid Onafhankelijkheid De onafhankelijkheid van de accountant behoort tot het fundament van zijn beroep. In de maatschappelijke discussie over kwaliteitsverbetering van de controle speelt de onafhankelijkheid van accountants een belangrijke rol. Vanaf 1 januari 2014 is op alle assurance-opdrachten onder Nederlands recht de Verordening inzake Onafhankelijkheid (VİO) van toepassing. Een aantal belangrijke punten uit de Vİ0, die wij hieronder hebben opgenomen betreffen: langdurige betrokkenheid; samenloop van dienstverlening; geschenken en giften. Een strikte scheiding tussen controle en adviesdiensten was al van kracht voor OOB's vanaf 1 januari 2014 en kantoorroulatie is verplicht voor financiële jaren van OOB's vanaf Daarnaast kent de Europese verordening vanaf controlejaar 2016 striktere onafhankelijkheidseisen, maar ook nadere bevestigingen over onafhankelijkheid ter communicatie aan interne toezichthouders. Op 17 juni 2016 is een gewijzigde VİO van kracht geworden vanwege de implementatie van Verordening (EU) nr. 537/2014 van het Europees Parlement en de raad van 16 april 2014 betreffende specifieke eisen voor de wettelijke controles van financiële overzichten van organisaties van openbaar belang. Langdurige betrokkenhļeid Om alle schijn van afhankelijkheid te vermijden, kunnen de externe accountant, executive directors en (senior) managers in het team maximaal zeven achtereenvolgende jaren in het team actief zijn. Daarna zullen zij intern roteren. Onze betrokkenheid in jaren laat het volgende beeld zien: drs. M.H. (Marita) de Hair RA; als eindverantwoordelijk accountant betrokken sinds de controle van de jaarrekening 2013; drs. B. (Barry) Smeenk RA; als executive director betrokken sinds de controle van de jaarrekening J.P.G. (Joost) van Gerwen MSc; in zijn hoedanigheid als manager betrokken sinds de controle van de jaarrekening Provincie Noord Brabant Uitkomsten controle en overige informatie

45 Bijlage - Onafhankelijkheid Dit betekent dat geen van onze teamleden in de komende jaren de geldende termijn van zeven zal overschrijden en op grond hiervan in de komende twee jaar dus geen rotatie hoeft plaats te vinden. Wij brengen u tijdig op de hoogte van belangrijke teamwisselingen. Intern beschikken wij over interne overdrachtsprocedures, zodat u geen hinder ondervindt van een teamwisseling. Samenloop van dienstvèrlening Ten aanzien van organisaties van openbaar belang (OOB's) is de combinatie van wettelijke controles en overige dienstverlening volledig verboden, met uitzondering van met name genoemde overige assurancediensten. Voor niet-oob's, zoals de provincie Noord-Brabant, is bepaald dat samenloop is geoorloofd als de non-assurance-dienst niet van materiële invloed is op het assurance-object. Als er wel materiële invloed is geldt in beginsel een verbod, behalve wanneer de non-assurance-dienst niet: subjectief of niet-routinematig is of; een verwerkingswijze in het assurance-object ten gevolge heeft waarvan het assurance-team twijfelt of deze verwerkingswijze passend is of; leidt tot een bedreiging uit hoofde van belangenbehartiging. Geschenken en giften Zoals met u is overeengekomen, informeren wij u hierbij over de door ons ontvangen respectievelijk verstrekte geschenken en persoonlijke uitingen van gastvrijheid boven C 100. Wij hebben geen geschenken en persoonlijke uitingen van gastvrijheid boven C 100 ontvangen of verstrekt van/aan medewerkers van de provincie Noord-Brabant. Bevestiging Wij hebben alle aspecten geanalyseerd die onze onafhankelijkheid gedurende het jaar zouden kunnen bedreigen. Daar waar onafhankelijkheidsregels dit vereisen, hebben wij aanvullende waarborgen ingevoerd. Wij kunnen u bevestigen dat wij zowel als organisatie en als controleteam onafhankelijk zijn van provincie Noord-Brabant.

46 Bijlage Onafhankelijkheid Overzicht kosten dienstverlening Conform voorgaande jaren maken wij onze totale dienstverlening inzichtelijk. Overzicht kosten van de Reeds aan u Facturatie tot Totale Rosten Toelichting dienstverlening 2016 gerapporteerd en met 2016 ( î) in de boardletter jaarrekening (C) controle 2016 (O Kosten van de controle 2016 Kosten van de controle Dit betreft de eerste voorschotnota van de reguliere jaarrekeningcontrole 2016, incl. werkzaamheden VPB tijdens interim controle Dit betreft afrekening van de reguliere jaarrekeningcontrole Kosten van met de controle samenhangende werkzaamheden Deze kosten hebben enerzijds betrekking op :» De kosten inzake subsidiecontroles. Het bijwonen van de treasurycommissie. De kosten aangaande specifiek onderzoek rechtmatigheid subsidiedossier.» De kosten van de controle van de verantwoording inzake de kosten van de coördinatie aandeelhouderschappen deelnemingen voortkomend uit verkoop Essent. Kosten van fiscale dienstverlening Geen fiscale dienstverlening Kosten van alle overige dienstverlening Data Privacy impact analyse, EY Advisory Totale kosten Provincie Noord Brabant ļ Uitkomsten controle en overige informatie 2016

47 Bijlage Verklaring van verantwoordelijkheden Verantwoordelijkheid Conform de aan ons verleende opdracht hebben wij de jaarrekening 2016 van de provincie Noord Brabant gecontroleerd. Het is de verantwoordelijkheid van het college van Gedeputeerde Staten om de jaarrekening op te maken in overeenstemming met het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten. Het is onze verantwoordelijkheid een oordeel te geven over de jaarrekening, als bedoeld in artikel 217, tweede lid, van de Provinciewet. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder het Besluit accountantscontrole decentrale overheden (Bado) en het door Provinciale Staten vastgestelde controleprotocol. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Fraude en naleving weť en regelgeving De primaire verantwoordelijkheid voor het voorkomen en ontdekken van fraude en het naleven van weten regelgeving (hierna onregelmatigheden) berust zowel bij Provinciale Staten als bij het college van Gedeputeerde Staten. Het is van belang dat het college van Gedeputeerde Staten, onder toezicht van Provinciale Staten, sterk de nadruk legt op het voorkomen van fraude en onregelmatigheden, waardoor de gelegenheden tot het plegen van fraude en onregelmatigheden kunnen afnemen, alsmede op het ontmoedigen daarvan, waardoor personen ervan kunnen worden weerhouden om fraude en onregelmatigheden te plegen omwille van de waarschijnlijkheid dat die wordt ontdekt en bestraft. Onze controle dient zodanig te worden gepland en uitgevoerd dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen onjuistheden van materieel belang als gevolg van fouten of fraude bevat. Door de beperkingen die inherent zijn aan een controle, bestaat er een onvermijdbaar risico dat sommige afwijkingen in de financiële overzichten niet zullen worden ontdekt, zelfs wanneer de controle naar behoren is gepland en uitgevoerd overeenkomstig de Standaarden. Provincie Noord Brabant ļ Uitkomsten controle en overige informatie 2016

48 Bijlage - Verklaring van verantwoordelijkheden Onze controlewerkzaamheden omvatten mede de volgens Standaard 240 en 250 vereiste werkzaamheden, zoals brainstorming, het verzamelen van informatie met het oog op het vaststellen van en reageren op het risico van fraude en het uitvoeren van bepaalde werkzaamheden gericht op het risico van het doorbreken van interne beheersmaatregelen door het management, met inbegrip van inzage in journaalboekingen, beoordeling van schattingen en evaluatie van zakelijke redenen voor significante ongebruikelijke transacties. Voor een nadere toelichting verwijzen wij naar het hoofdstuk Kwaliteit beheersorganisatie, onderdeel Overwegingen met betrekking tot fraude en het risico op management override van dit verslag. Letter of representation We hebben het college van Gedeputeerde Staten gevraagd om een letter of representation (bevestiging bíj de jaarrekening). Er zijn geen aanvullende bevestigingen toegevoegd aan onze standaard letter of representation op grond van de specifieke situatie van de provincie Noord-Brabant.

49 Bijlage - Controleverschillen Controleverschillen Tijdens onze controle inventariseren wij verschillen tussen enerzijds bedragen, classificaties, presentatie en toelichting van jaarrekeningposten die de provincie heeft opgenomen of gerapporteerd en anderzijds bedragen, classificaties, presentatie of toelichting zoals die naar onze mening in overeenstemming met het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten dienen te worden opgenomen of gerapporteerd. Onderstaand is een overzicht van de materiële verschillen opgenomen, die zijn geconstateerd tijdens onze controle en welke zijn aangepast door het college. Wij hebben geëvalueerd in hoeverre onderstaande verschillen voortkomen uit een tekortkoming in de interne beheersing. Tevens is een overzicht opgenomen van de onjuistheden die wij tot aan de datum van dit verslag hebben gesignaleerd en niet door de provincie zijn gecorrigeerd. Daarnaast zijn eventuele rechtmatigheidsfouten in dit overzicht opgenomen. Gecorrigeerde verschillen Post/omschrijving verschil Bedrag in î Referentie in dit verslag Correctie positie OLSP Holding B.V Pagina 13 Vrijval getroffen verliesvoorziening lening OLSP Vastgoed B.V Pagina 15 Verantwoording positieve afwikkelingsverschillen BDU Verkeer en Vervoer Pagina 17 Vrijval risicovoorziening omgevingsdiensten Pagina 17 Diverse aanpassingen in de WNT-verantwoording diverse Pagina

50 Bijlage - Controleverschillen Het hieronder opgenomen overzicht met ongecorrigeerde controleverschillen is verstrekt aan het college en is als bijlage bij de "Bevestiging bij de jaarrekening" gevoegd. Wij hebben de ongecorrigeerde verschillen met het college besproken. Wij zijn van mening dat verschillen zoveel mogelijk door het college moeten worden gecorrigeerd, echter wij kunnen instemmen met de overwegingen van het college om deze verschillen niet te corrigeren, aangezien deze bedragen niet materieel zijn voor het inzicht van de jaarrekening. De geconstateerde fouten ad C en onzekerheden ter hoogte van C zijn lager dan de door u vastgestelde controletolerantie van respectievelijk en C De kwalitatieve factoren die hierbij in overweging zijn genomen, zijn: het effect op het resultaat voor en na bestemming; het effect op de balansposten, inclusief het eigen vermogen; het effect op significante toelichtingen, individuele items, subtotaal of totaal in de jaarrekening. Wij lichten de ongecorrigeerde verschillen nader toe. Post/omschrijving van de toelichting Bedrag in C/ Referentie in dit verslag verwijzing naar regelgeving Rechtmatigheidsfouten Onrechtmatige inkoop- en aanbestedingstrajecten leveringen en diensten Pagina 18 Onrechtmatige inkoop- en aanbestedingstrajecten werken Pagina 18 Onzekerheden Waardering achtergestelde lening ORR CV II Pagina 13

51 Bijlage - SiSa-bijlage Het is volgens de Nota verwachtingen accountantscontrole 2016 voorgeschreven dat wij de geconstateerde fouten en onzekerheden per regeling rapporteren door middel van onderstaande verplichte tabel. Deze tabel dient door uw provincie samen met een aantal andere verplicht voorgeschreven verantwoordingsstukken voor 15 juli 2017 elektronisch bij het CBS te worden aangeleverd. Nummer specifieke Specifieke uitkering Fout of onzekerheid Financiële omvang in Toelichting uitkering conform euro's fout/onzekerheid SiSa-bijlage 2016 l&m Ell Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) l&m E27 Brede doeluitkering verkeer en vervoer 43