Mogelijke nevenwerkingen van chemotherapie bij longkanker

Transcriptie

1 Heeft u opmerkingen of suggesties i.v.m. deze brochure? Geef ons gerust een seintje! Dienst kwaliteit info@jessazh.be Tel: Mogelijke nevenwerkingen van chemotherapie bij longkanker Dienst Kortverblijf Cardio-Pneumo (A2) Jessa Ziekenhuis vzw Maatschappelijke zetel: Salvatorstraat 20, 3500 Hasselt versie december 2013 (Object-ID 11941)

2 Welkom Deze brochure is samengesteld om u en uw familie bijkomende informatie te geven over een aantal mogelijke nevenwerkingen van chemotherapie bij longkanker. We bieden u ook tips aan om met deze nevenwerkingen om te gaan. Verder vindt u informatie over chemotherapie en de invloed hiervan op uw dagelijkse activiteiten. De meest gebruikte chemoproducten (cytostatica) ter behandeling van longkanker zijn Platinol, Paraplatin, Vepesid, Gemzar, Alimta en Taxotère. De chemotherapie die u toegediend krijgt, hangt af van het type longkanker en het stadium waarin de ziekte zich bevindt. De nevenwerkingen die we bespreken kunnen voor komen bij het gebruik van bovengenoemde chemoproducten. Hoe u deze nevenwerkingen beleeft, is erg persoonlijk en voor iedereen verschillend. Sommige mensen hebben veel last van nevenwerkingen, anderen niet. Laat u niet beïnvloeden door verhalen van anderen of het internet! Bovendien heeft de ernst van de nevenwerkingen niets te maken met het effect van de behandeling. Aarzel niet uw arts of verpleegkundige te contacteren met uw vragen, gevoelens en eventuele onzekerheden. Vaak kan aangepaste hulp een probleem verzachten of verhelpen. 1

3 2

4 Inhoud 1. Hematologische toxiciteit (effect op de bloedcellen) p Een verminderd aantal witte bloedcellen p Een verminderd aantal rode bloedcellen p Een verminderd aantal bloedplaatjes p Misselijkheid p Smaak- en reukverandering p Irritatie en/of ontsteking van het mondslijmvlies p Vermoeidheid p Haarverlies p Verandering van de huid p Oorsuizen - verminderd gehoor p Tintelingen en zenuwpijnen p Vasthouden van vocht p Chemotherapie en voeding, medicatie, seksuele betrekkingen, het risico voor anderen, reizen p Seksualiteit p Hygiëne p Op reis met kanker p Contactgegevens p. 16 3

5 Mogelijke nevenwerkingen Chemotherapie tast behalve de kankercellen ook gezonde cellen aan. Vooral snelgroeiende, gezonde cellen zoals beenmerg en bloedcellen, haarcellen en het slijmvlies van het spijsverteringskanaal kunnen gevoelig zijn voor aantasting. Daardoor treden soms tijdelijke nevenwerkingen op. U vindt in deze brochure een opsomming van de meest frequente nevenwerkingen, aangevuld met tips en raadgevingen. 1. Hematologische toxiciteit (effect op de bloedcellen) Het beenmerg staat in voor de aanmaak van bloedcellen. Witte bloedcellen beschermen u tegen infectie, rode bloedcellen vervoeren zuurstof en bloedplaatjes zorgen voor de bloedstolling. Door de chemotherapie kunnen deze cellen in aantal verminderen. Om de invloed van de therapie op het beenmerg na te gaan, wordt uw bloed voor elke chemokuur door een bloedafname gecontroleerd. Wanneer blijkt dat de bloedcellen zich onvoldoende hersteld hebben, kan het nodig zijn om de therapie één of twee weken uit te stellen. Zo hebben de bloedcellen de kans om te herstellen. Bij bloedarmoede kan een transfusie nodig zijn (rode bloedcellen of bloedplaatjes). Soms wordt medicatie voorzien om de aanmaak van bloedcellen te stimuleren. 4

6 1.1. Een verminderd aantal witte bloedcellen Een vermindering van het aantal witte bloedcellen vergroot de kans op een infectie. Tekenen van infectie zijn: koorts, koude rillingen, keelpijn, hoofdpijn, buikkrampen, een branderig gevoel bij het plassen, Enkele raadgevingen Meet regelmatig uw lichaamstemperatuur, zeker wanneer u het gevoel heeft dat uw lichaam te warm aanvoelt. Raadpleeg uw (huis-)arts onmiddellijk bij een lichaamstemperatuur van 38 C of hoger en/of bij rillingen. Zorg voor een goede mond- en lichaamshygiëne. Inspecteer regelmatig de mond op tekenen van beschadiging. Wondjes die gaan zweren of ontsteken kunnen ook betekenen dat u een infectie heeft. Let op keelpijn en kortademigheid. Ga na of u hoest en/of u gekleurde fluimen heeft. Controleer hoe vaak en hoeveel u urineert. Ga de helderheid en de geur van uw urine na. Is urineren pijnlijk? De verminderde aanmaak van witte bloedcellen door de therapie is van tijdelijke aard. De aanmaak van witte bloedcellen herstelt immers spontaan. De arts kan een inspuiting voorschrijven die ervoor zorgt dat het aantal witte bloedcellen zich sneller herstelt. 5

7 1.2. Een verminderd aantal rode bloedcellen Een verminderd aantal rode bloedcellen geeft kans op bloedarmoede. Mogelijk bent u hierdoor sneller moe en voelt u zich futloos. U kan bleek uitzien. Vermijd daarom extra inspanningen en voorkom uitputting. Beperk u tot normale activiteiten, en bespreek vermoeidheidsklachten met de arts of verpleegkundige. Soms oordeelt de arts dat het nodig is een transfusie van rode bloedcellen toe te dienen of extra medicatie te geven om het nadelige effect op het beenmerg tegen te gaan Een verminderd aantal bloedplaatjes Een verminderd aantal bloedplaatjes vergroot de kans op blauwe plekken en/ of onderhuidse bloedingen, neusbloedingen en bloedend tandvlees. Soms komt bloed voor in de urine of in de stoelgang. Wees alert voor deze symptomen van actieve bloeding en bespreek dit onmiddellijk met uw arts. Enkele raadgevingen Gebruik een zachte tandenborstel. Eet zacht voedsel waarbij de kans op verwonding van het tandvlees en mondslijmvlies zo klein mogelijk is. Gebruik een elektrisch scheerapparaat. Als u een bloedneus heeft, blijf dan rechtop zitten. Knijp uw neus vlak onder het neusbeen minstens tien minuten dicht. Buig uw hoofd licht voorover en blijf rustig ademen langs de mond. Soms oordeelt de arts dat het nodig is om een transfusie van bloedplaatjes toe te dienen. 6

8 2. Misselijkheid Misselijkheid en braken zijn vervelende nevenwerkingen van chemotherapie. Dit heeft een negatieve invloed op uw kwaliteit van leven. Dagelijkse activiteiten zoals het huishouden, familie-uitjes, het van school halen van de kinderen of kleinkinderen, eten en drinken, zijn vaak al moeilijk. Ondanks de ruime behandelingsmogelijkheden komt deze gevreesde bijwerking helaas regelmatig voor. Misselijk zijn en braken kunnen uiterst belastend, genant en frustrerend zijn. Daarom is het belangrijk om deze klachten met de arts en verpleegkundige te bespreken. Door een aanpassing of verhoging van uw medicatie tegen de misselijkheid is de kans groot dat het probleem kan worden opgelost. Er zijn medicijnen, speciaal ontwikkeld om de symptomen van misselijkheid en braken te bestrijden. Enkele raadgevingen Het is belangrijk dat u tijdens de chemotherapie veel drinkt, want extra afvalstoffen moeten uit het lichaam worden verwijderd. Zorg dat u dagelijks 1,5 tot 2 liter vocht drinkt. Water, maar ook cola, appelsap, limonade, sportdranken, thee en bouillon worden over het algemeen goed verdragen. U kan ook zuigen op ijsblokjes met verschillende smaken door bijvoorbeeld cola of limonade in te vriezen. Dwing uzelf niet om te eten! Eet op tijdstippen dat u minder misselijk bent. Stem de grootte van de maaltijd af op uw eetlust. De aanblik van een groot bord vol eten is vaak al ontmoedigend. Gebruik liever regelmatig kleine maaltijden, want een lege maag kan eveneens een misselijk gevoel geven. Wanneer warme gerechten u een misselijk gevoel geven, kiest u beter een alternatief: een slaatje van gekookte koude groenten met deegwaren en vis, vlees of eieren bijvoorbeeld. Eet wat u graag lust!! Rust na de maaltijd in een halfzittende houding. 7

9 Als u heeft moeten braken, spoel dan uw mond en laat uw maag langzaam wennen aan vast voedsel. Neem uw geneesmiddelen tegen misselijkheid en braken strikt zoals voorgeschreven door uw arts. Zorg voor voldoende afleiding (hobby s, lezen, muziek, radio of tv). Maak tijd voor sociaal contact met anderen. De klachten treden zelden op tijdens de toediening van de chemotherapie, eerder dagen of weken nadien. Wees niet ongerust als u niet misselijk wordt, niet moet kokhalzen of niet moet braken. Dit betekent zeker niet dat de behandeling bij u niet aanslaat. Omgekeerd betekent het ook niet dat als u zich erg ziek voelt, de therapie dan beter zijn werk doet. Misselijkheid en braken staan los van het effect van de therapie. 3. Smaak- en Reukverandering Wat u eet, kan plots anders smaken, terwijl u het niet anders heeft klaargemaakt. Het is dan plotseling erg zoet, bitter, zuur, zout of juist flauw. Raadgevingen Zorg dragen voor een goede mondhygiëne kan helpen. Kies drank met een frisse smaak. Vermijd eetwaren met een sterke geur, zoals koolsoorten en uien. Eet geen gerechten tegen uw zin. Gebruik nieuwe gerechten met nieuwe smaken. 8

10 4. Irritatie en/of ontsteking van het mondslijmvlies De mond kan droog worden, het tandvlees en de keel kunnen pijnlijk aanvoelen en rood worden. De tong kan beslagen zijn en zwellen, waardoor slikken en eten moeilijk wordt. De pijnlijke plekjes in en rond de mond kunnen ontsteken. Dat moet zo veel mogelijk vermeden worden, want ontstekingen genezen vaak moeilijk bij chemotherapie. Enkele raadgevingen Poets voldoende uw tanden met een zachte tandenborstel. Gebruik lippenbalsem als u droge lippen heeft. Door de therapie kan u vatbaar worden voor infecties. De arts kan u bijkomende mondspoelingen voorschrijven. Mondspoelingen op basis van chloorhexidine (bv. Perioaid) hebben een antibacteriële werking. Binnen het Jessa Ziekenhuis wordt een magistrale mondspoeling gemaakt voor ontsteking van het mondslijmvlies voor oncologische patiënten (mucositis- of stomatitiscocktail). U kan dit vragen aan uw arts of verpleegkundige. Laat s nachts en bij een pijnlijke mond uw tandprothese uit. Eet koud of lauw voedsel. Heet of warm voedsel kan de mond of keel extra irriteren. Laserbehandeling kan de cellen sneller herstellen. Het is ontstekingsremmend en pijnstillend. Vraag de brochure aan uw arts of verpleegkundige. Bij een droge mond kan u de speekselklieren stimuleren door een suikervrij zuurtje of kauwgom te nemen of kunstspeeksel (Oral Balance bijvoorbeeld). Probeer alcohol, citrusfruit, te warme en fel gekruide of zure spijzen te vermijden. 9

11 5. Vermoeidheid Vermoeidheid is een veel voorkomende nevenwerking van chemotherapie. De vermoeidheid van een kankerpatiënt verschilt met de gewone dagelijkse vermoeidheid van een gezonde persoon. Het wordt omschreven als een gevoel van uitputting. De symptomen van vermoeidheid zijn algemene krachteloosheid, problemen bij het uitvoeren van dagelijkse taken, vergeetachtigheid, slechte concentratie en een gevoel van frustratie en machteloosheid. De vermoeidheid kan lang aanhouden, of zelfs pas na lange tijd opduiken. Door chemotherapie lijden patiënten vaak aan bloedarmoede, wat opnieuw vermoeidheid kan veroorzaken. Enkele raadgevingen Probeer voldoende actief te blijven. U zal zich daardoor zowel lichamelijk als mentaal beter voelen. Luister naar uw lichaam. Regelmatig lichte oefeningen zijn beter dan erg belastende activiteiten. U kan actief blijven in het huishouden, of lichte activiteiten beoefenen zoals wandelen, fietsen of zwemmen. Plan vandaag uw activiteiten en taken voor morgen. Stel prioriteiten en doe geen onnodige inspanningen. Las tijdens de dag indien nodig rustperiodes in. Zorg voor voldoende ontspanning (muziek, film, kunst, relaxatieoefeningen). Vraag hulp aan familie, vrienden of instanties. De sociaal werker kan u hierbij zeker helpen. Door erover te praten met uw behandelende arts en/of verpleegkundige, kunnen mogelijke oorzaken opgespoord worden die deze vermoeidheid mee in de hand werken. 10

12 6. Haarverlies Haaruitval komt niet steeds voor bij de behandeling van longkanker. Dit is afhankelijk van het type chemotherapie. De behandeling maakt het haar dunner of geeft haarverlies. Dit is tijdelijk. Enkele raadgevingen Probeer huidirritatie te voorkomen. Droog het haar voorzichtig en gebruik een zachte borstel. Haarverlies kan u emotioneel ontredderen. Het is normaal dat u soms overstuur raakt, kwaad bent en zich hopeloos, droevig, angstig of verlegen voelt. Praat over deze gevoelens met uw familie, vrienden, arts, verpleegkundige en anderen als u daar behoefte aan heeft. Permanenten en haarkleuringen worden best vermeden tijdens de behandelingsperiode. Het is belangrijk dat uw hoofdhuid beschermd blijft om afkoeling te vermijden. Tijdens de behandeling wordt met u besproken of haarverlies gaat optreden en of een pruik nodig zal zijn, en zo ja, waar u die kan aanschaffen. Indien u een pruik wenst te dragen, vraag dan naar informatie. U kan een attest vragen aan uw behandelende arts zodat u een deel van de kosten van de pruik kan terugvorderen van uw ziekenfonds. Zet uw pruik nu en dan af om de hoofdhuid te laten ademen. Uiteraard kan u ook kiezen om uw hoofdhuid te beschermen met bijvoorbeeld een sjaal, een hoed of een pet. Uw haar begint meestal twee tot drie maanden na het stoppen van de therapie terug te groeien. Soms heeft het een andere kleur. Ook de structuur kan anders zijn. Zo kan uw nieuwe haar krullend zijn in plaats van glad of omgekeerd. 11

13 7. Verandering van de huid Uw behandeling kan de huid droger en/of schilferig maken. Uw huid kan ook harder en meer gespannen lijken waardoor gemakkelijker huidkloven ontstaan aan uw handen. Van sommige chemotherapie kan de huid verkleuren, vooral donkerder worden. Soms doet zich een huidreactie onder de vorm van huiduitslag (rash) voor. Dit kan jeuk geven. Gedurende de behandeling kan de huid gevoeliger zijn voor zonlicht. Enkele raadgevingen Gebruik bij het nemen van een bad badolie of een neutrale, niet geparfumeerde zeep Bescherm uw huid tegen bijkomende irritatie en tegen verwondingen en ontstekingen, zolang de behandeling duurt. Vermijd zoveel mogelijk blootstelling aan de zon en zonnebank. Op elk moment van de behandeling kunnen zich veranderingen van de huid voordoen. Ze ontstaan heel geleidelijk en verdwijnen meestal ook langzaam. 8. Oorsuizingen - verminderd gehoor De behandeling kan inwerken op uw gehoor. Oorsuizingen kunnen plots optreden tijdens het toedienen van de therapie. U hoort dan een bonzend of ruisend geluid. Ze verdwijnen meestal na korte tijd. In de loop van de behandeling kan een vermindering van uw gehoorvermogen optreden. Dat kan van blijvende aard zijn. Het is erg belangrijk om dit naar uw arts te communiceren. 12

14 Enkele raadgevingen Vertel mensen dat u minder goed hoort. Uw omgeving kan hier rekening mee houden. Probeer gesprekken te voeren met één persoon of in een beperkt gezelschap. Vermijd achtergrondgeluiden tijdens een gesprek. Hou oogcontact tijdens het gesprek. Blijf in elk geval uw contacten onderhouden en zonder u niet af. 9. Tintelingen en zenuwpijnen De behandeling kan een negatieve invloed hebben op het zenuwstelsel. De klachten kunnen verschillen naargelang de ernst van de aantasting. U kan tintelingen en een slaperig gevoel krijgen in uw vingers en tenen. Soms kan het dat u minder kracht heeft en dat u minder goed fijne bewegingen kan uitvoeren, zoals het sluiten van knopen of het vasthouden van een pen. Meld dit steeds aan uw arts. 10. Vasthouden van vocht Door de chemotherapie kan het lichaam vocht vasthouden. Wanneer u last krijgt van gezwollen enkels of handen, of wanneer er een geleidelijke toename van uw gewicht optreedt (dit zijn vroege tekenen van het vasthouden van vocht), waarschuw dan uw arts. De arts kan hier de aangepaste medicatie voor geven. Uw gewicht wordt ook op de afdeling opgevolgd. 13

15 Andere nevenwerkingen door chemotherapie die kunnen voorkomen zijn: diarree, constipatie, conjunctivitis (ontsteking van het bindvlies van de oogleden), tranenvloed, nagelafwijkingen, Of u last krijgt van nevenwerkingen hangt af van het soort product en de hoeveelheid die u krijgt. Iedereen reageert anders, ook al betreft het hetzelfde product. Sommige mensen hebben veel last van bijwerkingen, anderen merken weinig. Het is belangrijk alle klachten te bespreken met uw arts. Er is meestal een manier om de hinderlijke bijwerkingen tegen te gaan. Soms wordt de toegediende hoeveelheid chemo (tijdelijk) aangepast of wordt de toediening één of twee weken uitgesteld. 11. Chemotherapie en voeding, medicatie, seksuele betrekkingen, het risico voor anderen, reizen Tijdens de chemotherapie mag u alle voedingswaren gebruiken. Het is belangrijk om goed, evenwichtig en gezond te eten tijdens uw chemotherapie. Door een gezonde voeding kunnen de gezonde cellen die door de chemotherapie beschadigd zijn, zich sneller herstellen. In de dagen na een kuur gebruikt u best lichte kost. Uw arts zal uw thuismedicatie nagaan. De meest courante medicatie vormt geen probleem tijdens de therapie (bv. paracetamol als pijnstiller). Zeldzaam gaat een geneesmiddel niet samen bij een bepaald chemotherapiemiddel. U zal dan advies krijgen over een mogelijk alternatief. 14

16 11.1. Seksualiteit Seksuele betrekkingen zijn toegestaan tijdens chemotherapie. De slijmvliezen zijn gevoeliger tijdens de behandeling waardoor betrekking pijnlijk kan zijn. Gebruik tot 2 dagen na de chemotherapie een condoom om uw partner te beschermen. Vrouwen in de vruchtbare periode dienen dubbele anticonceptie te voorzien (orale anticonceptie en barrièremethode) omdat er onder geen beding zwangerschap mag optreden tijdens chemotherapie. Door de ziekte en de behandeling kan de behoefte om te vrijen afnemen of kan vrijen als minder prettig ervaren worden. Uw relatie kan hierdoor extra onder druk komen te staan. In deze periode kan de nood aan tederheid toenemen, en kunnen knuffelen en elkaar aanraken belangrijk zijn Hygiëne De chemoproducten die via een infuus worden toegediend, zijn 1 à 2 dagen na toediening verdwenen uit het lichaam via stoelgang en urine. Wees in die periode extra hygiënisch (toilet 2 keer doorspoelen), daarna volstaat de normale hygiëne. U mag uw familieleden blijven aanraken (zoenen, omhelzen), zij lopen geen gevaar Op reis met kanker Wanneer u zich goed voelt en als het schema van de behandeling niet verstoord raakt, mag u op reis gaan. Bespreek alles met uw behandelende arts. Sommige documenten moet u absoluut meenemen tijdens de reis. Zorg dat u in het bezit bent van een Europese ziekteverzekeringkaart, een goede reisverzekering, een document dat de ziekte bewijst en enkele noodvoorschriften. 15

17 Wij hopen dat deze brochure al een antwoord geeft op veel gestelde vragen. Heeft u desondanks nog vragen, aarzel dan niet om uw arts en/of verpleegkundige aan te spreken. Wij helpen u graag verder. 12. Contactgegevens Artsen dr. Joseph Aumann dr. Koen Demuynck dr. Karin Pat dr. Luc Spaas dr. Karolien Weytjens dr. Jokke Wynants Afdeling kortverblijf cardio-pneumo A2 Verpleegeenheid Tel: Hoofdverpleegkundige Jacqueline Gauthier Tel: