victoria & abdul Victoria & Abdul.indd :39

Transcriptie

1 victoria & abdul Victoria & Abdul.indd :39

2 Voor mijn dochters Sanchita en Tanaya Victoria & Abdul.indd :39

3 Shrabani Basu victoria & abdul Het ware verhaal van de innige relatie tussen een koningin en haar vertrouweling Nieuw Amsterdam Victoria & Abdul.indd :39

4 Vertaling Chiel van Soelen en Pieter van der Veen 2010, 2011 Shrabani Basu Oorspronkelijke titel Victoria & Abdul: The True Story of the Queen s Closest Confidant Oorspronkelijke uitgever The History Press 2017 Nederlandse vertaling Chiel van Soelen, Pieter van der Veen / Nieuw Amsterdam Alle rechten voorbehouden Tekstredactie Marianne Tieleman Register Yulia Knol Omslagontwerp Paul Pollmann Ontwerp binnenwerk Yulia Knol Kaart Macareves / Marcel Groenen Omslagfoto The Royal Collection / 2009 hm Queen Elizabeth ii (ingekleurd) nur 686 isbn Victoria & Abdul.indd :39

5 inhoud Opmerkingen van de auteur 9 Voorwoord 11 Lijst van personages 15 Stamboom nakomelingen Victoria 18 Kaart Brits-Indië tijdens de negentiende eeuw 20 Inleiding 21 1 Agra 31 2 Een jubileumgeschenk 43 3 Een Indiase durbar 58 4 Curry s en Hooglanders 71 5 Van tafelbediende tot Munshi 92 6 Een stuk land ten geschenke Indiase aangelegenheden De onderkoning krijgt een kerstkaart Groeiend verzet aan het hof Opstand onder de hovelingen Munshimania De rust keert weer De dood van een koningin Laatste dagen in Agra Eindspel 291 Epiloog 305 Victoria & Abdul.indd :39

6 Dankwoord 309 Begrippenlijst 312 Noten en bronnen 315 Register 329 Victoria & Abdul.indd :39

7 Ik ben zo ontzettend dol op hem. Hij is zo goed & zachtaardig & begrijpt alles (...) & is een echte troost voor mij. Koningin Victoria aan haar schoondochter Louise, de hertogin van Connaught, 3 november 1888, Balmoral Victoria & Abdul.indd :39

8 Victoria & Abdul.indd :39

9 opmerkingen van de auteur Koningin Victoria onderstreepte vaak haar woorden om ze te benadrukken. De gecursiveerde woorden in haar citaten zijn woorden die ze in haar brieven onderstreepte. Met lessen Hindoestani wordt bedoeld lessen in het Urdu en niet in het Hindi. Het woord Hindoestani werd door de Britten gebruikt als een algemene term voor zowel het Urdu als het Hindi. Koningin Victoria leerde van Abdul Karim Urdu lezen en schrijven. Zie voor de verklaring van de (cursieve) Indiase woorden de begrippenlijst op pag (noot vert.) 9 Victoria & Abdul.indd :39

10 Victoria & Abdul.indd :39

11 voorwoord Tijdens het schrijven van de eerste editie van dit boek was ik me er pijnlijk van bewust dat ik met geen van de verwanten van Abdul Karim contact had weten te leggen. Het spoor was doodgelopen omdat de familie na de deling van India Agra had verlaten en naar Pakistan was vertrokken. Karim had geen kinderen en als er nog familieleden in leven waren, zouden dat nazaten van zijn neef Abdul Rashid zijn. Zonder namen en adressen in Pakistan was ik op een dood spoor geraakt, maar ik hoopte dat na publicatie van het boek iemand met mij contact op zou nemen. Dat gebeurde eerder dan ik had verwacht. Toen ik in Bangalore was vanwege het uitbrengen van Victoria & Abdul, kreeg ik een telefoontje van de British Council dat Javed Mahmood, een achterachterneef van Abdul Karim, me wilde zien. Het bleek dat zijn moeder, de vijfentachtigjarige begum Qamar Jehan, een dochter van Abdul Rashid was. Begum Qamar Jehan was weliswaar broos en blind, maar had nog levendige herinneringen aan haar tijd in Karim Lodge in Agra, die ze de gelukkigste van haar leven noemde. De familie liet me foto s van Abdul Karim en Abdul Rashid zien en vertelde me dat zich in Karachi een boek met een verslag over Karims Engelse jaren bevond. Abdul Rashid had negen kinderen en hun families woonden in India en Pakistan. Begum Qamar Jehan was de enige van zijn kinderen die nog in leven was. Twee maanden later zat ik in het vliegtuig van Londen naar Karachi om de overige familieleden te ontmoeten en het boek van Abdul Karim te bekijken. Het verhaal was rond. 11 Victoria & Abdul.indd :39

12 In Karachi werd mij het boek overhandigd: een keurig bruin boek met gouden rand, dat ik onmiddellijk herkende als een notitieboek van het soort dat in Windsor werd gebruikt. Daarin deed Karim verslag van de tien jaar tussen het gouden en diamanten jubileum die hij in Londen had doorgebracht. Het bevatte ook veel foto s en knipsels uit kranten en tijdschriften en was tegelijk een plakboek en kroniek. Samen met andere waardevolle bezittingen was het door de familie het land uit gesmokkeld toen die in 1947 India had verlaten in de donkere, gewelddadige periode van de deling. Het gerucht ging dat Karim Lodge zou worden aangevallen, vertelde Zafar Sartaj, die negen was toen de familie India verliet. Terwijl hindoes en moslims moordend en plunderend door de straten van Agra trokken, werden de vrouwen en kinderen in het holst van de nacht naar Bhopal in Centraal-India gezonden, waar de nawab een vriend van hen was. Van Bhopal namen ze de trein naar Bombay (de vrouwen hadden hun sieraden in hun sari s verstopt) en van daar voeren ze op een overvol schip naar Karachi, samen met duizenden anderen die de wijk namen naar Pakistan. Twee koffers 12 Victoria & Abdul.indd :39

13 vol kostbaarheden werden per goederentrein naar Pakistan gestuurd. De trein werd geplunderd en de spullen zijn nooit aangekomen. De kroniek, enkele foto s en kunstvoorwerpen, waaronder een door de tsaar van Rusland geschonken theeservies en een beeldje van Abdul Karim, kwamen wel veilig aan omdat de mannen van de familie ze zelf mee aan boord hadden genomen. Het Engels in de kroniek was te vlekkeloos om van Karim te kunnen zijn, dus ik vermoed dat hij iemand de woorden heeft gedicteerd. Misschien zijn ze opgeschreven door zijn vriend Rafiuddin Ahmed. De kroniek maakt geen melding van de onaangenaamheden die hij aan het hof moest verduren en het lijkt wel alsof hij die details heeft willen uitwissen. Helaas staat er niets in over de tijd na 1897, dus hebben we geen verslag van zijn vertrek uit Engeland en zijn laatste dagen in Agra. In de kroniek vermeldt hij dat zijn vrouw van plan was haar eigen kroniek te publiceren. Ze zal die in het Urdu hebben geschreven, maar hiervan ontbreekt elk spoor. De vrouw van de Munshi overleed op de boot naar Karachi, een oude vrouw die in koninklijke paleizen had gewoond en Europese vorsten van nabij had meegemaakt, maar nu haar land als vluchteling verliet. Karim begon zijn verslag met gepaste bescheidenheid: Onder de schaduw van Hare Majesteit koningin Victoria wil ik, een nederige onderdaan, op de volgende bladzijden proberen de 13 Victoria & Abdul.indd :39

14 lezer een korte samenvatting te geven van mijn leven aan het hof van koningin Victoria, vanaf het gouden jubileum in 1887 tot het diamanten jubileum in Omdat ik slechts een gast was in een vreemd land te midden van een vreemd volk, vertrouw ik er in alle nederigheid op dat de lezer zo vriendelijk zal zijn mij alle fouten niet aan te rekenen en de schrijver van deze bladzijden welwillend tegemoet zal treden. Hij eindigde met de woorden: Ik zal al tevreden zijn als degene die dit bescheiden werk toevallig in handen krijgt het met enige interesse of enig plezier zal lezen. Ruim honderd jaar nadat Karims kroniek werd geschreven en vervolgens verdween, was het een voorrecht om aan de hand hiervan deze uitgave bij te werken. 14 Victoria & Abdul.indd :39

15 lijst van personages de koninklijke familie Koningin Victoria koningin van het Verenigd Koninkrijk en keizerin van India Prins Albert Edward, prins van Wales, Bertie, later koning Edward vii zoon van koningin Victoria Prinses Ali, prinses van Wales, later koningin Aleandra gemalin van prins Edward Prinses Victoria, Vicky, keizerin van Duitsland oudste dochter van koningin Victoria Prinses Alice, groothertogin van Hessen tweede dochter van koningin Victoria Prinses Helena van Sleeswijk-Holstein derde dochter van koningin Victoria Prins Arthur, hertog van Connaught zoon van koningin Victoria Prinses Beatrice jongste dochter van koningin Victoria Prins Henry van Battenberg echtgenoot van prinses Beatrice Prins George, later koning George v kleinzoon van koningin Victoria Prinses Mary ( May ) van Teck, later koningin Mary gemalin van prins George Prins Ludwig van Battenberg echtgenoot van koningin Victoria s kleindochter Victoria de indiërs Abdul Karim de Munshi van koningin Victoria 15 Victoria & Abdul.indd :39

16 Mohammed Buksh bediende van koningin Victoria Dokter Wuzeeruddin vader van Abdul Karim De vrouw van de Munshi De schoonmoeder van de Munshi Hourmet Ali bediende van koningin Victoria en zwager van Abdul Karim Ahmed Husain bediende van koningin Victoria Sheikh Chidda bediende van koningin Victoria Ghulam Mustapha bediende van koningin Victoria Khuda Buksh bediende van koningin Victoria Mirza Yusuf Baig bediende van koningin Victoria Bhai Ram Singh architect van de Durbar Hall Sir John Tyler directeur van de gevangenis van Agra Abdul Rashid neef van Abdul Karim Rafiuddin Ahmed advocaat, journalist, vriend van Abdul Karim Duleep Singh zoon van de afgezette maharadja Ranjit Singh van de Punjab, beschermeling van koningin Victoria Nripendra Narayan maharadja van Cooch Behar Sunity Devi maharani van Cooch Behar Hurwan Singh maharadja van Kapurthala Sayaji Rao Gaekwad maharadja van Baroda Chimnabai maharani van Baroda de hofhouding Sir Henry Ponsonby particulier secretaris van koningin Victoria Sir James Reid lijfarts van koningin Victoria Frederick (Fritz) Ponsonby particulier ondersecretaris van koningin Victoria Arthur Bigge particulier ondersecretaris van koningin Victoria, later particulier secretaris van koningin Victoria Aleander (Alick) Yorke kamerheer en Master of Ceremonies for Royal Theatricals Marie Mallet hofdame Lady Jane Churchill hofdame Harriet Phipps hofdame van de slaapkamer en particulier secretaresse van de koningin 16 Victoria & Abdul.indd :39

17 Lady Edith Lytton hofdame Ethel Cadogan hofdame Fleetwood Edwards thesaurier Dighton Probyn particulier secretaris van de prins van Wales Edward Pelham Clinton hoofd van de hofhouding de onderkoningen Lord Dufferin Lord Lansdowne Lord Elgin Lord Curzon Lord Minto de ministers voor india Lord Cross Lord Kimberley Lord Fowler Lord Hamilton Lord Morley , de premiers Markies van Salisbury , , William Gladstone , 1886, Graaf van Rosebery Victoria & Abdul.indd :39

18 Victoria ( ) prins Albert van Saksen-Coburg en Gotha ( ) Victoria ( ) Frederik iii keizer van Duitsland Wilhelm ii Duits keizer ( ) +7 Edward vii Bertie ( ) Aleandra prinses van Denemarken Alice ( ) Ludwig iv groothertog van Hessen Alfred Affie ( ) Maria van Rusland (dochter van Aleander ii) Helena ( ) prins Christiaan van Sleeswijk-Holstein Christian Victor Christle ( ) +3 Albert Victor Eddy ( ) George v ( ) prinses Mary van Teck ( ) Alfred Young Affie ( ) Marie Ferdinand van Roemenië Victoria Ernst groothertog van Hesse- Darmstadt Aleandra Beatrice (1884- Ernst 1966) prins van Hohenlohe- Langenberg Victoria prins Louis van Battenberg Ella Sergej grootvorst van Rusland Irene prins Hendrik van Pruisen Ali Nicolaas ii tsaar van Rusland Ernst Victoria prinses van Edinburgh Edward viii (hertog van Windsor) George vi ( ) +4 Elizabeth ii Margaret Rose Victoria & Abdul.indd :39

19 n Louise ( ) John hertog van Argyll Arthur hertog van Connaught ( ) Louise prinses van Pruisen Leopold ( ) Helene prinses van Waldeck Beatrice ( ) prins Henry van Battenberg Alice ( ) Charles Edward ( ) ice - ) Margaret Arthur Daisy ( ) ( ) Gustaaf vi koning van Zweden Patricia Patsy ( ) t ia van rgh Aleandra Victoire markiezin Eugenie van Carisbrooke Alfons koning van Spanje Leopold Maurice koningin victoria s nakomelingen Victoria & Abdul.indd :39

20 AFGHANISTAN Baloetsjistan Sind Punjab provincie Bombay Arabische Zee Bombay Kasjmir Simla Delhi Agra Rajputana INDIA Centrale Provincies Hyderabad TIBET Brits-Indische territoria en inheemse staten in de negentiende eeuw NEPAL Cooch Verenigde Behar Provincies Bengalen Calcutta BHUTAN Golf van Bengalen India Birma Mysore provincie Madras Brits-Indië Inheemse staten 1000 km Balmoral SCHOTLAND Edinburgh IERLAND Aberdeen ENGELAND Londen Windsor Osborne Groot-Brittannië Koninklijke paleizen en naburige steden tijdens Victoria s regeerperiode 500 km Victoria & Abdul.indd :39