van Parijs naar zee van Parijs naar zee van naar

Transcriptie

1 van naar

2 Impressies langs de 8 9

3 Foto pagina s 6-7: > Parijs/Montmartre. Denk de auto weg en Renoir zou uit het café kunnen stappen. Foto pagina s 8-9: > Le Havre: voorjaarszon op la plage. Foto s rechts: > s Avonds langs de Seine in Parijs. > Ober van restaurant Chez Eugène op Place du Tertre. > De Japanse brug en de waterlelies van Monet in Giverny. De route, langs de Seine, is niet alleen een reis in het spoor van de impressionistische schilders, maar ook een door de 19de eeuw. Van de brug bij Argenteuil, via de tuinen van Claude Monet (waterlelies!) tot het pittoreske Honfleur. Grootste verrassing? Le Havre! Tekst: Anne Wesseling Fotografie: Paul Tolenaar Het dorp Montmartre Het is zomaar een middag in de tuin van Renoir in Parijs, beter bekend als het Musée Montmartre, en dit is het begin van onze tocht in het voetspoor van de impressionistische schilders, langs de Seine naar zee. Waarom hier beginnen? Waarom niet in het Musée d Orsay? Daar hangen toch de meeste schilderijen van Renoir, Pisarro, Monet en Sisley en die andere impressionisten? Klopt. Maar we willen niet alleen de schilderijen zien, we willen iets snappen van de schilders en vooral van hun wereld. En hier, in dit huis, heeft Auguste Renoir gewoond, van 1875 tot In deze tuin kwam Claude Monet op bezoek. In de oude straten van Montmartre zaten ze achter hun schildersezels. Het was een roerige tijd trouwens, de 19de eeuw in Parijs. De Seine werd getemd achter kaden en muren, oude wijken werden afgebroken en boulevards aangelegd (Haussmann!). Treinstations verrezen, de industriële revolutie kwam op gang en er was een hoop sociale reuring. Hier op Montmartre werd een paar jaar voordat Renoir zich er vestigde de commune van Parijs neergeslagen, waarbij duizenden opstandelingen omkwamen. Daarna kwamen de feesten, de uitbundigheid, de Moulin Rouge misschien wel juist om dat bloedbad te vergeten. Montmartre was nog steeds een dorp, er waren molens en wijngaarden en de huizen waren goedkoop, ideaal voor kunstenaars. Voilà, dat is een schets van de situatie, het wordt binnen allemaal uitgelegd, maar het belangrijkste object is wat mij betreft te vinden in het atelier van Suzanne Valadon, de latere minnares van Renoir. Dat atelier ligt op de bovenste verdieping, achteraan de gang, achter een deur waarvan je denkt mag ik hier wel komen? (ja, dat mag). Het is een ruimte met hoge ramen die eruit ziet alsof Suzanne hier gisteren nog woonde. Kruiken, kachel, luieremmer, schildersezel. En op de tafel: verftubes. Felgeel amarillo. Het zachtere napelsgeel. Een helder lila. De uitvinding van de verftube, die heeft wat teweeggebracht. Zonder de uitvinding van de verftube hadden schilders hun atelier niet kunnen verlaten, en zonder de nieuwe, fellere pigmenten waren de schilderijen van de impressionisten lang niet zo sprekend geweest. De oude schilders van de Academie vonden het allemaal even vulgair. Bij de officiële salons waren de hippe schilders niet welkom en daarom organiseerden ze tussen 1874 en 1886 hun eigen Salon des Refusés. Een criticus deed schamper over het schilderij Impression, soleil levant van Monet (dat kon je toch geen schilderij noemen, met die slordige vlugge penseelstreken, het was niet eens af!) en daarmee kreeg de schildersgroep een naam: de impressionisten. We gaan ze volgen op hun tocht langs de Seine naar zee, maar eerst nog even die tuin in. Daar doe ik mijn schoenen uit en loop op blote voeten naar de vijver. Als je op je knieën gaat zitten en met een stok in het water roert, zie je de waterplanten en de dikkopjes en je ziet het licht, het zachte licht van de namiddag, en de betoverende flonkeringen in het water. Voorbij de brug van Argenteuil Behalve de uitvinding van de verftube was er trouwens nog een uitvinding die in de tweede helft van de 19de eeuw de schilders vrijheid gaf: de trein. Je kon de stad uit, naar dorpen als Argenteuil, waar Monet ging wonen, of naar Bougival en Chatou, waar tout Paris op zondagmiddag heen ging, voor uitbundige, feestelijke bijeenkomsten aan het water. Bootje huren. Picknicken. Lunch met wijn. De Seine loopt als een rode draad door hun gezamenlijke oeuvre, als je de doeken erbij denkt heb je een openluchtmuseum van Parijs tot Le Havre. Goed. De volgende ochtend sta ik dus bij een tankstation aan de rand van de Parijse buitenwijken, op een desolaat punt tussen onbestemde industrieterreinen, en tik op het raampje van het loket. Mag ik wat vragen? Is die brug daar de Pont d Argenteuil? Oui, madame! Deze Pont d Argenteuil is heel fameux, zeg ik, terug bij onze auto. Monet heeft de brug wel zeven keer geschilderd. Elke keer met een andere lichtval. Kijk dan, dit is een schilderij van de brug van Argenteuil in Mooi hè? Met die roze lucht erachter en die zeilbootjes. Monsieur le photographe staart mistroostig naar de laaghangende bewolking. Toen Monet werd gevraagd naar zijn atelier, schijnt hij met een weids gebaar te hebben gewezen naar 10 11

4 De Seine loopt als een rode draad door het gezamenlijke werk van les impressionnistes, als je de doeken erbij denkt, heb je een openluchtmuseum van tot Le Havre. de met boterbloemen bespikkelde oevers van de Seine. Mijn atelier? Dít is mijn atelier. Ik kan me niet voorstellen dat dat hier was. Dat is het lastige met het nareizen van schilders. Die wóónden hier, die lééfden met de seizoenen zo n Monet werd wakker, keek op een mooie ochtend naar buiten en dacht: wat een prachtige dag, weet je wat, ik ga vandaag de brug schilderen. Maar dat was dan vast geen druilerige ochtend in april. We rijden verder. Door Bougival, in een bocht van de Seine, en naar Chatou. En daar komt het goed, al was het maar omdat de lucht eindelijk opklaart. Het eiland in de Seine is omgedoopt tot het Île des Impressionnistes, en om het extra schilderachtig te maken zijn er blauweregenstruiken geplant. De entree is schitterend en het is heilige grond: hier schilderde Auguste Renoir een van de beroemdste schilderijen van de 19de eeuw: Le déjeuner des canotiers ( De lunch van de roeiers ), een groepsportret van vrienden en bekenden in restaurant Fournaise. Het restaurant is er nog. Of liever gezegd: weer. Toen de fiets werd uitgevonden, gingen de Parijzenaars niet meer spelevaren op de Seine, maar met de vélocipede naar het Bois de Boulogne overgeleverd aan de grillen van de dag kwijnde het restaurant weg en sloot uiteindelijk de deuren, om pas veel later te heropenen, toen de belangstelling voor de impressionisten voor nieuwe bezoekers zorgde. Tant pis hier staat een reproductie van het schilderij van Renoir, aan de oever. En je ziet het zo voor je: de de schilders met hun ezels, de dame met het hondje, de uitgelaten sfeer, de zonnige zorgeloze zondagmiddagen. Monets watertuin en de kliffen van Les Andelys De patriarch van Giverny werd Claude Monet ook wel genoemd. Hij woonde hier, in dit huis in Giverny, van 1883 tot zijn dood in 1926, in een samengesteld huishouden met uiteindelijk zijn tweede vrouw Alice Hoschedé en acht kinderen. Dat huis, het is alsof je een schilderij van Van Gogh binnenloopt. Een blauwe kamer. Een gele eetkamer. Houten stoelen met rieten zittingen. Het atelier, waarvan de muren behangen zijn met schilderijen van Monet zelf en van collega s tegenwoordig grotendeels reproducties, maar het geeft een idee: elk schilderij een venster op de schitterende buitenwereld. Toch, hoe interessant dat huis ook is, je komt hier vooral voor de tuinen. Het zijn er twee. De bloementuin niet strak opgezet, maar een om doorheen te dwalen. In elk seizoen mooi en steeds wisselend. Als wij er zijn bloeien de tulpen en de Oost-Indische kers. Het is een caleidoscoop, de kleuren en vlakjes wisselen voortdurend in schitterende patronen. De tweede tuin, richting de rivier, is de watertuin. Met half dichtgeknepen ogen sta ik naast de vijver met de waterlelies en kijk richting het Japanse bruggetje. Je kunt niet te lang blijven staan, want er moeten de hele tijd mensen foto s maken natuurlijk, maar toch, wat een plek. Ook denk ik: wat was het op de drempel van de 20ste eeuw eigenlijk een lieflijke wereld als je naar die schilderijen kijkt. De stoomtrein was het toppunt van moderniteit. Een ijzeren brug: noviteit! Het summum van hip was een boottochtje. Ongetwijfeld zaten er genoeg rafelrandjes aan de werkelijkheid, maar je zag het niet echt terug in de waterlelies. Voorbij Giverny volgen we de Seine pas écht, dat wil zeggen langs een tweebaansweg. Dit is wat ik al die tijd in mijn achterhoofd had: een land van knotwilgen, brem en boterbloemen, velden vol madeliefjes en bermen vol fluitenkruid. Ik zeg: het landschap van Monet. Ach, Monet, iedereen heeft het altijd maar over Monet, moppert gids Pascal Potier in Les Andelys, terwijl hij ons voor gaat langs de oever van de Seine (je had hier niet alleen een rivier met een ruïne en krijtrotsen, maar ook een brug en een spoorlijn een speeltuin voor schilders, qua landschap). Lees verder op pagina 16 > 7 must-see musea > In Parijs: het Musée d Orsay heeft de grootste collectie impressionistische schilderijen, waaronder de Seine bij Les Andelys, van Paul Signac. > Bekijk in het Musée Marmottan zeker Impression, soleil levant van Claude Monet. > Monets waterlelies hangen in het Musée de l Orangerie. > In het Musée de Montmartre is het huis en de tuin van Renoir te zien. > In Giverny: het huis en vooral de tuinen van Claude Monet, die zijn in elk seizoen weer anders. Hoogtepunt: de vijvers met waterlelies. > Het Musée d art moderne André Malraux in Le Havre is interessant vanwege de zeegezichten van Boudin. > Het Musée Boudin in Honfleur gaat uitgebreid in op zijn leven en werk. Foto s links: > Restaurant Fournaise, aan de Seine-oever in Chatou was ooit het decor van uitgebreide schilderslunches. > Zicht op Seineplaats Les Andelys

5 Tekenen. Ik zou niets anders willen. Schilder en tekenaar Kem werkt al veertig jaar op de Place du Tertre in Montmartre, op z n vaste plek tegenover restaurant Le Sabot Rouge ( de Rode Klomp ). Om hier te schilderen zijn er beaucoup de formalités, je kunt niet zomaar je schildersezel opzetten. De belle époque was eigenlijk veertig jaar geleden, toen waren we met veel minder schilders. En met twaalf miljoen toeristen per jaar is het soms wel erg druk. Maar het tekenen blijft een bijzonder vak, ik zou niets anders willen. Het leukste zijn de kinderen. Die zijn vaak zo trots op hun portret, dat is prachtig om te zien. Tips? Ik zou zeggen: bezoek het Musée Marmottan. Daar hangt prachtig werk van Monet en Renoir. Foto s v.l.n.r. met de klok mee: Uitzicht op de Seine vanaf het terras van Hotel La Chaîne d Or in Les Andelys, en... vanuit de hotelkamer (foto linksonder). > Tekenaar Kem op zijn vaste stek op Place du Tertre (Parijs): Tekenen. Ik zou niets anders willen. > Culi-kunst in het restaurant van La Chaîne d Or. > De Église Saint-Joseph, Le Havre. > Maison Monet in Giverny

6 Écht. Le Havre, platgebombardeerd in de Tweede Wereldoorlog, staat op de Werelderfgoedlijst. Met dank aan Auguste Perret, de architect die kon Foto s rechts: > De Vieux Port in Honfleur. > Musée Malraux (MuMa) in Le Havre. Mensen zijn alleen gefixeerd op die korte periode tussen 1874 en 1886 en het werk van Monet, gaat hij door. Maar er waren zoveel méér schilders en het impressionisme inspireerde zoveel schilders die allemaal een andere kant op gingen! Denk aan de pointillisten, aan een Van Gogh, een Gauguin Als het om Les Andelys gaat, zijn de bekendste schilders Paul Signac en Georges Seurat. Signac woonde in 1886 drie maanden in Les Andelys. De schilder Valloton kwam hier trouwens ook vaak. En nog later kwamen er minder bekende impressionisten, zoals Lebasque. Lebasque? Zo leer je elke dag wat nieuws. (Wist u trouwens dat een rivière altijd naar zee stroomt en een fleuve weer naar een rivière? De finesses van de Frans- Engelse betrekkingen in de twaalfde eeuw en de rol van de kasteelruïne bewaar ik voor een andere keer.) Maar het inzicht van vandaag is toch vooral dit: de wereld van de impressionisten is voor ons een wereld van zachte, vrolijke tinten, het heeft iets lieflijks met een hint van nostalgie, een wereld van schattige stoomtreintjes met een pluimpje. Maar gezien vanuit hun tijd: de impressionisten waren ruig. Ze hielden juist van industrie. Ze waren modern en vooruitstrevend. En sportief ook nog. Als ze nu geleefd hadden, waren ze misschien dance parties op Ibiza afgegaan. Deze dorpen, Grand en Petit Andelys, zijn overigens ook nu nog lieflijk met een hint van nostalgie, al zit er inmiddels een Carrefour in het stationnetje. Ergens staan mannen bomen te snoeien en eentje begint spontaan te zingen: Au près de mon arbre, mon ami Pierrot. Le Havre en Honfleur: Impression, soleil levant Weet je wat het is met die impressionisten?, vraagt fotograaf Paul als we bijna bij Le Havre zijn. De motieven beginnen na een tijdje te vervelen. Ik heb nou al zoiets van: wéér die bootjes Hij heeft wel een punt. Hoeveel flonkeringen op het water kan een mens hebben in een paar dagen? Oké, nog ééntje dan. Het is even zoeken, maar dan staan we op de hoek van de haven van Le Havre, waar een replica staat van Impression soleil levant van Claude Monet. Dat is waar het allemaal mee begon in elk geval het schilderij waar het impressionisme z n naam aan ontleende. Het heeft helaas niet zoveel zin om de werkelijkheid met het schilderij te vergelijken, want het is dus een impressie hè? Wij staan hier in de middag naast geparkeerde auto s, het schilderij is een oranje zonsopgang met een hint van een boot het kan eigenlijk overal wezen. Toch: zie het maar eens zo te krijgen. Le Havre noemen we trouwens in één adem met Honfleur, aan de overkant van de Seine, maar het contrast kon niet groter zijn. Honfleur is een schilderachtig dorp, met middeleeuwse straatjes, een pittoreske haven, gezellige restaurants en souvenirwinkels vol schattige blikjes exquise lekkernijen. En een hoop mensen met strohoedjes en in gestreepte truien, wat aan hun accent te horen niet noodzakelijkerwijs wil zeggen dat ze hier uit de buurt komen. Le Havre daarentegen is een stád. Het oude centrum werd in de Tweede Wereldoorlog compleet platgebombardeerd, waarna in de jaren vijftig de stadsvernieuwing ter hand werd genomen door architect Auguste Perret, een man die kon toveren met gewapend beton, zodat het centrum van Le Havre nu op de Werelderfgoedlijst staat (vanwege dat beton. Echt!) Maar daar kwamen we niet voor, we kwamen voor de impressionisten. De naam die hier in Le Havre en Honfleur vooral opkomt is die van Eugène Boudin, de grote mentor van deze schilders (quote: Drie verfstreken in t veld zijn meer waard dan drie dagen in het atelier! ). Monet zei later dat het Boudin was die had gezorgd dat er een sluier opzij werd weggetrokken, waardoor hij de wereld ineens in een heel ander licht zag

7 Foto boven: > Hier, in Le Havre - waar je nu tussen de geparkeerde auto s staat - schilderde Monet de opgaande zon. En wij? Is er bij ons ook ineens een sluier weggetrokken, na deze route? Ja, in elk geval waar het gaat om Le Havre. We hadden het van tevoren niet zo ingeschat, maar we vinden Le Havre geweldig. Alles. De badhokjes op het strand. De groen- en grijstinten van de zee. Al die verschillende zeeschepen, er staan borden op de boulevard waarop je aan het silhouet kunt herkennen wat voor soort schip het is. Je zou er dagen kunnen doorbrengen. Eigenlijk moeten we natuurlijk alle reproducties van impressionistische schilderijen af, er is een hele route, met een appen alles erbij. Maar het lukt niet. We zijn de hele tijd afgeleid. Eerst voel ik me daar nog schuldig over ( we dwalen af! ) tot ik ineens bedenk: het licht, de moderne tijd, de dagelijkse dingen en gewone mensen is dat we dit zo prachtig vinden niet juist héél erg in de geest van het impressionisme? Is het niet alsof we nu veel meer oog hebben voor de lichtval, de kleuren, de beweging, het moment? Daarom is dit wat het meeste bijblijft: de kerk van Saint Joseph in Le Havre. Een kerk van gewapend beton. Het is alsof Monet plotseling naast je staat en wijst: zie je hoe die betonnen pilaren van hout lijken? En ga dan eens híer staan, kom, kijk, dan is het weer anders! Dan breekt buiten de zon door en is het de schilder zelf die de gordijnen opentrekt. Op de vloer en tegen de pilaren verschijnen vlekjes van gekleurd zonlicht door het glas in lood, ik schiet spontaan in de lach van verrukking, en de kunstenaar spreidt zijn armen. Wat zei ik je? Voilà! Impression, soleil levant! 18

8 hoe kom je er? Montmartre: restaurant Le Consulat. Auto: vanaf Utrecht naar Montmartre in zo n 4,5 uur (475 km). De toeristische route van Montmartre via Chatou, Giverny en Rouen naar le Havre en Honfleur bedraagt krap 300 kilometer (kortste route: 200 km). Trein: Amsterdam-Parijs v.a. 105, aanbiedingen v.a. 29, Van Parijs St. Lazare naar Le Havre via nl.voyages-sncf.com normaal 35,40, laagste tarief 15, reisduur 2 uur 11 minuten. Deeltrajecten: bijvoorbeeld Parijs St. Lazare- Rouen voor 10. waar sliepen we? La Chaîne d Or in Les Andelys, kamers met riant bad, hemelbed en vue sur la Seine. Koninklijk! Voortreffelijke cuisine ook (2-pk v.a. 130, suite 150, incl. diner voor 2 245/265, Mercure Rouen, op drie passen van de kathedraal, 2-pk 100. Budgetoptie van dezelfde keten: Ibis Budget, 2-pk v.a. 40, verder van het centrum. (zoekterm Rouen ). Hotel Monet Honfleur, vriendelijk en vrolijk hotel (om te zien eigenlijk meer een motel), iets buiten het centrum van Honfleur (2-pk v.a. 65, informatie en internet nl.france.fr - Website van Atout France, het Frans Verkeersbureau. - Informatie over schilderes Berthe Morisot, die hier woonde, en de parcours impressionniste, wandeling langs schildersplekken. Overige toeristische websites met informatie over de impressionisten: Informatie over de toeristische en impressionistische plekken a/d Seine tussen Argenteuil en Cergy-Pontoise. reisgidsen Handig is National Geographic Parijs ( 22) met een verrassende wandeling door Montmartre en verder tout Paris. Verder de ANWB Ontdek-reisgids Normandië ( 17,95). Vanaf Giverny komen alle in dit artikel genoemde plaatsen aan de Seine aan de orde. Ter plaatse verkrijgbaar: Le grand guide de la Normandie: sur les pas des impressionnistes van Claire Maingon (uitgeverij Eyrolles, 2014, 29) of Lumières normandes, les hauts-lieux de impressionisme (Editions Point de vues, 2013, 25). langs de Seine 4x eten & drinken Restaurant Fournaise, op het Île des Impressionnistes in Chatou (dagmenu 32,50) is chique, even verderop ligt Les Rives de la Courtille, iets mondainer, Rouen: La Table des Hôtes op de Place de la Pucelle, keuken: eenvoudig maar geraffineerd. Tip: de Normandische bouillabaisse! (3-gangen menu 22, In Honfleur: Bistro La Grenouille ligt niet in het meest toeristische gedeelte, maar even verderop aan de moderne haven. Ook hier: vis is de specialiteit! Menu s v.a. 17,