Zuurstof bij training en inspanning

Transcriptie

1 Zuurstof bij training en inspanning Afdeling longziekten

2 Deze brochure is bestemd voor longpatiënten die op advies van de longarts zuurstof moeten gaan gebruiken tijdens training en inspanning. In deze brochure leest u meer over: Waarom uw longarts zuurstof bij training en inspanning heeft voorgeschreven Ons lichaam en zuurstof, hoe zuurstof bij de cellen komt Wat er kan veranderen door een longaandoening, gevolgen op lange termijn Hoe u een neerwaartse spiraal kunt doorbreken Training en wat we daaronder verstaan De meerwaarde van zuurstof bij training en inspanning Aan de zuurstof : een (nieuwe) tegenslag? Voorwaarden en regels voor zuurstofgebruik De dosering Mogelijke bijwerkingen Toediening van de zuurstof De zuurstofapparatuur Veilig gebruik van zuurstof Vergoeding door uw ziektekostenverzekering Zuurstof op vakantie, vergoedingsmogelijkheden Waar u terecht kunt bij vragen of problemen Waarom heeft uw longarts zuurstof bij training en inspanning voorgeschreven? De longarts heeft geconstateerd dat u tijdens training of inspanning een te laag zuurstofgehalte in het bloed heeft. De klachten en verschijnselen die kunnen wijzen op zuurstoftekort zijn: kortademigheid licht in het hoofd zijn onrustig of angstig voelen het blauw verkleuren van lippen, neus, oorlellen, vingertoppen en tenen Soms zijn er echter geen verschijnselen. Of u bent gewend geraakt aan bepaalde verschijnselen en merkt ze niet meer op. 1

3 Extra zuurstof vermindert niet altijd de kortademigheid tijdens inspanning, maar onze ervaring is wel dat de conditie van veel longpatiënten stap voor stap verbetert door het gebruik van zuurstof bij training en inspanning. Hoe zit dat eigenlijk: ons lichaam en zuurstof? Zuurstof is onontbeerlijk voor elke basisactiviteit in het lichaam, zoals het verteren van voedsel en het werk van spieren en hersenen. Bij deze activiteiten komen afvalstoffen zoals koolzuurgas vrij. Hoe zuurstof bij onze cellen komt De zuurstof die we inademen komt via de longen in de bloedbaan. Het gaat via de bloedvaten naar alle cellen die energie nodig hebben, zoals de spieren, organen en de hersenen. Als de zuurstof is verbruikt, blijft er koolzuurgas over. Deze afvalstof wordt ook via de bloedvaten teruggebracht naar de longen. Door uitademen wordt het koolzuurgas uit ons lichaam verwijderd. Mensen kunnen maar enkele minuten zonder zuurstof. Daarna raken de hersenen onherstelbaar beschadigd. Wat kan er veranderen door een longaandoening? Bij een chronische longziekte zoals bijvoorbeeld COPD (chronische bronchitis, longemfyseem) of longfibrose kan het vermogen van zuurstofopname door de longen verminderd zijn. Als gevolg hiervan kan het adempatroon veranderen. Men kan kortademig worden, vooral bij inspanning. In rust kan er een normaal zuurstofgehalte in het bloed zijn. Maar tijdens zwaardere inspanning of training kan het zuurstofgehalte te ver dalen. Dit kan een benauwd gevoel geven. Sommige mensen merken dit echter niet zo goed. Wat kunnen gevolgen zijn op langere termijn? Het gevolg hiervan is dat men (vaak onbewust) inspanning gaat vermijden, of alles op een rustiger tempo doet. De spieren worden niet meer voldoende geprikkeld om krachtig te blijven. 2

4 Hierdoor gaat de conditie en de spierkracht langzaam achteruit, zodat men nog sneller moe en kortademig wordt. De beperkingen in het dagelijks leven nemen daardoor steeds meer toe. Ook uw hart, de motor van het lichaam, gaat bij inspanning sneller kloppen en heeft daarvoor extra zuurstof nodig. Als het zuurstoftekort zich regelmatig voordoet, kunnen op lange termijn problemen met het hart en andere organen ontstaan. Hoe u een neerwaartse spiraal kunt doorbreken Om deze neerwaartse spiraal te kunnen doorbreken is conditietraining nodig. Door het verbeteren van conditie en spierkracht verbetert de kwaliteit van uw leven. Dagelijkse activiteiten gaan makkelijker en u kunt ze langer volhouden. Denk bijvoorbeeld aan: de stoep vegen, stofzuigen, in de tuin werken, wassen en aankleden, ramen zemen en boodschappen doen. Training en wat we daaronder verstaan Onder training kan bijvoorbeeld worden verstaan: buiten of op een hometrainer fietsen, lopen op de loopband of buiten wandelen en krachttraining. Dit alles in het juiste tempo en met de juiste intensiteit. Onder begeleiding van een deskundige fysiotherapeut kunt u op een veilige en efficiënte manier uw spierkracht en conditie opbouwen. Ook het aanleren van de juiste ademhaling in rust en bij inspanning heeft hierbij een belangrijke plaats. Wanneer u naast uw longaandoening meerdere beperkingen heeft zoals een pijnlijke knie of rug, of een andere ziekte, is deze begeleiding nog belangrijker. 3

5 De meerwaarde van zuurstof tijdens training en inspanning Sommige longpatiënten hebben een beter resultaat van de training wanneer zij daarbij extra zuurstof gebruiken. De kortademigheid tijdens trainen kan verminderen, zodat het trainen makkelijker gaat. Ook kunnen de schadelijke effecten van zuurstoftekort op lange termijn beperkt worden. Aan de zuurstof : een (nieuwe) tegenslag? Het bericht van de longarts dat u zuurstof moet gaan gebruiken bij zwaardere inspanning wordt vaak als tegenslag ervaren. U hebt wellicht al beperkingen door de kortademigheid bij inspanning en dan moet u ook nog eens met zuurstof beginnen. Daarbij komt dat uw longziekte tot nu toe wellicht weinig zichtbaar was voor uw omgeving. Een COPD-patiënt zei eens: Mijn COPD is door mijn zuurstofslangetje plotseling zichtbaar geworden voor de buitenwereld. De omgeving ziet je ineens als invalide, men gaat dingen voor mij doen die ik best zelf kan. De positieve kant Hier staat een positieve kant tegenover. U kunt met de zuurstof tóch die inspanningen verrichten, waar u voorheen mee moest stoppen vanwege zuurstoftekort. U kunt nu wel trainen, uw conditie en spierkracht opbouwen en op peil houden. Als uw conditie verbetert door de training met zuurstof, gaan de activiteiten waarbij u geen zuurstof gebruikt ook makkelijker. Zo voorkomt u dat u in een neerwaartse spiraal terecht komt. 4

6 Voorwaarden en regels Om een goed effect te kunnen bereiken, zijn er een aantal regels waar u zich aan moet houden: U rookt niet. Roken doet het effect van zuurstof teniet. Als u rookt heeft extra zuurstof geen zin. U moet zeker gestopt zijn met roken voordat u met extra zuurstof mag beginnen. Bovendien is roken erg gevaarlijk bij zuurstofgebruik (zie de informatie bij veiligheid, verderop in deze brochure). U mag niet van de dosering afwijken. Uw longarts stelt de dosering vast. U bent trouw in het gebruik van zuurstof. Pas dan hebt u er echt baat bij. U kunt adequaat omgaan met de zuurstofapparatuur. De dosering Naar aanleiding van (inspannings)onderzoek bepaalt de longarts hoeveel zuurstof u tijdens training en inspanning nodig heeft. De dosering wordt uitgedrukt in liters per minuut. Als alleen zuurstof tijdens training en inspanning wordt voorgeschreven, betekent dit dat u s nachts en overdag bij rustige activiteiten geen zuurstof hoeft te gebruiken. Zuurstof werkt op het moment dat u die inademt. U kunt er dus géén voorraad vooraf van aanleggen. Ook zuurstof nemen ná de inspanning is niet zinvol. Het is belangrijk dat u zich aan de voorgeschreven dosering houdt. Te veel zuurstof kan, net zoals bij medicijnen, schadelijk zijn. Gebruikt u te weinig zuurstof dan heeft de behandeling onvoldoende effect. Mogelijke bijwerkingen Zuurstofgebruik heeft nauwelijks bijwerkingen. Bij mensen met een gevoelige of dunne huid kan het zuurstofbrilletje onder de neus wat irritatie geven. Gebruik daartegen geen vette crème: zuurstof kan het vet spontaan doen ontbranden. Een vetvrije crème van de apotheek mag u wel gebruiken. 5

7 Wanneer u last heeft van drukplekken op de oren, vraag de leverancier dan om oorbeschermers. Niet verslavend Het is een misvatting dat zuurstof verslavend werkt en dat u daarom steeds méér nodig zou hebben. Wanneer uw longen niet voldoende zuurstof opnemen, is extra zuurstof gewoon nodig. Als u geleidelijk meer zuurstof nodig hebt kan dat komen omdat uw conditie afneemt, omdat u een luchtweginfectie heeft of omdat uw longfunctie achteruit gaat. Bespreekt u dit met uw longarts. Toediening van de zuurstof De zuurstof wordt via een slangetje (in de vorm van een neusbrilletje) toegediend. De zuurstof vermengt zich zo met de lucht die u inademt. Let u erop dat u zoveel mogelijk door de neus inademt. Het is aan te bevelen om voor gebruik de neus even te snuiten. Als uw neus vaak verstopt zit, bespreekt u dit dan even met uw arts. Mogelijk kan een neusspray verlichting geven. Als u problemen met de neusbril heeft, bespreekt u dit dan met de zuurstofleverancier. Er zijn verschillende typen neusbrillen. 6

8 De zuurstofapparatuur Er bestaan verschillende soorten zuurstofapparaten. De keuze wordt individueel bepaald en is afhankelijk van een aantal factoren. De longverpleegkundige van de polikliniek bespreekt dit met u en ziet erop toe dat u de meest geschikte krijgt. De apparatuur en de gebruiksaanwijzing worden bij u thuis afgeleverd. De longverpleegkundige houdt contact met u om te kijken hoe de voorziening bevalt, en begeleidt u bij het leren hanteren van de zuurstof. De 2 meest voorgeschreven zuurstofapparaten zijn: 1. De concentrator De concentrator is een elektrisch apparaat dat zuurstof uit de omgevingslucht haalt, en is bestemd voor gebruik binnenshuis. De concentrator kan maximaal 6 liter zuurstof per minuut leveren. Omdat een concentrator verse lucht nodig heeft om zuurstof te kunnen produceren, mag deze niet in een afgesloten ruimte staan. Er moet normale, goede ventilatie in de kamer zijn. De concentrator is geschikt om zuurstof toe te dienen bij zwaardere activiteiten binnenshuis, of bij het fietsen op de hometrainer. U bent in uw bewegingen enigszins beperkt door de slang waarmee u met de concentrator verbonden bent. Meestal kunt u uit verschillende slanglengtes kiezen. Een slang die langer is dan 12 meter is niet wenselijk. Draagbare cilinders voor buiten Bij de concentrator krijgt u altijd een aantal draagbare cilinders voor gebruik buitenshuis. Deze cilinders bevatten gevuld 2 liter zuurstof. Een volle cilinder weegt ± 5 kg. Bij een gebruik van 2 liter zuurstof per minuut, is de cilinder na 3 uur leeg. U kunt de cilinders naar behoefte bijbestellen. De draagbare cilinders zijn makkelijk mee te nemen naar de sportschool of de fysiotherapeut. 7

9 U kunt de cilinder meenemen in een tas van de leverancier, een rugzak of fietstas, in een degelijke boodschappentas op wielen of in het mandje van een rollator. Reservecilinder Bij de concentrator krijgt u altijd een grote reservecilinder met 10 liter zuurstof. Die kunt u gebruiken als de concentrator bijvoorbeeld door stroomuitval niet meer werkt. 2. Het vloeibare zuurstofsysteem Dit systeem bestaat uit een moedervat (basistank) voor gebruik binnenshuis, en een navulbare draagtank voor buitenshuis. Het moedervat bevat 35 liter vloeibare zuurstof. In de navulbare draagtank kan maximaal 2 liter vloeibare zuurstof. Deze weegt gevuld 3,5 kg. De draagtank kunt u zelf op elk gewenst moment bijvullen uit de moedertank. De draagtank is goed voor een aantal uren zuurstof buitenshuis. Bij een verbruik van 2 liter per minuut duurt het zo n 8 uur voordat de draagtank leeg is. De draagtank heeft een schouderband. U kunt de draagtank ook in een stevige rugzak of tas dragen. Vloeibare zuurstof verdampt langzaam. Daarom is het van belang dat u de draagtank pas vlak voor vertrek vult. U of uw huisgenoot moet dit dus zelf kunnen doen. De leverancier geeft u hier instructie over. 3. Informatie over andere systemen Met vragen over andere zuurstofvoorzieningen kunt u terecht bij de longverpleegkundige. 8

10 Veilig gebruik van zuurstof Zuurstof op zichzelf is niet brandbaar, maar kan wel andere materialen zeer heftig laten branden. Er bestaat gevaar voor brand en (ernstige) brandwonden. Als u zuurstof gebruikt, is het zaak dat u de veiligheidsvoorschriften van de leverancier opvolgt. Deze voorschriften vindt u in de gebruiksaanwijzing die u ontvangt bij uw zuurstofapparatuur. Vergoeding door uw ziektekostenverzekering Een zuurstofbehandeling die is voorgeschreven door de longarts wordt in Nederland altijd vergoed door de zorgverzekeraar. Zuurstof op vakantie, vergoedingsmogelijkheden Ook op vakantie is sprake van lichamelijke inspanning. Als u thuis een wekelijks trainingsprogramma volgt, is het zeer gewenst dit tijdens de vakantie voort te zetten. Mogelijk verblijft u een langere periode in een vakantiewoning, hotel of caravan. In Nederland kan zuurstof geleverd worden op ieder adres. U dient dit 2 tot 4 weken van te voren met uw leverancier te overleggen. In het buitenland Voor zuurstof op uw vakantieadres in het buitenland kunt u het beste eerst contact opnemen met uw leverancier. Doe dit zeker 2 maanden voor vertrek. Sinds het nieuwe zorgstelsel van kracht is, lijkt de vergoeding van zuurstof buiten Nederland een probleem te worden. Omdat zuurstof in het buitenland (met name buiten Europa) veel duurder is, vergoeden de meeste zorgverzekeraars dit slechts voor een beperkte periode. Sommige verzekeraars hanteren meer beperkingen of weigeren de meerkosten te betalen. Informeer dus tijdig bij uw zorgverzekeraar voordat u een vakantie in het buitenland boekt. 9

11 Als u vragen of problemen hebt Technische vragen of problemen Voor technische vragen of problemen kunt u contact opnemen met uw leverancier. Het is handig om de volgende contactgegevens altijd bij de hand te hebben: Leverancier:. Naam contactpersoon:.. Telefoonnummer:. . Medische vragen Als u medische vragen of problemen hebt, neem dan contact op met uw longverpleegkundige: telefoonnummer: (040) longverpleegkundigen@mmc.nl Auteurs van deze folder: Mw. B.v.d. Vorstenbosch, longverpleegkundige MMC Mw. J. Meewis, fysiotherapeut MMC Mw. A. Bruinink, zuurstofconsulent Linde Homecare/Farmadomo Drs. S.J.M. Mol, longarts MMC Geraadpleegde literatuur: Brochure Zuurstof thuis van het Astmafonds Richtlijn ketenzorg COPD, Stichting Ketenkwaliteit COPD, 2005 Hulpmiddelen kompas zuurstofapparatuur, College voor zorgverzekeringen,

12 Notities Heeft u vragen over uw behandeling? We raden u aan ze hier op te schrijven. Zo weet u zeker dat u ze niet vergeet.de tekst. 11

13 Máxima Medisch Centrum Locatie Eindhoven: Locatie Veldhoven: Ds. Th. Fliednerstraat 1 de Run 4600 Postbus Postbus PD Eindhoven 5500 MB Veldhoven De informatie in deze folder is van algemene aard en is bedoeld om u een beeld te geven van de zorg en voorlichting die u kunt verwachten. In uw situatie kunnen andere adviezen of procedures van toepassing zijn. Deze folder is dan ook slechts een aanvulling op de specifieke (mondelinge) voorlichting van uw specialist of behandelaar. MMC _06_09