Jaarrekeningen Jaarrekening Fortis Verslag Raad van Bestuur Fortis SA/NV en Fortis N.V. Jaarrekening Fortis SA/NV Jaarrekening Fortis N.V.

Transcriptie

1 Jaarrekeningen 2003 Jaarrekening Fortis Verslag Raad van Bestuur Fortis SA/NV en Fortis N.V. Jaarrekening Fortis SA/NV Jaarrekening Fortis N.V.

2 Inhoud Jaarrekening Fortis Accountantsverklaring 7 Geconsolideerde balans 8 Geconsolideerde winst- en verliesrekening 9 Geconsolideerd overzicht van Comprehensive income 11 Geconsolideerd kasstroomoverzicht 12 Toelichting 14 1 Geconsolideerde vermogensvergelijking 14 2 Segmentinformatie 14 3 Algemeen, inclusief verslaggevings- en consolidatiegrondslagen 24 4 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling 26 5 Wijzigingen in de samenstelling van Fortis 35 6 Reële waarde van financiële instrumenten 37 7 Aandeel van derden in groepsvermogen 39 8 Eigen vermogen 41 9 Transacties buiten de balans Risicobeheer Beleggingen en vermogen onder beheer Pensioenregelingen Personeelsoptie- en aandelenplannen Winstbelasting Winst per aandeel Niet-operationele elementen Invloed van valutakoersverschillen Beloning van de bestuurders en de leden van het Executive Committee Dividend Regelgeving en solvabiliteit 72 Balans verzekeringsbedrijf 74 Winst- en verliesrekening verzekeringsbedrijf 75 Toelichting balans en winst- en verliesrekening verzekeringsbedrijf 79 Balans bankbedrijf 104 Winst- en verliesrekening bankbedrijf 105 Toelichting balans en winst- en verliesrekening bankbedrijf 106 Balans algemeen 132 Winst- en verliesrekening algemeen 133 Toelichting balans en winst- en verliesrekening algemeen 134 Gebeurtenissen na balansdatum 137 2

3 Verslag van de Raad van Bestuur Raad van Bestuur, Commissaris en Accountant 140 Verslag van de Raad van Bestuur van Fortis SA/NV en Fortis N.V. 141 Jaarrekening Fortis SA/NV Algemene informatie Balans voor winstdeling Resultatenrekening Toelichting 154 Verslag van de commissaris over het boekjaar afgesloten op 31 december 2003 gericht tot de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van de vennootschap Fortis SA/NV 164 Jaarrekening 2003 Fortis N.V. Balans 168 Winst- en verliesrekening 169 Toelichting op de balans en winst- en verliesrekening 170 Overige gegevens 176 Stichting Continuïteit Fortis 178 Waarschuwing ten aanzien van mededelingen met betrekking tot de toekomst 179 Plaatsen waar de documenten door het publiek kunnen worden geraadpleegd 180 Informatieverstrekking aan aandeelhouders en beleggers 180 Nominatieve inschrijving en deponering van aandelen aan toonder 181 Informatie en communicatie 181 3

4 4

5

6 Alle bedragen in de cijferopstellingen van deze jaarrekening luiden in miljoenen euro s, tenzij anders vermeld. 6

7 Accountantsverklaring Opdracht Wij hebben de in dit verslag opgenomen jaarrekening 2003 van Fortis gecontroleerd. De jaarrekening is opgesteld onder verantwoordelijkheid van de leiding van Fortis. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de jaarrekening te verstrekken. Werkzaamheden Onze controle is verricht overeenkomstig in Nederland en België algemeen aanvaarde richtlijnen met betrekking tot controle-opdrachten. Volgens deze richtlijnen dient onze controle zodanig te worden gepland en uitgevoerd dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen onjuistheden van materieel belang bevat. Een controle omvat onder meer een onderzoek door middel van deelwaarnemingen van informatie ter onderbouwing van de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. Tevens omvat een controle een beoordeling van de grondslagen voor financiële verslaggeving die bij het opmaken van de jaarrekening zijn toegepast en van belangrijke schattingen die de leiding van het bedrijf daarbij heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat onze controle een deugdelijke grondslag vormt voor ons oordeel. Oordeel Wij zijn van oordeel dat de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Fortis per 31 december 2003 en van het resultaat over 2003, in overeenstemming met de in België toepasselijke wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften zoals beschreven in de toelichting. Amstelveen, 11 maart 2004 Brussel, 11 maart 2004 KPMG Accountants N.V. PricewaterhouseCoopers Bedrijfsrevisoren B.C.V.B.A. vertegenwoordigd door Ph. Barbier en L. Discry 7

8 Geconsolideerde balans (voor winstbestemming) Noot Activa Kasmiddelen 8.286, , ,2 Handelsportefeuille effecten , , ,0 Beleggingen , , ,3 Leningen aan kredietinstellingen , , ,9 Leningen aan klanten , , ,9 Aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen 5.486, , ,8 Overlopende acquisitiekosten 2.788, , ,6 Overlopende activa , , ,9 Beleggingen voor rekening en risico van polishouders , , ,4 Overige activa , , ,9 Totaal activa , , ,9 Passiva Schulden aan kredietinstellingen , , ,3 Schulden aan klanten , , ,2 Schuldbewijzen , , ,9 Technische voorzieningen , , ,4 Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders , , ,9 Overlopende passiva , , ,6 Overige passiva , , ,3 Converteerbare obligatieleningen 0, , ,3 Achtergestelde converteerbare obligatielening (FRESH) 1.250, ,0 Achtergestelde schulden 9.923, , , , , ,0 Fonds voor algemene bankrisico's 2.209, , ,7 Aandeel van derden in groepsvermogen , , ,7 Eigen vermogen: - Kapitaal 6.293, , ,9 - Agioreserve , , ,5 - Herwaarderingsreserve 549,2 - Goodwill , , ,8 - Overige reserves 8.575, , ,5 - Nettowinst boekjaar 2.197,4 531, ,2 Totaal eigen vermogen 1, , , ,5 Groepsvermogen , , ,2 Totaal passiva , , ,9 8

9 Geconsolideerde winst- en verliesrekening Jaarrekening 2003 Fortis Geconsolideerd Noot Baten: Verzekeringspremies , , ,3 Rentebaten , , ,8 Commissies 1.799, , ,4 Resultaat uit financiële transacties - voor rekening en risico van polishouders 1.022, , ,5 - overig 1) - 137,8 87, ,7 Overige baten - voor rekening en risico van polishouders 322,6 460,6 409,8 - overig 2.254, , ,9 Totale baten , , ,4 Rentelasten , , ,3 Totale baten na aftrek van rentelasten , , ,1 Verzekeringstechnische lasten , , ,2 Waardecorrecties - 783,7-790,9-625,8 Nettobaten , , ,1 Bedrijfskosten , , ,7 Operationeel resultaat vóór belastingen 2.253, , ,4 Belastingen ,4-910, ,9 Operationele groepswinst 1.754, , ,5 Aandeel van derden 143,6 173,9 177,1 Netto operationeel resultaat vóór waardeverschillen 1.610, , ,4 Waardeverschillen op de aandelenportefeuille 2) 636, ,5 Netto operationeel resultaat 2.247,5 430, ,4 Niet operationele elementen na belastingen: Resultaat uit financiële transacties 111,0 433,9 Overige baten 92,0 72,4 108,2 Rentelasten - 117,6 Bedrijfskosten - 92,0-111,0-342,3 Belastingen 14 67,5 29,1 131,0 Totaal niet operationele elementen na belastingen 16-50,1 101,5 330,8 Nettowinst 2.197,4 531, ,2 1) Inclusief de resultaten van indekkingstransacties en totaal gerealiseerde meerwaarden. 2) Inclusief de resultaten van indekkingstransacties en ongerealiseerde waardeverschillen op de aandelenportefeuille. 9

10 Noot Kerncijfers per aandeel (in EUR): Netto operationeel resultaat 1,74 0,33 1,75 Nettowinst 15 1,70 0,41 2,01 Gewogen gemiddeld aantal aandelen (in duizenden) Kerncijfers per aandeel (in EUR) na volledige conversie: Nettowinst 1,67 0,41 1,97 Gewogen gemiddeld aantal aandelen (in duizenden)

11 Geconsolideerd overzicht van Comprehensive income Jaarrekening 2003 Fortis Geconsolideerd Nettowinst 2.197,4 531, ,2 Herwaardering van beleggingen 169, , ,4 Terugboeking van herwaarderingen bij verkoop van beleggingen - 28,4 335,4-734,2 Belastingen 58,1-81,0 214,8 Totaal inzake herwaardering na belastingen 199, , ,8 Goodwill - 84,0-417,8-773,0 Valutakoersverschillen - 211,5-300,7 94,7 Overige vermogensmutaties 24,5-154,0 Other comprehensive income - 72, , ,1 Totaal 'Comprehensive income' 2.125, ,1-356,9 Het overzicht Comprehensive income toont de wijzigingen in het eigen vermogen gedurende het jaar, met uitzondering van wijzigingen door uitgifte van aandelen en uitkeringen aan aandeelhouders. De mutatie herwaardering van beleggingen in 2002 is exclusief de ongerealiseerde waardevermindering door het onder de kostprijs dalen van de waarde van de aandelenportefeuille. Deze waardevermindering is verwerkt in de winst- en verliesrekening als een ongerealiseerde waardevermindering op de beleggingsportefeuille in aandelen. In de overige vermogensmutaties in 2002 is EUR 138 miljoen, na belastingen, inbegrepen in verband met een daling van de waarde van de pensioenbeleggingen ten opzichte van de door Fortis-medewerkers opgebouwde rechten. Als gevolg van de verbeterde vermogenspositie van de pensioenfondsen is in 2003 hiervan EUR 72 miljoen, na belastingen, teruggenomen en verwerkt onder de overige vermogensmutaties

12 Geconsolideerd kasstroomoverzicht Kasstromen uit operationele activiteiten: Nettowinst 2.197,4 531, ,2 Correcties om nettowinst te laten aansluiten op de nettokasstroom uit bedrijfsactiviteiten: - Aandeel van derden 144,3 173,9 177,2 - Waardecorrecties vorderingen 760,1 672,1 625,8 - Waardecorrecties terreinen en gebouwen 22,2 118,8 9,4 - Afschrijvingen en waardestijgingen 1) 2.536, , ,2 - Valutaresultaat op obligaties en andere vastrentende waarden 1.760, ,1-473,4 - Gerealiseerd resultaat bij verkoop beleggingen in effecten 657,0 549,5-558,6 - Gerealiseerd resultaat bij verkoop terreinen en gebouwen - 102,3-114,2-51,6 - Waardeverminderingen op beleggingsportefeuille in aandelen - 740, ,9 - Ongerealiseerde resultaten op handelsportefeuille effecten - 361,9 26,3-54,0 - Overige - 99,2 128,8 68,0 Nettowijziging in het werkkapitaal, excl. effect van acquisities: - Handelsportefeuille effecten , , ,2 - Overlopende acquisitiekosten 1) , ,4-910,8 - Overlopende activa - 340, , ,0 - Beleggingen voor rekening en risico van polishouders ,2-295, ,4 - Overige activa ,8 628, ,1 - Technische voorzieningen 4.463, , ,7 - Overlopende passiva 981, , ,9 - Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders 1.336,7 972, ,6 - Overige passiva 8.117, , ,8 Netto kasstroom uit operationele activiteiten 8.863, , ,9 Kasstroom uit investeringsactiviteiten: Aankoop van effecten voor beleggingsdoeleinden , , ,1 Opbrengst uit verkopen/aflossing van beleggingen in effecten , , ,3 Nettotoename leningen aan kredietinstellingen 4.109, ,2-911,7 Nettotoename leningen aan klanten , , ,8 Aankoop/verkoop bedrijven na aftrek verkregen kasmiddelen 115,2-632,5 78,6 Netto-aankopen van materiële vaste activa en immateriële activa - 341,9-336,4-354,4 Netto kasmiddelen aangewend voor investeringsactiviteiten , , ,1 1) Cijfers zijn voor vergelijkingsdoeleinden aangepast. 12

13 Kasstroom uit financieringsactiviteiten: Mutatie in schulden aan kredietinstellingen ,4 212, ,6 Mutatie in schulden aan klanten 9.788, , ,2 Mutatie in schuldbewijzen 2.315,3-932, ,8 Mutatie in converteerbare obligatieleningen , ,9 Mutatie in achtergestelde schulden 433,5-223, ,8 Kapitaal uitgegeven door Fortis 34,0 37,4 9,8 Uitgekeerde dividenden , , ,1 Netto kasmiddelen uit financieringsactiviteiten , , ,1 Geconsolideerd Nettomutatie kasmiddelen 3.573,3-748,3-867,9 Kasmiddelen per 1 januari 4.484, , ,3 Wisselkoerseffect op kasmiddelen 228,3 138,9-148,2 Kasmiddelen per 31 december 8.286, , ,2 Betaalde rente , , ,1 Betaalde winstbelasting 409,8 795,9 974,9 13

14 Toelichting 1 Geconsolideerde vermogensvergelijking Eigen vermogen per 31 december ,5 Uitgifte van aandelen 37,4 Nettowinst 531,6 Dividend over ,9 Herwaarderingen beleggingen ,6 Terugboeking herwaarderingen bij verkoop van beleggingen 335, ,2 Belastingen - 81, ,2 Goodwill - 417,8 Valutakoersverschillen - 300,7 Overige vermogensmutaties - 154,0 Eigen vermogen per 31 december ,9 Uitgifte van aandelen 34,0 Nettowinst 2.197,4 Dividend over ,1 Herwaardering van beleggingen 169,3 Terugboeking van herwaarderingen bij verkoop van beleggingen - 28,4 140,9 Belastingen 58,1 199,0 Goodwill - 84,0 Valutakoersverschillen - 211,5 Overige vermogensmutaties 24,5 Eigen vermogen per 31 december ,2 2 Segmentinformatie Fortis onderscheidt bij de verslaggeving drie segmenten: het verzekeringsbedrijf, het bankbedrijf en de sector algemeen. De segmentatie is ingegeven door de producten en diensten en de verslaggevingseisen die aan het banken verzekeringsbedrijf worden gesteld. Tot de sector algemeen behoren de niet aan het bank- of verzekeringsbedrijf gerelateerde activiteiten zoals treasury- en financieringsactiviteiten van de groep en overige holdingactiviteiten. In 2003 is besloten alle hypothecaire leningen die aan particulieren in Nederland worden verstrekt, te concentreren binnen het bankbedrijf. Als gevolg hiervan is een belangrijk deel van de portefeuille hypotheken door het segment verzekeringsbedrijf eind 2003 verkocht aan het segment bankbedrijf. De resultaten van deze verkoop zijn via het eigen vermogen van de segmenten geleid. De verslaggevingsgrondslagen zijn voor alle segmenten gelijk en beschreven in paragraaf 4 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling. 14

15 In de volgende tabel zijn de balansgegevens uitgesplitst naar segment Verzekeringsbedrijf Bankbedrijf Algemeen Eliminaties Totaal Geconsolideerd Activa Kasmiddelen 1.870, ,0 421,3-895, ,4 Handelsportefeuille effecten , ,2 Beleggingen , ,7 102, ,8 Leningen aan kredietinstellingen 3.518, , , ,8 Leningen aan klanten , , , , ,2 Aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen 5.486, ,6 Overlopende acquisitiekosten 2.788, ,5 Overlopende activa 1.283, ,7 430,4-661, ,2 Beleggingen voor rekening en risico van polishouders , ,2 Overige activa 6.323, , , , ,1 Totaal activa , , , , ,0 Passiva Schulden aan kredietinstellingen 1.821, ,2 1, , ,4 Schulden aan klanten , , ,4 Schuldbewijzen 2.071, , ,6-679, ,9 Technische voorzieningen , ,1 Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders , ,9 Overlopende passiva 692, ,3 752,4-652, ,9 Overige passiva 8.021, , , , ,3 Converteerbare obligatielening 0,0 0,0 Converteerbare achtergestelde obligatielening (FRESH) 1.250, ,0 Achtergestelde schulden 1.336, , , , , , , , , ,0 Fonds voor algemene bankrisico's 2.209, ,1 Aandeel van derden in groepsvermogen 750,6 934,7 435, ,7 Eigen vermogen 6.482, , , ,2 Groepsvermogen 7.232, , , ,9 Totaal passiva , , , , ,0 15

16 Verzekeringsbedrijf Bankbedrijf Algemeen Eliminaties Totaal Activa Kasmiddelen 1.970, ,7 11,5-788, ,8 Handelsportefeuille effecten , ,2 Beleggingen , ,6 121, ,7 Leningen aan kredietinstellingen 2.297, ,8-721, ,0 Leningen aan klanten , , , , ,1 Aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen 6.131, ,6 Overlopende acquisitiekosten 2.810, ,1 Overlopende activa 1.248, ,2 476,7-520, ,7 Beleggingen voor rekening en risico van polishouders , ,6 Overige activa 6.026, , , , ,6 Totaal activa , , , , ,4 Passiva Schulden aan kredietinstellingen 1.159, ,6 7, , ,4 Schulden aan klanten , , ,3 Schuldbewijzen 6.718, , , , ,7 Technische voorzieningen , ,9 Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders , ,5 Overlopende passiva 1.325, ,7 511,3-521, ,6 Overige passiva 7.358, ,1 879, , ,6 Converteerbare obligatielening 0, , ,2 Converteerbare achtergestelde obligatielening (FRESH) 1.250, ,0 Achtergestelde schulden 2.261, , , , , , , , , ,7 Fonds voor algemene bankrisico's 2.215, ,0 Aandeel van derden in groepsvermogen 752,0 954,3 524, ,8 Eigen vermogen 5.529, , , ,9 Groepsvermogen 6.281, , , ,7 Totaal passiva , , , , ,4 16

17 Verzekeringsbedrijf Bankbedrijf Algemeen Eliminaties Totaal Geconsolideerd Activa Kasmiddelen 1.154, ,2 10,4-625, ,2 Handelsportefeuille effecten , ,0 Beleggingen , ,9 322, ,3 Leningen aan kredietinstellingen 1.971, ,9 5,0-674, ,9 Leningen aan klanten , , , , ,9 Aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen 6.890, ,8 Overlopende acquisitiekosten 2.963, ,6 Overlopende activa 1.318, ,4 244,7-370, ,9 Beleggingen voor rekening en risico van polishouders , ,4 Overige activa 5.463, , , , ,9 Totaal activa , , , , ,9 Passiva Schulden aan kredietinstellingen 378, ,7 0, , ,3 Schulden aan klanten , , ,2 Schuldbewijzen 4.601, , , , ,9 Technische voorzieningen , ,4 Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders , ,9 Overlopende passiva 1.496, ,8 330,0-358, ,6 Overige passiva , ,9 334, , ,3 Converteerbare obligatielening 1, , ,3 Achtergestelde schulden 2.475, , , , , , , , , ,0 Fonds voor algemene bankrisico's 2.216, ,7 Aandeel van derden in groepsvermogen 694,5 798,6 639, ,7 Eigen vermogen 7.085, , , ,5 Groepsvermogen 7.780, , , ,2 Totaal passiva , , , , ,9 17

18 In de volgende tabel is de winst- en verliesrekening uitgesplitst naar segment. Verzekerings bedrijf Bankbedrijf Algemeen Eliminaties Totaal Baten: Verzekeringspremies , ,0 Rentebaten 3.468, , , , ,2 Commissies 1.801,6-2, ,1 Resultaat uit financiële transacties - voor rekening en risico van polishouders 1.022, ,3 - overig - 993,4 852,4 3,1 0,1-137,8 Overige baten - voor rekening en risico van polishouders 322,6 322,6 - overig 1.503,0 749,6 4,9-3, ,1 Totale baten , , , , ,5 Rentelasten - 766, , , , ,9 Totale baten na aftrek van rentelasten , ,7-117,8-2, ,6 Verzekeringstechnische lasten , ,1 Waardecorrecties - 22,0-761,7-783,7 Nettobaten 5.724, ,0-117,8-2, ,8 Bedrijfskosten , ,1-105,5 2, ,9 Operationeel resultaat vóór belastingen 583, ,9-223,3 0, ,9 Belastingen - 127,0-448,9 76,5-499,4 Operationele groepswinst 456, ,0-146, ,5 Aandeel van derden 51,5 55,2 36,9 143,6 Netto operationeel resultaat vóór waardeverschillen 404, ,8-183, ,9 Waardeverschillen op de aandelenportefeuille 592,1 56,2-11,7 636,6 Netto operationeel resultaat 996, ,0-195, ,5 Niet operationele elementen na belastingen: Resultaat uit financiële transacties Overige baten 91,9 0,1 92,0 Rentelasten - 117,6-117,6 Bedrijfskosten - 27,8-64,2-92,0 Belastingen 46,0 21,5 67,5 Totaal niet operationele elementen na belastingen - 99,4 49,2 0,1-50,1 Nettowinst 897, ,2-195, ,4 18

19 2002 Verzekeringsbedrijf Bankbedrijf Algemeen Eliminaties Totaal Geconsolideerd Baten: Verzekeringspremies , ,7 Rentebaten 3.291, ,3 567,0-879, ,6 Commissies 1.860,7-2, ,8 Resultaat uit financiële transacties - voor rekening en risico van polishouders , ,0 - overig - 701,6 809,9-21,2 87,1 Overige baten - voor rekening en risico van polishouders 460,6 460,6 - overig 1.541,5 726,7 12,3-0, ,9 Totale baten , ,6 558,1-882, ,7 Rentelasten - 749, ,5-646,5 879, ,4 Totale baten na aftrek van rentelasten , ,1-88,4-2, ,3 Verzekeringstechnische lasten , ,1 Waardecorrecties - 58,6-732,3-790,9 Nettobaten 5.963, ,8-88,4-2, ,3 Bedrijfskosten , ,2-125,6 2, ,6 Operationeel resultaat vóór belastingen 851, ,6-214,0 0, ,7 Belastingen - 367,3-591,5 48,6-910,2 Operationele groepswinst 483, ,1-165, ,5 Aandeel van derden 64,4 64,6 44,9 173,9 Netto operationeel resultaat vóór waardeverschillen 419, ,5-210, ,6 Waardeverschillen op de aandelenportefeuille ,4-97,7 101, ,5 Netto operationeel resultaat - 616, ,8-108,7 430,1 Niet operationele elementen na belastingen: Resultaat uit financiële transacties 111,0 111,0 Overige baten 72,4 72,4 Bedrijfskosten - 30,0-81,0-111,0 Belastingen - 40,9 35,6 34,4 29,1 Totaal niet operationele elementen na belastingen - 70,9 138,0 34,4 101,5 Nettowinst - 686, ,8-74,3 531,6 19

20 Verzekerings bedrijf Bankbedrijf Algemeen Eliminaties Totaal Baten: Verzekeringspremies , ,3 Rentebaten 3.158, ,6 480,3-692, ,8 Commissies 1.978, ,4 Resultaat uit financiële transacties - voor rekening en risico van polishouders , ,5 - overig 190, , ,7 Overige baten - voor rekening en risico van polishouders 409,8 409,8 - overig 1.336,0 897,3 17,5-0, ,9 Totale baten , ,8 497,8-693, ,4 Rentelasten - 688, ,6-504,9 693, ,3 Totale baten na aftrek van rentelasten , ,2-7,1 0, ,1 Verzekeringstechnische lasten , ,2 Waardecorrecties - 625,8-625,8 Nettobaten 6.628, ,4-7, ,1 Bedrijfskosten , ,9-165, ,7 Operationeel resultaat vóór belastingen 1.667, ,5-172, ,4 Belastingen - 396,0-693,0 40, ,9 Operationele groepswinst 1.271, ,5-132, ,5 Aandeel van derden 61,7 67,1 48,3 177,1 Netto operationeel resultaat 1.209, ,4-180, ,4 Niet operationele elementen na belastingen: Resultaat uit financiële transacties 343,6 90,3 433,9 Overige baten 108,2 108,2 Bedrijfskosten - 99,4-239,9-3,0-342,3 Belastingen 15,6 115,4 131,0 Totaal niet operationele elementen na belastingen 368,0-34,2-3,0 330,8 Nettowinst 1.577, ,2-183, ,2 20

21 In onderstaande tabel worden de financiële en andere gegevens uitgesplitst naar de landen van vestiging van de Fortis-groepsmaatschappijen Geconsolideerd Verenigde Rest van België Nederland Luxemburg Benelux Staten de wereld Eliminaties Totaal Totaal activa Verzekeringsbedrijf , , , , , ,4-5, ,6 Bankbedrijf , , , , , ,7-0, ,9 Algemeen ,5 Eliminaties , ,0 Leningen , , , , , , , ,0 Technische voorzieningen, netto 1) , ,7 372, , , , ,5 Totale baten, na aftrek van rentelasten Verzekeringsbedrijf 6.738, ,4 754, , , , ,2 Bankbedrijf 3.405, ,4 726, ,0 177, , ,7 Algemeen - 117,8 Eliminaties - 2, ,6 Verzekeringspremies (bruto) Levensverzekering 4.033, ,1 652, ,8 728, , ,1 Niet-leven verzekering 1.274, ,4 16, , , , , ,3 Renteresultaat 2) Bankbedrijf 2.005, ,1 372, ,5 133,1 615, ,1 Operationeel resultaat vóór belastingen Verzekeringsbedrijf 196,2-170,5-5,3 20,4 441,9 121,0 583,3 Bankbedrijf 694,1 407,8 360, ,7 40,0 391, ,9 Algemeen - 223, ,9 Gemiddeld personeelsbestand 3) Verzekeringsbedrijf Bankbedrijf Algemeen ) Technische voorzieningen minus aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen eigen rekening. 2) Rentebaten (vorderingen, obligaties en overige) minus rentelasten. 3) Het effectieve gemiddelde is het aantal medewerkers op basis van volledige werktijd (FTE), waarbij rekening wordt gehouden met zowel parttime functies als medewerkers die in de loop van het jaar in dienst zijn gekomen of Fortis hebben verlaten. 21

22 2002 Verenigde Rest van België Nederland Luxemburg Benelux Staten de wereld Eliminaties Totaal Totaal activa Verzekeringsbedrijf , , , , , ,3-313, ,1 Bankbedrijf , , , , , ,0-54, ,1 Algemeen ,9 Eliminaties , ,4 Leningen , , , , , , , ,1 Technische voorzieningen, netto 1) , ,3 398, , , , ,8 Totale baten, na aftrek van rentelasten Verzekeringsbedrijf 4.445, ,8 345, , , , ,4 Bankbedrijf 3.548, ,5 790, ,7 223, , ,1 Algemeen - 88,4 Eliminaties - 2, ,3 Verzekeringspremies (bruto) Levensverzekering 3.394, ,1 494, ,1 900, , ,3 Niet-leven verzekering 1.188, ,0 15, , , , , ,8 Renteresultaat 2) Bankbedrijf 2.090, ,6 386, ,1 166,7 590, ,8 Operationeel resultaat vóór belastingen Verzekeringsbedrijf 230,3 273,1 10,2 513,6 432,1-94,6 851,1 Bankbedrijf 990,4 306,5 397, ,4-95,6 309, ,6 Algemeen - 214, ,7 Gemiddeld personeelsbestand 3) Verzekeringsbedrijf Bankbedrijf Algemeen ) Technische voorzieningen minus aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen eigen rekening. 2) Rentebaten (vorderingen, obligaties en overige) minus rentelasten. 3) Het effectieve gemiddelde is het aantal medewerkers op basis van volledige werktijd (FTE), waarbij rekening wordt gehouden met zowel parttime functies als medewerkers die in de loop van het jaar in dienst zijn gekomen of Fortis hebben verlaten. 22

23 2001 Geconsolideerd Verenigde Rest van België Nederland Luxemburg Benelux Staten de wereld Eliminaties Totaal Totaal activa Verzekeringsbedrijf , , , , , ,4-308, ,8 Bankbedrijf , , , , , ,1-3, ,1 Algemeen ,1 Eliminaties , ,9 Leningen , , , , , , , ,8 Technische voorzieningen, netto 1) , ,9 377, , , , ,5 Totale baten, na aftrek van rentelasten Verzekeringsbedrijf 5.452, ,2 403, , , , ,0 Bankbedrijf 3.750, ,2 757, ,1 207, , ,2 Algemeen - 7,1 Eliminaties ,1 Verzekeringspremies (bruto) Levensverzekering 3.693, ,2 455, , , , ,7 Niet-leven verzekering 1.061, ,9 14, , , , , ,9 Renteresultaat 2) Bankbedrijf 2.230, ,7 325, ,3 147,7 564, ,0 Operationeel resultaat vóór belastingen Verzekeringsbedrijf 554,3 675,9 8, ,5 300,0 128, ,1 Bankbedrijf 798,2 273,0 441, ,4 87,9 398, ,5 Algemeen - 172, ,4 Gemiddeld personeelsbestand 3) Verzekeringsbedrijf Bankbedrijf Algemeen ) Technische voorzieningen minus aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen eigen rekening. 2) Rentebaten (vorderingen, obligaties en overige) minus rentelasten. 3) Het effectieve gemiddelde is het aantal medewerkers op basis van volledige werktijd (FTE), waarbij rekening wordt gehouden met zowel parttime functies als medewerkers die in de loop van het jaar in dienst zijn gekomen of Fortis hebben verlaten. 23

24 3 Algemeen, inclusief verslaggevings- en consolidatiegrondslagen 3.1 Algemeen Fortis is een financiële dienstverlener op het gebied van verzekeren, bankieren en beleggen. In 1990 bundelden N.V. AMEV, een grote Nederlandse verzekeraar en VSB, een Nederlandse bank, hun activiteiten. Later dat jaar sloot ook AG Groep, een grote Belgische verzekeraar, zich aan en was de eerste grensoverschrijdende fusie een feit. Sedert het ontstaan van Fortis hebben de activiteiten een aanzienlijke groei doorgemaakt, zowel autonoom als door overnames. Belangrijke overnames zijn geweest de overname in 1993 van ASLK, een Belgische bank en verzekeraar, in 1997 van de Nederlandse handelsbank MeesPierson, in 1998 van de Generale Bank, in 1999 van de American Bankers Insurance Group, Inc. en in 2000 van ASR Verzekeringsgroep N.V. Ultimo 2003 telt Fortis wereldwijd medewerkers. De bankactiviteiten worden sinds 2000 gevoerd onder de naam Fortis Bank. Fortis Bank is ontstaan door het samenvoegen van de activiteiten van ASLK, Generale Bank, MeesPierson, VSB Bank en Banque Générale du Luxembourg. Juridisch gezien bestaan er drie banken: Fortis Bank België, Fortis Bank Nederland en Banque Générale du Luxembourg. In de praktijk is er echter één Fortis Bank, met een grensoverschrijdende organisatie en aansturing. De kernactiviteiten zijn georganiseerd in businesslines op basis van klantgroepen. De businesslines zijn onder meer Network Banking, Merchant Banking, Private Banking en Asset Management. De activiteiten van Fortis Bank vinden wereldwijd plaats. De verzekeringsactiviteiten van Fortis richten zich op levens- en pensioenverzekeringsproducten, waarbij een grote verscheidenheid aan winst- en niet-winstdelende polissen op basis van zowel collectieve als individuele contracten wordt aangeboden, en niet-levenverzekeringen in de vorm van brand- en autoverzekeringen voor particuliere en zakelijke klanten en kredietgerelateerde verzekeringen en ziekte- en ongevallenverzekeringen op basis van individuele en collectieve contracten. De verzekeringsactiviteiten zijn georganiseerd naar geografisch gebied en vinden plaats door zelfstandige werkmaatschappijen van Fortis. Grote werkmaatschappijen zijn in Nederland: Fortis ASR, een maatschappij die in 2001 is ontstaan door de fusie van AMEV en ASR Verzekeringsgroep; in België: Fortis AG en FB Insurance, en in de Verenigde Staten: Fortis, Inc. In lijn met de in 2003 aangescherpte strategie heeft Fortis besloten dat de activiteiten van Fortis, Inc. niet langer tot de kernactiviteiten van Fortis behoren. In februari 2004 is Fortis, Inc. daarom onder de nieuwe naam Assurant, Inc. naar de beurs in New York gebracht. Bij de beursgang heeft Fortis 65% van haar aandelen in Assurant, Inc. verkocht. Fortis kent twee moedervennootschappen, Fortis SA/NV in België en Fortis N.V. in Nederland. De aandelen van de moedervenootschappen zijn in 2001 onlosmakelijk samengevoegd tot één Fortis-aandeel. De aandeelhouders van Fortis zijn daardoor tegelijkertijd aandeelhouder in beide moedervennootschappen en hebben derhalve het recht om, per gehouden Fortis-aandeel, één stem uit te brengen in de vergaderingen van aandeelhouders van beide vennootschappen. De houders van het Fortis-aandeel hebben daarnaast het recht om te kiezen of zij dividend van Fortis SA/NV of Fortis N.V. willen ontvangen (zie ook paragraaf 19 Dividend ). Het Fortis-aandeel is genoteerd op de Eerste Markt van Euronext Brussels en het Officiële Segment van de effectenmarkt van Euronext Amsterdam. Daarnaast heeft Fortis een notering in Luxemburg en een gesponsord ADR programma in de Verenigde Staten. 24

25 Structuur Fortis Aandeelhouders Jaarrekening 2003 Fortis Geconsolideerd Fortis SA/NV Fortis N.V. (België) (Nederland) 50% 50% 50% 50% Fortis Brussels SA/NV Fortis Utrecht N.V. Fortis Bank SA/NV Fortis Insurance N.V. 3.2 Verslaggevingsgrondslagen Algemeen De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de in België geldende wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften. Fortis heeft, zoals nader beschreven in de toelichting en de grondslagen voor waardering en resultaatbepaling, zowel qua presentatie als inhoud, van een aantal bij wet voor consortia voorziene opties gebruik gemaakt, rekening houdend met Art. 116 van het Koninklijk Besluit van 30 januari 2001 tot uitvoering van het Wetboek van Vennootschappen in België, teneinde zo getrouw mogelijk haar bank- en verzekeringsactiviteiten te presenteren. Wijzigingen in de verslaggevingsgrondslagen De grondslagen van waardering en resultaatbepaling zijn ongewijzigd ten opzichte van 2002 en Grondslagen voor consolidatie Fortis heeft geopteerd voor consortium accounting. In de geconsolideerde jaarrekening zijn derhalve ook de cijfers van Fortis SA/NV en Fortis N.V. opgenomen, alsmede die van de maatschappijen waarin Fortis SA/NV en Fortis N.V. gezamenlijk direct of indirect meer dan 50% zeggenschap hebben. Joint ventures waarin Fortis 50% van de zeggenschap heeft, worden proportioneel geconsolideerd. Special Purpose Vehicles die in het leven zijn geroepen in het kader van effectisering en waarover geen zeggenschap wordt uitgeoefend, worden niet geconsolideerd. Bij acquisitie van een onderneming worden de activa, inclusief eventuele immateriële vaste activa, en passiva van de onderneming herrekend tegen de reële (markt)waarde. Een eventueel bedrag aan goodwill wordt volledig ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht. Aanpassing van de op de acquisitiedatum berekende goodwill ten gevolge van gewijzigde financiële inzichten kan tot uiterlijk 365 dagen na de acquisitiedatum plaatsvinden. Deze aanpassingen worden eveneens ten gunste of ten laste van het eigen vermogen gebracht. Goodwill, ontstaan bij de acquisitie van deelnemingen die worden gewaardeerd volgens de equivalentiemethode, wordt eveneens ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht. 25

26 Indien binnen vijf jaar na acquisitie een bedrijfsonderdeel wordt verkocht, wordt een tijdsevenredig deel van de bij de acquisitie betaalde goodwill toegevoegd aan de kostprijs bij het berekenen van de boekwinst bij verkoop. Ondernemingen worden geconsolideerd danwel gedeconsolideerd op het moment van het verkrijgen c.q. verliezen van de effectieve zeggenschap over de onderneming. Dit is in het algemeen het moment waarop de transactie wordt afgerond. Een lijst met groepsmaatschappijen en overige deelnemingen is bij de Nationale Bank van België in Brussel en het handelsregister van de Kamer van Koophandel in Utrecht gedeponeerd. De lijst is op verzoek gratis verkrijgbaar bij Fortis in Brussel en Utrecht. Eliminaties Fortis is een groep van maatschappijen waarvan de activiteiten een breed vlak van financiële dienstverlening omvatten. Hierbij worden ook onderling diensten verleend. Onderlinge transacties die tegen marktvoorwaarden in het kader van de normale bedrijfsuitoefening plaatsvinden, worden in de winst- en verliesrekening niet geëlimineerd. Onderlinge balansverhoudingen die hieruit voortvloeien, worden wel geëlimineerd. Alle overige transacties tussen groepsmaatschappijen zijn in de geconsolideerde balans en winst- en verliesrekening geëlimineerd. Fortis heeft ervoor gekozen om het eigen vermogen per segment te presenteren onder aftrek van de investeringen in groepsmaatschappijen. Aangezien de sector algemeen haar investeringen in groepsmaatschappijen gedeeltelijk extern heeft gefinancierd, is het eigen vermogen van deze sector hierdoor negatief. 4 Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling Algemeen Activa en passiva worden verantwoord tegen nominale waarde, tenzij een andere waarderingsgrondslag is vermeld. Indien noodzakelijk wordt de waarde van activa weergegeven na aftrek van waardeverminderingen. De resultaten worden, tenzij anders vermeld, toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben respectievelijk waarin de dienst is verleend of genoten. Toepassing van aannames Bij het opstellen van de jaarrekening is gebruik gemaakt van schattingen en aannames die van invloed zijn op de geconsolideerde balansen en resultaten. De werkelijke bedragen kunnen van deze schattingen afwijken. Op grond van algemeen aanvaarde verslaggevingsregels worden ook de per balansdatum voorwaardelijke activa en passiva gerapporteerd. Belangrijke schattingen, waarvoor een relatief grote kans bestaat dat deze op korte termijn een aanzienlijke wijziging ondergaan, zijn inbegrepen in de voorzieningen voor verliezen op leningen en de voorzieningen voor schade. Voorzieningen die getroffen zijn voor te betalen schaden, schadeafwikkelingskosten en uitkeringen op levensverzekerings- en ziektekostenpolissen zijn onder meer gebaseerd op aannames met betrekking tot sterfte- en ziektecijfers, schadeafwikkelingspatronen en de rentetarieven per balansdatum. Fortis maakt gebruik van financiële instrumenten en belegt in effecten die zijn uitgegeven door instellingen die niet ter beurze zijn genoteerd. Voor de waardering hiervan worden schattingen gemaakt op basis van historische informatie, actuariële analyses, financiële modellen en andere analysetechnieken. 26

27 Valuta Jaarrekening 2003 Fortis Bij de consolidatie zijn de activa en passiva van deelnemingen die niet in euro s luiden omgerekend naar euro s tegen de ultimokoers van het verslagjaar. De winst- en verliesrekening wordt omgerekend tegen de gemiddelde koers in het verslagjaar. De hieruit voortvloeiende omrekeningsverschillen worden ten gunste of ten laste van het eigen vermogen gebracht. Verschillen die ontstaan bij de herwaardering van in vreemde valuta genoteerde beleggingen, die op marktwaarde worden gewaardeerd, en financieringen van deelnemingen worden eveneens rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt. Alle overige valutakoersverschillen worden in de winst- en verliesrekening verantwoord. Geconsolideerd Hieronder volgt een overzicht van de voornaamste wisselkoersen die zijn gebruikt bij het opstellen van deze geconsolideerde jaarrekening. Koersen Gemiddelde ultimo koersen euro = Pond sterling 0,70 0,65 0,61 0,69 0,63 0,62 US dollar 1,26 1,05 0,88 1,13 0,94 0,90 Eigen aandelen Fortis-aandelen die worden gehouden door Fortis SA/NV en Fortis N.V. zijn niet gerechtigd tot dividend of reserves. Voor de berekening van het dividend, de nettowinst en het vermogen per aandeel worden deze dan ook buiten beschouwing gelaten. De kostprijs van de aandelen wordt in mindering gebracht op het eigen vermogen. Fortis-aandelen die worden aangehouden door Fortfinlux S.A. in het kader van de FRESH (zie ook onder Achtergestelde converteerbare obligatielening ) zijn eveneens niet gerechtigd tot dividend of reserves. Voor de berekening van het dividend, de nettowinst en het vermogen per aandeel worden deze buiten beschouwing gelaten. De kostprijs van de aandelen wordt in mindering gebracht op het eigen vermogen. In de beleggingen en handelsportefeuille effecten zijn ook inbegrepen de Fortis-aandelen die worden gehouden door groepsmaatschappijen. Deze aandelen worden gewaardeerd op reële waarde met uitzondering van aandelen die zijn gekocht ter indekking van (potentiële) uitgifteverplichtingen van Fortis. Deze worden verantwoord onder de overige activa tegen de kostprijs of lagere (anders dan tijdelijk) reële waarde. In de beleggingen zijn, naast de hiervoor vermelde Fortis-aandelen, ook Fortis-aandelen inbegrepen die betrekking hebben op bepaalde klassieke Belgische levensproducten met een minimum rendementsgarantie. Deze aandelen worden gewaardeerd tegen kostprijs. Handelsportefeuille effecten De handelsportefeuille effecten wordt verantwoord tegen de reële waarde, waar mogelijk gebaseerd op beursnoteringen. Indien geen beursnotering beschikbaar is, is de reële waarde geschat aan de hand van beursnoteringen van vergelijkbare effecten of door een berekening van de contante waarde van de verwachte kasstromen op basis van markttarieven. Gerealiseerde en niet-gerealiseerde winsten of verliezen op de handelsportefeuille zijn direct in de winst- en verliesrekening verwerkt als resultaat uit financiële transacties. 27

28 Beleggingen Kortlopend overheidspapier, obligaties en andere vastrentende waarden (inclusief preferente aandelen die de houder het recht geven op een vast dividendpercentage) die Fortis heeft verworven in het kader van de beheersing van het lange-termijnrente- en liquiditeitsrisico, worden verantwoord tegen de aanschaffingsprijs plus of min de amortisatie van het (dis)agio (amortisatiewaarde). Een voorziening voor waardevermindering wordt getroffen indien er onzekerheid bestaat over de inbaarheid van de betreffende bedragen. Bij verkoop van vastrentende waarden wordt het resultaat dat daarbij gerealiseerd wordt in de winst- en verliesrekening verantwoord onder het resultaat uit financiële transacties, tenzij de betreffende vastrentende waarden op korte termijn worden vervangen door waarden van hetzelfde type. In dat geval worden de gerealiseerde winsten en verliezen uitgesteld en gespreid over de gemiddelde looptijd van de beleggingsportefeuille in het rendement verwerkt. Aandelen (waaronder ook converteerbare obligaties worden inbegrepen) worden verantwoord tegen de reële waarde, waar mogelijk gebaseerd op beursnoteringen. Indien geen beursnotering beschikbaar is, wordt de reële waarde geschat aan de hand van beursnoteringen van vergelijkbare aandelen. Niet-gerealiseerde winsten of verliezen op aandelen zijn, na aftrek van belastingen, direct ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht. Bij de verkoop van aandelen wordt bij de bepaling van het verkoopresultaat rekening gehouden met herwaarderingscorrecties, die in het eigen vermogen zijn verwerkt. Indien de reële waarde van de totale aandelenportefeuille onder de kostprijs daalt, wordt het verschil tussen de reële waarde en de kostprijs ten laste van de winst- en verliesrekening gebracht. Waardestijgingen die hierna plaatsvinden worden ten gunste van de winst- en verliesrekening gebracht totdat de reële waarde van de beleggingen weer gelijk is aan de kostprijs. Eventuele waardestijgingen hierna, dus boven de kostprijs, worden ten gunste van de herwaarderingsreserve gebracht. Voor bepaalde Belgische klassieke levensverzekeringsproducten met een minimum rendementsgarantie worden de beleggingen in separate fondsen beheerd. Deze beleggingen worden gewaardeerd tegen de kostprijs. Indien de verwachte beleggingsopbrengsten, rekening houdend met ongerealiseerde verliezen, onvoldoende zijn om de minimum rendementsgarantie te dekken, vinden additionele dotaties aan de technische voorzieningen plaats. Terreinen en gebouwen worden bij aankoop gewaardeerd tegen de kostprijs, inclusief bouwrente. Daarna wordt de waarde aangepast aan de (geschatte) reële waarde. Indien deze per individueel object lager is dan de aankoopprijs wordt het bedrag waarvoor de terreinen en gebouwen zijn verantwoord gecorrigeerd en het verschil ten laste gebracht van de winst- en verliesrekening. Een eventueel herstel van de reële waarde tot het niveau van de aankoopprijs wordt in de winst- en verliesrekening verantwoord. Als de reële waarde hoger is dan de aankoopprijs wordt de herwaardering direct ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht, waarbij rekening wordt gehouden met belastingen. Jaarlijks wordt van ongeveer een vijfde deel van de terreinen en gebouwen de waarde door interne en externe deskundigen getaxeerd. Bij verkoop wordt de herwaardering, die in het eigen vermogen was verwerkt, meegenomen bij de bepaling van het resultaat op de verkoop. Deelnemingen in gemeenschappelijke beleggingen worden gewaardeerd op basis van de waarderingsgrondslagen die de beheerder van de betreffende gemeenschappelijke beleggingen hanteert. Effecten gekocht op grond van wederverkoopovereenkomsten en effecten verkocht op grond van wederinkoopovereenkomsten Effecten die Fortis heeft gekocht op grond van wederverkoopovereenkomsten respectievelijk heeft verkocht op grond van wederinkoopovereenkomsten worden niet afzonderlijk op de balans getoond maar verantwoord onder leningen aan kredietinstellingen en leningen aan klanten respectievelijk schulden aan kredietinstellingen en schulden aan klanten. Het gaat hierbij voornamelijk om Nederlandse en Belgische staatsobligaties en obligaties die zijn uitgegeven door ondernemingen. 28

29 De effecten worden gewaardeerd tegen de waarde waarvoor deze op grond van de bepalingen in de respectievelijke overeenkomsten worden wederverkocht of -ingekocht. In deze waarden is ook de lopende rente opgenomen. Het beleid van Fortis is om effecten die zijn gekocht uit hoofde van wederverkoopovereenkomsten in bezit te nemen en afstand te doen van het bezit van effecten die zijn verkocht uit hoofde van wederinkoopovereenkomsten. Geconsolideerd Geleende en uitgeleende effecten Geleende en uitgeleende effecten worden verantwoord tegen de waarde van de zekerheden die zijn verstrekt c.q. ontvangen in verband met de transactie. Fortis bepaalt dagelijks het verschil tussen de reële waarde van de geleende en uitgeleende effecten en de zekerheden. Indien noodzakelijk worden additionele zekerheden gevraagd. Fortis of een bewaarbedrijf houdt alle ontvangen zekerheden in bewaring. Leningen Leningen worden gewaardeerd tegen de uitstaande hoofdsom gecorrigeerd voor eventuele afboekingen en voorzieningen. Er wordt een zodanige voorziening voor verliezen op leningen getroffen als nodig om potentiële verliezen op in de portefeuille aanwezige leningen te dekken. Elke groepsmaatschappij vormt volgens een gemeenschappelijke methodologie voorzieningen voor leningen op basis van een kredietwaardigheidsclassificatie, de omstandigheden binnen de markt en de situatie waarin de klanten verkeren. De voorziening voor leningen wordt verhoogd c.q verlaagd indien de resultaten van periodieke kredietbeoordelingen hiertoe aanleiding geven. De aanpassingen worden in de winst- en verliesrekening verantwoord als waardecorrecties. Oninbare leningen worden afgeboekt ten laste van de voorziening voor verliezen op leningen als alle noodzakelijke juridische procedures voltooid zijn en de hoogte van het verlies definitief kan worden vastgesteld. De voorziening voor landenrisico s (verantwoord onder de voorziening voor verliezen op leningen) is bedoeld om het risico te dekken dat buitenlandse kredietnemers niet in staat zijn om aan hun verplichtingen te voldoen om redenen die los staan van hun vermogen om kasstromen in lokale valuta te genereren. Tot deze redenen behoort het zodanig optreden door een regering of toezichthouder dat het vermogen van klanten om financiële activa over te maken om politieke of andere redenen wordt beperkt. Op grond van een evaluatie van elk land berekent Fortis landenrisico-voorzieningen door ten minste de percentages die de toezichthouder aangeeft toe te passen op de uitzettingen in dat land verminderd met de door de toezichthouder gedefinieerde vaste aftrekposten. De vaste aftrekposten bestaan met name uit elementen die door hun aard niet onderworpen zijn aan landenrisico s, de voorziening voor oninbaarheid en verkregen zekerheden. Naast de voorzieningen voor verliezen op leningen voor waarschijnlijke verliezen op leningen in de bestaande portefeuille kunnen voorzieningen worden gevormd ter afdekking van nog niet individueel vastgestelde risico s. De voorzieningen worden rechtstreeks als waardecorrecties op leningen ten laste van de winst- en verliesrekening gebracht. Leningen worden als niet meer rentedragend beschouwd op het moment dat er naar de mening van Fortis twijfel bestaat omtrent het terugbetalen door de kredietnemer van de hoofdsom en/of de rentevergoeding. De rente blijft evenwel als rentebate verantwoord in het resultaat, tegelijkertijd echter wordt de voorziening voor gereserveerde rente ten laste van de rentebaten verhoogd met de verschuldigde rente. De rentereservering voor leningen wordt gestaakt wanneer de kredietnemer in staat is op tijd aan zijn betalingsverplichtingen te voldoen en Fortis oordeelt dat er voldoende zekerheid is omtrent het ontvangen van de toekomstige betalingen. 29

30 Afsluitprovisies voor leningen worden in de winst- en verliesrekening opgenomen op het moment van ontvangst. Directe afsluitkosten worden ten laste van de winst- en verliesrekening gebracht op het moment dat zij gemaakt worden. Overlopende acquisitiekosten Acquisitiekosten, waarvan de hoogte afhankelijk is van en die voornamelijk betrekking hebben op het aanbieden en sluiten van nieuwe verzekeringspolissen, worden uitgesteld voor zover verwacht wordt dat ze door toekomstige inkomsten gedekt worden. De overlopende acquisitiekosten voor traditionele levensverzekeringen worden afgeschreven over de periode van premiebetaling voor de betreffende polissen, naar evenredigheid van de verhouding tussen het jaarlijkse premie-inkomen en het verwachte totale premie-inkomen. Overlopende acquisitiekosten voor andere producten worden over het algemeen afgeschreven over de looptijd van het verzekeringscontract tegen een vast percentage dat gebaseerd is op de contante waarde van de naar schatting te realiseren brutowinst. De afschrijving van de overlopende acquisitiekosten is onder de bedrijfskosten verantwoord. Bij de aankoop van een nieuwe verzekeringsportefeuille wordt een Value Of Business Acquired (VOBA) gevormd voor de afgesloten verzekeringscontracten in deze portefeuille. VOBA wordt verantwoord onder overlopende acquisitiekosten en geeft het verschil weer tussen de reële waarde en boekwaarde van de technische voorzieningen van de langlopende verzekeringscontracten. Afschrijving van VOBA vindt plaats over de looptijd van de portefeuille evenredig met de gerealiseerde winst op de onderliggende contracten. Jaarlijks vindt een beoordeling van VOBA plaats. Indien sprake is van een duurzame waardevermindering van VOBA vindt afwaardering plaats ten laste van de verlies- en winstrekening. Beleggingen voor rekening en risico van polishouders Beleggingen voor rekening en risico van polishouders worden aangehouden op separate rekeningen en gewaardeerd tegen de reële waarde. De bedragen die hiervoor van polishouders zijn ontvangen, worden in de winst- en verliesrekening verantwoord als verzekeringspremies. Indien de beleggingsopbrengsten ontroereikend zijn om de verplichtingen te dekken, wordt ten laste van het resultaat een additionele voorziening getroffen. Wijzigingen in de waarde van de beleggingen worden in de winst- en verliesrekening verantwoord. Winsten en verliezen door verkoop van beleggingen worden opgenomen onder het resultaat uit financiële transacties; beleggingsopbrengsten worden verantwoord als overige baten. Voor bepaalde contracten gelden gegarandeerde minimumrendementspercentages. Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders worden gewaardeerd volgens dezelfde grondslagen als van de corresponderende beleggingen. Wijzigingen in de waarde van de betreffende technische voorzieningen worden in de winst- en verliesrekening verantwoord als uitkeringen en schaden. Overige activa Deelnemingen Deelnemingen zijn duurzame investeringen in ondernemingen waarin Fortis geen controlerend belang heeft maar wel invloed van betekenis uitoefent. In beginsel zijn dit deelnemingen waarin Fortis een belang heeft van 20% of meer, maar minder dan 50%. Deze deelnemingen worden gewaardeerd volgens de equivalentiemethode, op basis van de waarderingsgrondslagen van Fortis, en verantwoord onder de overige activa. Wijzigingen uit hoofde van herwaarderingen worden direct verantwoord in het eigen vermogen. Het aandeel dat Fortis heeft in de winst van deze deelnemingen wordt in de winst- en verliesrekening (onder overige baten) verantwoord. 30