Aqua AMEDEUS BUNDELT EUROPESE KENNIS VAN MEMBRANEN. Energie besparen is een strategie 4. Slimmer zuiveren is meer doen met minder 12

Transcriptie

1 Aqua werken aan zuiver water DRIEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD VAN AQUAFIN 2009/4 AMEDEUS BUNDELT EUROPESE KENNIS VAN MEMBRANEN Energie besparen is een strategie 4 Slimmer zuiveren is meer doen met minder 12

2 2 ANTWERPSE RUIEN GESANEERD De voorbije 10 jaar heeft het Vlaamse Gewest via Aquafin 60 miljoen euro geïnvesteerd in de sanering van de Antwerpse binnenstad. Naast de aanleg van de nodige collectoren en de bouw van een grote zuiveringsinstallatie, werden ook de Antwerpse ruien aangepakt. Minister van Leefmilieu Joke Schauvliege kwam in december samen met Patrick Janssens, burgemeester van Antwerpen, de Ruien officieel inhuldigen. Van bevaarbare kanalen in de binnenstad evolueerden ze vanaf de 16de eeuw tot overwelfde riolen, waarin het afvalwater van de binnenstad zich verzamelde voordat het naar de Schelde liep. Aquafin rustte de wanden van de ruien uit met aparte kanalen voor afvalwater, die verbonden werden met honderden huis - aansluitingen. In 5 fasen werd 8 km ruien aangepakt. Met de saneringswerken konden de ruien worden uitgebouwd als toeristische trekpleister. Door de kwaliteit van de restauratie en de publieksvriendelijkheid van het project, wonnen de ruien in 2008 de Vlaamse Monumentenprijs. l Burgemeester Patrick Janssens, minister Joke Schauvliege u en Luc Bossyns huldigden de ruien in. EUROPESE INVESTERINGSBANK ONDERSTEUNT VERDERE UITBOUW VAN DE ZUIVERINGSINFRASTRUCTUUR De Europese Investeringsbank en Aquafin ondertekenden de zevende financieringsovereenkomst voor de verdere uitbouw en de optimalisatie van de waterzuiveringsinfrastructuur in Vlaanderen. De EIB verleent Aquafin een nieuw krediet van 200 miljoen euro, dat wordt aangewend voor de uitvoering van 279 projecten, die opgeleverd worden in 2010 en Het gaat om de bouw van kleinere zuiveringsinstallaties, de renovatie van oudere installaties en de verdere uitbreiding en optimalisatie van de collectoren die het huishoudelijke afvalwater van de gemeenten opvangen en transporteren naar de Vlaamse zuiveringsinstallaties. Het partnership tussen Aquafin en de EIB dateert al van 1994, maar in deze tijden van crisis zijn er natuurlijk zeer veel aanvragen voor kredieten voor infrastructuurwerken. Voor het bedrijf is de ondertekening van de lening met EIB dan ook betekenisvol. Met in totaal zeven leningen aan Aquafin, heeft de EIB de waterzuiveringssector in Vlaanderen gesteund voor 1,2 miljard euro. l 4 Energie besparen is een strategie Verantwoord energie besparen vraagt om de invoering van een managementsysteem. 5 Nieuwe vijzels houden Merksem mee droog Ter voorbereiding van de Ooster - weelverbinding in Antwerpen, werd ook de waterafvoer van Merksem en Ekeren verbeterd. 6 Gedeelde kennis is milieuwinst Hydronautstudies zijn waardevol voor Aquafin, maar evenzeer voor de gemeenten.

3 3 WATER ZUIVEREN ZONDER OOGKLEPPEN Zoveel mogelijk afvalwater volgens de normen zuiveren is ons einddoel. Maar onderweg kijkt Aquafin ruimer om zich heen. Onze interne processen schaven we voortdurend bij om zo efficiënt en klantvriendelijk mogelijk te werken. Met de invoering van onze Minder Hinder-award, stimuleren we ook aannemers van leidingwerken om zo omgevingsvriendelijk mogelijk te werken. Vanaf volgend jaar reiken we trouwens een specifieke award uit aan het studiebureau dat in zijn ontwerpen het meeste oog voor de buurt toont (p. 8). Natuurlijk zorgt de zuivering van afvalwater voor een verbetering van de kwaliteit van het oppervlaktewater, maar sinds enkele jaren proberen we ook de impact van onze activiteiten op andere milieugerelateerde domeinen in kaart te brengen. We zijn bijvoorbeeld druk bezig met de invoering van een managementsysteem voor ons energieverbruik (p. 4). We vergisten nu al bijna de helft van het zuiveringsslib, waarbij biogas gevormd wordt. Dat gas zetten we dan weer om in warmte en elektriciteit, waarvoor Aquafin groene - stroom certificaten krijgt. De jongste jaren stapten we ook in verschillende Europese projecten, die mee als doel hadden om afvalwater energiezuiniger te behandelen en nieuwe milieuvriendelijke technologieën te ontwikkelen (p. 10 en 16). Zo dragen we ook in bredere zin ons steentje bij aan een schoner leefmilieu. l Luc Bossyns Gedelegeerd bestuurder 7 Bouwen: wat met bemalingswater? Het overtollige water van een bouwwerf, mag lang niet altijd naar de riool. 8 Derde Minder Hinder Award gaat naar aannemer VBG N.V. Minister van Leefmilieu Joke Schauvliege onderstreepte het belang van omgevings - vriendelijk werken tijdens de hoognodige rioleringswerken in Vlaanderen. 10 AMEDEUS bundelt Europese kennis van membranen Aquafin onderzocht als partner in het Europees project AMEDEUS de mogelijkheden tot standaardisatie en procesverbetering van membraantechnologie. 12 Slimmer zuiveren is meer doen met minder Kosten besparen en tegelijk de milieu-impact van het waterzuiveringsproces verminderen, hoeft niet tegenstrijdig te zijn. Dat bewees een analyse van de bedrijfsvoering van de zuiveringsinstallatie in Bree. 14 Zwerflustige zeehonden vinden de Belgische kust Natuurfotograaf Misjel Decleer fotografeerde acht gezonde jonge zeehonden, die stoeiden op een golfbreker te Sint-Idesbald. 16 NEPTUNE EN INNOWATECH Nieuwe technologieën voor een duurzame zuivering van huishoudelijk en industrieel afvalwater, uitgewerkt binnen twee Europese projecten, worden voorgesteld op 27 januari. INHOUD

4 4 ENERGIE BESPAREN IS EEN STRATEGIE Het overgrote deel van bedrijven en instellingen doet in meer of mindere mate aan energiebeheer. Energie is de jongste jaren duur geworden, en er zijn ook de Koyto-normen die druk leggen op de bedrijven. Maar verantwoord energie besparen is niet eenvoudig. Steeds het licht uit doen in de gang, zal bij Aquafin bij wijze van spreken het verschil niet maken. Aquafin verbruikt ongeveer 250 GWh/jaar. Eind jaren 90 ging Aquafin zoals veel bedrijven bewuster naar zijn energie - verbruik kijken. Een aanzienlijk deel van het zuiveringsslib dat overblijft na de behandeling van het afvalwater, werd vergist. Daardoor bespaart het bedrijf sindsdien naast afzetkosten ook heel wat energiekosten. De gedroogde slibkorrels werden ook ingezet voor energieproductie. De jongste jaren wordt evenzeer de vermindering van het energieverbruik tijdens ons hoofdproces onder de loep genomen. De energiekost voor de zuivering van afvalwater, bedraagt ongeveer 25 miljoen euro per jaar, een vijfde van de totale operationele kosten van Aquafin. Uit een rapport van het bureau McKinsey, uitgevoerd voor het VBO, blijkt dat een doorsnee bedrijf veel besparings mogelijkheden op energie laat liggen. Voor 50% gaat het om investeringsgerichte oplossingen, terwijl de overige 50% om een betere organisatie draaien. Om structureel energie(kosten) te besparen, moet energiemanagement dus ingebouwd worden in het management van een onderneming. Driekwart van de energiekost van het waterzuiveringsproces dient om het water te verpompen en te beluchten. We voerden al verschillende studies en projecten uit om dat beluchtingsproces te optimaliseren en de pompkosten te verminderen. Om structureel energie te besparen, moesten we afstappen van een projectmatige aanpak en overgaan naar een algemene strategie, vertelt projectleider energiemanagement Bart De Deken. s Bart De Deken is verantwoordelijk voor de invoering van een energie - managementsysteem bij Aquafin. Fotobureau Dijkstra. Potentieel Aquafin zet zijn energiemanagementsysteem op met de hulp van een externe deskundige in de sector. Bart De Deken: We moeten heel wat informatie vergaren en metingen verrichten, maar tegelijk ook iedereen in het bedrijf bewust maken van het enorme potentieel op dit gebied. We werken nu aan een plan waarin de probleemgebieden volgens hun impact op de energiefactuur worden aangepakt. Op dit moment focussen we ons op de zuiveringsinstallaties. Die krijgen allemaal individuele richtwaarden voor hun verbruik van elektriciteit, uiteraard zonder dat er aan de kwaliteit van het gezuiverde water geraakt wordt. Wat we daaruit leren, wordt verwerkt in bestekken en richtlijnen en meegenomen in de aankoopprocedures, zodat we in de toekomst niet dezelfde energetische fouten blijven maken. Als het werk rond de zuiveringsinstallaties op kruissnelheid komt, zullen we het energieverbruik van de andere verbruikers aanpakken. Die mogen we immers ook niet vergeten. Als alle energiebesparende maatregelen zijn opgenomen in de verschillende processen, is het werk niet afgelopen. Energie - management vraagt een constant in vraag stellen van de organisatie. Alles kan altijd beter l

5 5 NIEUWE VIJZELS HOUDEN MERKSEM MEE DROOG Ter voorbereiding van de Oosterweelverbinding in Antwerpen, moesten er werken worden uitgevoerd aan de Schijnkoker. Een ideaal moment om ook de waterafvoer van Merksem en Ekeren te verbeteren. De nieuwe vijzels die Aquafin bouwde aan de zuiverings - installatie, maken deel uit van dat grotere plan. De Grote Schijn en de Kleine Schijn komen uit het Noorden van de provincie Antwerpen. Tot voor kort kwamen ze ter hoogte van het Sportpaleis in Merksem samen in een koker. Als de Schijn liep de rivier ondergronds verder langs de ring richting Ekeren, waar ze naar de dokken van de Schelde verpompt werd. In essentie komt het erop neer dat de Schijn nu veel vroeger wordt opgepompt naar een waterloop met grote capaciteit, waardoor de rivier niet meer opstuwt bij hevige neerslag. De rivier wordt nu naar het Albert kanaal gepompt in Merksem, en niet meer in de Schelde in het meer noordelijk gelegen Ekeren. Dat verandert de water huis - houding in Antwerpen grondig, weet Geert Dewitte, die de werken van Aquafin opvolgde. Oud en Nieuw s De extra vijzels pompen het water uit de bufferkoker naar het Albertkanaal. In Merksem, tussen het Lobroekdok en de IJskelder, is de koker van de Schijn volledig buiten dienst gesteld. Aan het Lobroekdok staat nu een vijzelgemaal dat het water van de Schijn naar het Lobroekdok voert, en zo verder naar het Albertkanaal. De oude koker tussen de IJskelder en de knoop E19/A12 bleef behouden, maar fungeert als bufferbekken. Als het hard regent, loopt het water van Merksem en Ekeren nu deze koker in. En die kan heel wat slikken: de opslagcapaciteit is vergelijkbaar met de inhoud van 13 Olympische zwembaden. Aan de waterzuiverings - installatie in Merksem, in het gebied IJskelder, heeft Aquafin een tweede vijzelgemaal gebouwd, om het water dat in de bufferkoker loopt weg te pompen naar het Albertkanaal. De koker kan trouwens in twee richtingen werken, afhankelijk van de noodzaak: hij kan zowel water van Merksem als water van de Laarsebeek in Ekeren opvangen, als dat nodig is. In Merksem wordt de Schijn angstvallig in de gaten gehouden. Enkele laag gelegen wijken kregen er in het verleden herhaaldelijk overvloedig veel water van deze rivier te verwerken. Ter hoogte van het Sportpaleis werd al een noodpompstation gebouwd om het extra water van hevige regenbuien af te voeren. Toen er werken aan de Schijn moesten gebeuren ter voorbereiding van de Oosterweelverbinding, besloot de overheid om van de gelegenheid gebruik te maken om de waterafvoer van Merksem en Ekeren grondig aan te pakken. Het vijzelgemaal dat Aquafin bouwde, maakt deel uit van een gezamenlijk project met de BAM (Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel) en de VMM, die het andere nieuwe vijzel gemaal aan het Lobroekdok beheert. De vier vijzels bij onze zuiveringsinstallatie, hebben hun dienst al gedaan. Ze waren nog maar net in werking, toen de volle capaciteit al moest worden benut tijdens een hevige regenbui. Sindsdien hebben ze allevier regelmatig gedraaid. Hopelijk wekt de Schijn binnenkort meer positieve gevoelens op in Merksem en omstreken, besluit Geert Dewitte. l

6 6 GEDEELDE KENNIS IS MILIEUWINST Een rioolstelsel leg je niet zomaar even aan. s Een hydronautstudie begint met de inventaris en opmeting van het bestaande rioolstelsel. Foto: Jan Locus Voordat een collector van Aquafin in de grond gaat, gebeurt er eerst een grondige studie naar de impact op de water huishouding. Zulke gebieds studies zijn waardevol voor Aquafin, maar evenzeer voor de gemeenten. Hydraulische studies van riolerings- en waternetwerken vormen de basis van een goed netwerkbeheer. Om het verwachte positieve effect voor de natuur te bereiken, moet er grondig over de aanleg van een riool worden nagedacht. Als het gebied dat naar een bepaalde rioolstreng afwatert te klein wordt inschat, zou er bijvoorbeeld een debietsprobleem kunnen ontstaan of zouden de overstorten op de riool te vaak kunnen gaan werken. In hydro - nautstudies zoeken we dus uit hoe het afvalwater optimaal de zuiveringsinstallaties kan bereiken, weet Geert Wellens, hydronautspecialist bij Aquafin. Een hydronautstudie bestudeert de stroming van het water in de riolering op basis van een computermodel. Zo n studie begint met een inventarisatie en opmeting van de bestaande toestand van de rioleringsinfrastructuur in een gebied. Daarna worden de verzamelde gegevens ingevoerd in een riooldatabank. Met de data wordt een model van de bestaande toestand geconstrueerd. Geert Wellens: Dat betekent onder andere dat we oppervlakte gegevens van het gebied toevoegen aan de databank om de afstroming van hemelwater in rekening te brengen. Aan de hand van simulaties van specifieke buien gaan we dan na of het model het werkelijke gedrag van het stelsel ook correct voorspelt. Het laatste deel bestaat uit een toekomst model, dat het gedrag van het rioolstelsel beschrijft in verschillende fases van uitbouw. Op basis van dat computer model kan je nieuwe projecten definiëren en hydraulische knelpunten wegwerken. Waar we niet naar kijken, is de huidige structurele staat van de riolen. Dat gebeurt dan weer in een RioPlan-studie. Win-win Aquafin voert hydronautstudies uit vanuit twee invalshoeken. Geert Wellens: Ofwel ter voorbereiding van een nieuwe collector, ofwel om onze kennis van de bestaande netwerken te vergroten en zo knelpunten te kunnen oplossen. Om de haalbaarheid van de voorgestelde oplossingen zo groot mogelijk te maken, wordt het model opgemaakt in samenspraak met alle beheerders van riolen en waterlopen, en waar nodig ook de natuurbeheerders.

7 7 BOUWEN: WAT MET BEMALINGSWATER? Om bouwwerken in droge omstandigheden uit te voeren, Op vrijwel elke bouwwerf is een tijdelijke bemaling noodzakelijk. Veel te vlug kiest men ervoor om de drainage naar de riolering af te leiden. Dat heeft vaak een negatieve invloed op de plaatselijke waterhuishouding en is in veel gevallen zelfs illegaal. moet het grondwaterpeil kunstmatig worden verlaagd of het overtollige water weggepompt. Dat water mag Volgens Vlarem moet bemalingswater zoveel mogelijk lokaal terug infiltreren in de bodem, zodat de grondwaterspiegel opnieuw wordt verrijkt. Zo ondervindt de lokale waterhuis houding de minste schade. Als lokale infiltratie om zuiver technische redenen niet mogelijk is, raadt Vlarem aan het opgepompte water te laten afvloeien naar het dichtstbijzijnde regenwaterstelsel. lang niet altijd naar de riool. Lozing op de riolering De riooldatabanken voor deze studies worden betaald door het Vlaamse Gewest, maar een gemeente kan wel eigenaar worden van de gegevens, door voor 40% in de studie te participeren, hetzij geldelijk, hetzij door de inbreng van kennis. Als er een financiële meerwaarde is, stort Aquafin die terug naar het Vlaamse Gewest. Voor veel gemeenten zou zo n studie financieel te zwaar zijn om alleen te dragen. Door een samen werking met Aquafin, kunnen ze hun gebiedskennis gevoelig uitbreiden. Een hydronautstudie is onder andere een hulpmiddel bij het beheer van het stelsel. Ze geven bijvoorbeeld aan waar er nog grachten op de riolering zijn aangesloten, of waar het water zodanig traag stroomt dat de riool snel aanslibt. Een win-win voor het gewest en de gemeenten dus. l Enkel als bovenstaande oplossingen niet haalbaar zijn, biedt Vlarem nog een laatste alternatief: lozing op de openbare riolering. Bedraagt het opgepompte debiet echter meer dan 10m³/u en is de riolering aangesloten op een zuiverings installatie, dan is daarvoor een schriftelijke toestemming van Aquafin nodig. Een toestemming van de gemeente alleen is dan niet voldoende. De hoeveelheden en de samenstelling van het bemalingswater kunnen namelijk de zuiveringsresultaten op de installatie in het gedrang brengen, of het extra debiet kan het rioolstelsel overbelasten. Aquafin rekent voor de verwerking van grote debieten dezelfde vergoeding als voor de verwerking van bedrijfsafvalwater dat op de riool is aangesloten. l Een lozing aanvragen Een toelating voor een bemaling vraagt u als volgt aan: u vul het aanvraagformulier in op > Infrastructuur en Milieu > Bemalingen. u contacteer het Support Center telefonisch op

8 8 DERDE MINDER HINDER AWARD GAAT NAAR AANNEMER VBG N.V. MINDER HINDER AWARD Aannemer van rioleringswerken VBG N.V. uit Herentals veroverde in oktober de derde Minder Hinder Award van Aquafin. Minister van Leefmilieu Joke Schauvliege, die de award uitreikte, onderstreepte het belang van omgevingsvriendelijk werken tijdens de hoognodige rioleringswerken in Vlaanderen. Infrastructuurwerken in woongebieden of langs drukke verkeersaders brengen altijd hinder met zich mee. Door een goede planning van de werken en voldoende communicatie met de handelaars en buurtbewoners, kan die hinder echter aanzienlijk beperkt worden. De bouw - heren en het studiebureau vervullen een belangrijke rol, maar ook de inzet van de aannemer die de rioleringswerken uitvoert, is onmisbaar. Om omgevingsvriendelijk werken te blijven aanmoedigen, reikt Aquafin sinds 2007 een award uit aan de aannemer van rioleringswerken met het meeste oog voor de buurt. Dirk De Waele, directeur Infrastructuur: Daarvoor rangschikt Aquafin de aannemers die meer dan één project voor ons hebben uitgevoerd volgens vijf criteria: de Minder Hinder-inspanningen van de aannemer, gecombineerd met de veiligheidsstatistieken, schadegevallen, nood - oproepen en het aantal klachten. Aannemer VBG uit Herentals scoorde dit jaar het best op de mix van deze criteria. Wegenwerken De Moor NV, dat vorig jaar ook al genomineerd was, klom dit jaar een plaats naar boven en eindigde als tweede. Vanlerberghe Aannemingen bvba, de winnaar van de vorige editie, kwam als derde uit de bus. De laureaten tonen aan dat het wel degelijk mogelijk is om de uitvoering van een rioleringsproject te combineren met doorgedreven inspanningen voor hinderbeperking en veilige werkomstandigheden op de werf, benadrukt Joke Schauvliege, minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur. Zo vergroten de winnaars het maatschappelijk draagvlak voor deze werken, die zo hard nodig zijn voor de uitbouw van de zuiveringsinfrastructuur in Vlaanderen. Ik ben er ook van overtuigd dat de bedrijven die vandaag goed scoorden, door die positieve uitstraling een extra troef in handen hebben om competente werknemers aan te trekken. Uit de meting van de Minder Hinder-acties van de voorbije jaren, valt op dat een groeiende groep aannemers de vertaalslag heeft gemaakt van Minder Hinder-maatregelen als iets extra naar een evidentie, vult Dirk De Waele aan. De aannemers die de voorbije jaren regelmatig terugkeerden in de top-10 van award-kandidaten, hebben aandacht voor hinderbeperking ondertussen opgenomen in hun bedrijfsfilosofie.

9 9 s Aquafin is met zijn Minder Hinder-programma de voorbije jaren een voortrekker geworden op het gebied van hinderbeperking tijdens de uitvoering van werken. V.l.n.r.: gedelegeerd bestuurder Luc Bossyns, minister van Leefmilieu Joke Schauvliege en directeur Infrastructuur Dirk De Waele. De bouwsector en Aquafin hebben flinke stappen vooruit gezet. De Minder Hinder-acties die nu worden uitgevoerd, zijn van een heel andere orde dan vijf jaar geleden. Maar toch zien we nog duidelijke actiepunten, benadrukt gedelegeerd bestuurder Luc Bossyns. Het herstel van het privaat domein in de oorspronkelijke staat blijft jaar na jaar het grootste pijnpunt in de tevredenheids - enquêtes die we uitvoeren. De afwerking van de werf is nochtans het visitekaartje voor Aquafin, maar zeker ook voor de aannemer. Ook de studiebureaus moeten zich nog meer op hinderbeperking richten bij het uittekenen van een ontwerp. De aanwezige handelaars langs een traject, worden bijvoorbeeld niet altijd consequent in kaart gebracht. We zullen dus nog strenger worden op de toepassing van de Minder Hinder-posten in de bestekken, maar we willen die actie ook positief kaderen. In 2010 zal Aquafin voor het eerst ook een award uitreiken aan het studiebureau dat in zijn ontwerpen het meeste rekening houdt met omgevings - factoren, besluit Luc Bossyns. Geert Verscheure (VBG): Minder Hinder speelt mee in elke schakel van de ketting Geert Verscheure, gedelegeerd bestuurder van award winnaar VBG N.V., benadrukt het belang van buurtvriendelijk denken in elk bedrijfsproces: Wij zijn al vier jaar actief bezig met Minder Hinder-maatregelen, van bij de werfvoorbereiding tot en met de oplevering van een project. Hoe grondiger we de werken voorbereiden, hoe beter de samenwerking met de buurt en hoe sneller we kunnen werken, hebben we ervaren. Voor Aquafin voeren we natuurlijk specifiek de Minder Hinder-acties uit die in de bestekken zijn opgenomen. Deze award betekent voor ons een erkenning van onze inspanningen. Op termijn zal naast de inschrijvingsprijs zeker ook de Minder Hinder-score van de aannemers gaan meewegen in de aanbestedingen van Aquafin. Dan is deze award een mooie troef voor ons, natuurlijk. l

10 10 AMEDEUS BUNDELT EUROPESE Membraantechnologie is interessant voor de zuivering van huishoudelijk en industrieel afvalwater, maar voorlopig blijft het een dure keuze. Aquafin onderzocht als partner in het Europees project AMEDEUS de mogelijkheden tot standaardisatie, invoering en procesverbetering. Afvalwaterbehandeling door middel van membraantechnologie is een veel belovende techniek. Het gezuiverde water is van zeer goede kwaliteit, maar toch is de technologie voorlopig nog niet ingeburgerd in Europa. Dat komt onder meer omdat ze vooral wordt aangeboden door enkele niet-europese leveranciers, die elk hun eigen variant op het proces hebben uitgewerkt. Door het gebrek aan standaardisatie in de sector blijft de technologie vrij duur en is de gebruiker afhankelijk van de gekozen leverancier. Om membraanbioreactor-technologie (MBR) te promoten, heeft de Europese Unie de voorbije vier jaar vier onderzoeksprojecten gefinancierd, die parallel werden uitgevoerd. Zo n 50 Europese en internationale instituten en bedrijven maken deel uit van wat het MBR network gedoopt werd. Met een totaal budget van 15 miljoen euro, waarvan 9 miljoen gefinancierd door de EU, staat het netwerk voor de grootste gecoördineerde onderzoeksinspanning naar membraantechnologie in de wereld. De deelnemers werkten aan een wijdere acceptatie, een betere concurrentiepositie en een bredere inzetbaarheid van de technologie in Europa. Stedelijk afvalwater Europese projecten zijn een toegangspoort naar kennis AMEDEUS, het meest omvangrijke project van het MBR network, wil de toepassing van membranen voor de zuivering van stedelijk afvalwater stimuleren. Aquafin en het VITO zijn de Belgische deelnemers onder de in totaal 12 internationale partners. Membraantechnologie heeft twee belangrijke toepassings mogelijkheden voor de zuivering van huishoudelijk afvalwater in Europa: ofwel als technologiekeuze voor nieuwe kleinschalige zuiverings installaties,

11 11 KENNIS VAN MEMBRANEN ofwel als uitbreiding bij de optimalisatie van grootschalige installaties, die het afvalwater tot inwoners equivalenten verwerken. De projectpartners werkten aan de ontwikkeling van competitieve Europese membraanfiltratie technieken en tegelijk ook aan een vermindering van de aankoop-, gebruiks- en energiekost. Samen onderzochten ze ook de mogelijkheden tot standaardisatie en droegen ze bij aan een kennistransfer naar Zuid- en Oost-Europa, waar deze technologie nog minder bekend was. In een klassieke zuiveringsinstallatie wordt het afvalwater vermengd met actief slib, dat de vervuiling in het water afbreekt. Het gezuiverde water en het slib worden vervolgens gescheiden in nabezinktanks. Het slib zakt er naar de bodem, zodat bovenaan gezuiverd water overblijft. Bij MBR-technologie worden deze nabezinktanks vervangen door membranen, die via hun piepkleine poriën het zuivere water doorlaten en het slib tegenhouden, verduidelijkt Lucas Maes, studieverantwoordelijke bij Aquafin. Voordelen van het systeem zijn de beperkte benodigde oppervlakte en een volledige verwijdering van opgeloste stoffen uit het afval - water. Nadelen zijn dan weer de hogere energiekost en de kortere levensduur dan bij een klassiek systeem. Membraantechnologie is dus interessant als de beschikbare oppervlakte voor een zuiveringsinstallatie beperkt is, of wanneer het gezuiverde water aan strengere normen moet voldoen. Deze technologie, die in de loop van de jaren 90 gecommercialiseerd is, biedt veel potentieel voor Aquafin. Aquafin is ondertussen nog een stap verder gegaan en heeft zijn eigen concept ontwikkeld en gepatenteerd onder de naam Dual 2. In ons ontwerp is er in principe maar één beluchtingsbekken nodig, dat bij droog weer het slib-watermengsel naar een membraan - filtratietank stuurt. Bij regenweer worden pieken in de aanvoer opgevangen door een nabezinktank mee in te schakelen. Zo kan de capaciteit van bestaande installaties vergroot worden met beperkte investeringen. Momenteel wordt er op de zuiverings - installatie van Aartselaar een proefinstallatie gebouwd om het concept verder te testen. Membranen voor renovaties Aquafin s onderzoek naar het gebruik van membraantechnologie voor de renovatie van waterzuiveringsinstallaties, leidde tot de bouw van de eerste MBR-installatie voor de zuivering van huishoudelijk afvalwater in de Benelux. De eerste membraan - bioreactor kwam op RWZI Schilde te staan. Bij de bestaande infrastructuur werd een extra beluchtingsbekken met actief slib gebouwd en werden er membraanfiltratietanks geplaatst, die een deel van het totale afvalwaterdebiet behandelen. Deze combinatie van conventionele en MBR-technologie wordt hybride of dual technologie genoemd. Ze levert kwalitatief hoogstaand gezuiverd water tegen een lagere kost dan pure MBR-technologie. Onze praktijk ervaring met dit systeem maakte Aquafin tot een interessante projectpartner in AMEDEUS. s Solaiman Amensour en Lucas Maes (rechts): Met meer dan 200 zuiverings installaties is Aquafin een ideale partner om onderzoeksresultaten in de praktijk uit te testen. De resultaten van vier jaar onderzoek binnen AMEDEUS worden binnenkort gebundeld in een handboek voor gebruikers en geïnteresseerden in de technologie. Maar daarmee is de kous niet af. EU-projecten zijn voor Aquafin een toeganspoort naar verdere knowhow. We bouwen kennis voor onszelf op, mee betaald door Europa. Maar tegelijk krijgen we toegang tot de resultaten die de projectpartners opbouwen, aangezien de meeste resultaten worden gedeeld. Aan onze deelname hebben we interessante contacten overgehouden voor later onderzoek. En natuurlijk hebben we onze goede naam als expertisecenter internationaal versterkt. l

12 12 SLIMMER ZUIVEREN IS MEER DOEN MET MINDER Kosten besparen en tegelijk de milieu-impact van het waterzuiveringsproces verminderen, hoeft niet tegenstrijdig te zijn. Dat bewees een analyse ter verbetering van de bedrijfsvoering van de zuiveringsinstallatie in Bree. Duurzame ontwikkeling betekent de huidige generatie in haar noden voorzien, zonder de mogelijkheden daartoe voor de volgende generatie te beperken. Idealiter worden alle materialen na hun leven in het ene product, hergebruikt in een ander product, volgens het cradle to cradle concept. De huidige methoden voor duurzame productontwikkeling, zoals de levenscyclusanalyse (LCA), richten zich vooral op het in kaart brengen van de milieu-impact van een product of proces, met de bedoeling een zo groot mogelijke daling in milieu - vervuiling te realiseren. Dat betekent dat niet alleen de directe vervuiling beschreven wordt, maar ook de milieu-impact door de winning van de benodigde grondstoffen en productiemiddelen, door het transport, het gebruik en de afvalverwerking. Appelen en peren Een volledige LCA laat eigenlijk toe om appelen met peren te vergelijken. De LCA methodologie heeft als doel om de verschillende soorten vervuiling die optreden tijdens de levenscyclus van een product te becijferen, zodat ze tegenover elkaar afgewogen kunnen worden. Als we bijvoorbeeld nieuwe, totaal uiteenlopende slib - verwerkingsmogelijkheden bestuderen, met moeilijk vergelijkbare productomschrijvingen, kan een LCA uitsluitsel geven over het effect op het milieu van beide varianten, weten studie verantwoordelijken Peter Clauwaert en Kris De Gussem. De LCA-rekenmodellen kunnen ook bij het ontwerp en voor de bedrijfsvoering van waterzuiveringsinstallaties zoeken naar de minste milieubelasting. Voor dat doel wordt LCA zeker nog niet wereldwijd in praktijk gebracht, maar voor een bedrijf als Aquafin, dat duurzaamheid in zijn missie draagt, is het evident om dit pad te gaan bewandelen, vervolgt Kris De Gussem. Naast het bepalen van de milieubelasting die de bedrijfsprocessen veroorzaken, kijken we ook naar de impact van de bouw van collectoren en waterzuiveringsinstallaties. Met een software toepassing kunnen we voor een bepaalde configuratie snel nagaan wat de impact op het milieu is van de gebruikte materialen, zoals beton en staal. We zoeken dan een optimum tussen een verlaging van de kosten en de milieu-impact voor verschillende toepassingen.

13 13 Economische en ecologische win-win Bij een installatie die al in bedrijf is, is de speelruimte beperkter, maar ook dan kunnen er nog belangrijke aanpassingen ten voordele van het milieu gebeuren. De milieu-impact van een zuiveringsinstallatie verlagen én de kosten van de bedrijfsvoering verminderen, kunnen zelfs prima samengaan. Kris De Gussem: Voor de optimalisatie van de verouderde en soms overbelaste zuiveringsinstallatie in Bree, zochten we bij wijze van proef naar een evenwicht tussen kostenbesparing en de laagste milieu-impact. t Peter Clauwaert en Kris De Gussem pasten LCA toe in Bree. Peter Clauwaert: In het verleden wilden we vooral de kosten van het zuiveringsproces drukken, zonder afbreuk te doen aan de kwaliteit van het gezuiverde water. Via een LCA kunnen we meer algemeen kijken hoe we onze impact op het milieu zo laag mogelijk kunnen houden. Als je het gezuiverde water nog een klein beetje schoner kan maken, maar daar wel veel meer energie en chemicaliën voor moet gebruiken, dan ben je niet eco-efficiënt bezig. Als je door een toestel minder lang te laten draaien, energie uitspaart en toch hetzelfde zuiveringsresultaat haalt, is dat wél een goede beslissing. Om dat optimum te bereiken, voerden we een traditionele studie naar energie besparing uit, vooral gericht op kosten vermindering, én een levenscyclus analyse. Bij die analyse was de kwaliteit van het gezuiverde water de belangrijkste parameter. We vergeleken verschillende scenario s, waarbij we er vanuit gingen dat de kwaliteit van het gezuiverde water niet mocht verminderen. Een aantal proces aanpassingen zorgden voor een verminderde milieu-impact én een kosten besparing. Dat was bijvoorbeeld het geval voor de plaatsing van een ammoniumsensor. Aanpassingen die een belangrijk voordeel hebben voor het milieu en een verantwoordbare operationele meerkost met zich meebrengen, werden ook in het voorstel voor optimalisatie opgenomen. Voor de tien grootste zuiveringsinstallaties van Aquafin is een LCA gepland. Daarna volgen installaties met specifieke omstandigheden of een bijzondere bedrijfsvoering, zoals de installatie in Bree. Voor de technisch medewerkers die de werking van de zuiveringsinstallaties opvolgen, wordt tegelijk een instrument ontwikkeld, waarmee ze zelf de impact van verschillende procesinstellingen zullen kunnen vergelijken. Uiteraard zonder ooit de zuiveringsrendementen te verminderen. l

14 14 ZWERFLUSTIGE ZEEHONDEN VINDEN DE BELGISCHE KUST De zeeknuffel bij uitstek komt terug. De voorbije jaren had ik wel een enkele keer een schuwe zwerver langs onze kust gezien, maar het nieuws dat er plots zomaar acht gezonde jonge zeehonden stoeiden op een golfbreker Van op de dijk van Sint-Idesbald richt ik mijn kijkertje op een golfbreker vlakbij. Achter een omheining, die de dieren wat rust moet bieden, kijken tientallen mensen naar de vijf gewone zeehonden die zich er hebben genesteld. Je herkent deze soort aan de ronde kop, die niet de typische vlekkentekening heeft van de grijze zeehond. Een volwassen mannetje kan tot 190 cm groot en wel 120 kg zwaar worden. Eén van de dieren is gemerkt met een groen plaatje. Het is vorige zomer geboren in de Wash, een estuarium aan de Oostkust van Engeland, waar zich één van de grootste Europese kolonies bevindt. Het zijn vooral deze jonge dieren die gaan zwerven en zo indrukwekkende afstanden afleggen. te Sint-Idesbald, was toch wel een verrassing van formaat. Terwijl het tij op komt, schuiven de dieren steeds dichter naar het strand toe, in schokkende bewegingen. Ze hebben vinnen die in het verlengde van hun lichaam liggen, waarop ze niet kunnen steunen. Toch komen ze verrassend snel vooruit als het moet.

15 15 Ze kronkelen in de vreemdste bochten, waardoor hun goed doorvoede buiken uitpuilen. Als ze geeuwen met wijd gespreide kaken, contrasteren de witte kegelvormige tanden met hun rode verhemelte. Bij een aankomende golf verheffen ze tegelijkertijd kop en achterlijf, om zo droog mogelijk te blijven. Soms zijn er speelse dispuutjes onderling. Het lijkt wel een show en het publiek geniet er duidelijk van. Een jong meisje vraagt of ze even door mijn telelens mag piepen. Ik geef haar mijn verrekijkertje en een twintigtal minuten blijft ze gefascineerd de dieren observeren, tussendoor mams op pittige details wijzend zoals het staartje, de grote achterflippers, de grote kijkers, de lange snorharen... Zeehonden kennen een bloedig verleden. Dat komt omdat ze bekend staan als rovers uit vissersnetten en omdat zowat alles aan hen te gelde kon worden gemaakt. Rond 1900 moeten er in het deltagebied nog zo n tienduizend gewone zeehonden vertoefd hebben. Zeventig jaar later was de populatie al zo goed als verdwenen. De grijze zeehond was zelfs al in de zestiende eeuw volledig uitgeroeid. Vanaf 1960 werden de zeehonden van de Wadden en het deltagebied beschermd, maar de populaties herstellen zich moeizaam. De cocktails aan verontreinigende stoffen die de dieren ongewild binnengelepeld krijgen, tasten hun immuunsysteem aan, als ze tenminste niet eerst vastraken in lijnen of netten en verdrinken. Toch zien we steeds meer zeehonden voor onze kust, zoals in de IJzermonding, op het sterneneiland in Zeebrugge, op een aantal Vlaamse stranden en soms ook in jacht - havens. Van de vorming van echte kolonies is er echter nog geen sprake. Om de schuwe volwassen dieren te overtuigen om zich hier voort te planten, zijn er stranden of zandbanken nodig waar een absolute rust heerst en die een snelle vluchtweg garanderen via een diepe geul of een steile glooiing. Tot dan zullen we het moeten stellen met jonge zwerflustige dieren afkomstig van de Zuidoostkust van Engeland, de baai van de Somme waar een kolonie in aangroei is of de Zeeuwse populatie. Tekst en fotografie: Misjel Decleer Markant is daarbij de opvallende scheidings lijn tussen natte en droge hond, soms op het grappige af. Zo was er een dier bij dat volledig werd overspoeld door de golven, behalve zijn kruin. De droge oprijzende beharing leek net een licht kleurrijk petje op de verder natte, gladde huid. Klieren zorgen ervoor dat het vel rond de ogen vochtig blijft, waardoor hun kop altijd een beetje een panda-look heeft. ONZE KUST ANDERS BEKEKEN Zeewetenschapper Jan Seys en fotograaf Misjel Decleer nemen je in dit boek mee op verrassingstochten langs mosselkweek percelen op zee, langs boeien, kwallen, markante gebouwen op de zeedijk, en nog zoveel meer. In 27 krachtig geïllustreerde verhalen te water, te land en vanuit de lucht gebracht tonen ze je de Belgische kust zoals je ze vast en zeker nooit eerder hebt bekeken. Zeehondenshow De zeehonden blijken volledig op hun gemak. Ze strekken zich, zodat de vliezen tussen de tenen van hun achterpoten wijd spreiden en het schattige, korte staartje tussen beide poten zichtbaar wordt. De redactie verloot 5 exemplaren van Onze kust anders bekeken onder de liefhebbers van het werk van Misjel Decleer. Stuur vóór 31 januari 2010 een mailtje met je naam en adres naar redactie@aquafin.be om kans te maken op dit meesterwerkje. l Het bronzen huis bvba pagina s, 39,50 euro ISBN

16 16 NEPTUNE EN INNOWATECH V.u.: Luc Bossyns, Dijkstraat 8 B-2630 Aartselaar Ombudsman: , ombudsman@aquafin.be Noodnummer buiten de werkuren: Aquafin NV tel , fax , info@aquafin.be, Gratis abonnement op Aqua op schriftelijke aanvraag. Met een klik op de werf U kan de uitvoering van de riolerings - projecten van Aquafin opvolgen via onder 'werken per gemeente'. Bibliotheek Aquafin: tel Aqua wordt gedrukt op milieuvriendelijk papier. Fotografie: Jan Locus, FotoVDB Nieuwe technologieën voor een duurzame zuivering van huishoudelijk en industrieel afvalwater. Wereldwijd komen de zoetwatervoorraden steeds meer onder druk te staan. Europese richtlijnen bewaken nauwgezet de kwaliteit van het oppervlaktewater en grondwater. Zo verzekeren ze onze toekomst, maar tegelijk leggen ze behoorlijk wat druk op de huidige lokale overheden en bedrijven. Te verwachten valt dat de regelgeving in de volgende jaren alleen maar strenger zal worden. Om te anticiperen op nieuwe normen, testten de Europese onderzoeks - projecten Neptune en Innowatech verschillende nieuwe (na)zuiveringstechnologieën voor huishoudelijk en industrieel afvalwater. Ze werden onderling vergeleken op basis van hun doeltreffendheid, de benodigde oppervlakte, het energieverbruik en hun milieu-impact. De resultaten van Neptune en Innowatech worden op 27 januari in Gent voorgesteld aan eindgebruikers van waterzuiveringstechnologieën uit de waterschappen, de industrie en de medische sector, onderzoekers en beleidsmakers. Praktisch Datum: 27 januari 2010 Locatie: t Pand, Onderbergen 1, 9000 Gent Meer info: l