HARLINGEN BESTEMMINGSPLAN BUITENGEBIED HARLINGEN ONTWERP

Transcriptie

1 HARLINGEN BESTEMMINGSPLAN BUITENGEBIED HARLINGEN ONTWERP

2

3 BIJLAGE 2

4

5 Tijdelijke pagina

6

7 BIJLAGE 3

8

9 Externe Veiligheid Algemeen Externe veiligheid gaat om het beperken van de kans op en het effect van een ernstig ongeval voor de omgeving door onder andere: - het gebruik, de opslag en productie van gevaarlijke stoffen (inrichtingen); - het transport van gevaarlijke stoffen (buisleidingen, wegen, waterwegen en spoorwegen). Het externe veiligheidsbeleid richt zich op het beperken van de risico s voor de burger door bovengenoemde activiteiten. Hiertoe zijn risico s gekwantificeerd, namelijk door middel van het plaatsgebonden risico en het groepsrisico. Plaatsgebonden risico (PR) Het PR is de berekende kans per jaar, dat een persoon overlijdt als rechtstreeks gevolg van een ongeval bij een risicobron, aangenomen dat hij op die plaats permanent en onbeschermd verblijft. De normen die zijn opgenomen voor het PR betreffen grenswaarden waarvan niet kan worden afgeweken. Groepsrisico (GR) Dit is de kans dat een groep mensen overlijdt door een ongeval met gevaarlijke stoffen. Het GR moet worden gezien als een maat voor maatschappelijke ontwrichting. De norm voor het GR betreft een oriëntatiewaarde. Hiervoor bestaat een verantwoordingsplicht. Het externe veiligheidsbeleid is verankerd in diverse wet- en regelgeving. De volgende besluiten zijn in casu relevant: - Besluit externe veiligheid inrichtingen (Bevi) - Activiteitenbesluit milieubeheer (Activiteitenbesluit) - Besluit externe veiligheid buisleidingen (Bevb) - Circulaire Risiconormering vervoer gevaarlijke stoffen (crnvgs) PM (advies Brandweer Fryslân) Brandweer Fryslân zal zich nog moeten uitlaten over de aspecten bestrijding en beperking van rampen, bereikbaarheid en zelfredzaamheid van personen, zodat vervolgens een volledige verantwoording van het GR kan plaatsvinden. Het Bureau Externe Veiligheid Fryslân en Brandweer Fryslân hebben een advies inzake externe veiligheid uitgebracht. De adviezen zijn opgenomen in van de toelichting. In onderstaande paragraaf is een samenvatting van de adviezen opgenomen. De relevante risicobronnen voor het plangebied zijn: - inrichtingen waar risicovolle activiteiten plaatsvinden; Bestemmingsplanparagraaf Buitengebied Harlingen 1

10 - transport van gevaarlijke stoffen door buisleidingen; - transport van gevaarlijke stoffen over wegen; - transport van gevaarlijke stoffen over het water; - transport van gevaarlijke stoffen over het spoor. Inrichtingen waar risicovolle activiteiten plaatsvinden welke onder het Bevi vallen Opslag gevaarlijke stoffen Aan de Rijksweg in Midlum bevindt zich een leverancier van gassen. Op het terrein worden propaangasflessen gevuld vanuit een bovengrondse propaangastank met een inhoud van 13 m3. Daarnaast worden gasflessen opgeslagen en vindt aflevering van propaan plaats middels een eigen tankauto met een waterinhoud van 20 m3. Deze tankauto staat op het eigen terrein geparkeerd. De tankauto is bedoeld om de eigen opslagtank te bevoorraden en om propaan af te leveren bij klanten. De doorzet van propaan ten behoeve van het vullen van gasflessen bedraagt 400 ton per jaar. Inrichtingen waar meer dan 13 m3 propaan in een insluitsysteem aanwezig is vallen onder het Bevi. Hierdoor zijn grens- en richtwaarden van toepassing in het kader van externe veiligheid. Omdat onderhavige propaangastank precies 13 m3 propaan is valt deze niet onder het Bevi. De tankauto met een waterinhoud van 20 m3, die binnen de inrichting is gestald, valt wel onder het Bevi. In het kader van het Bevi zijn de PR 10-6 contour en het GR relevant. Binnen de PR 10-6 contouren van de propaangastank, het vulstation van de gasflessen en de geparkeerde tankauto zijn geen (beperkt) kwetsbare objecten gelegen en deze worden met het vaststellen van het plan ook niet mogelijk gemaakt. Uit berekeningen blijkt dat het GR maximaal 5 slachtoffers bevat. Het GR wordt in het Bevi gedefinieerd als een cumulatieve kans per jaar dat ten minste 10, 100 of 1000 personen overlijden. Gelet hierop wordt het GR, lager dan 10 slachtoffers, als nihil beschouwd. Geconcludeerd kan worden dat de propaangastank, het vulstation en de tankwagen (met verlading) geen belemmering vormen voor onderhavig plan. Inrichtingen waar risicovolle activiteiten plaatsvinden welke onder het Activiteitenbesluit vallen Naast risicovolle inrichtingen waarvoor grens- en richtwaarden in het kader van het Bevi gelden, zijn tevens in of in de nabijheid van het plangebied inrichtingen aanwezig waarvoor veiligheidsafstanden in het kader van het Activiteitenbesluit gelden. Propaangastank tot en met 13 m3 Aan de Alde Leane in Wijnaldum, wordt propaangas opgeslagen in een bovengrondse tank. De inhoud van de propaangastank is 5 m3. De inrichting valt niet onder het Bevi. Bestemmingsplanparagraaf Buitengebied Harlingen 2

11 Hierdoor zijn geen grens- en richtwaarden van toepassing in het kader van externe veiligheid. Wel dient in het kader van het Activiteitenbesluit voor een opslagtank met propaan (tot en met 5 m3) een veiligheidsafstand van 10 meter tussen de opslagtank met propaan / de opstelplaats van de tankwagen tot kwetsbare en beperkt kwetsbare objecten in acht te worden genomen. De veiligheidsafstand valt binnen de inrichting. Hierbinnen is geen sprake van een (beperkt) kwetsbaar object. De 1% letaliteitsafstand (het invloedsgebied) ligt op 235 meter. Binnen deze contour is een blokje van drie-onder-één-kap woningen gesitueerd. Dit betekent dat kwetsbare objecten binnen de contour zijn gerealiseerd. In het bestemmingsplan is geborgd dat niet zonder meer (beperkt) kwetsbare objecten binnen het invloedsgebied zijn gevestigd. Geconcludeerd kan worden dat de propaangastank geen belemmering vormt voor onderhavig plan. Mijnbouwlocatie Aan de Ludingaweg tussen Harlingen en Achlum is mijnbouwlocatie Harlingen 6 van Vermilion gelegen. Het betreft hier een gasvoorbehandingsinstallatie. Op deze locatie is het Bevi (nog) niet van toepassing. Het is wel de verwachting dat het Bevi op deze locatie van toepassing wordt. Om deze reden is wel een toetsing opgenomen. Voor de mijnbouwlocatie zijn PR contouren berekend. In het kader van het Bevi is de PR 10-6 contour relevant. De overige contouren worden in casu buiten beschouwing gelaten. Binnen de PR 10-6 contour zijn geen (beperkt) kwetsbare objecten gelegen en deze worden met het vaststellen van het plan ook niet mogelijk gemaakt. Voor de mijnbouwlocatie geldt dat het GR nihil is, omdat in de nabijheid van de mijnbouwlocatie geen of zeer weinig personen verblijven. Het bestemmingsplan voorziet niet in nieuwe ontwikkelingen in de nabijheid van de mijnbouwlocatie. Het GR zal derhalve ook niet toenemen. Geconcludeerd kan worden dat de mijnbouwlocatie geen belemmering vormt voor onderhavig plan. Transport van gevaarlijke stoffen door buisleidingen In en in de nabijheid van het plangebied lopen diverse hogedruk aardgastransportleidingen van Gasunie en Vermilion Oil & Gas. Omdat sprake is van hogedruk aardgastransportleidingen is het Bevb van toepassing. De 1% letaliteitszones (de invloedsgebieden) van de transportleidingen vallen over het plangebied. De objecten in het plangebied liggen voor wat betreft de transportleidingen Bestemmingsplanparagraaf Buitengebied Harlingen 3

12 (deels) binnen de 100% letaliteitszone. Dit houdt in dat er een volledige verantwoording van het GR dient plaats te vinden. In het gedeelte van het plangebied dat binnen het invloedsgebied van de aardgastransportleidingen valt bevinden zich objecten waar mensen verblijven. Omdat met dit plan (beperkt) kwetsbare objecten worden toegestaan (in casu de huidige bebouwing) dient een GR berekening te worden uitgevoerd. Met behulp van het rekenprogramma CAROLA kan worden bepaald of voldaan wordt aan de risiconormen voor de externe veiligheid, zoals die zijn vastgelegd in het Bevb. Het resultaat van een berekening bestaat uit PR-contouren en een FN-curve voor het GR. Het Bevb stelt dat geen kwetsbare objecten mogen voorkomen binnen de PR 10-6 contouren van leidingen waarin gevaarlijke stoffen worden getransporteerd. Als dat toch het geval is dan is er sprake van een zogenaamd knelpunt. In het kader van het Bevb is de PR 10-6 contour relevant. Uit zowel het rekenprogramma CAROLA als uit de professionele Risicokaart is gebleken dat bij twee aardgastransportleidingen van Vermilion sprake is van PR 10-6 contouren. Volgens het Bevb jo Bevi doen zich geen PR-knelpunten voor. In het bestemmingsplan is geborgd dat binnen de PR 10-6 contour geen (beperkt) kwetsbare objecten gevestigd kunnen worden. Geconcludeerd kan worden dat het PR van de hogedruk aardgastransportleidingen geen belemmering vormt voor onderhavig plan. Het bestemmingsplan dient de ligging weer te geven van de in het plangebied aanwezige buisleidingen alsmede de daarbij behorende belemmeringenstrook ten behoeve van het onderhoud van de buisleiding. De belemmeringenstrook bedraagt, bij leidingen met een druk van 40 bar en meer, tenminste 5 meter aan weerszijden van een buisleiding, gemeten vanuit het hart van de buisleiding. Voor alle aardgastransportleidingen in het plangebied is het GR berekend. Uit de FNcurven kan worden opgemaakt dat in vijf situaties sprake is van een GR binnen het invloedsgebied van de transportleidingen. Het GR is in alle vijf gevallen onder de oriëntatiewaarde gelegen. Dit plan betreft een conserverend bestemmingsplan, waar planologisch geen nieuwe ontwikkelingen te verwachten zijn. Het aantal personen binnen het invloedsgebied van de transportleidingen neemt conform dit bestemmingsplan niet toe. Ten opzichte van de nulsituatie treedt geen wijziging op. Geconcludeerd kan worden dat de hogedruk aardgastransportleidingen geen belemmeringen vormen voor het GR van onderhavig plan. Bestemmingsplanparagraaf Buitengebied Harlingen 4

13 Transport van gevaarlijke stoffen over wegen Door het plangebied loopt de Rijksweg A31/N31. Aangezien bebouwing in het plangebied binnen 200 meter vanaf de A31/N31 is gelegen is deze weg relevant in verband met transport van gevaarlijke stoffen. Toetsingskader bij beoordeling van risico s van vervoer van gevaarlijke stoffen bij ruimtelijke ordeningsbesluiten is de crnvgs. In de crnvgs is aangegeven dat berekeningen uitgevoerd dienen te worden overeenkomstig de conceptversie van de Handleiding Risicoanalyse Transport (hierna: HART). Volgens de HART heeft een autosnelweg geen 10-6 contour wanneer het aantal LPG transporten per jaar lager is dan In casu zijn 1000 transporten per jaar geteld. Er is geen sprake van een 10-6 contour. Volgens de HART wordt de oriëntatiewaarde niet overschreden. Geconcludeerd kan worden dat het transport over de A31/N31 geen belemmering vormt voor onderhavig plan. A31/N31 Traverse Harlingen Om de bereikbaarheid van Fryslân te verbeteren, de weg veiliger te maken en de leefbaarheid in Harlingen te versterken, hebben de provincie Fryslân, gemeente Harlingen en Rijkswaterstaat zich voorgenomen om de A31/N31 toekomstbestendig te maken. Hiervoor dient de weg te worden aangepast. De aanpak van de A31/N31 Traverse Harlingen moet bijdragen aan een aantal doelstellingen, welke hun oorsprong in het beleid van het Rijk, de provincie Fryslân en de gemeente Harlingen vinden. In de rapportage N31 Traverse Harlingen Externe Veiligheid worden, naast de huidige situatie, twee alternatieven onderzocht, te weten het nulalternatief en het voorkeursalternatief. Het nulalternatief (de autonome ontwikkeling) beschrijft de situatie wanneer er in fysieke zin niets verandert aan de N31 Traverse Harlingen en de toe- en afritten. Wel wordt rekening gehouden met infrastructurele en ruimtelijke plannen in en om Harlingen waarover ten aanzien van de uitvoering al een besluit is genomen. Het gaat dan om plannen die voor 2025 uitgevoerd moeten zijn. Verder wordt er rekening gehouden met economische en demografische ontwikkelingen. Het voorkeursalternatief betreft een verdubbeling van 2 x 1 naar 2 x 2 rijstroken. Een kenmerkend element is de verdiepte ligging van het tracé op 4,60 meter onder het Bestemmingsplanparagraaf Buitengebied Harlingen 5

14 maaiveld. Ter plaatse van het Van Harinxmakanaal kruist de N31 het kanaal door middel van een aquaduct van circa 50 meter lengte. De weg ligt onder het aquaduct op circa 10 meter beneden maaiveld. De Koningsbrug blijft gehandhaafd. Het langzame verkeer en het landbouwverkeer worden in dit alternatief geleid over het oude tracé via de Koningsbrug. Uit de berekening van RBM-II kan worden opgemaakt dat het GR in alle gevallen lager is dan de oriëntatiewaarde. Hoewel in de autonome of nulsituatie een lichte stijging van het GR is waar te nemen, blijft deze ruimschoots onder de oriëntatiewaarde. Ten opzichte van het nulalternatief heeft het voorkeursalternatief een daling van het GR tot gevolg, hetgeen een verbetering is voor het aspect externe veiligheid. Deze verlaging wordt veroorzaakt door de aanpassing van het traject. In plaats van een doorgaande weg met kruisingen zonder middenvangrail, wordt dit een snelweg zonder kruisingen en met een middenvangrail. In het voorkeursalternatief wordt het traject dus veiliger. Daarnaast wordt het voorkeursalternatief gedeeltelijk verdiept aangelegd. Een verdiepte ligging biedt enige bescherming aan de omgeving voor wat betreft het vrijkomen van de meeste toxische stoffen. Een verdiepte ligging is derhalve gunstig voor het GR. Het bestemmingsplan is conserverend van aard. Volgens informatie van de gemeente neemt het aantal aanwezige personen, als gevolg van onderhavig bestemmingsplan, in de omgeving van de N31 niet toe. Ten opzichte van de huidige situatie, het nulalternatief en het voorkeursalternatief zal geen verandering van het GR te zien zijn. Geconcludeerd kan worden dat het transport over de A31/N31 geen belemmering vormt voor onderhvaig plan. Transport van gevaarlijke stoffen over water Door en langs het plangebied bevindt zich het Van Harinxmakanaal. Volgens de crnvgs is het Van Harinxmakanaal een groene vaarweg. Hier vindt weinig of geen transport van gevaarlijke stoffen plaats. Voor groene vaarwegen geldt dat geen sprake is van een PR 10-6 contour. Ook niet op het water zelf. Bij ruimtelijke ontwikkelingen rond groene routes is een verantwoording van het GR niet nodig. Voor groene vaarwegen geldt geen (toekomstig) PAG. Er gelden dan ook geen beperkingen voor bebouwing. Een verantwoording van het GR kan achterwege blijven. Geconcludeerd kan worden dat het transport van gevaarlijke stoffen over het water geen belemmering vormt voor het bestemmingsplan. Spoorwegen Bestemmingsplanparagraaf Buitengebied Harlingen 6

15 Langs het plangebied loopt de spoorlijn Harlingen-Leeuwarden. Over deze spoorlijn vindt geen vervoer van gevaarlijke stoffen plaats. Geconcludeerd kan worden dat de spoorweg geen belemmering vormt voor onderhavig plan. Brandweer Fryslân Brandweer Fryslân zal zich nog moeten uitlaten over de aspecten bestrijding en beperking van rampen, bereikbaarheid en zelfredzaamheid van personen, zodat vervolgens een volledige verantwoording van het GR kan plaatsvinden. Conclusie Geconcludeerd kan worden dat het aspect externe veiligheid (vooralsnog) geen belemmering vormt voor de vaststelling van voorliggend plan. In het nieuwe bestemmingsplan wordt voldoende geborgd dat: - geen (beperkt) kwetsbare objecten binnen de PR 10-6 contouren worden gevestigd; - niet zonder meer kwetsbare objecten binnen de invloedsgebieden worden gevestigd; - geen (grote) toename van personen mogelijk wordt gemaakt binnen de invloedsgebieden van de risicobronnen. Bestemmingsplanparagraaf Buitengebied Harlingen 7

16

17 BIJLAGE 4

18

19 Tijdelijke pagina

20

21 BIJLAGE 5

22

23

24

25 BIJLAGE 6

26

27 INLEIDING Waardevolle sporen uit ons verleden Historische gebouwen, archeologische terreinen, monumentale objecten. Ze maken een wezenlijk deel uit van onze dagelijkse leefomgeving. Met elkaar vertellen ze het verhaal van de ontwikkeling van onze omgeving; van de plek en van de mensen die er woonden en werkten. De historische gebouwen en objecten zijn beeldbepalend / karakteristiek en waardevol. Bijvoorbeeld omdat ze in een bijzondere architectonische stijl zijn gebouwd, een specifiek accent zijn in het directe omgevingsbeeld, een bijzondere oude functie hebben gehad, herinneren aan een persoon of gebeurtenis, door een bekend architect zijn ontworpen, de economische en/of culturele ontwikkeling weerspiegelen, of omdat ze waardevol zijn in een groter geheel, in een ensemble. Het gaat niet om mooi of lelijk, om goede of slechte bouwkundige staat; het gaat altijd om het gevoel dat de panden bij ons oproepen. De identiteit en het karakter dat ze geven aan onze leefomgeving. Monumenten Sommige van deze panden en objecten zijn landelijk gezien zo interessant, dat dit ondertussen rijksmonumenten zijn geworden. Andere zijn juist in een groter geheel heel interessant en hebben met elkaar de status van beschermd stads- of dorpsgezicht gekregen. Maar er zijn ook panden, zelfs binnen een beschermd gezicht, welke misschien landelijk gezien niet karakteristiek genoeg zijn om rijksmonument te worden, maar die wel voor de regio, voor de gemeente, grote waarde hebben. Deze panden komen in aanmerking voor een gemeentelijke monumentenstatus. Gemeentelijk monument Een gemeentelijk monument is een pand, object of terrein dat na onderzoek waardevol voor de gemeente is gebleken. Het college van burgemeester en wethouders wijst vervolgens deze monumenten aan als gemeentelijke monumenten. Het doel van deze bescherming is om de monumentale waarden te behouden voor de toekomst. Monumenteninventarisatie Oudere gebouwen als een middeleeuwse kerk, krijgen meestal vanzelf de waardering die ze verdienen en veel van deze panden zijn al rijksmonument geworden. Bij jongere panden is de waardering niet zo vanzelfsprekend. Om daar verandering in aan te brengen hebben de provincies en het rijk in de jaren negentig van de vorige eeuw onderzoek gedaan naar de jongere bouwkunst, oftewel het Monumenten Inventarisatie Project (MIP). Alle gemeenten zijn bezocht, zo ook Harlingen. In het MIP zijn hier ca. 200 panden geïnventariseerd, waarvan ca. 130 in het buitengebied, de dorpen Midlum en Wijnaldum en buiten het beschermde gezicht van Harlingen. Van deze MIP lijst zijn enkele objecten rijksmonument geworden. De panden die geen rijksmonument zijn geworden hebben geen officiële status en zijn derhalve vogelvrij. Ze mogen gesloopt of volledig verbouwd worden. Voor de gemeente is dit aanleiding om aanvullend gemeentelijk beleid te gaan voeren. Een beleid om het cultureel erfgoed te beschermen. In de huidige inventarisatie om te komen tot de lijst van gemeentelijke monumenten en karakteristieke panden / objecten zijn ca. 110 objecten (ca. 160 adressen) bekeken en gewaardeerd op de ruimtelijke en cultuurhistorische waarden. Dit waren alle MIPobjecten (inclusief de later aangewezen rijksmonumenten) en objecten die niet in het MIP waren opgenomen, maar die naar ons inzicht wel waardevol konden zijn (de vergeten monumenten ). 1

28 INVENTARISATIE Selectie van de gemeentelijke monumenten Het MIP vormde de basis voor de selectie de gemeentelijke monumenten, aangevuld door de vergeten monumenten. De selectie is een ordening van de panden naar o.a. hun cultuurhistorische waarde. Daarbij is gebruik gemaakt van een methode waarbij elk pand c.q. object afzonderlijk wordt bekeken en waarvan de waarden in een matrix (beoordelingsformulier) worden vastgelegd. In dit formulier staan de criteria welke van belang zijn, voorzien van een score. Deze criteria zijn: Situatieve ruimtelijke beeldwaarde Architectonische beeldwaarde Cultuurhistorische en monumentale waarde Streekhistorische waarde Bij elk criterium zijn een aantal aspecten onderscheiden, waarop het object kan scoren ; dit kan relevant zijn (1 punt) of specifiek (2 punten). De opgetelde eindscore bepaalt uiteindelijk de waardestelling, dus de mate waarin het pand bijdraagt in de ruimtelijke en cultuurhistorische kwaliteiten van de omgeving. Bij een eindscore van 19 punten of hoger, komt het pand/object voor de status van gemeentelijk monument in aanmerking. Criteria Het spreekt dus voor zich dat niet alle panden dezelfde waarden bezitten. Om deze waarden goed te kunnen beoordelen zijn per criterium een aantal aspecten c.q. deelcriteria in het beoordelingsformulier opgenomen, die hierna verder worden uitgelegd. Situatief ruimtelijke beeldwaarde De ruimtelijke contextuele waarde is voor een inbedding in het ruimtelijk (kwaliteits)beleid een belangrijk gegeven. Het pand levert als bebouwing een eerste belangrijke bijdrage aan de ruimtelijke omgeving door haar ruimtevorming; verdicht als straten en pleinen, losser in de vorm van lanen en landwegen of zelfs geheel afwezig bij verspreid staande objecten. Het zijn kenmerken die tellen als waarde van ieder pand afzonderlijk. Daarnaast kan een gebouw ook beeldbepalend zijn door een markante ligging, de uitstraling op de omgeving of een monumentaliteit die binding geeft aan een ensemble of buurt als geheel. In dat geval is de waarde van het pand te ontlenen aan de relatie met zijn omgeving of tot de stedenbouwkundige structuur. Om dit criterium nadere concrete invulling te geven, zijn de volgende deelcriteria onderscheiden aan de hand waarvan elk pand wordt bekeken c.q. beoordeelt: - wandvorming; de betekenis van het pand in relatie tot de wand- c.q. ruimtevorming en/of ruimtelijke structuur - omgevingsbeeld; de betekenis van het pand als specifiek accent in het directe omgevingsbeeld (beeldmerk) en/of in een groter stedelijk geheel - ensemble; de waarde van het pand in relatie tot meerdere gelijksoortige panden - omgevingskwaliteit; toegevoegde elementen en de inrichting van de directe omgeving kunnen bijdragen aan de waarde van het pand Architectonische beeldwaarde De architectonische waarden zijn de architectuurhistorische waarden, die in tegenstelling tot de hiervoor omschreven meer gebiedsgerichte en ensemblewaarden worden bepaald door de visuele waarden van het pand zelf. Dit criterium is concreet gemaakt met een toets aan een aantal begrippen waaraan een zekere betekenis van het pand zou kunnen worden ontleend: - contour; combinatie van opstandhoogte en bovenbelijning van het pand zelf alsmede met betrekking tot het dwarsprofiel. Het gaat hierbij om de 2

29 hoogte van het gevelwand-vlak (één of meer bouwlagen, kapvorm, dakvorm). - massa-opbouw; de samenstelling van de bouwvorm (en de kenmerkende eigenschappen daarvan). Het gaat hierbij veelal om de afstemming tussen hoofd-, aan- en bijgebouwen (enkelvoudig, samengesteld, homogeen, gevarieerd). - Relatieve omvang; de schaal van het type pand, bepaalt door bouwblokgrootte, massa-opbouw en/of parcellering. Het gaat hierbij om de onderlinge verhoudingen tussen de driedimensionale afmetingen van de panden. Het beschrijft de verhoudingen van de hoofdafmetingen van het type bebouwing (naar soort bebouwing; klein, middelgroot, groot, zeer groot). - Vormbehandeling; de modellering of aard van de vormplastiek. Het gaat hierbij om modelleringskenmerken die de weergave zijn van een vormkarakteristiek (kantig, vloeiend enz.) - Gerichtheid; duidt op de zijde of zijden die voor het pand gezichtsbepalend zijn en voor de publieke ruimte beeldbepalend. Het gaat hierbij om de wisselwerking tussen de en de (publieke) ruimte (naar of van de publieke ruimte, meerzijdig, hoek). - Geleding; duidt op een lijnvoering en/of gevelreliëf dat het hoofdaccent van de gevelindeling bepaalt en daarmee van de ruimtevormende wand. Het gaat hierbij om een duiding in de architectonische expressie van de gebouwen en/of accentuering van het ruimtebeeld (verticaal, horizontaal, evenwichtig, indifferent). - Compositie; deze beeldcomponent betreft naast een balans van open en gesloten vlakken, ook de maten en verhoudingen in de gevelindeling, met inbegrip van de relatie tot de contouren van de hoofdvorm (traditioneel, gestileerd, geschakeerd). - Materiaal; Het gaat hierbij om de aard en uitdrukking van de in het exterieur toegepaste materialen (dof, mat, steenachtig, metaal, kunststof, hout). - Kleurtoon; Het gaat hierbij om de gradaties van helderheid van kleur in materiaal en kleurtoepassingen (donker, middentoon, licht). en kenmerkende kleur/materiaal combinaties. - Detail en ornament: Het gaat hierbij om de bijzondere verrijking die ruimte en bebouwing ondervinden van (constructieve) details, ornamenten en decoraties. - Kwetsbaarheid; het gebruik van kwetsbare authentieke materialen en details. Cultuurhistorische en monumentale waarde Specifieke cultuurhistorische waarden als bijvoorbeeld de bijzondere kunstzinnige vormgeving of de sier van de ornamentiek, dragen ook in hoge mate bij in de monumentale waarde van hoe men een pand ervaart. Dit kan ook worden bepaald door een typische bouwtrant of bouwstijl of door dat het pand een representatief voorbeeld is van het oeuvre van een bepaalde architect. Ook kunsthistorische waarden kunnen in belangrijke mate de kwaliteit bepalen van beeldbepalende panden. In dit criterium cultuurhistorische waarde zijn verschillende grootheden ondergebracht, van details in de gevel tot vertegenwoordiging van een kunsthistorische stroming. Binnen dit criterium zijn de volgende deelcriteria c.q. aspecten onderscheiden: - stedenbouwkundige context; de relatie van het pand tot zijn historisch stedenbouw-kundige context zoals bijvoorbeeld park- of tuinaanleg - kunsthistorie; representant van een kunsthistorische stroming of stijl - cultuurhistorische / bouwhistorische waarde; expressie van technische, typologische of innovatieve waarde - authenticiteit; de oorspronkelijkheid van de beeldwaarde en/of intrinsieke waarde. 3

30 Streekhistorische waarde Door hun plaats en verschijningsvorm, zijn (beeldbepalende) panden een belangrijk visueel bestanddeel van de lokale geschiedenis. Ze bepalen in hoge mate de identiteit van de plaats of streek. In architectonische en stedenbouwkundige zin vertellen de panden iets over de voorgeschiedenis; het ontstaan en de bedrijvigheid die er was, over stand en status en over vaak persoonsgebonden gebeurtenissen of incidenten waarvan eens het pand het decor was. Een belangrijke waarde c.q. kwaliteit van lokale panden is dan ook hun verhalende waarde. Binnen dit criterium worden dan ook twee soorten betekenis onderscheiden; voor een ontwikkeling en voor personen en/of gebeurtenissen: - ontwikkeling; de betekenis van het pand als representant van een lokale culturele, economische of geestelijke ontwikkeling - architect; representant voor het oeuvre van een (regionaal werkend) architect - regionale bouwwijze; representant voor een streektyperende bouwwijze of detaillering - persoon of gebeurtenis; de relatie van het pand met een historisch voorval of persoon, dan wel de betekenis van het pand als lokale zeldzaamheid of curiositeit. Werkwijze De mogelijk waardevolle panden c.q. objecten zijn gefotografeerd en beoordeeld. Op het moment van opname werd het beoordelingsformulier ingevuld en later ten kantore uitgewerkt. Deze panden zijn beoordeeld aan de hand van de hiervoor weergegeven (deel)criteria. Bij elk deelcriterium kan een score van één punt worden gehaald als het desbetreffende aspect relevant is, en 2 punten ( specifiek ) indien er sprake was van bijzondere waarden aangaande het desbetreffende aspect. Op deze wijze ontstond er een totaalscore per pand. Panden of objecten met een totaalscore van 16 punten of meer, zouden gemeentelijk monument moeten worden. Deze panden vertegenwoordigen een zodanige monumentale waarde, dat integraal behoud van het pand voorop zou moeten staan. Panden met een totaalscore van 12 tot en met 15 punten zijn te bestempelen als een architectonisch karakteristiek pand / object. Deze panden vertegenwoordigen een zodanige waarde, dat het van belang is om het pand in hoofdzaak in stand te houden, alsook van eventuele aanwezige kenmerkende elementen of het tijdbeeld. Ook van deze panden is het objectgerichte inventarisatieformulier (de ingevulde matrix) en een foto beschikbaar. Een overzicht van de scores van de architectonische karakteristieke panden is in een lijst aangegeven. Panden die lager dan 12 punten scoren vallen in feite af. Daar is met andere woorden weinig architectonische monumentale waarde aan (of meer aan) te ontlenen. Wel zijn nagenoeg alle beoordeelde panden te bestempelen als structuurbepalend. Met andere woorden; deze panden maken wel deel uit van de structuur van het dorp / rooilijn van de straat en zijn derhalve wel van belang. Of boerderijen in het veld of op oorspronkelijke (oude) boerderijplaatsen. Begrenzing Noodzakelijk voor een waardestelling is de bepaling van grenzen. De hiervoor omschreven methode betekent dat er scores worden toegekend aan de hand van een lijst van 24 beoordelingsaspecten en de mate waarin deze worden gewaardeerd (niet aanwezig, relevant of specifiek). Door de optelling van de scores tot één totaalscore per pand, worden feitelijk appels en peren bij elkaar opgeteld. De methode is ook niet gericht op het exact wetenschappelijk bepalen van wat wel of niet beschermingswaardig is. Doel van de waardestelling is om op een inzichtelijke, controleerbare en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Het eerste belang van die (arbitraire) grensstelling is dus de bepaling van een onderlinge rangorde, die redelijkerwijs valt te gebruiken als ondergrond voor beleidsmatige keuzes. 4

31 Niettemin blijft de grens tussen gemeentelijk monument en karakteristiek pand, een arbitraire score van 16 punten. Deze grens is onder andere tot stand gekomen door uit te gaan van de stelling dat van de drie beoordeelde groepen criteria er toch sprake zou moeten zijn van in totaal vijftien relevante aspecten en/of specifieke aspecten tot een totaal van achttien punten. Panden die dan iets extra s hebben komen er met een score van negentien of meer dan bovenuit. Meer nog is deze grens bepaald door ervaringen met vergelijkbare methodes in andere gemeenten en uit de gezamenlijke rondgang door de stad / dorp en buitengebied. Tijdens de rondgang is vastgesteld vanaf welke score de panden / objecten beschermwaardig worden geacht. Daarbij valt vooral op dat er bij veel gemeentelijke monumenten sprake is van een score die boven de gestelde grens ligt. Slechts een klein deel van de panden blijft een twijfelgeval doordat deze zich met hun score net onder of op de grens bevinden. Mogelijke Status / aanduiding panden De termen MIP en Beeldbepalend zijn op zichzelf geen erkende status. De term Beeldbepalend pand is in de jaren 60 van de vorige eeuw door de Rijksdienst ingevoerd voor panden die stedenbouwkundig een belangrijke positie innamen. Dit kan zijn de hoofdvorm en / of de ligging hoeklocaties e.d. in een stad of dorp staan en daarmee de structuur van het dorp / stad bepalen. Het begrip beeldbepalend zoals toen is bedoeld, heeft niets met de architectonische waarde te maken. Deze panden zouden op zichzelf architectonische lelijke of verstorende panden kunnen zijn. Het is dus ook goed mogelijk dat een pand architectonisch karakteristiek is, maar stedenbouwkundig verstorend. Een pand met een MIP (monumenten inventarisatie project) aanduiding is een pand dat gebouwd is tussen 1850 en 1940 en in de tijd van de MIP periode een hoge mate van gaafheid (authenticiteit) bezat. Uit deze lijst zijn in het kader van de MSP (monumenten selectie project) een aantal objecten rijksmonument geworden. Een formele status hebben de panden die Rijksmonument of gemeentelijk monument zijn. Maar ook een beschermde stads- of dorpsgezicht is een beschermde status. Wijzigingen aan panden in dit kader zijn dan ook vergunningplichtig. (in het kader van vergunningvrij bouwen kunnen ook werkzaamheden aan een monument of in een beschermd gezicht vergunningvrij zijn) Naast de formele status Rijksmonument of Gemeentelijk monument kan een pand de volgende aanduiding hebben. Architectonisch bepalend pand (betreft hier karakteristiek pand) Architectonisch karakteristiek (AK); Architectonisch indifferent (AI); Architectonisch verstorend (AV). Stedenbouwkundig structuurbepalend pand Stedenbouwkundig beeldbepalend (SB); Stedenbouwkundig indifferent (SI); Stedenbouwkundig verstorend (SV). Beeldbepalend pand (betreft hier de combinatie van AK en SB) In Harlingen zijn al gemeentelijke monumenten aangewezen. Er is gekozen om naast gemeentelijke monumenten waardevolle objecten in het bestemmingsplan een aanduiding karakteristiek te geven. Om verwarring te voorkomen worden de andere mogelijke benamingen en gradaties niet gehanteerd. Karakteristieke panden / objecten zijn panden of objecten die cultuurhistorisch waardevol zijn door de stedenbouwkundige ligging, architectonische beeldwaarde, materiaal toepassing in relatie met de authenticiteit en de streekhistorische waarde van het pand en/of haar bewoners. De architectonische belevingswaarde (beeldwaarde) is hierin de zwaarstwegende criteria aangezien dit ook hetgeen is wat het meest aanspreekt bij de mensen. 5

32

33 BIJLAGE 7

34

35 Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: boerderij Plaats: Harlingen Huidige functie: boerderij Karakteristiek pand Adres: Ludingawei 5 MIP-code: geen Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming in het veld aan de Ludingawei gelegen vrijstaande stelpboerderij specifiek accent in het directe omgevingsbeeld markant aanwezig in het open veld waarde van het object in een groter geheel / ensemble bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig een bouwlaag hoog pand met hoge zolder onder schilddak kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw homogene stelp met lage aanbouw afstemming van het object naar relatieve omvang schaal/ verhouding van de hoofdafmeting; grote stelpboerderij specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige of thematische vorm op nagenoeg rechthoekig grondplan aanzichten betekenis van de gerichtheid vanaf de openbare weg zichtbaar specifieke eigenschappen van de geleding gehalte van de gevelcompositie goede vlakverdeling / indeling en juiste maatverhoudingen opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing metselwerk gevels, gegolfde Friese (platen) betekenis van de kleurtoon / typerende kleurtoepassing witte vensters, gele baksteen en zwarte pannen typerend kleurgebruik / variaties / nuances karakteristieke detaillering / ornamenten betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context op oude boerderijplaats typerende kunsthistorische stroming of stijl in de trant van het expressionisme oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object Streekhistorische waarde weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling oorspronkelijke functie representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: 13 relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: ca Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: datum opname: maart 2014

36 Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: boerderij Plaats: Harlingen Huidige functie: boerderij / woning Hynstedream Karakteristiek pand Adres: Ludingawei 6 MIP-code: geen Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming aan de Ludingawei gelegen vrijstaande stelpboerderij (nabij Achlum) specifiek accent in het directe omgevingsbeeld markant aanwezig langs de doorgaande weg waarde van het object in een groter geheel / ensemble bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig een bouwlaag hoog pand met hoge zolder onder schilddak kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw homogene stelp met iets versmalt voorhuis en lange aanbouw afstemming van het object naar relatieve omvang schaal/ verhouding van de hoofdafmeting; middelgrote stelpboerderij specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige of thematische vorm op nagenoeg rechthoekig grondplan aanzichten betekenis van de gerichtheid vanaf de openbare weg duidelijk zichtbaar specifieke eigenschappen van de geleding gehalte van de gevelcompositie goede vlakverdeling / indeling en juiste maatverhoudingen opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing kruisverband metselwerk, gegolfde Friese en holle pan betekenis van de kleurtoon / typerende kleurtoepassing witte kozijnen met donkere ramen, bruine en gele baksteen, typerend kleurgebruik / variaties / nuances zwarte / natuurrode pan karakteristieke detaillering / ornamenten segmentbogen met trommelveld als verrijking betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid gesloten kap is kwetsbaar Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context niet op oude boerderijplaats typerende kunsthistorische stroming of stijl oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object beeldwaarde in redelijke mate authentiek Streekhistorische waarde weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling oorspronkelijke functie representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: 14 relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: ca Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: datum opname: maart 2014

37 Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: boerderij Plaats: Harlingen Huidige functie: boerderij Karakteristiek pand Adres: Rijksweg 7 MIP-code: geen Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming aan de rijksweg gelegen vrijstaande stelpboerderij specifiek accent in het directe omgevingsbeeld markant aanwezig in het straatbeeld waarde van het object in een groter geheel / ensemble bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig een bouwlaag hoog pand met hoge zolder onder schilddak kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw homogene stelp met iets versmald voorhuis afstemming van het object naar relatieve omvang schaal/ verhouding van de hoofdafmeting; middelgrote stelpboerderij specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige of thematische vorm op nagenoeg rechthoekig grondplan aanzichten betekenis van de gerichtheid vanaf de openbare weg duidelijk zichtbaar specifieke eigenschappen van de geleding door gemetselde speklagen belijning aangebracht gehalte van de gevelcompositie symmetrische voorgevel indeling en juiste maatverhoudingen opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing kruisverband metselwerk, gegolfde Friese pan betekenis van de kleurtoon / typerende kleurtoepassing wit met groene vensters, bruinrode baksteen, zwarte / natuurrode pan typerend kleurgebruik / variaties / nuances karakteristieke detaillering / ornamenten betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context niet op oude boerderijplaats typerende kunsthistorische stroming of stijl oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object beeldwaarde in redelijke mate authentiek Streekhistorische waarde weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling oorspronkelijke functie representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: 13 relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: ca Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: datum opname: maart 2014

38 Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: boerderij Plaats: Harlingen Huidige functie: bedrijf Gemeentelijk monument Adres: Achlummerdijk 133 MIP-code: geen Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming verstoord specifiek accent in het directe omgevingsbeeld pand is markant aanwezig in zijn directe omgeving waarde van het object in een groter geheel / ensemble bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig een bouwlaag met verdieping onder zadeldak. Schuur schilddak kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw samengesteld; kop-hals-romp boerderij afstemming van het object naar relatieve omvang schaal, verhouding van de hoofdafmeting. Middelgrote boerderij specifieke kenmerken in de vormbehandeling thematische vorm van boerderijtype aanzichten betekenis van de gerichtheid waarneembaar vanaf de openbare weg specifieke eigenschappen van de geleding gehalte van de gevelcompositie verstoord opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing kruisverband metselwerk, geg.fr. Pan op schuur, staal/houten vensters betekenis van de kleurtoon witte kozijnen groene ramen, gele baksteen, natuurrode pan schuur typerend kleurgebruik / variaties / nuances karakteristieke detaillering / ornamenten betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context verstoort. Op oude boerderijplaats op omgracht terrein typerende kunsthistorische stroming of stijl oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden expressie van technische en typologische waarde authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object Streekhistorische waarde weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling de oorspronkelijke functie representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: 11 relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: ca Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: de omliggende bebouwing is een verstoring datum opname: maart 2014

39 Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: dienstwoning / brugwachter Plaats: Harlingen Huidige functie: woning Indifferent Adres: Koetille 7 MIP-code: FR-HAR-5 Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming geheel vrijstaand in open veld specifiek accent in het directe omgevingsbeeld waarde van het object in een groter geheel / ensemble bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig een bouwlaag onder zadeldak kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw homogeen met aanbouw en nieuwbouw afstemming van het object naar relatieve omvang schaal, middelgrote woning specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige vorm op rechthoekig grondplan aanzichten betekenis van de gerichtheid vanaf de publieke ruimte duidelijk waarneembaar specifieke eigenschappen van de geleding belijning als (hoofd)accent van de gevelindeling gehalte van de gevelcompositie symmetrische gevelindeling en goede maatverhoudingen opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing kruisverband metselwerk, gebakken pan en houten vensters betekenis van de kleurtoon witte vensters, bruine baksteen, grijze pannen typerend kleurgebruik / variaties / nuances karakteristieke detaillering / ornamenten betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context typerende kunsthistorische stroming of stijl oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object Streekhistorische waarde weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling oorspronkelijke functie representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: 11 relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: ca Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: datum opname: maart 2014

40 Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: arbeiderswoning? Plaats: Harlingen Huidige functie: woning Karakteristiek pand Adres: Ludingawei 19 MIP-code: FR-HAR-2 Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming langs de Ludingawei gelegen in open landschap specifiek accent in het directe omgevingsbeeld waarde van het object in een groter geheel / ensemble bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig een bouwlaag onder breed zadeldak kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw samenstelling van de hoofdvolumes: homogeen afstemming van het object naar relatieve omvang schaal, middelgrote woning specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige vorm op rechthoekig grondplan aanzichten betekenis van de gerichtheid vanaf de publieke ruimte duidelijk waarneembaar specifieke eigenschappen van de geleding belijning als (hoofd)accent van de gevelindeling gehalte van de gevelcompositie symmetrische gevelindeling en goede maatverhoudingen opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing kruisverband metselwerk, gegolfdefriese pan en houten vensters betekenis van de kleurtoon witte kozijnen/groene ramen, bruine baksteen, grijze pannen typerend kleurgebruik / variaties / nuances karakteristieke detaillering / ornamenten betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid kwetsbare authentiek metselwerk, vensters en pannen Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context typerende kunsthistorische stroming of stijl oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden expressie van typologische arbeiderswoningen authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object beeldwaarde en / of intrinsieke waarden in hoge mate authentiek Streekhistorische waarde weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling woningbouw representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: 15 relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: ca Architect: Huidige bouwtechnische toestand: technisch in matige staat Opmerkingen: datum opname: maart 2014

41 foto MIP Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: brug Plaats: Harlingen Huidige functie: brug Karakteristiek pand Adres: Ludingawei bij 12 MIP-code: FR-HAR-1 Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming in de Achlumerdyk over de achlumervaart specifiek accent in het directe omgevingsbeeld brug is markant aanwezig in zijn directe omgeving waarde van het object in een groter geheel / ensemble bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw samenstelling twee brughoofden en leuningen afstemming van het object naar relatieve omvang schaal, verhouding van de smalle weg,brug in goede verhouding specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige en vloeiende vormen aanzichten betekenis van de gerichtheid in de richting van de weg specifieke eigenschappen van de geleding belijning in gesloten leuning als accent van de brug gehalte van de gevelcompositie opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing geheel in stucwerk / beton betekenis van de kleurtoon geheel in een lichte kleur typerend kleurgebruik / variaties / nuances karakteristieke detaillering / ornamenten profilering leuningen als bijzondere verrijking betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context in de oorspronkelijke structuur over de Achlumervaart typerende kunsthistorische stroming of stijl oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object beeldwaarde en / of intrinsieke waarden zijn voldoende authentiek Streekhistorische waarde weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling de functie representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: 13 relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: ca Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: datum opname: maart 2014

42 foto MIP Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: brugwachterswoning Plaats: Midlum Huidige functie: woonhuis gemeentelijk monument Adres: Aeluwelaan 27 MIP-code: FR-HAR-3 Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming vrijstaand op eilandje bij van Harinxmakanaal specifiek accent in het directe omgevingsbeeld waarde van het object in een groter geheel / ensemble in relatie tot meerdere gelijksoortige en tot de brug bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig één bouwlaag met verdieping onder zadeldak met hoek kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw samenstelling van het hoofdvolume: L-vormig volume afstemming van het object naar relatieve omvang schaal, verhouding van de hoofdafmeting; middelgroot woonhuis specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige vormen met klein overstek aanzichten betekenis van de gerichtheid vanaf de publieke ruimte en water waarneembaar specifieke eigenschappen van de geleding belijning als accent van de gevelindeling gehalte van de gevelcompositie asymmetrische gevelindeling en goede maatverhoudingen opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing traditioneel: baksteen gevel en Lucas Ijsbrand pannen betekenis van de kleurtoon witte vensters, bruinrode baksteen, zwart verglaasde dakpannen typerend kleurgebruik / variaties / nuances karakteristieke detaillering / ornamenten metselwerkaccenten als verrijking betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid gehele casco Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context in de oorspronkelijke setting op het eiland in kanaal typerende kunsthistorische stroming of stijl oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden expressie van technische, typologische, innovatieve waarde authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object beeldwaarde in voldoende mate authentiek Streekhistorische waarde weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling oorspronkelijke functie representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: 17 relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: 1894 Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: in samenhang met eiland en brug datum opname: maart 2014

43 foto MIP Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: brug Plaats: Midlum Huidige functie: brug gemeentelijk monument Adres: Aeluwelaan bij 27 MIP-code: FR-HAR-3a Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming specifiek accent in het directe omgevingsbeeld draaibrug over water waarde van het object in een groter geheel / ensemble in relatie tot meerdere gelijksoortige en met het eiland bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig verschillende brughoofden, tussenpijler en brug kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw samenstelling van het hoofdvolume: bestaat uit diverse onderdelen afstemming van het object naar relatieve omvang schaal, verhouding van de hoofdafmeting; kleine draaibrug specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige brughoofden, sierlijke afgeronde staalconstructie aanzichten betekenis van de gerichtheid vanaf de publieke ruimte en water waarneembaar specifieke eigenschappen van de geleding belijning leuning en brug als accent gehalte van de gevelcompositie dunne constructie en fraaie verhouding opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing traditioneel: baksteen brughoofd en ijzeren brug dek betekenis van de kleurtoon witte leuning, zwarte liggers, blauwe brug en gele baksteen typerend kleurgebruik / variaties / nuances karakteristieke detaillering / ornamenten metselwerk met natuursteen, smeedijzer, details staalwerk betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid gehele brug en brughoofden Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context in de oorspronkelijke setting met eiland typerende kunsthistorische stroming of stijl oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden expressie van technische, typologische, innovatieve waarde authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object beeldwaarde in voldoende mate authentiek Streekhistorische waarde weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling oorspronkelijke functie representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: 17 relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: 1894 Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: als één geheel met woning en eiland datum opname: maart 2014

44 Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: woningen Plaats: Midlum Huidige functie: woningen Karakteristiek pand Adres: Harlingerstraatweg MIP-code: geen Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming in de rooilijn van de Harlingerstraatweg specifiek accent in het directe omgevingsbeeld woningen zijn markant aanwezig in zijn directe omgeving waarde van het object in een groter geheel / ensemble bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig een bouwlaag met verdieping en zolder onder zadeldak kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw drietal bouwblokjes afstemming van het object naar relatieve omvang specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige vormen of vrije thematische vorm aanzichten betekenis van de gerichtheid vanaf de publieke ruimte duidelijk waarneembaar specifieke eigenschappen van de geleding belijning metselwerk als accent van de gevelindeling gehalte van de gevelcompositie duidelijke gevelindeling en goede maatverhoudingen opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing noordsverband metselwerk, VH pannen en houten vensters betekenis van de kleurtoon witte vensters, gele baksteen, natuurrode dakpannen typerend kleurgebruik / variaties / nuances karakteristieke detaillering / ornamenten profilering erkers met bloembak als bijzondere verrijking betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid kwetsbare authentieke detaillering, metsel- en voegwerk Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context typerende kunsthistorische stroming of stijl oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden expressie van technische, typologische waarde authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object beeldwaarde en intrinsieke waarden in voldoende mate authentiek Streekhistorische waarde weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: 14 relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: ca Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: datum opname: maart 2014

45 foto MIP Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: boerderij Plaats: Midlum Huidige functie: bedrijf Gemeentelijk monument Adres: Ungabuursterweg 25 MIP-code: FR-HAR-6 Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming verstoord specifiek accent in het directe omgevingsbeeld pand is markant aanwezig in zijn directe omgeving waarde van het object in een groter geheel / ensemble in relatie tot meerdere gelijksoortige bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig een bouwlaag met verdieping onder zadeldak. Schuur schilddak kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw samengesteld; kop-hals-romp boerderij met bijschuur afstemming van het object naar relatieve omvang schaal, verhouding van de hoofdafmeting. Middelgrote boerderij specifieke kenmerken in de vormbehandeling thematische vorm van boerderijtype aanzichten betekenis van de gerichtheid matig waarneembaar door omliggende bebouwing specifieke eigenschappen van de geleding belijning door vensters als accent van de gevelindeling gehalte van de gevelcompositie duidelijke gevelindeling en goede maatverhoudingen opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing kruisverband metselwerk, platte fr. Pan/OH, riet en hoten vensters betekenis van de kleurtoon witte vensters, groene deuren, bruinrode /gele baksteen, grijze pan typerend kleurgebruik / variaties / nuances karakteristieke detaillering / ornamenten profilering vensters, luiken en uilebord als bijzondere verrijking betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid kwetsbare authentieke detaillering en materialen, gehele casco Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context verstoort typerende kunsthistorische stroming of stijl oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden expressie van technische en typologische waarde authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object beeldwaarde en / of intrinsieke waarden in hoge mate authentiek Streekhistorische waarde weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling de oorspronkelijke functie representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: 16 relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: 1862 Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: de omliggende bebouwing is een verstoring datum opname: maart 2014

46 Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: boerderij Plaats: Wijnaldum Huidige functie: boerderij Karakteristiek pand Adres: Aldeleane 14 MIP-code: geen Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming in de rooilijn van de specifiek accent in het directe omgevingsbeeld pand is markant aanwezig in zijn directe omgeving waarde van het object in een groter geheel / ensemble in relatie tot meerdere gelijksoortige bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving invloed van de directe omgeving is mede bepalend Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig hoogte gevelwandvlak en bovenbelijning / bouwlagen en kapvorm kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw samenstelling van de hoofdvolumes: homogeen, samengesteld afstemming van het object naar relatieve omvang schaal, verhouding van de hoofdafmeting specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige, vloeiende, ronde vormen of vrije thematische vorm aanzichten betekenis van de gerichtheid vanaf de publieke ruimte duidelijk waarneembaar specifieke eigenschappen van de geleding belijning als (hoofd)accent van de gevelindeling gehalte van de gevelcompositie duidelijke gevelindeling en goede maatverhoudingen opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing traditioneel: baksteen gevel, gebakken pannen en houten vensters betekenis van de kleurtoon witte kozijnen, groene ramen, bruinrode baksteen, grijze dakpannen typerend kleurgebruik / variaties / nuances nadruk op detail door kleur of kleurcombinaties karakteristieke detaillering / ornamenten profilering vensters, type voeg, lijstgoot, portiek als bijzondere verrijking betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid kwetsbare authentieke detaillering en materialen Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context in de oorspronkelijke rooilijn en / of structuur van de stad typerende kunsthistorische stroming of stijl in de trant van de oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden expressie van technische, typologische, innovatieve waarde authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object beeldwaarde en / of intrinsieke waarden zijn authentiek Streekhistorische waarde voor de objectgerichte waardering, in deze fase, niet van toepassing weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: ca Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: datum opname: maart 2014

47 Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: grenspaaltje Plaats: Wijnaldum Huidige functie: grenspaaltje Karakteristiek pand Adres: nabij Foarrijp MIP-code: geen Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming in de rooilijn van de specifiek accent in het directe omgevingsbeeld pand is markant aanwezig in zijn directe omgeving waarde van het object in een groter geheel / ensemble in relatie tot meerdere gelijksoortige bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving invloed van de directe omgeving is mede bepalend Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig hoogte gevelwandvlak en bovenbelijning / bouwlagen en kapvorm kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw samenstelling van de hoofdvolumes: homogeen, samengesteld afstemming van het object naar relatieve omvang schaal, verhouding van de hoofdafmeting specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige, vloeiende, ronde vormen of vrije thematische vorm aanzichten betekenis van de gerichtheid vanaf de publieke ruimte duidelijk waarneembaar specifieke eigenschappen van de geleding belijning als (hoofd)accent van de gevelindeling gehalte van de gevelcompositie duidelijke gevelindeling en goede maatverhoudingen opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing traditioneel: baksteen gevel, gebakken pannen en houten vensters betekenis van de kleurtoon witte kozijnen, groene ramen, bruinrode baksteen, grijze dakpannen typerend kleurgebruik / variaties / nuances nadruk op detail door kleur of kleurcombinaties karakteristieke detaillering / ornamenten profilering vensters, type voeg, lijstgoot, portiek als bijzondere verrijking betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid kwetsbare authentieke detaillering en materialen Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context in de oorspronkelijke rooilijn en / of structuur van de stad typerende kunsthistorische stroming of stijl in de trant van de oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden expressie van technische, typologische, innovatieve waarde authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object beeldwaarde en / of intrinsieke waarden zijn authentiek Streekhistorische waarde voor de objectgerichte waardering, in deze fase, niet van toepassing weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: ca Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: datum opname: maart 2014

48 Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: woning Plaats: Wijnaldum Huidige functie: woning Karakteristiek pand Adres: Fiskersbuorren 6 MIP-code: FR-HAR-15 Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming fraai gelegen aan de Sexbierumervaart / Roptavaart specifiek accent in het directe omgevingsbeeld pand is markant aanwezig in zijn directe omgeving waarde van het object in een groter geheel / ensemble bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig een bouwlaag hoog pand onders schilddak kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw samenstelling van de hoofdvolumes: homogeen, afstemming van het object naar relatieve omvang schaal, verhouding van de hoofdafmeting, klein woonhuis specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige vormen aanzichten betekenis van de gerichtheid specifieke eigenschappen van de geleding gehalte van de gevelcompositie duidelijke gevelindeling en goede maatverhoudingen opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing baksteen (kruisverband) gevel, platte friese pan en houten vensters betekenis van de kleurtoon lichte kozijnen, rode deuren, gele baksteen, grijze dakpannen typerend kleurgebruik / variaties / nuances karakteristieke detaillering / ornamenten betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid het authentieke metselwerk en de pannen Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context in de oorspronkelijke structuur van de water typerende kunsthistorische stroming of stijl oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object beeldwaarde en / of intrinsieke waarden zijn authentiek Streekhistorische waarde voor de objectgerichte waardering, in deze fase, niet van toepassing weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: 12 relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: ca Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: datum opname: maart 2014

49 Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: station Plaats: Wijnaldum Huidige functie: woning Karakteristiek pand Adres: Foarrijp 3 MIP-code: FR-HAR-7 Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming in de rooilijn van de specifiek accent in het directe omgevingsbeeld pand is markant aanwezig in zijn directe omgeving waarde van het object in een groter geheel / ensemble in relatie tot meerdere gelijksoortige bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving invloed van de directe omgeving is mede bepalend Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig hoogte gevelwandvlak en bovenbelijning / bouwlagen en kapvorm kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw samenstelling van de hoofdvolumes: homogeen, samengesteld afstemming van het object naar relatieve omvang schaal, verhouding van de hoofdafmeting specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige, vloeiende, ronde vormen of vrije thematische vorm aanzichten betekenis van de gerichtheid vanaf de publieke ruimte duidelijk waarneembaar specifieke eigenschappen van de geleding belijning als (hoofd)accent van de gevelindeling gehalte van de gevelcompositie duidelijke gevelindeling en goede maatverhoudingen opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing traditioneel: baksteen gevel, gebakken pannen en houten vensters betekenis van de kleurtoon witte kozijnen, groene ramen, bruinrode baksteen, grijze dakpannen typerend kleurgebruik / variaties / nuances nadruk op detail door kleur of kleurcombinaties karakteristieke detaillering / ornamenten profilering vensters, type voeg, lijstgoot, portiek als bijzondere verrijking betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid kwetsbare authentieke detaillering en materialen Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context in de oorspronkelijke rooilijn en / of structuur van de stad typerende kunsthistorische stroming of stijl in de trant van de oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden expressie van technische, typologische, innovatieve waarde authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object beeldwaarde en / of intrinsieke waarden zijn authentiek Streekhistorische waarde voor de objectgerichte waardering, in deze fase, niet van toepassing weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: ca Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: datum opname: maart 2014

50 Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: boerderij Plaats: Wijnaldum Huidige functie: boerderij Karakteristiek pand Adres: Foarrijp 5 MIP-code: geen Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming in de rooilijn van de specifiek accent in het directe omgevingsbeeld pand is markant aanwezig in zijn directe omgeving waarde van het object in een groter geheel / ensemble in relatie tot meerdere gelijksoortige bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving invloed van de directe omgeving is mede bepalend Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig hoogte gevelwandvlak en bovenbelijning / bouwlagen en kapvorm kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw samenstelling van de hoofdvolumes: homogeen, samengesteld afstemming van het object naar relatieve omvang schaal, verhouding van de hoofdafmeting specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige, vloeiende, ronde vormen of vrije thematische vorm aanzichten betekenis van de gerichtheid vanaf de publieke ruimte duidelijk waarneembaar specifieke eigenschappen van de geleding belijning als (hoofd)accent van de gevelindeling gehalte van de gevelcompositie duidelijke gevelindeling en goede maatverhoudingen opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing traditioneel: baksteen gevel, gebakken pannen en houten vensters betekenis van de kleurtoon witte kozijnen, groene ramen, bruinrode baksteen, grijze dakpannen typerend kleurgebruik / variaties / nuances nadruk op detail door kleur of kleurcombinaties karakteristieke detaillering / ornamenten profilering vensters, type voeg, lijstgoot, portiek als bijzondere verrijking betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid kwetsbare authentieke detaillering en materialen Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context in de oorspronkelijke rooilijn en / of structuur van de stad typerende kunsthistorische stroming of stijl in de trant van de oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden expressie van technische, typologische, innovatieve waarde authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object beeldwaarde en / of intrinsieke waarden zijn authentiek Streekhistorische waarde voor de objectgerichte waardering, in deze fase, niet van toepassing weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: ca Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: datum opname: maart 2014

51 Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: hekwerk Plaats: Wijnaldum Huidige functie: hekwerk Karakteristiek pand Adres: Foarrijp bij 5 MIP-code: FR-HAR-8 Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming in de rooilijn van de specifiek accent in het directe omgevingsbeeld pand is markant aanwezig in zijn directe omgeving waarde van het object in een groter geheel / ensemble in relatie tot meerdere gelijksoortige bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving invloed van de directe omgeving is mede bepalend Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig hoogte gevelwandvlak en bovenbelijning / bouwlagen en kapvorm kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw samenstelling van de hoofdvolumes: homogeen, samengesteld afstemming van het object naar relatieve omvang schaal, verhouding van de hoofdafmeting specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige, vloeiende, ronde vormen of vrije thematische vorm aanzichten betekenis van de gerichtheid vanaf de publieke ruimte duidelijk waarneembaar specifieke eigenschappen van de geleding belijning als (hoofd)accent van de gevelindeling gehalte van de gevelcompositie duidelijke gevelindeling en goede maatverhoudingen opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing traditioneel: baksteen gevel, gebakken pannen en houten vensters betekenis van de kleurtoon witte kozijnen, groene ramen, bruinrode baksteen, grijze dakpannen typerend kleurgebruik / variaties / nuances nadruk op detail door kleur of kleurcombinaties karakteristieke detaillering / ornamenten profilering vensters, type voeg, lijstgoot, portiek als bijzondere verrijking betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid kwetsbare authentieke detaillering en materialen Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context in de oorspronkelijke rooilijn en / of structuur van de stad typerende kunsthistorische stroming of stijl in de trant van de oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden expressie van technische, typologische, innovatieve waarde authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object beeldwaarde en / of intrinsieke waarden zijn authentiek Streekhistorische waarde voor de objectgerichte waardering, in deze fase, niet van toepassing weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: ca Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: datum opname: maart 2014

52 foto MIP (provincie Fryslân) Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: Windmotor Plaats: Wijnaldum Huidige functie: gesloopt Karakteristiek pand Adres: Foarrijp bij 19 MIP-code: FR_HAR-7 Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming in de rooilijn van de specifiek accent in het directe omgevingsbeeld pand is markant aanwezig in zijn directe omgeving waarde van het object in een groter geheel / ensemble in relatie tot meerdere gelijksoortige bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving invloed van de directe omgeving is mede bepalend Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig hoogte gevelwandvlak en bovenbelijning / bouwlagen en kapvorm kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw samenstelling van de hoofdvolumes: homogeen, samengesteld afstemming van het object naar relatieve omvang schaal, verhouding van de hoofdafmeting specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige, vloeiende, ronde vormen of vrije thematische vorm aanzichten betekenis van de gerichtheid vanaf de publieke ruimte duidelijk waarneembaar specifieke eigenschappen van de geleding belijning als (hoofd)accent van de gevelindeling gehalte van de gevelcompositie duidelijke gevelindeling en goede maatverhoudingen opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing traditioneel: baksteen gevel, gebakken pannen en houten vensters betekenis van de kleurtoon witte kozijnen, groene ramen, bruinrode baksteen, grijze dakpannen typerend kleurgebruik / variaties / nuances nadruk op detail door kleur of kleurcombinaties karakteristieke detaillering / ornamenten profilering vensters, type voeg, lijstgoot, portiek als bijzondere verrijking betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid kwetsbare authentieke detaillering en materialen Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context in de oorspronkelijke rooilijn en / of structuur van de stad typerende kunsthistorische stroming of stijl in de trant van de oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden expressie van technische, typologische, innovatieve waarde authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object beeldwaarde en / of intrinsieke waarden zijn authentiek Streekhistorische waarde voor de objectgerichte waardering, in deze fase, niet van toepassing weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: ca Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: datum opname: maart 2014

53 Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: boerderij Plaats: Wijnaldum Huidige functie: boerderij Karakteristiek pand Adres: Haulewei 1 MIP-code: FR-HAR-10 Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming bij kruising Haulewei / Winamerdyk specifiek accent in het directe omgevingsbeeld pand is markant aanwezig in zijn directe omgeving waarde van het object in een groter geheel / ensemble bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig voorhuis is voorzien van zadeldak, schuur met schilddak, bijgebouw kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw samenstelling van de hoofdvolumes: samengesteld kop-hals-romp afstemming van het object naar relatieve omvang schaal/ verhouding van de hoofdafmeting; grote boerderij specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige en thematische vorm op samengesteld grondplan aanzichten betekenis van de gerichtheid vanaf de publieke ruimte duidelijk waarneembaar, gericht op straat specifieke eigenschappen van de geleding gehalte van de gevelcompositie symmetrische voorgevel (kop) met juiste maatverhoudingen opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing kruisverband metselwerk, oude holle pannen en houten vensters betekenis van de kleurtoon / typerende kleurtoepassing witte vensters, bruine baksteen, zwarte pannen typerend kleurgebruik / variaties / nuances karakteristieke detaillering / ornamenten vensters/ persiennes, serre, lijstgoot, entree als bijzondere verrijking betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid kwetsbare authentieke detaillering en materialen Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context in de oorspronkelijke structuur op oude boerderijplaats typerende kunsthistorische stroming of stijl oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden expressie van technische en typologische waarde authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object beeldwaarde en intrinsieke waarden zijn in redelijke mate authentiek Streekhistorische waarde weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling oorspronkelijke functie representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: 16 relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: 1876 Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: datum opname: maart 2014

54 Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: woningen Plaats: Wijnaldum Huidige functie: woningen Karakteristiek pand Adres: Haulewei 10, 12, 14, 16 MIP-code: FR-HAR-16 Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming in de rooilijn van de specifiek accent in het directe omgevingsbeeld pand is markant aanwezig in zijn directe omgeving waarde van het object in een groter geheel / ensemble in relatie tot meerdere gelijksoortige bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving invloed van de directe omgeving is mede bepalend Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig hoogte gevelwandvlak en bovenbelijning / bouwlagen en kapvorm kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw samenstelling van de hoofdvolumes: homogeen, samengesteld afstemming van het object naar relatieve omvang schaal, verhouding van de hoofdafmeting specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige, vloeiende, ronde vormen of vrije thematische vorm aanzichten betekenis van de gerichtheid vanaf de publieke ruimte duidelijk waarneembaar specifieke eigenschappen van de geleding belijning als (hoofd)accent van de gevelindeling gehalte van de gevelcompositie duidelijke gevelindeling en goede maatverhoudingen opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing traditioneel: baksteen gevel, gebakken pannen en houten vensters betekenis van de kleurtoon witte kozijnen, groene ramen, bruinrode baksteen, grijze dakpannen typerend kleurgebruik / variaties / nuances nadruk op detail door kleur of kleurcombinaties karakteristieke detaillering / ornamenten profilering vensters, type voeg, lijstgoot, portiek als bijzondere verrijking betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid kwetsbare authentieke detaillering en materialen Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context in de oorspronkelijke rooilijn en / of structuur van de stad typerende kunsthistorische stroming of stijl in de trant van de oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden expressie van technische, typologische, innovatieve waarde authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object beeldwaarde en / of intrinsieke waarden zijn authentiek Streekhistorische waarde voor de objectgerichte waardering, in deze fase, niet van toepassing weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: ca Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: datum opname: maart 2014

55 Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: boerderij Plaats: Wijnaldum Huidige functie: boerderij Karakteristiek pand Adres: Haulewei 2 MIP-code: geen Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming aan de Haulewei / vrijstaande stelpboerderij in het veld specifiek accent in het directe omgevingsbeeld waarde van het object in een groter geheel / ensemble in relatie tot meerdere gelijksoortige bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving invloed van de landelijke omgeving is mede bepalend Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig een bouwlaag hoog pand met hoge zolder onder schilddak kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw samenstelling van de hoofdvolumes: homogeen afstemming van het object naar relatieve omvang schaal/ verhouding van de hoofdafmeting; grote stelpboerderij specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige of thematische vorm op rechthoekig grondplan aanzichten betekenis van de gerichtheid vanaf de openbare weg zichtbaar, niet op de weg georienteerd specifieke eigenschappen van de geleding gehalte van de gevelcompositie evenwichtige gevelindeling en juiste maatverhoudingen opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing kruisverband metselwerk, gegolfde Friese pan, riet en houten vensters betekenis van de kleurtoon / typerende kleurtoepassing witte kozijnen, groene ramen/ luiken, gele baksteen, zwarte pannen typerend kleurgebruik / variaties / nuances karakteristieke detaillering / ornamenten betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid kwetsbare authentieke detaillering en materialen; kap en metselwerk Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context op oude boerderijplaats typerende kunsthistorische stroming of stijl oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden expressie van technische en typologische waarde authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object beeldwaarde en intrinsieke waarden zijn in redelijke mate authentiek Streekhistorische waarde weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling oorspronkelijke functie representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: 15 relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: ca Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: zonnepanelen doen afbreuk aan de beeldwaarde, geen intrinsieke aantasting datum opname: maart 2014

56 Gemeente: Harlingen en Franekeradeel Oorspr. functie: spoorbrug Gemeentelijk monument Plaats: Wijnaldum Huidige functie: geen Karakteristiek pand Adres: nabij Foarryp MIP-code: geen Indifferent Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming in het traject van de verdwenen spoorbaan specifiek accent in het directe omgevingsbeeld waarde van het object in een groter geheel / ensemble in relatie tot meerdere gelijksoortige door grote overspanning bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving invloed van de omgeving is niet meer bepalend (spoorbaan is weg) Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig ca. 2 m boven maaiveld in open ruimte kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw compositorische samenstelling van de twee brughoofden afstemming van het object naar relatieve omvang schaal/ verhouding van de hoofdafmeting; relatief kleine brughoofden specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige en thematische vorm op rechthoekig samengesteld grondplan aanzichten betekenis van de gerichtheid vanaf de publieke ruimte moeilijk waarneembaar, in oude spoortraject specifieke eigenschappen van de geleding gehalte van de gevelcompositie opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing kruisverband metselwerk en natuursteen onderdelen betekenis van de kleurtoon / typerende kleurtoepassing gele baksteen en grijze natuursteen karakteristieke detaillering / ornamenten de natuursteen blokken als verrijking en gemetselde bogen betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid kwetsbare authentieke brughoofden door functieverlies Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context op het verdwenen spoortjaject Stiens - Tzummarum - Harlingen typerende kunsthistorische stroming of stijl oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden expressie van technische en typologische waarde, standaard model authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object zwaar aangetast, maar wel duidelijk herkenbaar als spoorbrugrestant Streekhistorische waarde weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling oorspronkelijke functie als spoorbrug van de NFLS representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: 14 relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: 1904 Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: spoorbrug van De Noord-Friesche Locaal Spoorwegmaatschappij, opgericht in 1899 traject Stiens - Harlingen / Franeker is van vanaf 1935 bij NS en einde dit traject datum opname: februari 2014

57 Gemeente: Harlingen Oorspr. functie: brug Plaats: Wijnaldum Huidige functie: brug Karakteristiek pand Adres: Winamerdyk bij 4 MIP-code: geen Objectgericht waarderingskader: De waardebepaling van het afzonderlijk gebouwde object t.o.v. andere objecten. Het doel van de waardestelling is niet om exact wetenschappelijk te bepalen wat beschermenswaardig is, maar om op een inzichtelijke en consistente manier te kunnen vaststellen wat de onderlinge waardeverhouding is. Zo ontstaat een rangorde die als ondergrond kan dienen voor beleidsmatige keuzes. begrippenkader relevant specifiek toelichting Situatieve ruimtelijke beeldwaarde betekenis van het object t.a.v. ruimtelijke wandvorming in de rooilijn van de specifiek accent in het directe omgevingsbeeld pand is markant aanwezig in zijn directe omgeving waarde van het object in een groter geheel / ensemble in relatie tot meerdere gelijksoortige bijzonder waarden, inrichting / kwaliteit van de omgeving invloed van de directe omgeving is mede bepalend Architectonische beeldwaarde hoofdvorm: massa- of volumewerking van object betekenis van de contour m.b.t. het object als zodanig hoogte gevelwandvlak en bovenbelijning / bouwlagen en kapvorm kenmerkende eigenschappen van de massa-opbouw samenstelling van de hoofdvolumes: homogeen, samengesteld afstemming van het object naar relatieve omvang schaal, verhouding van de hoofdafmeting specifieke kenmerken in de vormbehandeling kantige, vloeiende, ronde vormen of vrije thematische vorm aanzichten betekenis van de gerichtheid vanaf de publieke ruimte duidelijk waarneembaar specifieke eigenschappen van de geleding belijning als (hoofd)accent van de gevelindeling gehalte van de gevelcompositie duidelijke gevelindeling en goede maatverhoudingen opmaak kenmerkend / karakteristiek materiaalgebruik / - toepassing traditioneel: baksteen gevel, gebakken pannen en houten vensters betekenis van de kleurtoon witte kozijnen, groene ramen, bruinrode baksteen, grijze dakpannen typerend kleurgebruik / variaties / nuances nadruk op detail door kleur of kleurcombinaties karakteristieke detaillering / ornamenten profilering vensters, type voeg, lijstgoot, portiek als bijzondere verrijking betekenis van de gaafheid m.b.t. de kwetsbaarheid kwetsbare authentieke detaillering en materialen Cultuurhistorische en monumentale waarde historisch stedenbouwkundige context in de oorspronkelijke rooilijn en / of structuur van de stad typerende kunsthistorische stroming of stijl in de trant van de oorspronkelijke cultuurhistorische / bouwhistorische waarden expressie van technische, typologische, innovatieve waarde authenticiteit (architectonische gaafheid) van het object beeldwaarde en / of intrinsieke waarden zijn authentiek Streekhistorische waarde voor de objectgerichte waardering, in deze fase, niet van toepassing weerspiegeling culturele, economische ontwikkeling representant architect / architectonisch oeuvre kenmerken regionale bouwwijze / -trant / ornament herinnering aan persoon / gebeurtenis / curiositeit x 1 x 2 TOTAALSCORE: relevant: als het aspect concreet in beeld is. specifiek: als er sprake is van bijzondere waarde. Bouwjaar: ca Architect: Huidige bouwtechnische toestand: Opmerkingen: datum opname: maart 2014

58

59 BIJLAGE 8

60

61 HARLINGEN BUITENGEBIED AANVULLING PLANMER

62

63 AANVULLING OP HET PLANMER HARLINGEN BUITENGEBIED CODE /

64

65 GEMEENTE HARLINGEN / AANVULLING OP HET PLANMER HARLINGEN BUITENGEBIED INHOUDSOPGAVE blz 1. INLEIDING Aanleiding voor deze aanvulling Leeswijzer 1 2. TOETINGS AAN DE NATUURBESCHERMINGSWET Gesignaleerde tekortkoming Achtergrond Alternatieven en maatregelen Maatregelen Toekomstige situatie onder de Programmatische Aanpak Stikstof Een uitvoerbaar alternatief Stikstofregeling 9 3. AANBEVELINGEN VOOR DE BESLUITVORMING Effecten op Natura 2000-gebied Ameland Werken en werkzaamheden Landschap Beschermde soorten Archeologische waarden 12 BIJLAGEN Bijlage 1 Berekening ammoniakemissie (inclusief maatregelen)

66

67 blz 1 1. INLEIDING Aanleiding voor deze aanvulling Ten behoeve van een nieuwe bestemmingsplan voor het buitengebied van de gemeente Harlingen is een planmer 1) opgesteld (15 oktober 2014). De Commissie voor de milieueffectrapportage (vanaf nu: Commissie mer) heeft op 7 januari 2015 een locatiebezoek gebracht aan het plangebied. Vervolgens heeft zij op 19 februari 2015 een toetsingsadvies uitgebracht. De Commissie signaleert bij de toetsing van het MER één tekortkoming. In het MER is namelijk niet in detail onderbouwd hoe de geboden ontwikkelingsruimte kan worden gerealiseerd zonder een aantasting van de natuurlijke kenmerken van Natura 2000-gebieden. De Commissie adviseert daarom in een aanvulling op het MER een alternatief te beschrijven waarmee aantasting van natuurlijke kenmerken en waarden van Natura 2000-gebieden met zekerheid uitgesloten kan worden. Daarnaast doet zij een aantal aanbevelingen die de gemeenteraad kan betrekken bij de besluitvorming over het bestemmingsplan. De bovenstaande opmerkingen vormen aanleiding om de milieu-informatie uit het MER op een aantal punten aan te vullen. In deze aanvulling wordt de benodigde milieu-informatie aangevuld Leeswijzer Er is voor gekozen om de aanvulling op het planmer op te nemen in een oplegnotitie. Daarmee is het duidelijker op welke punten het planmer is aangevuld en is het voor de betrokken partijen niet nodig om het MER opnieuw (integraal) door te lezen. In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de gesignaleerde tekortkoming met betrekking tot de Natuurbeschermingswet. In hoofdstuk 3 wordt kort ingegaan op de aanbevelingen voor de besluitvorming die door de Commissie zijn gedaan. 1) De afkorting mer heeft in dit geval betrekking op de procedure van milieueffectrapportage. De afkorting MER staat voor milieueffectrapport. Aanvulling op het planmer Harlingen Buitengebied Status: Definitief / Rho Adviseurs B.V.

68 blz TOETINGS AAN DE NATUURBESCHERMINGSWET Gesignaleerde tekortkoming De Commissie mer is van oordeel dat de planregel die de toename van stikstofdepositie moet voorkomen, onvoldoende concreet en objectief begrensd is. De Commissie adviseert daarom in een aanvulling op het MER een alternatief te beschrijven waarmee aantasting van natuurlijke kenmerken en waarden van Natura 2000-gebieden met zekerheid uitgesloten kan worden. Daarnaast adviseert zij een gedetailleerd inzicht te geven in een mix van maatregelen die een toename van stikstofdepositie kan voorkomen Achtergrond Als gevolg van veehouderij, verkeersbewegingen en industriële activiteit komen verschillende vermestende en verzurende stoffen in de atmosfeer, die uiteindelijk neerslaan op natuurgebieden (depositie). Bij natuurgebieden die in het kader van de Europese Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn zijn aangewezen (Natura gebieden) levert dat conflicten op met de instandhoudingsdoelstellingen van vermestings- en verzuringsgevoelige habitats zoals veengebieden, duingebieden, blauwgraslanden en zandverstuivingen. In veel van deze gebieden ligt de huidige depositie van stikstof (achtergronddepositie) namelijk al veel hoger dan de kritische depositiewaarde 2). Elke toename wordt daardoor (op basis van jurisprudentie) beschouwd als een significant negatief effect Alternatieven en maatregelen Meegenomen alternatieven In het planmer en de passende beoordeling zijn de onderstaande alternatieven en scenario s met elkaar vergeleken: Naam alternatief/scenario Referentiesituatie (huidige situatie en autonome ontwikkeling) Reëel groeiscenario (trendmatige ontwikkeling van de veehouderij) Het voornemen Toelichting De situatie waarbij er geen nieuw bestemmingsplan buitengebied wordt vastgesteld en concrete projecten binnen en buiten het plangebied onverminderd doorgang vinden. Ten aanzien van het aspect stikstofdepositie wordt geen autonome situatie doorgerekend (zie paragraaf 4.3). De trendmatige ontwikkeling van de veestapel in de komende 10 jaar (op basis van de trend in de afgelopen 10 jaar). Het bestemmingsplan wordt uitgevoerd overeenkomstig de mogelijkheden uit de nota van uitgangspunten. Daarbij worden alle bouwmogelijkheden maximaal ingevuld 2) Met kritische depositiewaarde wordt bedoeld: de grens waarboven het risico bestaat dat de kwaliteit van het habitat significant wordt aangetast als gevolg van de verzurende en / of vermestende invloed van atmosferische stikstofdepositie (Alterra, 2012). Rho Adviseurs B.V. Aanvulling op het planmer Harlingen Buitengebied Status: Definitief /

69 blz 3 Naam alternatief/scenario Geen omzetting akkerbouw naar veehouderij Minder schaalvergroting grondgebonden veehouderij Tabel 1 Alternatieven en scenario s Toelichting In dit alternatief wordt er vanuit gegaan dat akkerbouwbedrijven niet kunnen worden opgezet naar een (grondgebonden) veehouderij. Met dit alternatief wordt onderzocht welke milieueffecten aan de orde zijn, wanneer grondgebonden agrarische bedrijven in het bestemmingsplan minder ontwikkelingsmogelijkheden krijgen dan voorgenomen. Daarbij wordt uitgegaan van bouwpercelen van maximaal 1,5 hectare. Rekenresultaten In de onderstaande tabel is toename van de stikstofdepositie ten opzichte van de referentiesituatie voor de verschillende scenario s en rekenpunten de beschreven. Natura 2000-gebied depositie (in mol N/ha/jaar) Trend Maximaal (=voornemen) Geen omzetting Minder schaalvergroting A Duinen Vlieland 0,00 1,52 0,85 0,56 B Duinen Vlieland 0,01 2,35 1,36 0,87 C Duinen Terschelling 0,01 2,37 1,31 0,88 D Duinen Terschelling 0,01 2,33 1,27 0,87 E Duinen Terschelling 0,02 5,57 3,10 2,07 F Waddenzee 0,01 5,82 3,13 2,17 G Waddenzee 0,02 6,03 3,22 2,25 H Alde Feanen 0,01 4,10 2,58 1,49 I Alde Feanen 0,01 3,12 1,95 1,14 Tabel 2 Toename als gevolg van het bestemmingsplan Het voornemen (maximale invulling) De maximale invulling van de bouwmogelijkheden leidt tot een toename van de stikstofdepositie van enkele mollen op Natura 2000-gebieden in de omgeving (max. 6,02 mol N/ha/jr. op het gebied Waddenzee). Significant negatieve effecten kunnen daardoor niet uitgesloten worden. Ook bij de alternatieven blijft sprake van negatieve effecten. Trendscenario Een maximale benutting van alle bouwmogelijkheden is echter alleen in theorie aan de orde. Uit de berekening van het veel realistischer trendscenario blijkt dat de effecten op Natura 2000 in de praktijk naar verwachting zeer beperkt zullen blijven (toename van maximaal 0,02 mol N/ha/jr.). Bij een trendmatige ontwikkeling van de veestapel is en blijft de stikstofbijdrage vanuit het gebied dus zeer beperkt (<0,1%). Alternatief geen omzetting Op dit moment kan ter plaatse van een agrarisch bedrijfskavel elke vorm van grondgebonden landbouw worden uitgevoerd. Overwogen kan worden om in het bestemmingsplan een bepaling op te nemen waarmee de uitwisseling tussen akkerbouw en veeteelt niet is toegestaan. Dit voorkomt dat akkerbouwbedrijven veeteelt gaan bedrijven en daarmee stikstof gaan uitstoten. Aanvulling op het planmer Harlingen Buitengebied Status: Definitief / Rho Adviseurs B.V.

70 blz Omdat een aanzienlijk deel van de agrarisch bedrijven in de gemeente een akkerbouwbedrijf is, kan daarmee een groot deel van de (potentiële) stikstofdepositie worden voorkomen. Wel kunnen de bestaande (melk)veehouderijen nog steeds zorgen voor een toename van de stikstofdepositie. Uit stikstofberekeningen blijkt dat het alternatief geen omzetting akkerbouwbedrijven leidt tot een reductie van 36% van de potentiële stikstofdepositie. Alternatief minder schaalvergroting Een optie is om de wijzigingsbevoegdheden waarmee een uitbreiding van het bouwvlak wordt mogelijk gemaakt uit het bestemmingsplan te halen. Daardoor kunnen veehouderijen binnen het bouwvlak (zoals vastgelegd op de verbeelding) uitbreiden, maar is het niet mogelijk om door te groeien tot een bouwvlak van 3 hectare. Een dergelijke maatregel leidt tot een beperking van de (theoretische) maximale invulling van de bouwmogelijkheden. Doorrekening van het alternatief minder schaalvergroting laat zien dat de opvulling van bedrijfskavels tot 1,5 hectare nog steeds leidt tot een toename van de stikstofdepositie. De reductie van de maximale uitstoot ten opzichte van het voornemen ligt in de orde van 58%. Met het beperken van de bouwmogelijkheden tot 1,5 hectare kunnen significante negatieve effecten op Natura 2000 op planniveau dus nog niet volledig worden uitgesloten Maatregelen In het kader van het MER is voor een groot aantal maatregelen in beeld gebracht welke bijdrage deze kunnen leveren aan het beperken van de stikstofuitstoot. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen maatregelen die rechtstreeks via het bestemmingsplan worden geregeld en maatregelen die in vervolgbesluiten als de omgevingsvergunning moeten worden geconcretiseerd. Onderstaand zijn de maatregelen nogmaals aangevuld met informatie over de effectiviteit. In de bijlage is het Excel-bestand opgenomen waarmee de ammoniakemissie berekend. Mitigerende maatregelen in het bestemmingsplan Buitengebied Er kunnen verschillende maatregelen worden opgenomen in het bestemmingsplan Buitengebied om een potentiële toename van stikstofdepositie binnen Natura 2000-gebied te beperken. Grondgebondenheid Het opnemen van een norm voor de grondgebondenheid in het bestemmingsplan, zorgt ervoor dat de maximale veestapel en de maximale stikstofuitstoot, wordt begrenst door de beschikbare landbouwgrond. In Harlingen is maximaal hectare cultuurgrond beschikbaar. Er vanuit gaande dat op 1 hectare grond maximaal 3 grootvee-eenheden kunnen worden gehouden, leidt het opnemen van een strikte definitie van de grondgebondenheid tot een maximale veestapel van 4710 GVE. Dit staat gelijk aan 4710 stuks melkvee of 3700 stuks melkvee en Rho Adviseurs B.V. Aanvulling op het planmer Harlingen Buitengebied Status: Definitief /

71 blz stuks jongvee. Omdat het scenario met jongvee tot iets meer emissie (en depositie) leidt, wordt hier mee gerekend. In de onderstaande tabel wordt de ammoniakemissie bij de referentiesituatie, het voornemen en bij het scenario grondgebondenheid met elkaar vergeleken. De emissie bij grondgebondenheid blijft aanzienlijk lager. Ten opzichte van het voornemen is er sprake van een reductie van maar liefst circa 85%. Ten opzichte van de referentiesituatie blijft echter sprake van een toename. Grondgebondenheid moet daarom altijd worden gecombineerd met andere maatregelen. Referentiesituatie Trend Maximale Scenario grondgebondenheid ruimte (voor- Aantal Emis Emissie nemen) stuks vee sie- per diercategorifactor Melkvee , Jongvee , Totale ammoniakemissie kg NH 3 /jr kg NH 3 /jr kg NH 3 /jr kg NH 3 /jr Tabel 3 Ammoniakemissie bij grondgebondenheid Gebiedszonering Stikstofberekeningen laten zien, dat de afstand van de bedrijven binnen het plangebied tot Natura 2000-gebied weinig invloed heeft op de totale stikstofdepositie. Gezien de ligging van de Natura 2000 ten opzichte van het plangebied en de afstand tot deze gebieden, is een zonering van het plangebied dan ook weinig zinvol. Een verkleining van de maximale bouwmogelijkheden in een deel van het plangebied levert naar alle waarschijnlijk nog steeds de hiervoor beschreven uitkomst: een toename van de stikstofdepositie en significant negatieve effecten kunnen op planniveau niet worden uitgesloten. Deze maatregel wordt daarom niet verder beschouwd. Stimuleren van omschakeling Deze maatregel heeft een minder dwingend karakter dan het wegbestemmen van agrarische bedrijven, maar komt in feite op hetzelfde neer. Door het voor agrarische bedrijven aantrekkelijk te maken om te stoppen, komt ontwikkelingsruimte voor andere bedrijven beschikbaar. In het bestemmingsplan zijn wijzigingsbevoegdheden opgenomen zodat stoppende agrarische bedrijven kunnen omschakelen naar een woonfunctie of een niet-agrarisch bedrijf. Wel moet bij deze maatregel worden opgemerkt dat het bestemmingsplan ontwikkelingen mogelijk maakt en dat het stoppen van een agrarische bedrijven langs deze weg niet kan worden afgedwongen. Het opnemen van deze mogelijkheid kan dus niet op voorhand worden ingeboekt als stikstofreducerende maatregel. Deze maatregel wordt daarom niet verder beschouwd. Aanvulling op het planmer Harlingen Buitengebied Status: Definitief / Rho Adviseurs B.V.

72 blz Erfbeplanting Een andere mogelijkheid om op perceelsniveau maatregelen te treffen, is de toepassing van erfbeplanting rond de stallen. Met deze maatregel kan 10-15% van de ammoniakemissie worden afgevangen. Deze maatregel heeft binnen verschillende landschapstypen tevens een landschappelijke meerwaarde. De effectiviteit van deze maatregel kan echter niet wetenschappelijk worden aangetoond. Bovendien wordt niet bij elk erf gekozen voor landschappelijke inpassing door middel van een boomsingel. In sommige situaties wordt een grondwal toegepast voor landschappelijke inpassing. Deze maatregel wordt daarom niet verder beschouwd. Gebruiksregel Tot slot kan worden overwogen om in het bestemmingsplan een voorwaardelijke verplichting op te nemen, zodat een wijziging van dieraantallen, diersoorten en/of andere stalsystemen alleen is toegestaan zolang de totale stikstofdepositie niet toeneemt. Deze maatregel borgt dat op planniveau geen toename van stikstofdepositie aan de orde is. Uitvoering van de maatregel vindt plaats op projectniveau en kan worden bereikt door een combinatie van maatregelen (zie onderstaand). Maatregelen buiten het bestemmingsplan Saldering individuele bedrijven Uit de CBS-gegevens blijkt dat jaarlijks zowel binnen de gemeente Harlingen als daarbuiten een aantal agrarische bedrijven haar bedrijfsactiviteiten beëindigd. Hierdoor ontstaat stikstofsaldo waarmee elders de uitbreiding van veehouderijen kan worden mogelijk gemaakt. Vanuit de jurisprudentie is wel een aantal aandachtpunten voor externe saldering van stikstof aan de orde: - Er kan alleen worden gesaldeerd met stikstofbronnen bij die bedrijven die planologisch en milieutechnisch volledig vergund zijn. De gemeente moet de vergunde maar niet gebruikte milieuruimte van (deels) stoppende bedrijven intrekken; - Er moet binnen dezelfde Natura 2000-gebieden en habitattypen worden gesaldeerd: oftewel de verslechtering van een overbelaste habitat kan niet worden gecompenseerd met de verbetering van een andere habitat. Dit vloeit voort uit de Europese instandhoudingsdoelstellingen. Wanneer de kritische depositiewaarde nog niet wordt overschreden, zijn er uiteraard wel mogelijkheden. Emissiearme stallen melkveehouderij Hierboven is al het potentieel van het toepassen van luchtwassers beschreven. Deze maatregel is met name van toepassing op de intensieve veehouderij. Ten behoeve van de melkveehouderij is een roostervloer ontworpen waarmee een reductie van meer dan 50% ammoniakemissie kan worden gerealiseerd ten opzichte van gebruikelijke stalsystemen. Het betreft ligboxstallen met roostervloeren en een bolle rubber toplaag (staltypen A1.9 en A1.10). De ammoniakemis- Rho Adviseurs B.V. Aanvulling op het planmer Harlingen Buitengebied Status: Definitief /

73 blz 7 sie per dierplaats bedraagt 4,1 kg NH 3 in plaats van 9,5 kg NH 3. De zogenaamde Groene Vlag roostervloer is bedekt met een bolle thermoplastische rubberen toplaag, waardoor de mest en urine er snel vanaf lopen. De vloeren dragen tevens bij aan het dierenwelzijn, doordat de rubberen ondergrond goed is voor de klauwen, de elementen meeveren onder het gewicht van de dieren en het aantal glijpartijen vermindert. Figuur 1 Groene Vlag Roostervloer: emissiearm stalsysteem voor melkveehouderijen Voor alle grondgebonden landbouwbedrijven is een doorrekening gemaakt van de toepassing van dit emissiearme stalsysteem. Daarbij wordt rekening gehouden met permanent opstallen. Ten opzichte van het voornemen leidt het toepassen van emissiearme stallen tot een forse afname (zie onderstaande tabel). Ten opzichte van de refentiesituatie blijft sprake van een toename van de stikstofdepositie. Emissiearme stallen moeten daarom in combinatie met andere maatregelen worden toegepast. Referentiesituatie Trend Maximale ruimte (voornemen) Emissiearme stallen Aantal Emis- stuks vee siefac- tor Emissie per diercategorie Melkvee , Jongvee , Totale ammoniakemissie kg NH 3 /jr kg NH 3 /jr kg NH 3 /jr Tabel 4 Toepassen emissiearme stallen melkveehouderij kg NH 3 /jr Beweiding Door het toepassen van beweiding kan de ammoniakemissie worden verlaagd. Veel staltypen voor melkveehouders kennen voor volwassen melkvee een ammoniakemissie van 8,6 of 9,5 kg NH 3. Bij het toepassen van beweiding ligt de emissie in de orde van 7 kg NH 3 ; een reductie in de orde van 20%. Aanvulling op het planmer Harlingen Buitengebied Status: Definitief / Rho Adviseurs B.V.