xxxxxxx xxxxxxx Archeologisch bureauonderzoek van plangebied Stein-Schepersgats (gemeente Stein) I.M. van Wijk

Transcriptie

1 xxxxxxx xxxxxxx Archeologisch bureauonderzoek van plangebied Stein-Schepersgats (gemeente Stein) I.M. van Wijk

2 Colofon Archol rapport 135 Archeologisch bureauonderzoek van plangebied Stein-Schepersgats (gemeente Stein) Opdrachtgever: Contactpersoon opdrachtgever: Bevoegd gezag: Toetsing namens bevoegd gezag: Uitvoering: Auteur: Beeldmateriaal: Autorisatie: Opmaak: Reproductie: Vlasco bv dhr. M. Hinskens Gemeente Stein drs. F. Kortlang (ArchAeO Archeologische Advisering en Ondersteuning) drs. I.M. van Wijk (projectleider) drs. I.M. van Wijk dhr. A.Allen drs. I.M. van Wijk dhr. A. Allen Haveka, Alblasserdam ISSN Archol bv, Leiden 2010 Postbus RA Leiden t: f:

3 Stein - Schepersgats 3 Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Onderzoeksstrategie 7 3 Bureauonderzoek Landschap en bodemopbouw Geologie en geomorfologie van de gemeente Stein Opbouw geologie van het plangebied Milieuonderzoek Archeologie Gebied 8 Stein Keerend Historisch grondgebruik Verwachtingsmodel 2 4 Veldinspectie Methoden en technieken Resultaten 5 5 Conclusie en aanbevelingen Conclusie Aanbeveling 9 Literatuurlijst 20 Bijlage 1 Boorgegevens Milieuadviesbureau bv 21

4 4 Stein - Schepersgats

5 Stein - Schepersgats 5 1 Inleiding Archeologisch Onderzoek Leiden (Archol BV) heeft in opdracht van Vlasco bv een bureauonderzoek met veldtoets uitgevoerd in het plangebied Stein - Schepersgats (figuur 1). Op termijn wordt op een perceel van circa 1400 m 2 een viertal woningen met bijhorende tuinpartijen gerealiseerd. De percelen zijn momenteel in gebruik als grasland en zijn deels bebouwd. Het onderzoek is verricht door drs. I.M. van Wijk op 29 maart 2010 (tabel 1). De bouwwerkzaamheden zullen leiden tot verstoring van eventueel aanwezige archeologische resten. Het plangebied ligt volgens de archeologische beleidskaart van de gemeente Stein in een gebied met een hoge verwachting. Doel van het onderzoek is deze verwachte archeologische resten voorafgaand in kaart te brengen en daarnaast door middel van een veldtoets te bepalen op welk niveau (gemeten in cm onder maaiveld) deze resten zijn te verwachten. Op basis van de resultaten kan vervolgens een advies worden opgesteld voor een verdere omgang met archeologische waarden in het plangebied. Figuur 1 Locatie plangebied A Keerenderkerkweg Gavarellestraat Nieuwstraat Schepersgats Hoppenkampstraat Keerender Kerkweg A A Kruisstraat Hoppenkampstraat Keerender Kerkweg Van Wijk 2009.

6 6 Stein - Schepersgats Uitvoering Bureauonderzoek Maart 2010 Veldtoets 29 maart 2010 Rapportage April 2010 Tabel 1 Administratieve gegevens Opdrachtgever Bevoegd gezag Vlasco Bv, Budel Gemeente Stein Onderzoeksmeldingsnummer Vondstmeldingsnummer Locatie: Gemeente Plaats Toponiem Kaartblad Stein Stein Schepersgats 60C Coördinaatgegevens 81134/ (NW) / (NO) / (ZW) / (ZO) Geomorfologie Bodem Löss plateau op Maasterrasafzettingen (terras van Caberg I) Bergbrik grond (BLb6)

7 Stein - Schepersgats 7 2 Onderzoeksstrategie Het onderzoek bestaat uit twee delen: een beperkt bureauonderzoek en een veldtoets. Hoewel voor terreinen met een hoge verwachtingswaarde doorgaans een proefsleuvenonderzoek wordt geadviseerd is, na overleg met de opdrachtgever en het bevoegde gezag, besloten om eerst een veldtoets uit te voeren. Op de eerste plaats dient een bureaustudie plaats te vinden om een goed onderbouwd verwachtingsmodel op te stellen voor de mate van verstoring van de bodemopbouw en de daarmee samenhangende aanof afwezigheid van archeologische waarden. Aangezien de bureaustudie weliswaar sterke aanwijzingen opleverde voor verstoring van de bodem (volgens de huidige eigenaar zou bij de bouw van de loods het bebouwde en verharde gedeelte tot circa 75 cm -Mv zijn afgegraven als gevolg van een sanering en aangevuld zijn met grind) maar niet volledig uitsluitsel kon geven, is besloten een veldinspectie/toets uit te voeren om te bepalen op welk niveau de ongestoorde grond zich bevindt en of er nog archeologische waarden te verwachten zijn.

8 8 Stein - Schepersgats 3 Bureauonderzoek Het bureauonderzoek is enerzijds opgebouwd uit het beschrijven van het landschap en de bodemopbouw van de onderzoekslocatie en anderzijds uit het inventariseren van de aanwezige archeologische waarden binnen het onderzoeksgebied. Aan de hand van de verzamelde gegevens wordt een verwachtingsmodel opgesteld dat getoetst wordt tijdens de veldinspectie. 3.1 Landschap en bodemopbouw Geologie en geomorfologie van de gemeente Stein De opbouw van de ondergrond van de gemeente Stein is in hoge mate bepaald door de Maas. Deze rivier heeft in het verleden grote hoeveelheden grind aangevoerd. De Maas heeft zich in de loop van de tijd ingesneden in die grindpakketten. Door de geologische opheffing van Zuid-Limburg ontstond op deze wijze een steeds dieper en smaller dal met daarlangs een terrassenlandschap waarbij de hogere terrassen ouder zijn dan de lagere, met als jongste element de huidige dalvlakte van de Maas. Voor de archeologie van het gebied is het onderscheid belangrijk tussen de terrassen die tijdens de ijstijd gevormd en met löss bedekt zijn en de vanaf de laatste ijstijd ontstane dalvlakte van de Maas. Het landschap van de lössplateaus is grotendeels gedurende de laatste ijstijd gevormd, toen op de oude Maasterrassen een dik pakket löss is afgezet. Löss is een zeer goed gesorteerde siltige leem (75% van de korrels is 2-50 mm groot) die door de wind uit de nog niet of nauwelijks begroeide vlaktes geblazen werd die onder het terugtrekkende landijs vandaan waren gekomen. De lössafzettingen vormden als het ware een deken over het landschap waardoor de kleinere hoogteverschillen afgedekt werden. Toch moet ook het lösslandschap vroeger reliëfrijker zijn geweest dan het nu is. Een belangrijke oorzaak voor de nivellering van het landschap is dat löss erg gevoelig is voor erosie. Vooral van hellingen zal gemakkelijk materiaal verspoelen en als zogenoemd colluvium worden afgezet. Dergelijke hellingprocessen zorgen voor het opvullen van laagtes en het geleidelijk glooiender worden van steile hellingen. Wanneer de begroeiing van het gebied aangetast wordt, neemt de erosie sterk toe doordat de löss niet meer door wortels vastgehouden wordt en de regen een directe impact op de bodem krijgt. Uit vondstmateriaal afkomstig uit de colluvia blijkt dat de vorming van de colluvia in hoge mate is gerelateerd aan ontginningsfasen van de zeer vruchtbare lössplateaus door de mens. Deze ontginningen dateren uit het Neolithicum, de late ijzertijd en de Romeinse tijd, en uit de volle middeleeuwen en latere perioden. In beek- en droogdalen (zie verderop) kunnen de meters dikke colluvia archeologische vindplaatsen afdekken die daardoor goed geconserveerd, maar moeilijk of in het geheel niet aan het oppervlak traceerbaar zijn. Een laatste aspect van de lössplateaus dat in verband met de archeologische verwachtingen vermeld moet worden, heeft te maken met de waterhuishouding. Behalve door een aantal beken zoals de Ur ten zuiden van Stein, wordt de afwatering van de plateaus verzorgd door zogenaamde droogdalen. Droogdalen zijn gedurende de laatste ijstijd ontstaan toen de 2 Berendsen 1996, Bouten et al Boenigk & Hagedorn 1996.

9 Stein - Schepersgats 9 Figuur 2 Plangebied weergegeven op de geomorfologische kaart plateauterras dekzand/ löss Lösswand Rivierdalbodem Water Stein eers N m bodem nog bevroren was. Door de cycli van opwarming en bevriezing en het watertransport dat over het bevroren oppervlak moest plaatsvinden, sleten de dalen zich op een kenmerkende manier uit. Door verschillen in opwarming van beide zijden van het dal kreeg een dergelijk dal namelijk een asymmetrische vorm Opbouw geologie van het plangebied Op de geomorfologische kaart is te zien dat het terrein zich op een Plateauterras bedekt met löss (6E7) bevindt, gelegen ten zuiden van een droogdal dat oorspronkelijk op de Ur afwaterde (figuur 2). Voor deze geomorfologische eenheid geldt doorgaans dat er twee verschillende bodemtypen voorkomen: radebrik- en bergbrikgronden. Brikgronden ontstaan wanneer de kalkrijke löss als gevolg van bodemvormende processen ontkalkt. Er vindt uitspoeling van klei plaats. Deze horizont wordt de uitspoelings- of E-horizont genoemd. De uitgespoelde klei accumuleert in de zogenaamde inspoelings- of Bt-horizont. Kenmerkend voor brikgronden is de aanwezigheid van een klei-inspoelingslaag (de zogenaamde briklaag). Deze Bt-horizont (briklaag) is vaak bruinrood van kleur en compact van samenstelling. De dikte van de Bt-horizont is minimaal 15 cm, maar kan zich hebben ontwikkeld tot een dikte van meer dan 1,0 m waarbij het bovenste compacte gedeelte de Bt wordt genoemd die geleidelijk overgaat in de B-horizont. Onder de B(t)-horizont bevindt zich het onaangetaste, oorspronkelijke materiaal (moedermateriaal) dat wordt aangeduid als C- horizont. Een radebrikgrond kenmerkt zich door een intact, zoals hierboven beschreven, bodemprofiel ((figuur 3). In de meeste gevallen is er geen intact bodemprofiel meer aanwezig en zijn delen van de bodem afgeschoven door hellingerosie (colluviatie) of door verstoring als gevolg van bouwactiviteiten; we spreken dan van bergbrikgronden. 5 Berendsen 1997,

10 Ledderkenstraat 10 Stein - Schepersgats Op de kadastrale kaart van de gemeente Stein is aangegeven dat het plangebied grotendeels is overbouwd met een woonhuis en loods (figuur 4). Aan de zuidkant wordt het perceel begrensd door de tuinen van huizen gelegen aan het Schepersgats; aan de zuidwest- en oostkant door huizen en tuinen van de Kruisstraat en Schepersgats. Het terrein helt af naar het westen. Door de huidige eigenaar van het perceel is gemeld dat bij de bouw van de loods het bebouwde en verharde gedeelte tot circa 75 cm Mv (maaiveld) is afgegraven en aangevuld met grind en vervolgens afgedekt met asfalt. 3.2 Milieuonderzoek Uit het milieurapport (Milieuadviesburo bv, rapportnummer 28-SSc-vo-v1) is naar voren gekomen dat er geen directe belemmeringen zijn qua bodemgesteldheid. Uit het vooronderzoek (NEN5740) bleek dat bij de gemeente Stein geen gegevens bekend zijn van een mogelijke bodemverontreiniging of dat er bodembedreigende factoren hebben plaatsgevonden. Wel is er sprake geweest van het opbrengen van grind en asfalt aan de voorzijde van de bebouwing (zie ook hierboven en figuur 4). Ook uit het NEN5740 onderzoek is naar voren gekomen dat er in de grond minimale verontreinigingen zijn geconstateerd. Indien bovenstaande gegevens (bodemkaart, kadastrale kaart en milieukundig onderzoek) worden gecombineerd, valt af te leiden dat het plangebied zich op een lösshelling bevindt waarbij mogelijk afspoeling of afgraving heeft plaatsgevonden. Toch valt op basis van de gepresenteerde gegevens hier geen definitief uitsluitsel over te geven. Het is onzeker tot welke diepte de bovengrond is -of kan zijn- afgespoeld en of het gehele terrein aangetast is. Het blijft de vraag of er nog delen van de ondergrond intact zijn gebleven waarin zich archeologische waarden kunnen voordoen. Figuur 3 Standaard lössbodemprofiel (naar Van den Broek 1959, 10) Figuur 4 Uitsnede huidige kadastrale kaart daarop aangegeven locatie opgebracht grind en opstallen en locatie milieutechnische boringen ijzertijdvindplaats De Halstraat bandkeramiekvindplaats archeologische waarneming Gavarellestraat plangebied Keerenderkerkweg 6 Mondelinge mededeling John Jaspers, Vlasco bv.

11 Stein - Schepersgats Archeologie In en in 2009 is door Archol een grootschalige inventarisatie uitgevoerd in het kader van het opstellen van een archeologische beleidsadvieskaart. Het terrein maakt deel uit van Gebied 8 van de archeologische beleidsadvieskaart Gebied 8 Stein Keerend In dit gebied rondom de Keerenderkerkstraat zijn in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw sporen uit het grootste deel van de Nederlandse oudheid aangetroffen. Zo zijn hier een bandkeramische nederzetting, het befaamde ganggraf van Stein naamgever van de neolithische Steingroep en wettelijk beschermd monument een urnenveld uit de late bronstijd/vroege ijzertijd, resten van nederzettingen uit de late bronstijd en de ijzertijd en een Romeins en Merovingisch grafveld bekend. Vanwege de aanwezigheid van het Merovingische grafveld en de nabijheid van het tot monument verklaarde kasteel van Stein kan hier ook één van de oude kernen van Stein gezocht worden. Opnieuw geldt voor dit terrein dat grote delen al bebouwd zijn, maar er eveneens grote nog onbebouwde ruimtes (tuinen) bestaan. Bij kleinschalige bodemingrepen in de reeds bebouwde delen van het terrein wordt het toestaan van archeologische waarnemingen geadviseerd. Bij alle andere ingrepen wordt geadviseerd een IVO in de vorm van proefsleuven te laten uitvoeren. Enkele delen van het areaal zijn reeds (uitgebreid) opgegraven. 10 Hoewel soms blijkt dat er daar toch nog interessante vondsten gedaan kunnen worden, daar vroeger de sporen zelden compleet uitgegraven werden, 11 wordt voor de delen binnen de oude opgravingsputten geadviseerd geen nader onderzoek uit te voeren maar dient het wel mogelijk te zijn voor amateurarcheologen om waarnemingen te doen. De bandkeramische nederzetting aan de Keerenderkerkweg kan dankzij een goede basis aan vondst- en opgravingsgegevens redelijk goed begrensd worden. Het is echter onduidelijk in hoeverre de bepaalde clusters eigen kleinere nederzettingen vormen of toch bij de grote nederzetting horen. Deze locatie is derhalve uitermate interessant om vragen over het bandkeramische nederzettingssysteem op te lossen: bestaan er bijvoorbeeld geïsoleerde erven (waarvan huis 50 door sommige auteurs als een voorbeeld gezien wordt) of is de nederzetting gewoon veel groter dan gedacht? Op het centrale deel van het gebied bevindt zich uiteraard ook het ganggraf van de Stein-groep maar er zijn geen directe aanwijzingen voor verdere archeologica uit deze cultuurgroep om het graf. In het noorden van de opgravingslocatie Keerenderkerkweg is een urnenveld aangetroffen, waarvan enkele delen zijn opgegraven. Hieromheen zijn verschillende sporen van ijzertijdnederzettingen ontdekt, met name ten noorden van het urnenveld. Deze locatie is dus eveneens zeer geschikt om onderzoek te verrichten naar landschapsgebruik in de vroege ijzertijd. Rond de Den Hoekstraat zijn verschillende grafvondsten uit de urnenveldenperiode en de Romeinse tijd gedaan die wijzen op de aanwezigheid van één of meerdere grafvelden. Enkele aan de Lineaire Bandkeramiek toe te wijzen kuilen duiden op een mogelijk nederzettingsterrein op deze locatie. 7 Van Wijk & Van Hoof Van Wijk Modderman Modderman Vergelijk Van Wijk 2002.

12 12 Stein - Schepersgats Datering waarnemingen N paleolithicum mesolithicum neolithicum bronstijd ijzertijd Romeins middeleeuwen nieuwe tijd onbekend 0 100m Figuur 5 Archeologische waarnemingen in de omgeving van het plangebied Aan de zuidelijke rand van het gebied bevindt zich een Merovingisch rijengrafveld dat ten dele door dokter Beckers is onderzocht. 12 Daarbij zijn voor de regio unieke aanwijzingen voor een nederzetting uit de late bronstijd ontdekt Historisch grondgebruik Als laatste is ook gekeken naar aanwijzingen voor bewoningssporen uit de Nieuwe tijd binnen het plangebied. Sporen van huizen, boerderijen of andere (bij)gebouwen ontbreken echter maar zijn direct ten westen wel aanwezig geweest (zie figuur 6). Op de geraadpleegde gemeentelijke kadasterkaart uit 1832 is het perceel aangegeven als akker of grasland Verwachtingsmodel De archeologische gegevens van de bureaustudie wijzen op een plangebied zonder bekende archeologische waarnemingen maar deze zijn wel zeker te verwachten gezien de archeologische waarnemingen, bandkeramische nederzetting, in de nabijheid van het plangebied. De geologische gegevens geven in eerste instantie geen aanwijzingen voor die kunnen duiden op erosie binnen dit gebied. Op basis van het milieuonderzoek en de waarnemingen van de vorige eigenaar van het terrein is er een verwachting dat de bodemopbouw verstoord is. Indien we de gegevens combineren, komen we tot het volgende verwachtingsmodel. In het plangebied zijn hoogstwaarschijnlijk archeologische waarden te verwachten maar er is nog geen uitspraak te doen over de verwachte conservering van deze waarden. Wellicht dat de bovenkant van de bodem (waaronder de Bt-horizont en eventuele archeologische resten daarin 12 Beckers & Beckers Bron:

13 Stein - Schepersgats 13 Figuur 6 Uitsnede kadastrale kaart uit 1832 en direct daar onder) verstoord zijn door erosieve antropogene processen. Gezien de onzekerheid over de mate van de verstoring verdient dit verwachtingsmodel wel een toetsing. In overleg met opdrachtgever en bevoegd gezag is gekozen voor de meest geschikte, non-destructieve veldmethode: een visuele inspectie in combinatie met verkennende boringen: veldtoets.

14 14 Stein - Schepersgats 4 Veldinspectie 4.1 Methoden en technieken De veldtoets bestaat uit twee onderdelen: de eerste fase is een visuele inspectie van het plangebied en de directe omgeving. In de tweede fase van de veldtoets zijn drie profielgaten handmatig met de schop uitgegraven. Oorspronkelijk zou met een Edelmanboor een aantal boringen gezet worden waarbij de bodemopbouw in kaart gebracht zou worden. Aangezien het mogelijk was om handmatig profielgaten te graven is voor deze meer nauwkeurige methode gekozen. De verschillende bodemlagen zijn beter van elkaar te onderscheiden en te bepalen. Op drie locaties zijn profielgaten gegraven (zie figuur 8). Deze bevinden zich alle aan de noordkant van het plangebied, daar waar de verharding met grind is gelegen. Onder de bestaande bebouwing kan vanzelfsprekend geen profielgat gegraven of boring gezet worden. De locatie van de gaten is vooraf al bepaald doordat op deze plekken de verharding (grind en asfalt) was verwijderd. Deze gaten zijn daarna handmatig verdiept tot ongeveer 1m Mv. Er zijn dus geen boringen gezet zoals in eerste instantie was bedacht. Figuur 7 Gesteldheid terrein

15 Stein - Schepersgats Resultaten De veldtoets heeft uitgewezen dat het noordelijke, verharde, gedeelte van het plangebied vanaf de oostkant in westelijke richting afhelt. Deze helling lijkt niet aanwezig te zijn in het zuidelijke, grasland, deel van het plangebied of slechts in lichte mate. Het terrein lijkt ten opzichte van de straat (Schepersgats) een stuk lager te liggen (circa 0,5 m). De eerste visuele inspectie lijkt er daarom op de te wijzen dat het perceel inderdaad (deels) is opgehoogd. Het plangebied is ongeveer 38 m lang en circa 37 m breed. Het terrein is momenteel in gebruik als grasland, loods en parkeerplaats. In het noordelijke gedeelte van het terrein, zijn drie profielgaten gegraven: put 1 t/ m 3 (figuur 8). In alle gaten is geen onverstoord bodemprofiel waargenomen. De bodemopbouw in de profielgaten is als volgt te omschrijven: Figuur 8 Locaties profielgaten A Keerenderkerkweg Gavarellestraat Nieuwstraat Schepersgats Hoppenkampstraat Keerender Kerkweg A A Kruisstraat Hoppenkampstraat Keerender Kerkweg

16 16 Stein - Schepersgats Profielgat 1: 0-35 cm bouwvoor cm verspoelde löss (colluvium?) cm B-horizont Bijzonderheden: bandkeramische aardewerken potscherf aangetroffen in de bovenkant van de verstoorde grond alsmede in profiel en vlak een bandkeramisch paalspoor herkend (zie figuur 9) Figuur 9 Profielgat 1 met daarop aangegeven het bandkeramische paalspoor Profielgat 2: 0-40 cm bouwvoor cm opgebracht materiaal (zand/löss) cm B-horizont Figuur 10 Profielgat 2

17 Stein - Schepersgats 17 Profielgat 3: 0-35 cm bouwvoor cm B-horizont De bouwvoor bestaat uit een pakket grind dat is afgedekt met asfalt van circa 40 cm. De bodemopbouw lijkt in de twee noordelijke profielgaten nauwelijks verstoord te zijn. Hoewel geen duidelijke Bt-horizont is aangetroffen mag verondersteld worden dat de aangesneden bodemlaag tot de B-horizont behoort. Het bovenste gedeelte van de Bt-horizont ontbreekt waarschijnlijk door verspoeling (colluviatie) of afgraving van de bovengrond. Ondanks deze verstoring zijn archeologische resten naar verhouding goed bewaard gebleven: de bandkeramische scherf was in goede staat (hoewel gefragmenteerd) en ook het paalspoor (50 cm diep) was duidelijk zichtbaar. De archeologische conservering is dus redelijk te noemen op basis van de profielgaten 1 en 3. Figuur 11 Profielgat 3

18 18 Stein - Schepersgats Profielgat 2 laat echter een ander beeld zien. Duidelijk is dat hier sprake is van een meer verstoord bodemprofiel. De door de eigenaar genoemde gravingen zullen hier deels oorzaak aan zijn geweest. De melding gaat uit van een verstoring van circa 75 cm. Indien het opgebrachte grind die thans de bouwvoor vormt hierbij opgeteld wordt, komt dit overeen met de waarneming zoals deze tijdens de veldtoets is gedaan. Het was echter niet vast te stellen wat de begrenzing van deze afgraving is. Indien we van de mededeling van de eigenaar moeten uitgaan zou het afgraven van de grond alleen onder de huidige bebouwing moeten zijn gebeurd. Het overige deel van het plangebied zou dan gevrijwaard zijn van afgraving. Deze verwachting lijkt gesteund te worden door de boorprofielen van het milieutechnisch onderzoek waar in de boorstaten (boring 1 en 7) een redelijk onverstoord bodemprofiel uit is te reconstrueren (bijlage 1) en slechts de bovenste cm Mv zijn verstoord. Figuur 12 Bandkeramische scherf (vondstnummer 1)

19 Stein - Schepersgats 19 5 Conclusie en aanbevelingen De verwachting van het bureauonderzoek was dat er archeologische waarden binnen het plangebied aanwezig kunnen zijn maar dat door een recente afgraving mogelijk deze waarden zijn verstoord. Tijdens onderhavig onderzoek is deze verwachting getoetst en bevestigd door middel van een veldtoets. Het plangebied is inderdaad grotendeels door erosie aangetast, wat een kleine verstoring van de bodem tot heeft veroorzaakt. Deze is echter gering waardoor archeologische waarden nog steeds zijn te verwachten binnen het plangebied; deze zijn zelfs aangetoond in profielgat 1. Wel is de verwachting dat onder de huidige bebouwing de grond tot op een dieper niveau verstoord zal zijn (circa 75 cm Mv). Deze verstoring is zodanig dat archeologische waarden niet of nauwelijks aanwezig meer zullen zijn. Paalsporen zijn niet meer aanwezig en alleen de onderkant van (diepe) kuilsporen zoals bandkeramische langskuilen kunnen waarschijnlijk nog worden aangetroffen. Echter de omvang van de verstoring is geenszins bekend. Op basis van de veldtoets en milieutechnisch booronderzoek zou deze verstoring zich maximaal tot de huidige bebouwing beperken. Wellicht dat deze zelfs nog kleiner is maar deze bewering kan niet gestaafd worden tijdens de veldtoets. 5.1 Conclusie Op basis van het bureauonderzoek en de veldtoets kan geconcludeerd worden dat in ieder geval een groot deel van het plangebied niet of nauwelijks aangetast lijkt te zijn door bodemverstorende activiteiten. De archeologische verwachting blijft voor deze delen hoog. Onder de huidige bebouwing is de verwachting naar beneden bijgesteld en vooralsnog laag. 5.2 Aanbeveling Aangezien voor een deel van het plangebied geen duidelijke verwachting uitgesproken kan worden omdat de bodemgesteldheid onder de bebouwing niet getoetst kan worden wordt het volgende advies gegeven: Naar onze mening dienen de graafwerkzaamheden ten behoeve van de nieuwbouw archeologisch begeleid te worden indien deze reiken tot in de vaste, ongestoorde grond. Dit is een archeologische begeleiding volgens het protocol Opgraven (KNA 3.1). Daartoe dient wel een Programma van Eisen opgesteld te worden en dient de begeleiding op een praktische wijze ingestoken te moeten worden. Archeologische waarden die tijdens de graafwerkzaamheden worden aangetroffen, zullen gelijk worden opgegraven waarna er geen restricties meer ten aanzien van de bouwwerkzaamheden gelden. Er dient in de planning van de bouwwerkzaamheden wel ruimte en tijd vrijgemaakt te worden om archeologische waarden op een afdoende manier te kunnen bergen. Wat betreft het grasland aan de zuidzijde van het perceel: aangegeven is dat daar geen graafwerkzaamheden worden uitgevoerd. Dit dient ook na de bouwwerkzaamheden te worden nageleefd. Vijvers, etc mogen niet dieper dan 40 cm Mv te worden uitgegraven.

20 20 Stein - Schepersgats Literatuurlijst Berendsen, H.J.A., 1996: De vorming van het land: inleiding in de geologie en de geomorfologie, Assen. Berendsen, H.J.A., 1997: Landschappelijk Nederland: de fysisch-geografische regio s, Assen. Boenigk, W. en E.-M. Hagedorn, 1996: Das Profil FR125: holozäne Sedimente im Elsbachtal und ihre Schwermetallgehalte, in: (red.), Archäeologie im Rheinland 1996), Bouten, W., G. van Eijsden, A.C. Imeson, F.J.P.M. Kwaad, H.J. Mücher en A. Tiktak, 1985: Ontstaan en erosie van de lössleemgronden in Zuid- Limburg, K.N.A.G. geografisch tijdschrift 19, Modderman, P.J.R., 1970: Linearbandkeramik aus Elsloo und Stein, Leiden (Analecta Praehistorica Leidensia 3). Vleeshouwer, J.J. & J.H. Damoiseaux, 1990: Bodemkaart van Nederland 1: Toelichting bij kaartblad West en Oost Maastricht Heerlen, Wageningen. Wijk, I.M. van, 2002: Elsloo revisited: een archeologische begeleiding in de bandkeramische nederzetting van Elsloo, Archol-rapport 22. Leiden. Wijk, I.M. van & L.G.L. van Hoof, 2005: Stein, een gemeente vol oudheden: Een archeologische beleidskaart voor de gemeente Stein, Archol-rapport 29. Wijk, I.M. van, 2009: Stein, een gemeente vol oudheden: Archeologische beleidskaart 2009, Archol-rapport 122. Leiden.

21 Bijlage 1 Boorgegevens Milieuadviesbureau bv Stein - Schepersgats 21

22 22 Stein - Schepersgats