DOOR de kranten hebben onze lezers voorzeker al iets vernomen

Transcriptie

1 Kapucijnen uit Enschedé DOOR de kranten hebben onze lezers voorzeker al iets vernomen over het nieuwe klooster, dat onze Orde spoedig te Enschedé hoopt te stichten. Sedert den grooten brand van 1862 heeft deze fabrieksstad een ongehoorde uitbreiding nomen; thans woont er een arbeidersbevolking, waaronder onze Paters een terrein voor hun apostolaat hopen te vinden. Gelijk in alle fabriekssteden, is er daar zedelijke ellende en geestelijke nood, dien Franciscus' kinderen gaarne zullen trachten te lenigen. Doch ook in de omgeving hoopt men een vruchtbaar arbeidsveld te vinden. Als men van Enschedé hoort, denkt men onwillekeurig aan den vermaarden P. Servatius (+ 1930), die daar geboren was en zich zoo'n gunstigen naam op het tooneel en in de drankweer heeft weten te verwerven. M aar andere herinneringen ook zijn er voor onze Orde aan die stad verbonden, herinneringen die we hier in korte woorden willen aanhalen. Vooreerst weten we, dat in de eerste helft der 17e eeuw de PP. W inocus van S.-Winoksbergen en vooral Bonaventura van Oldenzaal dat gewest met veel vrucht bereisd en bewerkt hebben. Hun uitgangspunt was Almeloo, waar ze in een nonnenklooster vasten voet hadden weten te vatten. De geschiedenis dier statie is genoeg bekend en hier willen we daar niet verder op ingaan. Maar als men nu leest dat P. Bonaventura in 1634 tot vier of vijf uren ver de Katholieken en verdwaalden ging opzoeken 1 ), dan heeft men alle reden om te vermoeden, dat hij meer dan eens ook te Enschedé moet gekomen zijn. En we weten daarenboven dat een Jezuïet, om dienzelfden tijd, regelmatig de stad bezocht2). W e ') Zondagsblad , Dl. XIII. blz ») Areblef van Utreebt. 1879, Dl. VU, blz

2 KAPUCIJNEN UIT ENSCHEDÉ 311 kennen nog een verzoekschrift van 1657 ten gunste van den Katholieken eeredienst in T w ente8), waaronder 22 handteekeningen uit Enschedé voorkomen een klaar bewijs, dat men in die stad het voorvaderlijk geloof wilde trouw blijven! Het is vast en zeker, dat ook Duitsche Kapucijnen bij gelegenheid in de 17e eeuw te Enschedé zullen gekomen zijn. W e weten immers dat ze een tijdlang missieposten bedienden te Zwolle en te Deventer. Op hun reizen nu naar hun missieveld en terug naar hun provincie, hadden ze natuurlijk hier en daar standplaatsen, waar ze vernachten konden en waar ze tevens bij gelegenheid ook aan apostolaat zullen gedaan hebben. En dat Enschedé één dier standplaatsen was, is wel waarschijnlijk, als men ziet dat de Duitsche Paters in de stad ook roepingen tot de Orde opdeden. Hier zien we dus hetzelfde verschijnsel, dat we eveneens te Roermond en te Nijmegen bestatigd hebben 4), dat in dit grensgebied nl. de Duitsche kloosterlingen even goed en zelfs beter bekend stonden dan die uit Vlaanderen. Zooverre we weten, leverde de stad geen enkelen novice voor dit laatste gebied, maar wel verschillende voor de Keulsche Provincie. Ook uit den omtrek kwamen er. Zoo kennen we een P. Basilius (+ Rijnberk 1672) 6) en een Br. Fidelis ( + Riithen 1701)6), beiden uit dezelfde stad als onze P. Bonaventura: uit Oldenzaal. Uit Hengeloo hebben we een Br. Soter, overleden te Kaiserswerth in ). En uit Enschedé zelf vinden we er vier of vijf. W e zeggen vier of vijf, omdat het ons voorkomt dat één van de reeks bij verwarring tot twee verschillende personages uitgegroeid is, nl. Karei van Enschedé. Moesten we P. Arsenius Jacobs gelooven 8), dan zouden er twee Kapucijnen van dien naam geweest zijn, een student en een leekebroeder; de één zou in de Orde aangenomen zijn op 10 Oct. 1628, de andere op 18 Oct. 1626; en beiden zouden te Trier gestorven zijn, op twee dagen afstands van *) Ibjd., Dl. III, blz *) Franc. Leven. 1934, Dl. XVII. blz , mrovtnz *) P. ARSENIUS JACOBS, Totenbucb der R betn.-w estf----- Kap rp blz. 299, Limburg, ) Ibld., blz T) Ibld., blz. 141.») Ibid., blz. 109 en

3 312 KAPUCIJNEN UIT ENSCHEDÉ elkaar: den 14 en den 16 April W e zullen hier wel eenvoudig een dubbelbericht hebben, zooals er in gemeld werk nog méér voorkomen. Uit Enschedé stamt nog een provinciaal: P. Comelis, waar» over straks; ook een student, Fr. Salentin, overleden te Mainz in 1689 e) en eindelijk een leekebroeder, Paulus, wiens sterfjaar onzeker is, doch die binnenkwam in Deze is de eenige wiens familienaam bekend staat: H. Hormulleio). Het is wel jammer dat we ook voor de overigen niet beter ingelicht zijn... W e noemden daar juist een Duitschen Provinciaal, uit Enschedé afkomstig. Weinigen weten misschien dat onze Duitsche medebroeders, vóór de Fransche Omwenteling, niet minder dan vier Hcllandsche Provinciaals gehad hebben, waaronder één dan nog herhaaldelijk herkozen werd. W e bedoelen vooreerst Reginald van Groningen, die in functie was van 1664 tot aan de splitsing der Provincie in 1666 en die naderhand nog tweemaal herkozen werd (1674 '77 en 1680 '82). Hij stierf te Munster in Vroeger hebben wij hier al iets over hem verteld **) en ons Provinciaal Archief te Antwerpen bevat nog een paar andere dingen over hem (I. 4914bis en 5106). Het was een ijverig mensch, die hervormen wilde waar hij misbruiken en mistoestanden meende te zien 12). Te recht heeft men geschreven 18), dat het een geleerd en godvruchtig man was, die herhaaldelijk de bediening van lector waargenomen heeft: aldus heeft hij groote mannen en lectoren en bekende predikanten aan de Orde geschonken. Bovenal was hij echter een groot ijveraar voor tucht en armoede. Dezelfde bedieningen van lector en later van Provinciaal vervulde P. Heliodoor van Utrecht. Doch uit nederigheid legde deze vrijwillig zijn ambt neder in Hij stierf te Keulen in ). Uit Kerkrade stamde P. Palmatius, provinciaal van Keulen in Hij was het, die met zijn definitorium officieel het nieuwe klooster te W ittem aanvaardde, op 16 Mei Hij stierf te ) Ibid., blz "») Ibld.. blz «) Franc. Leven. 1934, D l. X V II. blz **) P. ARSEN IU S JACOBS, Loc. C it., blz. 69 : ID E M, D ie Rbeinisehen Kapuzlner, blz Münster i. W., 1933.») AnoL Ord. Min. Cap , D l. X V II. blz. 62. <«) Ibid. ; P. A RSEN IU S JA COBS. Totenbucb, blz. 286.

4 KAPUCIJNEN UIT ENSCHEDÉ 313 Düsseldorf in B). Men vergeve ons die kleine uitweiding, waardoor we uit Enschedé weggedwaald zijn. Nu komen we er terug, om een laatste woord te zeggen nopens den roemvollen P. Comelis. De Rijnprovincie werd ingericht door leden der Belgische en der Vlaamsche Provincie. Velen hebben daar met vrucht gearbeid. In den beginne werd ze door generale Commissarissen bestuurd, waaronder Cypriaan Crousers uit Antwerpen een eereplaats inneemt. Toen het begonnen werk duurzaam bleek, verkreeg men het recht om eigen oversten te kiezen, in afwachting dat het gebied in 1668 in een Keulsche en een Rijnprovincie zou gesplitst worden. Vóór de verdeeling, we hebben het gezegd, was de laatste Provinciaal Heliodoor van Utrecht; doch ook de eerste was een geboren Hollander, onze Cornelis van Enschedé. In de Orde werd hij opgenomen den 29 Juni 1614 en te Bonn stierf hij op 30 Januari ). In het kapittel van 1626 werd hij in het vierde scrutinium tot Provinciaal verkozen; en tot definitoren kreeg hij Gregorius van Amersfoort, Bartholomaeus van Weme, Bonaventura van Wurzburg (in België geprofest) en Marcus van leper. Nopens zijn driejarig bestuur, zijn we goed ingelicht17); we weten dat hij veel gewerkt heeft tot uitbreiding der jeugdige provincie. Door zijn zorgen werden er onder zijn triënnaat nieuwe stichtingen begonnen te Koblenz, Koesfeld, Linz am Rhein, Neustadt, Frankfurt, Heidelberg en elders, zonder nog te spreken van reeds vroeger begonnen kloosters, die hij met ijver liet voortbouwen. Voor zijn kerken wist hij in 1628 o.a. uit Trier relikwieën te verkrijgen, gelijk we uit een stuk van zijn tijdgenoot en begiftiger kanunnik A. Wehrus vernemen is). Bij zijn werking naar buiten, verwaarloosde hij ondertusschen nooit ook innerlijk voor tucht en onderlinge liefde te ijveren. Hij bestuurde in vrede en eendracht, heeft men geschreven19); onder zijn driejarig bestuur vindt men nergens melding van eenig ) P. A. JACOBS, Totenbucb, blz. 343 ; Neerl. Franc., 1923, D l. V I, blx. 26, noot 25. " ) P. A. JACOBS, Totenbucb, blz. 34.,T) F. H IERO T H EU S CONFLUENTIN US, Provincia Rhenana, blz , Heidelbergae, '*} Rljsel, Archives Départ, du Nord, Fonds religieux. Capucins. Quelques dossiers de cumulus ( ). ' ) Anal. Ord. Min. Cap., Loc. C it.. blz

5 314 RONDOM DE proces of van wrijving onder de verschillende nationaliteiten. W ant de Provincie telde toen Hoog- en Nederduitschers, Westfalen, Franschen, Engelschen, Ieren, Hollanders, Friezen, Saksers, mannen uit Trier en Frankenland zoo somt ze onze zegsman op, en dan vergeet hij nog Luikenaars, Vlamingen en W alen! en toch schenen allen één hart en één ziel te bezitten. Om aldus den vrede te bewaren, was P. Cornelis van Enschedé gewoon, tijdens de visitaties, gedurig het woord van den Apostel te herhalen: Ik smeek u... dat gij wandelt der roeping waardig, waarmee gij geroepen zijt, met alle nederigheid en zachtmoedigheid en lankmoedigheid, elkander in liefde verdragend en u beijverend om de eenheid des geestes te bewaren, in den band van vrede20)." Geen schooner voorbeeld kunnen we dus voor eventueele nieuwe Kapucijnen uit Enschedé verlangen, dan dien beroemden en deugdzamen voorganger. P. H IL D E B R A N D *>) Eph. IV,