NEDERLANDSE VERENIGING VOOR HERPETOLOGIE EN TERRARIUMKUNDE. Jaargang 63 juli-augustus

Transcriptie

1 Lacerta NEDERLANDSE VERENIGING VOOR HERPETOLOGIE EN TERRARIUMKUNDE Jaargang 63 juli-augustus

2 Lacerta NEDERLANDSE VERENIGING VOOR HERPETOLOGIE EN TERRARIUMKUNDE 2005 NVHT Lacerta ISSN Uitgever: Nederlandse Vereniging voor Herpetologie en Terrariumkunde Lacerta, KvK Utrecht nr Hoofdredacteur: J.W.L. Smits Redactieadres: Sint Franciscusweg 34, 6417 BD Heerlen Internet: Redactie: J.W.L. Smits, J.P. ter Borg Opmaak: J.W.L. Smits Redactieraad: J.P. ter Borg, T.M. Brunt, E. van Gelderop, T. Groot, F. Fleminks, M.L. Kik, H. Veldkamp, H. Vos, R. Zaremba Ereleden: E.F. Elzenga, B. Kruyntjens, A. Zuiderwijk, P. Zwart Lacerta Lacerta is de tweemaandelijkse publicatie van de Nederlandse Vereniging voor Herpetologie en Terrariumkunde (NVHT) Lacerta. De vereniging heeft ongeveer 1600 leden, waarvan ruim 150 in het buitenland. Voor plaatsing komen in aanmerking Nederlandstalige artikelen over reptielen, amfibieën, geleedpotigen, terrariumtechniek en terrariumplanten. Gedegen artikelen over voortplanting, gedrag en/ of ecologie, geschreven voor een breed publiek, worden met prioriteit behandeld. Originele bijdragen genieten de voorkeur, maar onder bepaalde omstandigheden komen ook eerder gepubliceerde artikelen (bijvoorbeeld vertalingen uit een vreemde taal) en/of illustraties voor publicatie in aanmerking, mits schriftelijke toestemming van de copyrighthouder kan worden overgelegd. Lacerta heeft geen winstoogmerk. Medewerkers en auteurs ontvangen geen honorarium. Auteurs van wie bijdragen van in totaal twintig pagina s (inclusief illustraties) in Lacerta geplaatst worden, hebben in het daaropvolgende jaar recht op een gratis abonnement. Het is niet noodzakelijk dat deze twintig bladzijden in één jaargang geplaatst zijn. Auteurs ontvangen daarnaast drie presentexemplaren van de aflevering waarin hun bijdrage is geplaatst. Overname van artikelen, of delen daarvan, alléén na schriftelijke toestemming van de uitgever (vertegenwoordigd door de hoofdredacteur). Lidmaatschap en abonnement Bij lidmaatschap van de vereniging zijn abonnementen op het tweemaandelijkse tijdschrift Lacerta en het mededelingenblad lacertactueel (11 afleveringen per jaargang) inbegrepen. Verenigingsjaar en jaargang lopen sinds 2002 van januari tot december. De contributie voor 2004 bedraagt voor Nederland: 32,25 (bij machtiging 30,75), België 33,75, overige landen van Europa 46,25, rest van de wereld 56,25. Daarnaast kent de vereniging nog het gezinslidmaatschap, zonder tijdschrift ( 10,75) en het jeugdlidmaatschap ( 27,25, bij machtiging 25,75). Adreswijziging, aanmelding of opzegging (dit laatste vóór 1 december) schriftelijk bij de ledenadministratie: P. de Koning, Nasahof 19, 3402 ZV IJsselstein. Aanwijzingen voor auteurs zijn te vinden op of kunnen worden aangevraagd bij de redactie. Lacerta Lacerta is the bi-monthly journal of the Dutch Society for Herpetology and Herpetoculture NVHT Lacerta The society has approxi mately 1600 members, of which over 150 reside outside the Netherlands. Articles considered for publication concern reptiles, amphi bians, arthropods, terrarium techniques and terrarium plants. Thorough papers addressing captive propagation, behaviour and/or eco logy, written for a broad audience, are treated with priority. Original submissions are preferred, but under certain conditions artwork and papers that have been published elsewhere (e.g. translations of papers previously published in a foreign language) may be consi dered for publication, provided written permission of the copyright holder is supplied with the submission. Lacerta is a non-profit organisation. Neither authors nor editors receive a honorarium, however once the number of published pages (inclu ding artwork) by an author exceeds 20, the author is eligable for a free subscription to the subsequent volume (6 issues). It is not neces sary that these 20 pages are published in the same volume. Authors furthermore receive three complimentary copies of the issue in which their articles have been published. Reproduction of articles published in Lacerta, or parts thereof, is only permitted after written consent of the Publisher (represen ted by the editor) has been obtained. Membership and subscription Membership of the Society includes a subscription to Lacerta and the newsletter lacertactueel (eleven issues per volume). Membership dues for 2004 are for the Netherlands 32.25, for Belgium 33.75, for Europe 46.25, for the rest of the world Registration, change of address and cancellation (the latter before December 1st) should be sent in writing to the Membership Secretary: P. van Beest Jutphasestraatweg BM Nieuwegein the Netherlands. Instructions for authors can be obtained from the editor and are also available at Druk: Drukkerij Van der Meer, Oosterwolde (Fr.)

3 I n h o u d s o p g a v e Jaargang 63, nummer 3: mei/juni 2005 Omslag: Bothriopsis bilineatus bilineatus In deze uitgave hervatten we, na een lange onderbreking, de serie De Slangen van de Guyana s. Hoewel Bothriopsis bilineatus in deze achtste aflevering nog niet aan bod komt, vonden we dit indringende portret de meest geschikte foto om de hervatting van de serie luister bij te zetten. De slangen van de Guyana s Hugo Claessen 136 Deze artikelenserie is voor een groot deel gebaseerd op het onderzoekswerk dat Bert Abuys met tussenpozen in de jaren 1959 tot en met 1975 in Suriname heeft verricht. Deel VII van de serie verscheen in Lacerta 6 van de 61e jaargang. Anolis argenteolus Een Cubaanse rots anolis in het terrarium Denny Lambrechts 152 Een 3,5 jaar geleden van een Duitse kweker aangeschaft halfwas koppel Anolis argenteolus bleek een zeer goede aanschaf vanwege het zeer interessante gedrag en de gemakkelijke voortplanting. Herpetologische en andere interessante waarnemingen in Turkije Martin Edelman, Ronald Frank 166 Dit artikel geeft een beknopte beschrijving van waargenomen reptielen, amfibieën, schorpioenen, duizendpoten en spinnen tijdens een korte vakantie in Turkije (Kiris, ten zuiden van Kemer op ongeveer 50 km afstand van Antalya) in mei Boekbespreking: The Green Tree Python and Emerald Tree Boa A.A. Verveen 173 Een boek over de groene boompython en de groene hondskopboa, waarvan één der auteurs voor veel trouwe Lacertaleden geen onbekende zal zijn, wordt door Bert Verveen uitgebreid op zijn mérites beoordeeld. 135

4 Hugo Claessen A. Sterckstraat 18 B-2600 Berchem (België) Foto s Bert Abuys (tenzij anders aangegeven) 136

5 De Slangen van de Guyana s Deel VIII 137

6 Het werk van Bert Abuys is onlangs ook in boekvorm verschenen (A. Abuys, De slangen van Suriname en de andere Guyana s. Gopher Publishers, Groningen), maar daarnaast zal in de nabije toekomst een geheel bijgewerkte Engelstalige versie verschijnen, waarvan we u uiteraard op de hoogte zullen houden. Siphlophis cervinus (Laurenti, 1768) Nederlands: Zwartwit gebande boomslang of Roodrug boomslang. Engels: Checkerbelly. Brazilië: dorminhoca. Synoniemen: Coronella cervina Laurenti, Coluber audax Daudin, Coluber (Natrix) Maximiliani Merrem, Lycognathus scolopax Duméril, Bibron & Duméril, Clelia euprepa Griffin, Drepanodon attenuatus Barbour & Noble, Siphlophis cervinus Hoge. Beschrijving: De kop gaat met een duidelijk zichtbare versmalling over in de slanke nek. De ogen zijn groot en hebben verticale ovale pupillen (spleetpupillen). Het lichaam is lang en slank met gladde schubben. De staart is lang en dun. Maximumlengte: ongeveer 1,30 m. De laatste twee tanden in de bovenkaak zijn vergroot en door een opening gescheiden van de rest. Kleur: De kopschilden zijn bruin met een lichte kern en hebben een dunne lichte rand. Het totaal kleurbeeld van de kop is bruinachtig. De romp is zwart met witte of geelachtige dwarsstrepen of vlekken. De buik is wit tot geelachtig met grijszwarte dwarsbanden of vlekken. Ook bij deze Siphlophis cervinus 138

7 Siphlophis cervinus soort zijn kleurvariëteiten mogelijk. In de lectuur (J.R. Dixon en M. Emsley) vinden we dorsaal de kleurcombinatie zwart en rood in plaats van zwart en wit. Een dia van dr. M.S. Hoogmoed toont een Siphlophis cervinus met een onregelmatige roodachtige vertebrale streep over het gehele lichaam, terwijl de flanken (laterale gedeelten) weer gewoon de zwarte en witte of zwarte en gele banden en vlekken hebben. Biotoop: Regen- (of hoog-)bos en savannebossen. Ze zijn arboreaal en nachtactief. Verspreidingsgebied: Noordwest en centraal Zuid Amerika en Trinidad. Vindplaatsen in Suriname: afslag Goliatberg, omgeving Brownsweg. Voeding: Kikkers, hagedissen. Voortplanting: Ovipaar, tot ongeveer twaalf stuks. Spilotes pullatus (Linnaeus, 1758) Suriname: Sapakarasneki. Nederlands: Kippenslang. Engels: Yellow rat snake. Brazilië: cobra-tigre. Synoniemen: Spilotes pullatus pullatus (Linnaeus), Coluber pullatus Linnaeus, Coluber variabilis Merrem, Coluber plutonius Daudin, Coluber Caninana Merrem, Spilotes pullatus Wagler, Spilotes megalolepis Günther, Spilotes pullatus Boulenger, Spilotes salvini Günther, Spilotes pullatus var. ater Sternfeld, Spilotes pullatus pullatus Peters & Orejas-Miranda. Beschrijving: Ze wordt tot maximum 3 m lang en is vrij agressief. Indien een kippenslang bedreigd wordt, laat ze haar staart trillen tussen de droge bladeren op de grond om alzo haar belagers te alarmeren. Ze plat zich zijdelings af om groter te tonen maar zal toch de vlucht kiezen indien dit mogelijk is. De kop gaat geleidelijk over in het lichaam. De ogen hebben ronde pupillen. Het zijn forse (grote) slangen, de flanken zijn ietwat afgeplat. Ze hebben een even aantal rijen rugschubben, net als het genus Chironius. Dit is een uniek kenmerk, daar alle andere genera een vertebrale schubbenrij hebben. Haar naam (kippenslang) heeft deze slang te wijten aan haar rooftochten in bepaalde streken van Zuid- Amerika, waar zij bij de boerderijen jonge kippen en kuikens en andere hoenderachtigen overvalt en verzwelgt. Bij verstoring of gevaar richt zij het bovenlichaam op, waarbij de staart heftig trilt en de keelhuid verticaal wordt uitgezet. In zijaanzicht heeft die keeluitzetting een omvang 139

8 Spilotes pullatus pullatus 140 die tweemaal zo groot is als de lichaamsomvang. Grote prooien worden gewurgd, maar kleine prooien worden levend naar binnen gewerkt. Vermoedelijk zal zo n kleine prooi door het kauwen van de slang al wel dood zijn voordat zij daadwerkelijk door het keelgat verdwijnt. Kleur: Deze niet giftige slang is vanwege haar mooie tekening, gele vlekken op zwarte ondergrond, een gemakkelijk waarneembare slang. Over het algemeen om en om zwart en geel in schuine, streepachtige vlekken. Buiten Suriname komen exemplaren voor die overwegend geel zijn. De buik is voornamelijk geel met verspreid wat zwarte dwarsstrepen, terwijl de onderkant van de staart paarsachtig is, zo nu en dan onderbroken door een gele band. De bovenkant van de kop is volledig zwart tot blauwzwart terwijl de bovenen onderlipschilden geel en zwart gevlekt zijn. De jongen hebben een smalle gele nekband. Biotoop: Ze leeft in de kustbossen, al of niet mangrove, en zwemt ook uitstekend. Het zijn arboreale slangen, die overdag op prooi jagen in droge, struik- en bosrijke gebieden, vaak in de buurt van boerderijen in de randgebieden van de bewoonde wereld. Verspreiding: Z-Mexico, Belize, Guatemala, El Salvador, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panama, Trinidad, Tobago, Colombia, Venezuela, Brazilië (Rio Grande do Sul), Ecuador, Argentinië (Misiones, Chaco, Formosa, Salta), Bolivia, Guyana, Suriname, Frans Guyana. Vindplaatsen in Suriname: bosbivak Zanderij (langs de kale en droge spoorbaan), langs de Affobakkaweg even voorbij Kraka, omgeving Powakka, Omgeving Nickerie, 5.6 km voorbij de Saramacca-brug (richting Bitagron), Mana (Frans Guyana). Voeding: Kuikens van kippen en hoenders, vogels, eieren, ratten en muizen, hagedissen en zelfs slangen, maar ook andere kleine zoogdieren (o.a. vleermuizen). Voortplanting: Ovipaar, de vrouwtjes leggen 8-18 eieren. Tachymenis surinamensis Dunn, 1922 Synoniem: Philodryas elegans. Beschrijving: Deze slang wordt maximaal 60 cm lang. Ze komt voor tot op 3500 m. hoogte. Het is een hagedisseneter.

9 Verspreiding: Suriname (Volgens A. Abuys niet bekend uit Suriname). Taeniophallus nicagus Myers & Cadle, 1994 Synoniem: Lygophis nicagus Cope Verspreiding: Suriname, Brazilië, Frans Guyana (Volgens A. Abuys niet bekend uit Suriname). Tantilla melanocephala (Linnaeus, 1758) Nederlands: Kleine zwartkopslang. Engels: Pink-headed snake or Black-headed snake. Brazilië: cobra da terra. Synoniemen: Tantilla melanocephala melanocephala, Coluber melanocephalus Linnaeus, Natrix melanocephalus Merrem, Elaps melanocephalus Wagler, Duberria melanocephala Fitzinger, Lycodon melanocephalum Boie, Cloelia melanocephala Wagler, Calamaria melanocephala Schlegel, Homalocranium melanocephalum Duméril, Bibron & Duméril, Tantilla melanocephala Cope, Elapomorphus mexicanus Günther, Tantilla armillata Cope, Homalocranium melanocephalum var. fuscum Bocourt, Tantilla pallida Cope, Homalocranion melanocephalus Velasco, Pogonaspis ruficeps Cope, Homalocranium armillatum Günther, Homalocranium melanocephalum var. fraseri Günther, Homalocranium melanocephalum var. melanocephalum Günther, Homalocranium melanocephalum var. pernambucense Günther, Homalocranium mexicanum Günther, Homalocranium fuscum Boulenger, Homalocranium ruficeps Boulenger, Homalocranium longifrontale Boulenger, Homalocranium hoffmanni Werner, Elapomorphus nuchalis Barbour, Tantilla longifrontale Ruthven, Tantilla longifrontalis Amaral, Tantilla fusca Amaral, Tantilla ruficeps Amaral, Tantilla mexicana Smith, Tantilla melanocephalus Shreve, Tantilla melanocephalum Whekind, Tantilla melanocephala melanocephala 141

10 Thamnodynastes pallidus 142 Tantilla fraseri Peters, Tantilla melanocephala melanocephala Peters. Beschrijving: Maximumlengte: ongeveer 50 cm. De twee vergrote achterste tanden in de bovenkaak zijn voorzien van groeven en door een tussenruimte gescheiden van de andere. De kop is klein met een stompe snuit. Er is geen overgang of versmalling tussen kop en nek. De ogen zijn klein met ronde pupillen. De romp is cilindervormig met gladde schubben. Dit genus van heel kleine slangen is niet agressief. Kleur: De basiskleur is geelbruin tot lichtbruin. Als variatie kunnen de uiteinden van de schubben voorzien zijn van kleine zwarte vlekjes, waardoor de basiskleur in dat geval grijsbruin is. Over het lichaam loopt van kop tot staarteind een dunne zwarte vertebrale lijn. De kop en de nek zijn zwart en daardoor een opvallend kenmerk. De zijkant van de kop wordt gemarkeerd door drie crèmekleurige vlekken, één tegen het neusgat aan, één direct onder en ietwat achter het oog en één op de achterkant van de bovenkaak. De buik is egaal crèmekleurig of vuilwit. Er kunnen varianten zijn met donkere of lichtere strepen op de flanken. Biotoop: Deze slang is voornamelijk nachtactief en subterrestrisch (woelend in de humuslaag). Ze bewoont de savanne- en regenbossen, maar ook de cultuurgebieden grenzend aan de bossen. Verspreiding: Mexico?, Guatemala, Belize, El Salvador, Honduras, Nicaragua, Costa Rica, Panama, Trinidad, Tobago, Colombia, Venezuela, Brazilië (Rio Grande do Sul), N-Argentinië (Corrientes, Misiones, Gran Chaco), Bolivia, Uruguay, Guyana, Suriname, Frans Guyana?, Ecuador, Peru. Vindplaatsen in Suriname: savannebos achter Zanderij. Voortplanting: Ovipaar (3 à 4 stuks). Voeding: Bestaat uit insectenlarven, mieren, termieten en wormen (Miriapodes) en kleine visjes uit plassen.

11 Thamnodynastes strigilis (foto W. Eriks) Thamnodynastes pallidus (Linnaeus, 1758) Nederlands: Gele stompsnuitslang. Engels: Amazon Coastal House Snake. Brazilië: cobra do mato. Synoniemen: Coluber pallidus Linnaeus, Dryophylax pallidus. Beschrijving: Deze slang wordt maximum 70 cm. De stompe snuit gaat met een merkbare versmalling over in de nek. De grote ogen hebben verticale ovale pupillen (spleetpupillen). De romp is cilindrisch en stevig. Afhankelijk van de soort zijn de schubben glad of gekield. Dit genus van kleine slangen is wat agressief. Een beet van één van deze slangen kan lichte vergiftigingsverschijnselen veroorzaken. Kleur: De kleur is erg variabel. De kop is bruinachtig met verspreide kleine punt- of streepvlekjes. De zijkant van de kop wordt opvallend gemarkeerd door een donkerbruine streep, die van het oog schuin naar achteren loopt tot aan de achterkant van de kaak. De basiskleur van het lichaam is geelbruin met verspreid kleine donkerbruine streepvlekjes, die vaak kleine kruisjes vormen. Over het midden (vertebraal) en over de flanken (lateraal) lopen, flauw zichtbaar, bruinachtige longitudinale strepen. De buik is iets lichter van kleur en heeft eveneens verspreid donkerbruine punt- en streepvlekjes. Biotoop: Ze komt plaatselijk voor in tuinen en wegranden, randgebieden van savanne- en regenbossen in de buurt van water, maar ook meer open moerasachtige gebieden en cultuurgebieden. Ze zijn zowel terrestrisch als arboreaal en zijn nachtactief. Verspreiding: Guyana, Suriname, Frans Guyana, Colombia, Bolivia, Brazilië, Peru, Venezuela. Vindplaatsen in Suriname: Lelydorp, Bomapolder. Voeding: Hagedissen, kikkers, vis, amfibieën en mieren. Voortplanting: Dit genus is ovovivipaar. 143

12 Thamnodynastes strigilis (Thunberg, 1787) Nederlands: Bruine stompsnuitslang. Engels: Northern Coastal House Snake. Brazilië: cobra do mato. Synoniemen: Coluber strigilis Thunberg, Dryophylax strigilis Beschrijving: De stompe snuit gaat met een merkbare versmalling over in de nek. De grote ogen hebben verticale ovale pupillen (spleet-pupillen). Het lichaam is cilindrisch en stevig. Afhankelijk van de soort zijn de schubben glad of gekield. De maximumlengte is ongeveer 80 cm. De achterste twee tanden in de bovenkaak zijn vergroot, voorzien van groeven en door een tussenruimte gescheiden van de andere. Dit genus van kleine slangen is wat agressief. Een beet kan lichte vergiftigingsverschijnselen veroorzaken. Kleur: De basiskleur is roestbruin tot donkergrijsbruin. Bij de roestbruine vorm liggen kleine crèmekleurige streepvlekjes in drie series achter elkaar, zodat zij drie onderbroken longitudinale lijnen vormen, één midden over de rug (vertebraal) en één over de beide flanken (lateraal). Na ongeveer tweederde van het lichaam versmelten de streepvlekjes tot aaneengesloten longitudinale lijnen. Dit geeft tot en met de staartpunt een lijn- of streepmotief. Bij de donker grijsbruine vorm ontbreken de kleine crèmekleurige streepvlekjes, maar zijn wel van begin af aan de dunne zwarte laterale lijnen aanwezig. De kop is aan de bovenkant bij beide kleurvormen donkerder dan de basiskleur en aan de zijkant vinden we ook hier weer de markante streep, die vanaf de neus via het oog naar achteren loopt tot aan de achterkant van de bovenkaak. De buik is crèmekleurig of vuilwit met verspreid wat kleine streepvlekjes. In tegenstelling tot dezelfde soort uit andere gebieden heeft deze soort uit Suriname geen gekielde schubben. Over het algemeen is Thamnodynastes strigilis donkerder van kleur en scherper getekend dan Thamnodynastes pallidus. Tripanurgos compressus compressus 144

13 Tripanurgos compressus Biotoop: Deze slang is zowel terrestrisch als arboreaal en is nachtactief. Verspreiding: Colombia, Venezuela, Guyana, Suriname, Frans Guyana, Brazilië (Rio Grande do Sul), Uruguay, Paraguay, Argentinië. Vindplaatsen in Suriname: omgeving Paramaribo (Uitvlucht). Voeding: Hagedissen, kikkers en vis. Wim Eriks heeft in Suriname enkele jaren een Thamnodynastes strigilis in een terrarium gehad. Het diertje deed het uitstekend op een voeding van kikkers en visjes. De slang greep de visjes van bovenaf zonder zelf het water in te gaan. Voortplanting: Dit genus is ovovivipaar. Tomodon dorsatus (Duméril, Bibron & Duméril, 1854) Beschrijving: Maximum lengte 45 cm. Er is weinig bekend over deze slang. Kleur: Het is een olijfgroene slang met bruine lichte stippen. Synoniemen: Tomodon dorsatum Duméril, Bibron & Duméril, Opisthoplus degener Peters, Tomodon dorsatum Boulenger, Aproterodon clementei Vanzolini, Tomodon dorsatus Peters & Orejas-Miranda. Verspreiding: C/ZO-Brazilië (Rio Grande do Sul), N- Argentinië (Misiones), Frans Guyana. Voedsel: Onbekend. Voortplanting: Ovovivipaar. Tripanurgos compressus (Daudin, 1803) Frans Guyana: faux-corail. Nederlands: Platkopboomslang. Engels: Pseudofalse coral, Tropical Flat Snake. Synoniem: Coluber compressus Daudin. Beschrijving: Maximumlengte: ongeveer 1 m. De achterste twee tanden in de bovenkaak zijn vergroot, voorzien van een groef en door een tussenruimte gescheiden van de anderen. Deze soort is opisthoglyphe. Dit genus is niet agressief. De afgeplatte kop en de sterk uitpuilende ogen zijn opvallende kenmerken. De kop is ovaal en afge- 145

14 146 plat. De grote uitpuilende ogen hebben verticale ovale pupillen (spleetpupillen). De afscheiding tussen de kop en de dunne nek is zeer duidelijk. De romp is zijdelings afgeplat en voorzien van gladde schubben. De vertebrale schubben (middelste rij rugschubben) zijn groter dan de andere schubben. Zoals bij de meeste boomslangen heeft dit genus een slank lichaam, de staart is lang en dun. Kleur: De basiskleur is roodbruin met zwarte dwarsstrepen. De roodbruine tussenruimtes zijn ongeveer driemaal zo breed als de breedte van de dwarsstrepen. Een brede zwarte vlek bestrijkt de nek en het voorste gedeelte van het lichaam. De buik is grijswit tot licht grijsbruin. Biotoop: Randen van een savannebos bij een moerasachtig gebied, waar vooral in de regentijd een groot aantal van verschillende soorten kikkers voorkomen. Savannebos en regenbos, maar dan wel de randgebieden grenzend aan rivieren, beken en moerassen. Deze slang is arboreaal en nachtactief Verspreidingsgebied: NW Zuid-Amerika de kuststreek van Brazilië tot Rio de Janeiro, Panama en Trinidad. Vindplaatsen in Suriname: bosbivak te Zanderij. Voortplanting: Ovipaar. Voeding: Hagedissen en kikkers. Waglerophis merremii (Wagler, 1824) Suriname: Todo sneki. Nederlands: Boskikvorsslang. Engels: Wagler s Snake. Synoniemen: Ophis Merremii Wagler, Xenodon merremi Fitzinger, Xenodon irregularis Günther, Xenodon merremi Boulenger, Trigonocephalus flavescens Bacqué, Trigonocephalus alternatus binocularius Bacqué, Ophis merremii Serié, Xenodon merremii Peters & Orejas-Miranda, Waglerophis merremii Romano & Hoge, Waglerophis merremi Cei Beschrijving: De kop is kort en een weinig afgeplat. Met een nauwelijks opvallende versmalling gaat deze over in de stevige nek. De tamelijk grote ogen hebben ronde pupillen. De maximumlengte is ongeveer 1,20 m. De twee achterste tanden in de bovenkaak zijn sterk verlengd en naar achteren gericht. Een grotere tussenruimte scheidt hen van de andere. Ze hebben in totaal acht of negen tanden in de bovenkaak. De romp is kort en stevig met gladde schubben. De schubben hebben één apicale groef. Een kenmerk voor dit genus en tevens voor het genus Xenodon is de rangschikking van de rugschubben (dorsalen). Deze is zodanig dat de bovenste rijen op een bepaald punt een hoek maken met de daarop volgende onderste rijen. De staart is kort. Bij verstoring of gevaar wordt het voorste deel van het lichaam min of meer uitgezet, waarbij vooral de nek op cobra-achtige wijze wordt uitgespreid. Het lichaam wordt daarbij iets opgericht, maar niet zo hoog en rechtop als bij de cobra s. Het zijn agressieve slangen, die zeker zullen bijten wanneer het hierboven beschreven afweer- of verdedigingsgedrag niet helpt. Kleur: De soort kenmerkt zich door vele variëteiten in kleur en tekening. De meest voorkomende vorm is die met donkere vlindervormige of zadelvormige vlekken. De kleur varieert van donkerbruin tot donker grijsbruin of donker olijfgroen. De ruitvormige ruimtes tussen deze vlekken hebben respectievelijk dezelfde kleur in het centrum, maar naar de rand toe wordt de kleur geleidelijk lichter, om uiteindelijk in een beigekleurige omranding te eindigen. De buik varieert van grijs tot vuilwit. De tekening en de kleur van bovengenoemde vormen doet sterk denken aan de Bothrops alternatus. In de streken waar de beide soorten voorkomen wordt Waglerophis merremii verward met genoemde lanspuntslang en is daardoor bij de plaatselijke bevolking erg gevreesd. Een andere variëteit, die veel minder voorkomt is de geelbruine vorm met vaag zichtbare roodbruine vlekken. De buik van deze variëteit is geel. Ook komen er kleurvariëteiten voor die egaal donker gekleurd zijn. Biotoop: Deze soort is terrestrisch en zowel dagals nachtactief. Ze bewoont de vochtige bosbodem nabij moeras of water. Verspreiding: Guyana, Suriname, Frans Guyana, Brazilië (Rio Grande do Sul, Rondonia), Paraguay, N-Argentinië (Jujuy, Salta, Formosa, Chaco, Corrientes, Misiones, Catamarca, Tucumán, Santiago del Estero, La Rioja, San Juan, San Luis, Córdoba, Santa Fe), Bolivia. Voortplanting: Ovipaar. Bijzonderheden: Dit genus (en zo ook de genera Xenodon, Heterodon en Lystrophis) heeft in de bovenkaak twee achtergeplaatste sterk vergrote of verlengde tanden, die bij een gesloten bek geheel naar achteren gericht zijn. Ze liggen dan horizontaal. Wordt de bek wijd geopend om een

15 Xenodon severus prooi te grijpen en eventueel te doden, dan draait het bovenkaaksbeen zodanig, dat de achtergeplaatste vergrote tanden verticaal komen te staan en nu kunnen functioneren. De voorgeplaatste tanden echter zijn dan zo ver weggedraaid, dat zij op dat moment geen functie hebben. De bovengenoemde vergrote tanden worden voornamelijk gebruikt, om de zichzelf ter verdediging opgeblazen kikkers of padden te doorboren en leeg te laten lopen, waardoor het naar binnen werken wordt vergemakkelijkt. De slang zal daarvoor zijn prooi eerst ondersteboven draaien om de opgeblazen buik met zijn vergrote tanden te kunnen bewerken. Voeding: Kikkers, padden, hagedissen en soms slangen, insecten en kleine zoogdieren. Xenodon rabdocephalus rabdocephalus (Wied, 1824) Suriname: Todo sneki. Nederlands: Moeraskikvorsslang. Engels: False fer-de-lance, Frog-eating snake. Brazilië: papa-sapo. Synoniemen: Xenodon rabdocephalus (Wied), Xenodon rabdocephalus Schlegel, Xenodon bertholdi Jan, Xenodon angustirostris Peters, Xenodon bertholdi Taylor, Xenodon colubrinus Smith, Xenodon rabdocephalus Villa et al Beschrijving: Zie Waglerophis merremii. De soorten Waglerophis merremii en Xenodon rabdocephalus rabdocephalus zijn voor wat betreft kleur en tekening vaak niet uit elkaar te houden. De enige zekerheid is dan het verschil in het aantal tanden van de bovenkaak (maxillare). Waglerophis merremii heeft er 8 of 9 en Xenodon rabdocephalus rabdocephalus heeft er meer dan 15. Maximaal Xenodon severus juveniel wordt deze slang ongeveer 1,20 m. Kleur: De normale Xenodon rabdocephalus rabdocephalus heeft roodbruine tot grijszwarte zadelvormige vlekken, gescheiden door even grote of grotere tussenruimtes van een lichtere kleur. De randen van de zadelvormige vlekken zijn meestal donkerder (dit is zwartbruin tot zwart). Deze vlekken kunnen worden begrensd door smalle beigekleurige banden. Het komt echter voor, dat de zadelvormige vlekken geheel afwezig of alleen flauw zichtbaar zijn, terwijl de beigekleurige banden nog wel aanwezig zijn en over het hele lichaam als smalle dwarsbanden een kenmerk vormen. In bovengenoemde gevallen lijkt de Xenodon rabdocephalus rabdocephalus qua kleur en tekening zeer sterk op de Bothrops atrox, een lanspuntslang. Verder kunnen er ook nog egaal donker gekleurde variëteiten voorkomen. Biotoop: Zie Waglerophis merremii, Voornamelijk het regen- of hoogbos en het savannebos. Een enkele keer in het randgebied van savannebos en savanne, maar wel in de buurt van waterstromen of moerasachtige gebieden. Verspreiding: : Mexico (Guerrero, Veracruz, Yucatan), Guatemala, Honduras, Nicaragua, Belize, El Salvador, Costa Rica, Panama, Colombia, Venezuela, Ecuador, Brazilië Bolivia, Guyana, Suriname, Frans Guyana. Vindplaatsen in Suriname: Boma-polder bij Paramaribo. Voedsel: vooral padden. Voortplanting: Ovipaar. Xenodon severus (Linnaeus, 1758) Frans Guyana: Todo sneki. Nederlands: Savanne kikvorsslang. Engels: Frog snake. 147

16 148

17 149

18 Brazilië: pepeua. Synoniem: Coluber severus Linnaeus. Beschrijving: Maximumlengte: ongeveer 1,60 m. Het totaal aantal tanden in de bovenkaak (maxillare) is 12 tot 14. Kleur: Ook bij deze soort zijn er weer variaties in kleur en patroon, onder andere geelbruin met onregelmatige grote zwarte vlekken, zwart met onregelmatige geelbruine dwarsstrepen, zwart met onregelmatige geelbruine vlekjes, egaal zwart of groenig geel. Verspreidingsgebied: Het Amazonegebied. Vindplaatsen in Suriname: bosbivak Zanderij. Voedsel: zoogdieren, vogels, amfibieën en hagedissen. Voortplanting: Ovipaar. Xenodon werneri (Eiselt, 1963) Nederlands: Groene kikvorsslang. Beschrijving: Maximumlengte: ongeveer 1,10 m. Het totaal aantal tanden in de bovenkaak (maxillare) is meer dan 12. Synoniemen: Procteria viridis Werner, Xenodon werneri Eiselt. Kleur: Deze soort kenmerkt zich door een egaal helder groene kleur. De groene schubben hebben een zwart randje. Boven de kop vormen zwarte vlekjes wormachtige figuurtjes. De buik is geel. Opmerking: De kleur van deze soort is opvallend ten opzichte van de andere soorten. Verspreidingsgebied: Brazilië, Frans Guyana en Suriname. Xenopholis scalaris (Wucherer, 1861) Nederlands: Kleine ladderslang. Engels: Wuchener s Ground Snake. Synoniemen: Xenopholis scalaris (Wucherer), Xenopholis braconnieri Peters, Sympeltophis ungalioides Werner. Beschrijving: Maximumlengte: ongeveer 40 cm. In totaal heeft deze soort 16 à 17 tanden in de bovenkaak (maxillare) waarvan de laatste twee vergroot zijn, voorzien van een groef en door een tussenruimte gescheiden van de rest. De kop gaat met een onopvallende versmalling over in de nek. De kleine ogen hebben ronde pupillen. Een bijzonder kenmerk is de versmalling van de twee prefrontale schilden tot één groot. De romp is klein en slank met gladde schubben, de staart is kort. Over dit genus van kleine slangen is nog niet veel bekend. Kleur: De basiskleur is roodbruin tot grijsbruin met een donkere vertebrale rugstreep van nek tot staartpunt. Aan beide kanten van deze streep is het hele lichaam bedekt met korte, zwarte dwarsbanden of langwerpige, vierkante vlekken. Deze zwarte vlekken of banden verspringen ten opzichte van elkaar. Enkele dwarsbanden ontmoeten elkaar bij de vertebrale streep en liggen in elkaars verlengde of raken elkaar bij een hoekpunt. De bruine schubben tussen de dwarsbanden hebben een smalle zwarte rand. De buikzijde is crèmekleurig. Qua kleur en tekening lijkt deze slang veel op Atractus schach. Biotoop: Het is een echte terrestrische slang, die leeft op de vochtige bosbodem van de regenbossen. Verspreidingsgebied: Brazilië, Ecuador, Peru, Bolivia en de Guyana s. Voeding: Voornamelijk kleine kikkers. Voortplanting: Ovipaar. Xenoxybelis argenteus Machado, 1993 (Volgens A. Abuys Oxybelis argenteus, Gestreepte Spitsneusslang) Nederlands: Zilvergroene spitskopslang. Engels: Amazonian Vine Snake. Synoniemen: Coluber argenteus Daudin, Xenoxybelis argenteus Machado. Beschrijving: Ze is nauwelijks tussen de dorre takken van struiken te herkennen wanneer ze zich muisstil houdt en op een prooi wacht. Biotoop: Deze opisthoglyphe slang komt overal plaatselijk voor. Het is een echte oerwoudbewoner maar ook de lagere savannestruiken worden soms opgezocht. Verspreiding: Colombia Venezuela, Ecuador, Brazilië, Peru, Guyana, Bolivia. 150 pagina 14-15: Xenodon rabdocephalus rabdocephalus

19 S u m m a r y The snakes of the Guyana s, part VIII This is the 8 th article in a series of papers addressing all known snakes of he Guyana Shield, alphabetically by family. All species described in the current article belong to the family Colubridae. International names, historical synonyms, descriptions, colour data, distributions and notes on food, reproduction and natural history are summarized. Siphlophis cervinus: Up to 1,30 m, long and slender body with smooth scales. Head brown, body black with white or yellowish, sometimes reddish bands or spots. Some variation in colour is possible. Rainand savannah-forests, preys on frogs and lizards. Oviparous. Spilotus pullatus: Up to 3 m, aggressive. Head black with yellow spots on the sub- and supra-labials, body yellow and black in oblique stripes and spots. Arboreal, diurnal snakes, often hunting close to farms or human settlements. Feeds on birds, mammals, lizards and even snakes. Oviparous. Tachymenis surinamensis. Up to 60 cm. Feeds on lizards. Possibly not to be found Surinam. Taeniophallus nicagus: Possibly not to be found Surinam. Tantilla melanocephala: Up to 50 cm. Head black, body yellow-brown or light-brown, sometimes with small black spots. A thin black vertebral line along the body, belly whitish. Some variation in colour is possible. Nocturnal and subterrestrial snake from rain- and savannah-forests. Oviparous. Thamnodynastes pallidus: Up to 70 cm, slightly aggressive, slightly venomous. Blunt, brownish head with small dots or spots. Body yellow-brown with small dark-brown spots, sometimes forming small crosses, vaguely visible lateral and vertebral longitudinal brown stripes. Nocturnal, both terrestrial and arboreal, living in all kinds of habitats. Preys on lizards, frogs, fish, amphibians and ants. Ovoviviparous. Thamnodynastes strigilis: Up to 80 cm, slightly aggressive, slightly venomous. Two types of colour-patterns: rust-brown with cream-white vertebral and lateral, partly interrupted longitudinal stripes, or dark greyish brown with thin black lateral lines. Head blunt and darker than body. Nocturnal, both arboreal and terrestrial. Feeds on lizards, frogs and fish. Ovoviviparous. Tomodon dorsatus: Up to 45 cm. Olive-green with brown dots. Ovoviviparous. Tripanurgos compressus: Up to 1 m, opisthoglyphic, non-aggressive. Flattened head. Red-brown with black cross-bands, belly greyish. Borders of forests close to water. Nocturnal and arboreal, feeds on lizards and frogs. Oviparous. Waglerophis merremii: Up to 1,20 m. Much variation in colour and pattern. Most often dark-brown with butterfly- or saddle-shaped spots with beige borders (making it look like Bothrops alternatus). Sometimes yellow-brown with vague red-brown spots or even an uniform dark colour. Terrestrial, both nocturnal and diurnal, living close to water. Preys on frogs, toads, lizards and sometimes snakes, insects and small mammals. Oviparous. Xenodon r. rabdocephalus: Up to 1,20 m, looking much like Waglerophis merremii,. Waglerophis merremii has 8 or 9 teeth in its upper jaw, Xenodon more than 15. Living close to water in rain- or savannah-forest, feeds mainly on toads. Oviparous. Xenodon severus: Up to 1,60 m. Much variation in colour and pattern, for instance yellow-brown with irregular black spots, black with yellow-brown cross-bands, black with irregular yellow-brown spots or uniform black or greenish yellow. Feeds on mammals, birds, amphibians and lizards. Oviparous. Xenodon werneri: Up to 1,10 m. Uniform bright green, scales with black borders. Head with wormlike black pattern, belly yellow. Xenopholis scalaris: Up to 40 cm. Red-brown or grey-brown with a dark dorsal stripe. Alternating on both sides of the dorsal stripe black cross-bands or rectangular spots, sometimes in line with the other side. This snake looks much like Atractus schach. Terrestrial snake, living in rainforests, feeding mainly on small frogs. Oviparous. Xenoxybelis argenteus (Oxybelis argenteus): Opisthoglyphic arboreal snake. Well camouflaged. Living in forests, sometimes seen in shrubs. 151

20 152

21 Anolis argenteolus (Iguanidae: Polychrotinae) Een Cubaanse rots anolis in het terrarium Denny Lambrechts Leistraat NB Breda mobiel: Foto s van de auteur, tenzij anders vermeld Zo n 3,5 jaar geleden kon ik op Terraristika (in Hamm, Duitsland) via een andere deelnemer van de Anolis Contact Group (ACG) een paartje Anolis argenteolus overnemen van een Duitse kweker. De dieren, een halfwas koppel, zouden een zeer goede aanschaf blijken vanwege hun zeer interessante gedrag en makkelijke voortplanting. De bekende literatuur beschreef het diertje als simpel te houden en dit bleek ook wel het geval te zijn. 153

22 Bij latere pogingen nog wat van deze dieren te bemachtigen, kwam de teleurstellende mededeling dat ik nog de enige was binnen de ACG met deze soort. Ook via mijn verdere contacten kwam ik niet verder. Dit bleek helaas desastreus, nadat mijn enige mannetje aan een oogontsteking was overleden. Ook van mijn nakweek bleek nog maar één vrouwtje in leven te zijn. Ik hoop snel ergens nog een mannetje te vinden, zodat deze eenvoudige, maar geweldig interessante, diertjes voor de echte liefhebber in ieder geval nog even behouden blijven. Beschrijving De kleur van dit slank gebouwde anolisje varieert van grijsbruin tot en met zilvergrijs (argentum betekent zilver). In een lichte bak, een terrarium met veel licht of een licht gekleurde achtergrond, zul je veel vaker de schitterende zilverige kleur van het diertje zien dan in een donkere. Op de rug zijn een vijftal lichtere V-vormige vlekken te vinden, die bij de staart overgaan in banderingen. De ledematen van het diertje zijn gemarmerd en grijs van kleur. Het koppie is wat donkerder, maar wat hier duidelijk opvalt is de lichte tot witte streep die te vinden is onder de ogen. Deze streep is soms wat minder zichtbaar, dit voornamelijk in de lichtste kleurfase. De keelwam van het mannetje is erg groot en begint al halverwege het lichaam. Deze is oker tot wit van kleur en heeft een grijsoker gemarmerde basis. Het vrouwtje heeft een kleine keelwam die hetzelfde gekleurd is. De man kan daarnaast bij opwinding nog een kleine kam in de nek opzetten die iets doorloopt op de rug. Het onderste ooglid van deze soort heeft twee semi-transparante schubben, in tegenstelling tot A. lucius, die drie van die doorkijk -venstertjes heeft. Wat hier de functie van is, blijft mij een raadsel. Wat ik wel weet, is dat ze hierdoor altijd alert zijn, zelfs als ze liggen te slapen. Er doen verhalen de ronde dat dit een soort stof- of zonnebril moet voorstellen, maar ik heb hen ze nooit als dusdanig zien gebruiken. Zoals gezegd is de lichaamsbouw van Anolis argen- Pagina 18: Juveniel van argenteolus, zes weken oud. Rechts: Verspreidingsgebied argenteolus. Het grijze gebied geeft aan waar de soort gevonden kan worden. Onder: biotoop in Daquiri (foto Axel Fläschendräger) 154

23 Mannetje van A. argenteolus. (Foto Axel Fläschendräger) teolus slank en wendbaar. Wat vooral opvalt, zijn de in verhouding tot het lichaam grote achterpoten. Hiermee is het beestje in de bevooroordeelde positie razendsnel langs zowel verticale als horizontale oppervlakken te kunnen scheuren en enorme sprongen te kunnen maken; een waar feest bij het vangen van het diertje. Dit anolisje wordt zo n 5,5 cm groot en bereikt een totale lengte van 15 cm. Het vrouwtje blijft beduidend kleiner en wordt in totaal zo n 4,5 cm en 11 cm als je er de lengte van de staart bij optelt. De jongen zijn vrij fors, ze lijken sprekend op hun ouders, zijn bij het uitkomen 6,5 cm lang (KRL 2,3 cm) en kunnen dan al net zulke leuke snelheden ontwikkelen als hun ouders. Verspreiding en biotoop Deze hagedis heeft zijn verspreidingsgebied in het zuidoosten van Cuba. Het loopt van het zuidelijk deel van de provincie Camagüey (Fläschendräger, 1996) tot het complete zuidoosten van dit km 2 grote eiland gelegen tussen de Caribische en de Noordatlantische oceaan, zo n 150 kilometer ten westen van Key West (Florida). Anolis argenteolus is een soort die veel op rotswanden langs de kust te vinden is, maar hij is door zijn voorkeur voor stenen rotswanden ook ver doorgedrongen in het binnenland. Buiten zijn stenen habitat is deze anolis ook wel te vinden op boomstammen. Het diertje is langs de droge kustgebieden wel gebonden aan het vochtigere habitat en is in het gebergte te vinden tot een maximale hoogte van 700 meter (Černý, 1991). Vaak betreft het stenen wanden (ook van huizen) met begroeiing, vanwege zijn voorkeur voor het vertoeven in vochtigere schaduwzones. Door deze voorkeur is in het binnenland de soort algemeen te vinden in de buurt van rivieren en op koffieplantages. De dieren zijn gewoonlijk te vinden op een hoogte van ongeveer één tot twee meter, waarbij opvalt dat de mannen een hogere plaats prefereren dan de vrouwtjes (Lourdes, 1999). De luchttemperatuur schommelt tussen de C en de luchtvochtigheid varieert tussen de 50-70% relatieve vochtigheid gedurende het droge seizoen, tot 70-90% gedurende het regenseizoen. Volgens Lourdes (1999) zijn de dieren in het droge seizoen tot een uur of drie in de middag actief. Daarna valt het aantal zichtbare individuen terug door de middaghitte. Gedurende het natte 155

24 156

25 157

26 Pagina 22-23: Juveniele argenteolus voelt zich thuis op de achterwand. Boven: Koppel argenteolus. De dieren zijn opvallend vaak in elkaars buurt te vinden. 158 seizoen blijkt er een dip te zitten tussen elf uur in de ochtend en twee uur s middags, hierna zie je er weer meer. Het blijkt dat de dieren na zeven uur s avonds alleen nog in de directe nabijheid van hun slaapplaatsen te vinden zijn. Gedrag Deze anolis heeft enkele leuke karaktertrekjes die ik bij andere leden van dit genus nog niet tegen ben gekomen. Eén ervan is, dat het diertje bij opwinding opdrukbewegingen maakt en met zijn staart op de ondergrond slaat. Dit doet zich voor voorafgaand aan de balts, als het diertje gevoerd word (zo gauw ze een voederdier hebben gevangen) of bij agressief gedrag. Dit gedrag wordt in de literatuur ook beschreven door Vergner & Polák (1996) en blijkt ook voor te komen bij A. lucius. Ik ben benieuwd of dit gedrag ook terug te vinden is bij A. bartschi omdat dit de derde Cubaanse rotsanolis is. Een ander interessant feit is dat dit diertje met zijn poten gespreid tracht te slapen (meestal op de voorruit van het terrarium tussen de twee schuifruiten in). Volgens Vergner & Polák (1996) ook weer iets wat terug te vinden is bij A. lucius. Andere anolissen trekken de ledematen in rust zo dicht mogelijk tegen zich aan, maar argenteolus slaapt het liefst in ready for action -stand. Het diertje is met zijn doorzichtige oogleden ook altijd paraat om te vluchten. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld Anolis carolinensis of Anolis alutaceus, die je in hun slaap zo van hun tak af kunt plukken, waarna ze nog steeds in slaaptoestand verkeren en zich er niet van bewust zijn dat ze nu toch echt wel eens opgegeten zouden kunnen worden. Misschien dat dit aangepaste gedrag ontstaan is door het leven op muren en andere stenen ondergronden. Als dit het geval is, zou het interessant zijn eens te kijken of deze karakteristieke trekjes ook bij andere rots -anolissen terug te vinden zijn. Verder zou het interessant zijn om deze gedragsaspecten eens te vergelijken onder populaties die op rotsen leven en onder populaties van dit diertje die op boomstammen leven. Verder beweegt het diertje zich het liefst met kleine

27 sprongetjes en korte sprintjes voort. De rest van het gedrag verschilt niet veel van andere anolissen. Het baltsen verloopt op het oog hetzelfde in 90% van de gevallen. Het vrouwtje zoekt toenadering tot het mannetje, waarna het mannetje begint te vlaggen. Het vrouwtje besluit aan de hand van zijn kunsten of ze met hem in zee wil gaan en dan volgt de paring van maximaal twee minuten (eigen waarneming). Meestal duurt het veel korter. De paring vindt vaak plaats in de avondschemer. Het vrouwtje legde bij mij maximaal zo n acht eieren per jaar. Gezien de grootte van deze eieren is het goed te begrijpen dat ze de tientallen eieren die andere anolissen leggen, niet kan halen. Het is tenslotte al een hele bevalling en die grote eieren kosten ook veel energie. De eieren worden zorgvuldig afgezet. Ik weet niet hoe ze het voor elkaar krijgt, maar het vrouwtje beschikt over een aardig mikvermogen. Ze weet de eitjes altijd in de kleinste kieren en spleten van de kurk te leggen waar ze zich vastplakken en groeien (de eieren worden zacht gelegd en harden uit onder invloed van het in de bak heersende klimaat). De eieren zijn dan heel lastig te verwijderen en telkens moet je weer een stukje van je achtergrond afbreken. Bij het mannetje heb ik kannibalistisch gedrag waargenomen op in het terrarium uitgekomen jongen. Terrarium De dieren zijn bij mij gehuisvest in een ondiep terrarium met een groot achteroppervlak in de maat 70x30x45 (lxbxh), omdat de dieren vrijwel alleen gebruik maken van de achterwand. Die achterwand van de bak is op dit moment bekleed met kurk, maar ik wil daar graag een stenen achterwand voor maken. Dit lijkt mij veel mooier en vooral ook omdat het de bak lichter maakt wanneer je een lichte steensoort gebruikt. De bodem is bedekt met een turf/zand-mengsel in de verhouding 2:1. De substraatdikte varieert tussen de 3 en 5 cm. Het terrarium is verder ingericht met een grote houtstronk in de linkerhoek van de bak en stapeltjes stenen verspreid door de bak. De houtstronk wordt veel gebruikt als uitkijkpost door het vrouwtje. Het mannetje is meer op de achterwand te vinden. Ook geeft die stronk de mogelijkheid om niet constant in elkaars zicht te zitten. De stapeltjes stenen waren eigenlijk meer een poging de bak wat Vrouwtje, zonnend 159

28 160

29 Een vrouwtje in haar natuurlijk biotoop in Daquiri natuurlijker te laten aandoen. Hiertussen werden wel eens eieren afgezet. Beplanting bestaat uit een Ficus pumila die tegen de achterwand en over de houtstronk groeit. Verder staat er in de rechterhoek altijd een wat grotere plant zodat daar ook wat schuilgelegenheid is te vinden voor de dieren. De temperatuur in deze bak varieert tussen 22-31ºC gedurende de zomermaanden en 14-25ºC gedurende de wintermaanden. Er is altijd wel een warmere plek beschikbaar onder een 40 Watt spot die zo n 12 tot14 uur per dag brandt, afhankelijk van de tijd van het jaar. De bak is verder niet voorzien van verlichting vanwege de voorkeur van deze dieren voor schaduwzones. De bak staat wel vlakbij een raam en ontvangt dus ook een groot gedeelte daglicht, maar geen directe instraling van de zon. De dieren doen het op deze manier goed. De dieren hebben de bak wel vaak moeten delen. In eerste instantie met een viertal jonge boomkikkers (Osteocephalus taurinus) en later met een koppeltje Sphearodactylus torrei. Ik heb hiervan nooit problemen ondervonden. De eiafzet bleef gewoon doorgaan, dus ik neem aan dat de dieren er ook niet veel last van hadden. De kikkers zijn naar een grotere bak overgezet omdat ze een grote omvang bereikten waardoor ze het vrouwtje van argenteolus wel eens als voer zouden kunnen gaan zien. De kleine gekko s zijn apart gezet vanwege een serieuze poging tot nakweek van deze diertjes en dus hebben de anolissen de bak weer helemaal voor zichzelf. Verzorging De verzorging van deze dieren verschilt niet veel van andere gangbare anolissen. Het zijn niet de moeilijkste dieren om in een terrarium te houden en na te kweken. Je moet wel rekening houden met de eigenaardige trekjes van de diertjes en hier je terrarium op inrichten, maar dat geldt voor elk ander dier ook. Iedere soort heeft zo zijn eigen specifieke wensen. Daarnaast hebben anolissen een grote behoefte aan calcium, vitamines en sporenelementen. De dieren worden in de hoofdzaak gevoerd met krekels die van te voren goed gevoerd zijn met allerlei kruiden en fruit. Deze krekels worden dan ook nog eens uitgebreid bestoven met korvimin waaraan 10% CaCO 3 is toegevoegd. Verder worden de dieren gedurende de zomermaanden uitgebreid gevoerd met allerhande insecten en spinnen die ik in de tuin vang. Deze gevangen insecten en spinnen 161 worden niet extra van vitaminen voorzien, omdat

30 deze een uitmuntende voedingswaarde bezitten door het gevarieerde voedselaanbod wat zij buiten genieten. Vooral spinnen lijken de hagedissen erg te waarderen. De anolissen worden om de dag gesproeid met kraanwater. Twee keer per week wordt er aan het kraanwater Amrepvit (vier druppels op een liter water) toegevoegd ( IE) om de dieren van vitamine D3 te voorzien. Dit hebben ze nodig voor een goede botopbouw en eileg. Daarnaast krijgen ze eens per twee weken door het drinkwater een multivitamine preparaat dat kameleonhouders zeker zullen kennen, namelijk Supradyn extra forte (1/4 tablet op een liter water). Nadeel van al die preparaten is dat het de ruiten nogal vervuilt, maar ik zie liever vuile ruiten dan ongezonde dieren. 162 Kweek Het kweken met dit diertje verloopt in principe zo goed als vanzelf. Je geeft ze genoeg en goed eten, voldoende rust en het zou moeten gebeuren. Het vrouwtje legt dan zo n twee weken hierna een enkel ei. Dit eitje word zorgvuldig tussen de kurken achterwand geplakt (een heel gepiel om het eruit te halen zonder je achterwand te mollen) of ze gebruikt het als een soort cement om twee stenen aan elkaar te metselen. Gelukkig begrijpen ze dat zogenaamde eilijmen niet zo heel goed, zodat het ei altijd wel vrij gemakkelijk te verwijderen is zonder het te beschadigen. Heb je dan eindelijk zo n ei te pakken dan valt op dat het al vrij groot is. Het net gevonden eitje is ongeveer één centimeter lang en een halve centimeter breed. Dit wordt nog vele malen groter na een paar weken. Het vrouwtje legt niet zo gek veel eieren: zo n 8 tot 12 is toch echt wel het maximum. Ik broed de eieren van alle anolissen altijd uit in een klein bakje gevuld met een vochtig turf/zandmengsel dat weggezet wordt bij de temperatuur die op dat moment in de kamer heerst. Het uitkomen zal hierdoor zomers korter duren dan s winters. Zernikov (1987) geeft bij een constante broedtemperatuur van graden Celsius een broedtijd van ongeveer 67 dagen aan. Mij is reeds bij mijn veelvuldige kweek met A. sagrei (Lambrechts, 2002) opgevallen dat jongen uit eieren die wisselende temperaturen meemaken een veel betere start in het leven krijgen. De jongen zijn groter en levendiger dan hun broedstoof -broertjes en zusjes. Ik heb aangenomen dat dit ook opgaat voor alle andere hagedisseneieren die ik uitbroed. De jongen van dit hagedisje bleken inderdaad sterk en groeiden voorspoedig op. Hun werd hetzelfde dieet gegeven als hun ouders, met in de zomer bladluizen als toevoeging. De jongen werden bij elkaar grootgebracht. Dit had na een tijd wel tot gevolg dat er dieren in de verdrukking kwamen door hun grotere en oudere soortgenoten. Na zo een tweetal jongen verloren te hebben heb ik ervoor gezorgd dat de grootte van de bij elkaar gehuisde nakweek niet te veel verschilde en hierna heb ik geen problemen meer gehad wat betreft uitval. De jongen zijn binnen een klein jaar volledig uitgegroeid en kunnen dan zelf voor nakweek zorgen.

31 Literatuur Fläschendräger, A., & Wijffels, L. C. M., Anolis - In Biotop und Terrarium. Natur und Tier Verlag, Münster. Černý, M., Kubánští anolisové. Ziva, Praha 37(4): Lambrechts, D., Anolis sagrei sagrei. Lacerta 60(6): Lourdes Rodriguez Schettino, The iguanid lizards of Cuba. University press of Florida. Vergner, I. & P. Polák, Kubanische Höhlenanolis (Anolis lucius-gruppe) in der Natur und im Terrarium. Herpetofauna 18(103):5-12 Op internet kunt u altijd terecht bij de Anolis Contact Group, 163

32 Slot Helaas is na een oogontsteking het mannetje overleden en bezit ik nu alleen nog het vrouwtje. Van de weggegeven jongen blijkt ook niet veel terecht te zijn gekomen. Het enige contact bestaat nog met iemand die een vrouwtje bezit en dus net zo hard op zoek is als ik. Mocht er iemand deze soort nakweken of iemand kennen die hem met succes nakweekt, schroom dan niet met mij contact op te nemen. Dankwoord Graag wil ik Frank Jeager bedanken dat hij zo vriendelijk wilde zijn de aankoopprijs voor deze dieren voor te schieten en er dus voor te zorgen dat ik deze schitterende dieren heb kunnen verzorgen, ondanks dat hij me destijds nog nooit ontmoet had. Iedereen die geholpen heeft met suggesties wil ik ook bedanken en met name de mensen binnen de ACG. Yann Horstink en Marijke van den Dungen waren zo vriendelijk het artikel eens kritisch door te nemen en van commentaar te voorzien. Voor het toestaan van het gebruik van foto s wil ik Axel Fläschendräger bedanken voor zijn schitterende plaatjes en vele hulp. Piet van Beest wil ik als laatste danken om voor mij zijn dia collectie eens door te spitten op zoek naar deze interessante anolissoort. 164

33 S u m m a r y A Cuban rock anole in the terrarium: Anolis argenteolus (Iguanidae, Polychrotinae) Anolis argenteolus is a slender anole, grey-brown to silvery grey with five V-shaped light spots on the back. Males up to 15 cm, females up to 11 cm, newly hatched juveniles 6,5 cm. Southeast Cuba is their natural area of distribution, they are living especially on rock-faces along the coast, in the more moist habitats. The animals of the author, a couple, are housed in a terrarium with dimensions 70x30x45 cm (lxwxh), the backside is covered with cork and the terrarium is fitted up with a stub and some plants, giving some hiding-places. Temperatures range from C in the summer to C in the winter. There is a warmer place available under a 40 W spot-light. The terrarium is placed close to a window, so daylight can enter, but no direct sunlight. The animals are fed mostly on crickets, dusted with calciumvitamin supplement. Eggs are laid in the smallest clefts and crevices, so they are difficult to remove. Incubated at C the eggs hatch in 67 days. The juveniles are full-grown and are ready tot reproduce in one year. Unfortunately the male of the breeding-couple died, so the author has left only one female and is desperately looking for another male of this species. Vrouwtje van mijn Anolis argenteolus 165

34 166 Dit artikel geeft een beknopte beschrijving van waargenomen reptielen, amfibieën, schorpioenen, duizendpoten en spinnen tijdens een korte vakantie in Turkije in mei De vakantie is doorgebracht in het plaatsje Kiris ten zuiden van Kemer op ongeveer 50 km afstand van Antalya. Martin Edelman Mozartstraat RE Barendrecht Ronald Frank Atalanta CA Hellevoetsluis Kiris is een relatief kleine stad die, zoals inmiddels voor veel plaatsen in Turkije geldt, voornamelijk is gericht op de toeristenindustrie. Direct aan de kust is een flink aantal luxe hotels verrezen om aan die doelstelling vorm te geven. Voor Kiris betreft dit een betrekkelijk recente ontwikkeling zodat ongerepte natuur nog binnen loopafstand ligt. De kuststrook nabij Kiris is vrij smal en loopt, naar zee toe, uit in zand- en kiezelstranden. Direct achter de bebouwde kuststrook liggen verspreid enkele boerderijen, omgeven door boomgaarden en groentetuinen, veelal van kleinschalig niveau. Het achterland wordt gevormd door uitgestrekte berggebieden waarvan de begroeiing veelal uit naaldbomen bestaat, deels gecombineerd met of afgewisseld door (dichte) struikbegroeiing. Klimaatgegevens Het was vrij vroeg in het voorjaar en van overmatige hitte nabij Kiris was nog geen sprake. Tijdens de vakantie bedroeg de gemiddelde temperatuur overdag ongeveer 22 C, met als uitersten ongeveer 17 C in de avond en nacht en plaatselijk tot 28 C

35 Herpetologische en andere interessante waarnemingen in overdag. Incidenteel was sprake van kortstondige lichte regenval of lichte bewolking, in het laatste geval veelal gedurende de ochtend. Zo vroeg in het voorjaar was de bodem nog betrekkelijk vochtig, met name onder de, over het algemeen rijkelijk voorkomende, platte stenen en keien die tijdens het zoekwerk zoveel mogelijk zijn gekeerd om te zien of er iets onder aanwezig was. Waarnemingen Tijdens de vakantie zijn wandelingen gemaakt in Kiris en omgeving. Voorts zijn diverse excursies ondernomen, onder meer naar het binnenland en naar locaties zoals Olympos, Chimaera en Phaselis. Het grootste deel van de waarnemingen is gedaan nabij of ter plaatse van bovengenoemde locaties. Wij hebben vastgesteld dat het deel van Turkije waar wij de vakantie hebben doorgebracht, ook binnen stedelijk gebied, betrekkelijk rijk is aan reptielen. Zo zijn al tijdens de busrit vanaf het vliegveld in Antalya naar Kiris in een relatief brede afvoergoot met wat begroeiing midden in de stad vanuit de bus drie moerasschildpadden waargenomen. Nadat we bij onze bestemming waren gearriveerd zijn tijdens korte inspectietochten in Kiris op diverse plaatsen langs de hoofdroute moerasschildpadden, hagedissen en amfibieën waargenomen. In de tuin van het hotel vertoefden eveneens hagedissen. In een ter plaatse aanwezige vijver waren kikkers aanwezig. De grootste dichtheid van waarnemingen is vastgesteld net buiten Kemer tijdens een gezamenlijke zoektocht van ongeveer anderhalf uur op de hellingen van een aantal relatief lage heuvels. De hellingen waren begroeid met naaldbomen en, met name op de lagere delen, was vrij dicht struikgewas aanwezig. In dat struikgewas was sprake van open plekken. Voorts stonden de naaldbomen niet overal dicht op elkaar zodat het zonlicht het grondoppervlak op diverse plaatsen kon bereiken. Na deze algemene inleiding volgt hieronder een beschrijving van alle waarnemingen die tijdens de vakantie zijn gedaan, wat betreft reptielen en amfibieën gerangschikt naar locatie en biotoop. Omgeving hotel Rond het hotelcomplex zijn veel betonnen of stenen muurtjes aanwezig. Tot onze verrassing ontdekten we Lacerta laevis laevis, die volgens de ons 167

36 bekende literatuurgegevens in dit deel van Turkije niet zou moeten voorkomen. In de hoteltuin zijn verschillende rotsen ter decoratie neergelegd. Ook hier bleek Lacerta laevis laevis te vertoeven, evenals Laudakia stellio. Gekko s zijn nabij het hotel niet aangetroffen. Mogelijk was het voor deze dieren s avonds en s nachts nog te koud. Het gebied rond de hotels werd voornamelijk ingenomen door braakliggende terreinen, afwateringskanalen, tuinen en boomgaarden. Bij de daar aanwezige muurtjes is Lacerta laevis laevis eveneens te vinden. Laudakia stellio blijkt in deze omgeving voorkeur te hebben voor rotsblokken. In en nabij afwateringskanalen zijn de Kleinaziatische groene kikker (Rana bedriagae) en de Balkanbeekschildpad (Mauremys rivulata) waargenomen. Heuvels nabij Kiris De heuvels nabij Kiris zijn met dennen begroeid. Binnen die dennenbegroeiing zijn tal van open plekken aanwezig. Onder stenen zijn vrij gemakkelijk de Wormslang (Typhlops vermicularis) en de Anatolische wormhagedis (Blanus strauchi) te vinden. Onze veelvuldige waarnemingen van beide soorten zijn een bevestiging van ons bekende literatuurgegevens dat de kans op waarneming van laatstgenoemde soorten in het voorjaar het grootst is. In de zomer, als het veel droger is kruipen de dieren dieper de grond in en is kans op waarneming beduidend geringer. De Wormslang is op het hoger gelegen en meer open en droger deel van de door ons bezochte heuvels te vinden, terwijl de Anatolische wormhagedis meer aan de voet, in het beschaduwde en vochtiger deel is aangetroffen. Eirenis levantinus (Dwergslang), welke hier volgens de verspreidingskaarten niet voor hoort te komen, is onder een steen gevonden gevonden en gedetermineerd door degene die de soort beschreven heeft (in 1993 door Josef Schmidtler). De enige gekkosoort, die we tijdens de vakantie aantroffen, was Cyrtopodion kotschyi (Egeïsche naaktvingergekko), eveneens onder een steen. Het betrof een juveniel exemplaar dat vrij snel wist te ontsnappen. Hier en daar schoot een Johannisskink (Ablepharus Pagina 32: Chimaera Boven: Blanus strauchi Rechts: Lacerta laevis laevis, vrouwtje 168

37 Boven:Testudo graeca Midden: Valse weduwe Onder: Lacerta oertzeni pelasgiana, vrouwtje 169

38 Olympos Op rotsen en droge takken is Lacerta oertzeni pelasgiana waargenomen. Rond de ter plaatse aanwezige ruïnes uit de Griekse oudheid waren verschillende Moorse landschildpadden (Testudo graeca) aan het fourageren. Een opvallende plantenverschijning in deze omgeving betrof een prachtige aronskelk (Dracunculus vulgaris of arendswortel). Voorts bleken orchideeën zoals lange tongorchis (Serapias vomeracea) en heilige orchis (Orchis sancta) aanwezig. 170 Eirenis modestis kitaibelii) voor onze voeten weg. De Rode toornslang (Coluber rubriceps) is eveneens in deze biotoop gevonden. Een jong exemplaar van de Gewone pad (Bufo bufo) vonden we in een vrijwel droogstaande bedding van een beekje. Verder foerageerden hier vrij veel Moorse landschildpadden (Testudo graeca). Van de schorpioenen zijn Iurus dufoureius, de Valse weduwe (Steatodea paykulliana), die net zo giftig is als de Zwarte weduwe en dus potentieel gevaarlijk, en Scolopendra cingulata (duizendpoot), die eveneens potentieel gevaarlijk is, onder stenen aangetroffen. Andere opvallende spinnen zoals de Vuurspringer (Philaeus chrysops) en de Blinkende krabspin (Synaema globosum) waren hier veelvuldig te vinden. Bergen bij Kuzdere In de bergen van Kuzdere hebben wij gebieden bezocht die op ongeveer meter boven de zeespiegel lagen. Prachtige ravijnen en snelstromende beken doorsnijden het gebied. De aanwezige hellingen waren, soms spaarzaam, soms weelderig, begroeid met weiden en bossen. Op rotspartijen waren zonnende Lacerta oertzeni pelasgiana waar te nemen. Op een pad bergopwaarts kronkelde in de schaduw een dwergslang (Eirenis modestus). In een bergweide hieraan grenzend is een foeragerende Moorse landschildpad (Testudo graeca) waargenomen. De aanwezigheid van Hardoen (Laudakia stellio) is op een rotspartij vastgesteld. Phaselis Phaselis is een Romeinse ruïnestad die pal aan zee gelegen is. Het tijdstip van de dag en de warmte (rond het begin van de middag) zijn waarschijnlijk de reden geweest dat geen hagedissen zijn waargenomen. Op het strand is onder een steen de schorpioenensoort Semibuthus gibbosus aangetroffen evenals een vrouwelijk exemplaar van de lentevuurspin (Eresus sandaliatus). In een groot zoet- of brakwatermeer lagen op een plank waterschildpadden te zonnen. Doordat ze vrij snel het water invluchtten kon de soort niet nader worden gedetermineerd. Bij het in de ruïnestad aanwezige theater bloeiden een aantal exemplaren van de Hommelophrys, Ophrys holosericea (fuciflora). Op de terugweg van Phaselis naar Kiris was een landschildpad (niet gedetermineerd) bezig met het oversteken van de asfaltweg. Voordat we zelf konden ingrijpen stopte een automobilist om het dier aan de kant te zetten. Chimaera Chimaera is de laatste locatie waar tijdens de vakantie geregeld waarnemingen zijn gedaan. Het is een plaats die al in de Griekse geschiedenis bekend stond vanwege het feit dat gassen vanaf grote diepte uit de bodem omhoogkomen en aan het maaiveld tot ontbranding komen. Bij een beekje aan de voet van de heuvel, op de top waarvan het betreffende fenomeen kan worden waargenomen werd een bruine vorm van de Kleinaziatische groene kikker (Rana bedriagae) aangetroffen. Heuvelopwaarts zijn verscheidene zonnende exemplaren Lacerta oertzeni pelasgiana opgemerkt. Op bijgaande foto (pagina 32) is te zien hoe de hellingen nabij Chimaera waren begroeid.

39 Myra Wat betreft Myra was één waarneming opvallend. Midden in de stad op een vrij drukke parkeerplaats liep een volwassen landschildpad (Testudo graeca). Het dier is door enkele aanwezige buschauffeurs veilig gesteld. Gezien de afwezigheid van tuinen of groen in de directe nabijheid moet het dier een vrij grote afstand zonder ongelukken hebben afgelegd. Conclusies Vastgesteld kan worden dat de reis naar Kiris in vele opzichten volledig geslaagd was. Uit het artikel blijkt dat het gebied rond Kiris rijk is aan diverse dier- en plantensoorten. Wat tevens is opgevallen is dat beschikbare verspreidingsgegevens van reptielen in dit gebied in een aantal gevallen mogelijk niet volledig zijn en derhalve dienen te worden aangevuld. Of het voorkomen van niet verwachte reptielensoorten nabij Kiris dient te worden verklaard vanuit het perspectief van natuurlijke verspreiding of dat het een indirect/direct gevolg is van menselijk handelen is wellicht stof voor een ander artikel. In bijgaande lijsten is een samenvattend overzicht gegeven van alle waarnemingen die tijdens de vakantie zijn gedaan. Achter de soortnaam is aangegeven hoeveel exemplaren (bij benadering) zijn waargenomen. De met dennen begroeide heuvels bij Kiris. L i t e r a t u u r Schmidtler, J.F., Zur Systematik und Phylogenie des Eirenis modestus-komplexes in Süd- Anatolien. Spixiana, München 16: Arnold, N. & D. Ovenden, A Field Guide to the Reptiles and Amphibians of Britain and Europe. Harper Collins Publishers Ltd, Londen. Gruber, U., Die Schlangen Europas und ums Mittelmeer. Franckh-Kosmos Verlag, Stuttgart. Liebscher, M., Naturreisführer Griechenland. Natur- und Tier-Verlag, Münster. Bruins, E., Geïllustreerde Terrarium Encyclopedie. Rebo Productions b.v., Lisse. 171

40 Waargenomen reptielen, amfibieën, schorpioenen, spinnen en duizendpoten Soort Voorkomen Hagedissen Cyrtopodion kotschyi, Egeïsche naaktvingergekko (1x) Heuvels omgeving Kiris Laudakia stellio, Hardoen (10x) Kust Kiris, bergen Kuzdere Ablepharus kitaibelii, Johannesskink (8x) Heuvels omgeving Kiris Lacerta laevis laevis (ruim 50x) Kiris Lacerta oertzeni pelasgiana (10x) Kuzdere, Olympos, Chimaera Wormhagedissen Blanus strauchi, Anatolische wormhagedis (8x) Heuvels omgeving Kiris Schildpadden Mauremys rivulata, Balkan beekschildpad (ruim 15x) Afwatering Kiris Testudo graeca, Moorse landschildpad (ruim 15x) Heuvels omgeving Kiris, Olympos, Autoweg, Centrum Myra Slangen Coluber rubriceps, Rode toornslang (1x) Heuvels omgeving Kiris Eirenis levantinus (1x) Heuvels omgeving Kiris Eirenis modestus, Ringkopdwergslang (1x) Bergen Kuzdere Typhlops vermicularis, Wormslang (5x) Heuvels omgeving Kiris Kikkers/padden Rana bedriagae, Kleinaziatische groene kikker (15x) Afwatering Kiris, Chimaera Bufo bufo, Gewone pad (1x) Heuvels omgeving Kiris Schorpioenen Iurus dufoureius (2x) Heuvels omgeving Kiris Semibuthus gibbosus (1x) Phaselis, strand Spinnen Eresus sandaliatus, Lentevuurspin (1x) Phaselis, strand Philaeus chrysops, Vuurspringer (10x) Heuvels omgeving Kiris Steatodea paykulliana, Valse weduwe (1x) Heuvels omgeving Kiris Synaema globosum, Blinkende krabspin (10x) Heuvels omgeving Kiris Duizendpoten Cryptops species (2x) Heuvels omgeving Kiris Necrophloeophagus longicornis (3x) Heuvels omgeving Kiris Scolopendra cingulata (3x) Heuvels omgeving Kiris Scutigera coleoptera (1x) Heuvels omgeving Kiris S u m m a r y 172 Herpetological and other interesting observations in Turkey The authors made some observations on reptiles, amphibians and arthropods during a trip in May 2004, near Kiris. Close to the coast there are a lot of developments aimed at tourism, like the construction of luxury hotels. However within walking-distance there are still more natural areas to be found, for instance mountainous areas with pine-forests and shrubs. Observations were made in the hills near Kiris, at de mountains near Kuzdere, at Olympos, Chimaera, Myra and Phaselis. Spring proved to be a good time to look for animals. In the annexed table can be seen which animals were observed at which location.

41 boekbespreking Verzorging, kweek en biologie De groene boompython en de groene hondskopboa A.A. Verveen Dit boek, waarvan de eerste auteur vele leden en lezers van Lacerta goed bekend zal zijn, is een vertaling van de Duitse uitgave Grüner Baumpython und Grüne Hundskopfboa. Dit is inmiddels de tweede en meer uitgebreide editie ervan. Het telt 174 bladzijden en is uitgebreid verlucht met 259 prachtige foto s en fotomontages. Verder staan er 28 informatieve tekeningen en grafieken in. De inhoud van elk hoofdstuk en elke paragraaf wordt hierdoor goed visueel toegelicht. Hoewel het boek in eerste instantie voor de houders van de groene boompython Morelia viridis en/of de groene hondskopboa Corallus caninus is geschreven, is het ook voor anderen inclusief ondergetekende van belang. Ik noem bijvoorbeeld het hoofdstuk over convergente evolutie, de merkwaardige ontwikkeling waardoor twee totaal verschillende soorten slangen (een python en een boa) tot zo n verbluffende overeenkomst tot in de details van vorm en kleur, tekening en de geheel andere en deels ook weer met elkaar overeenkomende kleur van de jongen zijn gekomen, evenals de leeftijden waarop de overgang naar de volwassen kleur optreedt. Zo is ook het hoofdstuk over de aanschaf van het dier van algemeen belang. Voor elke slangenliefhebber bevat het hoofdstuk over ziekten eveneens zinnige informatie. Hun adviezen over uitdroging: het optreden (blz. 156 en 158 en het regurgitatiesyndroom op blz. 164/165), de diagnose (blz. 26 en 162) en de behandeling ervan (blz. 162) zijn belangrijk. Bij een volgende druk zou het vrij bij apotheek of drogist te kopen ORS (zakjes droge stof voor het in een afgepaste hoeveelheid water maken van de Orale Rehydratie Solutie) en de orale toediening ervan kunnen worden genoemd. Persoonlijk vind ik het jammer dat dit informatieve en fraaie boek in deze vertaling wat stug leest en een bovengemiddeld aantal schrijffouten bevat, maar een derde die ik het boek liet lezen had daar geen problemen mee. Vanzelfsprekend komt het terrarium uitvoerig aan de orde (9 blz.). Zo geven de schrijvers bijvoorbeeld in het onderdeel ventilatie suggesties waar elke slangenliefhebber zijn voordeel mee kan doen. Dan volgt de kern van het boek: twee grote hoofdstukken over respectievelijk Morelia viridis (70 blz.) en Corallus caninus (50 blz). Het boek wordt afgesloten met een 16 blz. tellend hoofdstuk over de ziekten die bij slangen op kunnen treden. 173

42 Elk overkoepelend hoofdstuk begint met een bladzij over de taxonomie en de naamgeving. Het daarop volgende deel over het beschrijvingsgebied bevat een fraaie kaart voorzien van de formeel bekende vindplaatsen van de soort, ingekleurd aan de hand van de desbetreffende publicaties, plus twee informatieve grafieken over het macroklimaat in twee relevante gebieden gedurende het hele jaar. Naast de temperatuurgegevens is de gemiddelde relatieve vochtigheid er in aangegeven, evenals het gemiddelde aantal uren zonneschijn per dag. Dan volgen paragrafen over de biologie in het veld en over de beschrijving van de soort, compleet met de verdelingen van de schubben op de kop (met een duidelijke tekening ervan) en over het lichaam. Vervolgens worden de verschillende varianten besproken, waarbij elke paragraaf met veel fraaie foto s is toegelicht. Het siert de schrijvers dat zij zich ten opzichte van deze indeling in varianten voorzichtig opstellen, in afwachting van wat DNAonderzoek hierover in de toekomst duidelijk kan maken. Tussen neus en lippen door is hier soms ook wat informatie over het (bijt)gedrag van de dieren te vinden. Na een paragraaf over kleurmutaties en over hybriden volgt een bijzondere vondst: tekeningen van de kleuren en kleurpatronen van de jongen van de verschillende varianten. Voor mij was dit nieuw en ik heb er lang en met bewondering naar zitten kijken. De verzorging van de dieren, het kweken en de omstandigheden waaronder dit is te optimaliseren worden uitvoerig toegelicht, evenals bij de python het leggen van de eieren, het bebroeden ervan door de moeder of door middel van kunstmatige incubatie. Voor beide soorten wordt dit aangevuld met een bespreking over het opkweken van de jonge slangetjes. Elk hoofdstuk eindigt met een paragraaf over de levensverwachting van de soort. Ik hoop dat de onderzoekers in het veld de dieren die zij opmeten vandaag de dag ook van een chip voorzien, waardoor op termijn over de levensduur in het wild meer informatie is te krijgen. Voor de derde druk geef ik, naast de spellingcorrecties, de volgende suggesties in overweging. De foto op blz. 26 over de positie van de neusopeningen en de labiale groeven op de voorkant van de snuit is niet erg duidelijk door de sterke plaatselijke kleurverschillen bij dit 174 specifieke dier. Een nevenstaande tekening zal veel verhelderen. Fig. 2 op blz. 79 laat een toename van de belichtingsduur zien voor de maanden januari tot en met juni. Deze plaat is niet goed te interpreteren in relatie tot de verwijzing in de tekst met betrekking tot de reductie van de belichting als (deel)stimulans voor copulatie. Op blz. 109 noemen de schrijvers de extreme gevoeligheid van de thermoreceptoren in de labiale groeven, waardoor de slangen temperatuurvariaties van 0,026 C nog waar kunnen nemen. De tussen haken genoemde heel grote waarde in Fahrenheit [32,05 F] slaat echter op de temperatuur zelf. In zo n omgeving kan het dier beslist niet leven, laat staan waarnemen. Dit moet 0,047 F zijn. Onder aan blz. 166 noemen de sprekers de plekken op waar vetcellen zijn te vinden, waarbij zij de sterk in het oog springende vetlichamen niet noemen, terwijl zij die wel in de foto onder deze regel laten zien, evenals op de fraaie foto op blz Hier en daar geven de schrijvers informatie over het bijtgedrag en de verschillen daarin tussen de verschillende varianten van de besproken soort. Is het een idee voor beide soorten (en hun varianten) ook een apart hoofdstuk over het gedrag in gevangenschap op te nemen? Tenslotte nog een terzijde. Voor Morelia viridis staan op bladzij 99 twee tabellen over de groei in lengte en gewicht van respectievelijk een vrouwtje en een mannetje, compleet met de (cumulatief genoteerde) gegeten aantallen muizen en het aantal doorgemaakte vervellingen. Dit is belangrijke informatie die ik jammer genoeg niet vaak tegenkom. Het smaakt naar meer! Voor houders van deze twee dieren en voor hen die belangstellen in de hier behandelde twee soorten is dit boek een must, evenals voor degenen die er over denken ooit eens zo n slang te gaan houden. Maar ook de liefhebber van slangen als zodanig zal er veel genoegen aan beleven. Ron Kivit & Stephan Wiseman. The Green Tree Python and Emerald Tree Boa. Care, Breeding and natural history. In collaboration with Andreas Kirschner. Second extended edition. Krischner & Seufer Verlag. Keltern-Weiler, Germany ISBN pp.

43 Beknopte aanwijzingen voor auteurs Alle correspondentie betreffende het tijdschrift Lacerta verloopt via de hoofdredacteur. Voor post- en adres zie pagina 2. Aanlevering Manuscripten bij voorkeur insturen per of op diskette of cd, in een gangbaar tekstverwerkersformaat (Word, WordPerfect, WordPad, Kladblok). Bij voorkeur geen enkele opmaak, anders dan cursivering (voor wetenschappelijke namen en om tekst te benadrukken). Voeg illustraties en tabellen toe als aparte bestanden en refereer daarnaar in de tekst als volgt: ***tabel1.doc***, ***iguana.tif***. Voeg een apart bestand bij met bijschriften, of neem deze op onder de hoofdtekst van het artikel, met eenzelfde referentie en direct daaropvolgend het bijschrift, bijvoorbeeld: ***iguana.tif***de groene leguaan is een van de meest bekende reptielensoorten. Typ nooit te publiceren tekst in een bericht zelf, maar voeg deze altijd bij als een bijlage. Illustraties nooit in het tekstdocument plaatsen, maar eveneens los bijleveren (nooit in een Word-bestand!). Digitale (c.q. gedigitaliseerde) foto s bij voorkeur in het TIFF-formaat, eventueel JPG. Getekende afbeeldingen, lijntekeningen e.d. bij voorkeur in AI-, PDF- of EPS-formaat. In verband met de omvang verdient het aanbeveling illustraties niet per te verzenden, maar op cd, tenzij het relatief kleine bestanden betreft. Als richtlijn geldt dat berichten inclusief bijlagen niet groter moeten zijn dan 3 MB. Foto s (dia s of fotoafdrukken) en tekeningen kunnen ook als origineel worden ingestuurd en door de redactie worden ingescand. Originelen worden door de redactie met grote zorg behandeld en zo snel mogelijk teruggestuurd. Nummer de originelen duidelijk en verwijs naar deze nummers bij de bijschriften. Stijl en indeling Raadpleeg voor stijl en indeling recente afleveringen van Lacerta en de uitgebreide Aanwijzingen voor auteurs op de website. Deze aanwijzingen zijn ook gepubliceerd bij de index van jaargang 61 (vraag ze zo nodig op bij de redactie). Geef het artikel een korte, zo mogelijk pakkende titel en een ondertitel en laat hierop een korte introductie van circa vijftig woorden volgen. Verdeel de hoofdtekst in een aantal logische hoofdstukken met zo kort mogelijke kopjes. De eerste alinea (die direct op de inleiding volgt) krijgt geen kopje. Geen voetnoten gebruiken. Het artikel bij voorkeur beëindigen met een Engelse samenvatting of een Nederlandse samenvatting, die door de redactie in het Engels wordt vertaald, alsmede een alfabetische literatuurlijst met alle geraadpleegde en in de tekst aangehaalde werken. Daarin citeren zoals hieronder is aangegeven. Tijdschriftartikel: Boek: Bij boeken met per hoofdstuk verschillende auteurs: Auteur, jaar. Titel. Titel van tijdschrift Jaargang (aflevering): Pagina s. (bijvoorbeeld. Leeuwen, F. van, De Japanse Vuurbuiksalamander (Cynops pyrrhogaster) (4). Voortplanting in gevangenschap. Lacerta 42 (6): ) Auteur, jaar. Titel. Uitgever, stad. (bijvoorbeeld Mertens, R. & H. Wermuth, Die Amphibien und Reptilien Europas. Kramer Verlag, Frankfurt am Main.) Auteur, jaar. Hoofdstuktitel. In. Redacteur (red.) Boektitel. pagina s. Uitgever, stad. (bijvoorbeeld. Donoghue S. & J. Langenberg, Nutrition. In. Mader, D. R. (red.) Reptile medicine and surgery W B. Saunders Company, Philadelphia.) Neem in twijfelgevallen of bij vragen contact op met de redactie voor afspraken over de aanlevering.

44