RETROSPECTIEVE ARCHITECT RENE VAN STEENBERGEN ( ) juni 2011 AUTOTOCHT LANGS 5 MODERNE KERKEN

Transcriptie

1 RETROSPECTIEVE ARCHITECT RENE VAN STEENBERGEN ( ) juni 2011 AUTOTOCHT LANGS 5 MODERNE KERKEN Samenstelling en foto s: Raymond Hoste, Architectuurcentrum Ar-Tur Afstand: 50 km We bezoeken 5 kerken die door René Van Steenbergen werden ontworpen en die een evolutie aangeven in de postconciliaire kerkenbouw. Het gaat om de kerken van Den Hout (Beerse), Parkwijk, Zevendonk, Schorvoort (Turnhout) en Voorheide (Arendonk). Een van de belangrijkste gevolgen van het Tweede Vaticaanse Concilie ( ) was de hervorming van de liturgie. Tot dan toe werden de eucharistievieringen opgedragen in het Latijn (een taal die voor het merendeel van de kerkbezoekers onbegrijpelijk was). In missalen en gebedenboeken kon je wel een Nederlandse vertaling naast de Latijnse tekst lezen. De celebrant stond bovendien voor het grootste deel van een misviering met zijn rug naar het volk gekeerd. In landelijke gebieden was het dan ook nog zo dat mannen en vrouwen elk hun afzonderlijke plaats hadden in het kerkgebouw. Na het concilie werd de misviering in de volkstaal voorzien en de priester stond met zijn aangezicht naar de gelovigen. Dit bracht een veel groter gemeenschapsgevoel met zich mee en celebrant en gelovigen stonden als het ware verzameld rond het altaar. In de oude kerkgebouwen werd een nieuw altaar geplaatst, dichter bij de gelovigen, en de homilie werd niet langer vanaf de preekstoel gehouden maar naast het nieuwe altaar.

2 2 Het was dus ook vanzelfsprekend dat bij de bouw van nieuwe kerken rekening moest gehouden worden met deze nieuwe liturgische voorschriften. René Van Steenbergen had dit bij de bouw van nieuwe kerken heel duidelijk begrepen. In de jaren 60 werden in nieuwe woonkernen ook nieuwe kerkgebouwen gepland. Dat gebeurde bijv. in Arendonk-Voorheide, in Turnhout-Parkwijk en in Turnhout-Schorvoort. Beerse-Den Hout en Turnhout-Zevendonk hadden nood aan een nieuwe kerk omwille van de uitbreiding van het gehucht. We hadden de lijst nog kunnen uitbreiden maar dit zou de autotocht veel te lang maken. De volgorde waarin de kerken op deze toer voorkomen heeft met een evolutie te maken waarin de balkvormige kerk plaats zou maken voor een ronde vorm waarbij de gelovigen nog meer rond het altaar kwamen te zitten. Zoals het bij architecten uit de art-decoperiode het geval was, tekende René Van Steenbergen ook voor glasramen en andere zaken in de kerken. Hij ontwierp de glasramen maar liet ze door bekende specialisten uitvoeren. Vertrekpunt : GC t Heilaar, Heilaarstraat 35, 2340 Beerse. Rij naar het centrum van Beerse en sla rechtsaf voor de hoofdkerk: er staat een wegwijzer Den Hout 1 km. Rij die straat (Lindelaan en Kapelstraat) ten einde en sla rechtsaf in de Schransdriesstraat (voorzichtig!). De kerk van Den Hout staat aan je linkerkant. Je kan voor en achter de kerk parkeren. Wil je de drukte van het dorpscentrum vermijden, dan kan je aan GC t Heilaar ook het kanaal oversteken via Brug 5. Sla linksaf, steek via Brug 6 weer het kanaal over en neem de 2 e straat rechts (Schransdriesstraat). Aan je rechterkant staat de kerk van Den Hout. De kerk Onze-Lieve-Vrouw van Altijddurende Bijstand werd gebouwd tussen de jaren en op 5 september 1968 ingewijd. René van Steenbergen had er in 1936 al een noodkerk voor getekend die nu dienstdoet als parochiezaal. Het gebouw is zoals vermeld balkvormig. De achterzijde is een volle bakstenen muur. Langs de zijkanten en achteraan komt veel licht binnen in de kerk langs de mooie glasramen die werden uitgevoerd door glazenier Jos Van Beeck uit Mechelen. Het interieur is sober. Een verzorgd natuurstenen altaar, een bijzonder tabernakel en een mooie opstelling van het koor geven een extra dimensie aan deze kerk. Boven het altaar een gesmeed plaatijzeren kruis naar een ontwerp van Jhan Paulussen, wiens werk we ook nog zullen kunnen bewonderen in de St.-Franciscuskerk in Schorvoort. Opmerkelijk en dat is bij alle kerken van deze autotocht het geval is dat de kerktoren van 30 meter hoog los staat van de kerk: het geeft een bijzondere monumentale aanblik van de kerk in haar geheel.

3 3 Rij weg van de kerk (aan je rechterzijde) en rij tot aan de weg Turnhout- Antwerpen. Aan de verkeerslichten sla je linksaf richting Turnhout. Rij tot aan de ring en sla rechtsaf. Aan de verkeerslichten van de weg naar Kasterlee sla je rechtsaf. Aan het 1 e verkeerslicht rechtsaf en bijna onmiddellijk daarna rechtsaf. (Je ziet de rug van een wegwijzer die aangeeft Kerk Blijde Boodschap ) Draai mee links en rij de straat ten einde. Dan achtereenvolgens rechts, links, rechts en weer links. Je komt nu uit op een parkeerpleintje. Vlak daarvoor is er een kinderspeeltuin en dan het kerkje van de Blijde Boodschap. Deze wijk ontworpen door o.a. architecten Neefs, Carli Vanhout, Paul Schellekens en Eugène Wauters, beter gekend als de Parkwijk, was voorzien voor 900 gezinnen. De kerk voor deze wijk werd ontworpen door René Van Steenbergen, die in zijn concept rekening hield met het uitzicht van de sociale woningen in deze wijk, waar de invloed zichtbaar was van o.m. grote namen als Mies van der Rohe (Lafayettewijk in Detroit) en de wijkarchitectuur van de Deen Jon Utzon (Dansk Samvirkeshuizen bij Fredensborg). De kerk werd gebouwd in en voor de nieuwe parochie kwamen er later een sociaal centrum bij in 1973 en een feestzaal in naar ontwerp van atelier Vanhout-Schellekens. Deze kleine kerk heeft haar torentje en klok ook buiten de kerk staan. Het heeft zoals de kerk van Den Hout een balkvormig volume. Er werden geen glasramen voorzien. Draai op de parkeerplaats en volg dezelfde weg als je gekomen bent: uiteindelijk kom je terug aan het kruispunt van Meubelambacht. Sla daar rechtsaf en houd links aan. Voorbij de afslag naar Eindhoven kom je beneden aan de brug aan een afslag met de vermelding Zevendonk. Aan de rotonde de 3 e straat rechts. Steeds rechtdoor tot je aan de kerk komt aan je rechterzijde. Er is parkeergelegenheid aan de achterzijde van de kerk. Deze kerk (Onze-Lieve-Vrouw van de Berg Carmel) kwam er in 1979, iets meer zuidwaarts gelegen dan de voormalige neoromaanse kerk (naar ontwerp van P. Taeymans), die in 1991 werd gesloopt. De nieuwe kerk werd samen met de omringende wijk geconcipieerd naar een ontwerp van René van Steenbergen van Ook hier weer balkvormige, donkerbruine bakstenen volumes met twee lagere L-vormige vleugels aan de straat voor de weekkapel en een catechesezaaltje. De achterzijde van deze kerk is alweer een massieve bakstenen muur. De zoldering is in hout en aan de zijkanten komt ook licht binnen vanaf de zoldering. De toren staat ook hier naast de kerk. De kerk bezit nogal wat werken uit de voormalige parochiekerk: de kruisweg, de processievaandels en het beeld van de H. Machutus, die in Turnhout wordt aanbeden voor de goede gezondheid van kinderen. Bijzondere viering, jaarlijks de eerste zondag in mei.

4 4 Aan de achterzijde van de kerk hangt een mooie triptiek op eik geschilderd (de vlucht naar Egypte), een gepolychromeerd albasten beeldje van O.-L.-Vrouw met kind. Er hangt ook nog een klokje, afkomstig uit de oude parochiekerk, ooit gegoten door de befaamde klokkenmaker Vandengeyn. Rij nu terug naar de rotonde, sla rechtsaf en aan de weg Turnhout-Kasterlee sla je linksaf (wees voorzichtig). Aan frituur den Tunnel, tegenover de Turnhoutse sporthal, sla je rechtsaf. Blijf gewoon rechtdoor rijden (ongeveer 350 m) en je bereikt de kerk van de wijk Schorvoort. Er is parkeerplaats voor de kerk. De Sint-Franciscuskerk werd gebouwd in Het is een combinatie van twee halve cirkels met een plat dak. Het achterste gedeelte met sacristie, misdienaarsruimte en berging, is iets lager dan het gebouw. Door de ronde vorm van het gestoelte voelen de gelovigen zich nog sterker betrokken bij het liturgisch gebeuren. Iedereen zit op gelijke hoogte, even ver van het altaar. De constructie is gebaseerd op betonnen skeletbouw ingevuld met baksteen en aan voor- en achterzijde onderbroken door metalen verticale en horizontale vensterbanden. Het plafond is in hout en boven het altaar laat een lichtkoepel veel licht door op het centrale punt van de kerk, het altaar. Ook hier staat de toren naast de kerk. Van al de kerken op deze autotocht bezit deze de meeste kunstvoorwerpen. Boven de ingangen mooie beelden, naast het altaar een mozaïek (Sint-Franciscus) van Maria Comminetto naar ontwerp van Jhan Paulussen. Een eenvoudige maar kleurrijke kruisweg vind je aan de rechterzijde van de kerk. De wijwatervaten aan de inkom zijn mooie keramiekwerkjes. Het orgel uit 1967 is het werk van orgelbouwer Pels-D hondt (Herselt). Keer nu terug naar de weg Turnhout-Kasterlee en sla aan de sporthal linksaf (voorzichtig). Hou links aan en op de brug zelf sla je rechtsaf de autosnelweg op, richting Eindhoven. Verlaat de autosnelweg aan afrit 26, neem richting Arendonk. (Voorzichtig: er wordt geflitst!) Bij het binnenrijden van de dorpskern sla je rechtsaf aan de wegwijzers Academie en Politie (tussen Riggy en Vloerenspecialist ) In die straat krijg je links ook weer een richtingsaanwijzer academie : sla daar linksaf en na 150 m naar rechts (richting Eindhoven). Blijf de weg gewoon volgen (aan je linkerzijde de unieke molen van Arendonk met daarachter het museum van de heemkundige kring Als Ice Can van Arendonk). Aan het verkeerslicht rechtsaf. Na een goede 500 m zie je de kerk van de Voorheide aan je linkerzijde. De Sint-Jozefkerk heeft een lange voorgeschiedenis. In 1916 werd een elektrische draadversperring aangebracht waardoor de wijk Voorheide afgesneden werd van een groot deel van de gemeente Arendonk. In 1918 werd die versperring weggehaald en kwam er een noodkerk. In 1914 had men al grond aangekocht om er een definitieve kerk te bouwen. René

5 5 Van Steenbergen zou er de plannen voor tekenen. De kerk werd op 16 december 1966 door Mgr. Daem ingewijd. Het grondplan heeft de vorm van een klok waarbij de voorzijde met het koor alweer een halve cirkel vormt. De voorgevel bevat mooie glas-in-loodpartijen tussen betonnen stijlen: ook die glaspartijen werden uitgevoerd door Jos Van Beeck (Mechelen). Verder veel lichtinval door de beglaasde voorgevel. Het gedeelte rond het altaar is ook nagenoeg cirkelvormig. Binnen in de kerk zijn er mooie beeldhouwwerken: een St.-Jozef uit de 17 e eeuw, de H. Cornelius in gepolychromeerd hout uit het begin van de 20 e eeuw en een beeldengroep O.-L.-Vrouw Beschermer van de Gelovigen van Meiser (in hout 1964). Ook geeft de opstelling van de banken voor de gelovigen een groter gevoel van een hechte gemeenschap. Samen met de Sint-Franciscuskerk (Schorvoort) rekent men deze kerk bij de uitstekende voorbeelden van postconciliaire kerkenbouw. Draai terug richting centrum. Aan het verkeerslicht (kapel) linksaf. Na een paar bochten de hoofdstraat van Arendonk volgen, aan de kerk linksaf. Rij door tot aan de autosnelweg, sla rechtsaf richting Turnhout en zo kan je weer naar Beerse.