Operationeel Handboek Ongevalsbestrijding Gevaarlijke Stoffen

Transcriptie

1 Operationeel Handboek Ongevalsbestrijding Gevaarlijke Stoffen

2 Deze publicatie is een uitgave van de Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding (NVBR). Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die desondanks onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden auteur(s), redactie en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich graag aanbevolen. Samenstelling: NVBR - Netwerk OGS Eindredactie: ZB Communicatie, Ede Opmaak: Drukkerij Roos en Roos Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopiëren, opnamen of enige andere manier, zonder schriftelijke toestemming van de NVBR. 1e druk, 1e oplage, april 2005 NVBR ISBN Nederlandse Vereniging voor Brandweerzorg en Rampenbestrijding (NVBR) Postbus 7010, 6801 HA Arnhem Tel. (026) Fax (026)

3 Voorwoord Tijdens de opleiding tot Regionaal Officier Gevaarlijke Stoffen, wordt de cursisten geadviseerd een eigen zakboekje te maken met weetjes, vuistregels en persoonlijke aantekeningen. Als gevolg hiervan beschikken de meeste AGS-en over een eigen map met een grote hoeveelheid informatie. Toch blijkt al geruime tijd de behoefte te bestaan aan een centraal vervaardigd handboek met de laatste update aan gegevens. Deze behoefte is ook gesignaleerd door het Netwerk OGS en de werkgroep OGS-WVD Zuid-Nederland. Het gevolg is dat bovengenoemde werkgroepen in het najaar van 2001 gezamenlijk het Operationeel Handboek Ongevalsbestrijding Gevaarlijke Stoffen op cd-rom hebben uitgebracht, namens het Netwerk OGS. De versie van het Operationeel handboek Ongevalsbestrijding Gevaarlijke Stoffen zoals deze in 2001 tot stand kwam, was niet geschikt om gedrukt te worden. Dit kwam met name doordat het een verzameling van losse procedures, aantekeningen, formules en tabellen was. Kortom, er was nog een slag nodig om tot een werkbaar handboek te komen. Deze tweede slag is in 2004 gemaakt. Het handboek zoals dat er lag, is nogmaals goed tegen het licht gehouden en waar nodig aangevuld. Er is een logische opbouw in het handboek aangebracht en zijn een aantal uitgangspunten geformuleerd waaraan het handboek en de inhoud zouden moeten voldoen. Het eerste uitgangspunt is dat het Handboek een leesbaar geheel moet vormen, dus geen telegramstijl of een verzameling met alleen formules en tabellen. Het tweede uitgangspunt is dat het kennisniveau van de lezer minimaal HBO-chemie is. Het Handboek is dus geen chemisch naslagwerk geworden. De chemische kennis die nodig is, wordt als bekend verondersteld. Het laatste, en wellicht belangrijkste, uitgangspunt is dat alleen teksten, tabellen en formules zijn opgenomen, waarvan de bron bekend is. De bronvermeldingen zijn vervolgens per hoofdstuk opgenomen en kunnen worden gebruikt als startpunt voor een verdieping op een bepaald onderwerp. De samenstellers houden zich aanbevolen voor suggesties en opmerkingen over de inhoud van het handboek. Gebruikers kunnen hun bevindingen schriftelijk aanbieden aan de NVBR, onder vermelding van Operationeel Handboek Gevaarlijke Stoffen. Namens het bestuur spreek ik hierbij mijn dank uit aan eenieder die aan de totstandkoming van dit handboek heeft bijgedragen. In de eerste plaats aan het netwerk OGS en in het bijzonder aan Arie van den Berg, Iwan Custers, Jeroen Konijnenberg, Hans van Mensvoort en Johan Kloppenburg. Tot slot hoop ik dat dit handboek voldoet aan uw verwachtingen en dat het met uw bijdrage, blijvend een actueel en praktisch hulpmiddel is bij uw werkzaamheden. mr. J.B.M. Tilman directeur NVBR 3

4 4

5 INHOUD Voorwoord 1 Hoofdstuk 1 Indeling en identificatie Indeling Identificatie Identificatie transport Identificatie opslag en gebruik 1-8 Bijlage 1 R- en S-zinnen 1B1-1 Bijlage 2 Gevaarsidentificatienummers 1B2-1 Bijlage 3 Gevaarssymbolen en - aanduidingen milieugevaarlijke stoffen 1B3-1 Bijlage 4 Gevaarsetiketten transport 1B4-1 Hoofdstuk 2 Methoden voor de gevaarsinschatting Schadescenarioboek De regel van Werkblad Aankomst-, vertrek- en blootstellingstijd van een gaswolk Chemicaliën in/op het water 2-10 Bijlage 1 Meteo 2B1-1 Hoofdstuk 3 Klasse 1: Ontplofbare stoffen Transport Opslag en gebruik Scenario s en effecten Bestrijdingsmogelijkheden 3-6 5

6 Hoofdstuk 4 Klasse 2: Gassen Transport Opslag en gebruik Scenario s en effecten Bestrijdingsmogelijkheden 4-12 Bijlage 1 Kleurcodering gascilinders 4B1-1 Bijlage 2 Hulpplan LPG-incidenten 4B2-1 Hoofdstuk 5 Klasse 3: Brandbare vloeistoffen Transport Opslag en gebruik Scenario s en effecten Bestrijdingsmogelijkheden 5-5 Hoofdstuk 6 Klasse 4.1: Brandbare vaste stoffen Transport Opslag en gebruik Scenario s en effecten Bestrijdingsmogelijkheden 6-3 Hoofdstuk 7 Klasse 4.2: Voor zelfontbranding vatbare stoffen Transport Opslag en gebruik Scenario s en effecten Bestrijdingsmogelijkheden 7-2 Hoofdstuk 8 Klasse 4.3: Stoffen die in contact met water brandbare gassen ontwikkelen Transport Opslag en gebruik Scenario s en effecten Bestrijdingsmogelijkheden 8-2 Hoofdstuk 9 Klasse 5.1: Oxiderende stoffen Transport Opslag en gebruik Scenario s en effecten Bestrijdingsmogelijkheden 9-4 6

7 Hoofdstuk 10 Klasse 5.2: Organische peroxiden Transport Opslag en gebruik Scenario s en effecten Bestrijdingsmogelijkheden 10-5 Hoofdstuk 11 Klasse 6.1: Giftige stoffen Transport Opslag en gebruik Scenario s en effecten Bestrijdingsmogelijkheden 11-3 Hoofdstuk 12 Klasse 6.2: Infectueuze stoffen Transport Opslag en gebruik Scenario s en effecten Bestrijdingsmogelijkheden 12-2 Hoofdstuk 13 Klasse 7: Radioactieve stoffen Transport Opslag en gebruik Scenario s categorie A-objecten Scenario s categorie B-objecten Bestrijdingsmogelijkheden Bijlage 1 Leidraad kernongevallenbestrijding 13B1-1 Bijlage 2 Normen uitwendige besmetting 13B2-1 Hoofdstuk 14 Klasse 8: Bijtende stoffen Transport Opslag en gebruik Scenario s en effecten Bestrijdingsmogelijkheden 14-3 Hoofdstuk 15 Klasse 9: Diverse gevaarlijke stoffen en voorwerpen Transport Opslag en gebruik Scenario s en effecten Bestrijdingsmogelijkheden

8 Hoofdstuk 16 Buisleidingincidenten Achtergrondinformatie Optreden bij buisleidingincidenten Incidenten met aardgastransportsystemen 16-4 Bijlage 1 Gasleidingbreuk 16B1-1 Hoofdstuk 17 Stofexplosies Eigenschappen Tien aandachtspunten bij stofexplosie gevoelige ruimte 17-2 Bijlage 1 Inertisering / Purging 17B1-1 Hoofdstuk 18 Asbest Het stappenplan Bepaling verspreidingsgebied Asbestprocedures brandweer 18-5 Bijlage 1 Overzicht asbesthoudende producten 18B1-1 Hoofdstuk 19 Synthetische drugs Kenmerken clandestiene laboratoria Productieprocessen Gevaarsaspecten De LFO-organisatie (Landelijke Faciliteit Ondersteuning bij Ontmantelen) Repressief optreden 19-5 Bijlage 1 Tabellen van chemicaliën voor synthetische drugs 19B1-1 Bijlage 2 Het LFO-tienstappenplan 19B2-1 Hoofdstuk 20 Persoonlijke bescherming Persoonlijke bescherming bij incidenten met radioactieve stoffen Persoonlijke bescherming bij incidenten met infectueuze stoffen Persoonlijke bescherming bij incidenten met chemische stoffen

9 Hoofdstuk 21 Meten Meten van explosieve gassen en dampen Meten van giftige gassen en dampen Meten van radioactiviteit Meetstrategieën 21-7 Bijlage 1 Lijst meetbare stoffen met gasmeetbuisjes 21B1-1 Bijlage 2 Gebruiksaanwijzingen gasmeetbuisjes 21B2-1 Bijlage 3 Pyrolyse- en verbrandingsproducten 21B3-1 Bijlage 4 Procedure gammamodule NMR (29 januari 2001) 21B4-1 Hoofdstuk 22 Ontsmetting Ontsmetting bij incidenten met radioactieve stoffen Ontsmetting bij incidenten met infectueuze stoffen Ontsmetting bij incidenten met chemische stoffen

10 10

11 Hoofdstuk 1 Indeling en identificatie 1.1 Indeling Stoffen worden op basis van gevaarsaspecten en stofeigenschappen, zoals vlampunt of kookpunt, met behulp van indelingscriteria ingedeeld in een gevarenklasse of een categorie. Een veelgebruikte indeling is afkomstig van de milieuwetgeving (WMS). Een andere indeling is die voor het vervoer van gevaarlijke stoffen (ADR). Indeling gevaarlijke stoffen Transport: Klasse-indeling Opslag: Categorieën Figuur 1 gevaarlijke stoffen Indeling transport Bij het vervoer van gevaarlijke stoffen hebben we te maken met de indeling volgens het ADR (wegtransport), ADNR (binnenwater) en RID (spoorvervoer). Hier worden gevaarlijke stoffen ingedeeld in klassen. Deze zogenaamde stofklassen zijn te vinden in onderstaand overzicht. Klasse Omschrijving 1 Ontplofbare stoffen en voorwerpen 2 Gassen 3 Brandbare vloeistoffen 4.1 Brandbare vaste stoffen 4.2 Voor zelfontbranding vatbare stoffen 4.3 Stoffen die in contact met water brandbare gassen ontwikkelen 5.1 Oxiderende stoffen 5.2 Organische peroxiden 6.1 Giftige stoffen 6.2 Infectueuze stoffen 7 Radioactieve stoffen 8 Bijtende stoffen 9 Diverse gevaarlijke stoffen en voorwerpen Tabel 1 Overzicht stofklassen transport 1-1

12 HOOFDSTUK 1 Indeling opslag en gebruik Bij opslag van gevaarlijke stoffen hebben we te maken met de indeling volgens de aanduidingsvoorschriften van de Wet Milieugevaarlijke Stoffen (WMS). Hier zijn gevaarlijke stoffen in categorieën ingedeeld, waarvan de belangrijkste categorieën te vinden zijn in onderstaand overzicht. Categorie Letter Ontplofbaar E Oxiderend O Ontvlambaar Licht ontvlambaar F Zeer licht ontvlambaar F+ Giftig T Zeer giftig T+ Bijtend C Schadelijk Xn Irriterend Xi Milieugevaarlijke stoffen N Tabel 2 Overzicht categorieën opslag Vergelijking indeling opslag en transport De indelingen van opslag en transport komen gedeeltelijk overeen. Het verschil tussen beide indelingen is dat er andere indelingscriteria zijn gebruikt. Bovendien valt onder de indeling voor opslag een groter aantal stoffen. De achtergrond hiervan is dat we bij het vervoer altijd te maken hebben met goed verpakte gevaarlijke stoffen of stoffen in tanks die voldoen aan strenge eisen. De kans dat stoffen vrijkomen en dat we ermee in contact komen, is dus kleiner. De WMS is bedoeld voor gebruikstoepassingen en het omgaan met stoffen. De symbolen worden dan ook op gebruikersverpakkingen toegepast. De kans dat een gebruiker met de stof in contact komt is vele malen groter. Vandaar dat een groter aantal stoffen is ingedeeld. Er zijn ook gevaarlijke stoffen die niet zijn ingedeeld in categorieën of klassen. Omdat deze stoffen wel gevaarlijk kunnen zijn, hebben de meeste bedrijven hiervoor eigen interne specificaties opgesteld. In onderstaand overzicht is globaal weergegeven hoe beide indelingen zich tot elkaar verhouden. Opslag Categorie Vervoer Klasse Ontplofbare stoffen E Ontplofbare stoffen en voorwerpen 1 Ontvlambaar Brandbare vloeistoffen 3 Licht ontvlambaar F Brandbare vaste stoffen 4.1 Zeer licht ontvlambaar F+ Voor zelfontbranding vatbare stoffen 4.2 Stoffen die in contact met water brandbare gassen 4.3 ontwikkelen Oxiderend O Oxiderende stoffen 5.1 Organische peroxiden 5.2 Giftig T Giftige stoffen 6.1 Zeer giftig T+ Infectueuze stoffen 6.2 Schadelijk Xn Bijtend C Bijtende stoffen 8 Irriterend Xi 1-2

13 INDELING EN IDENTIFICATIE BIJZONDERE GROEPEN: Gassen worden op basis Gassen 2 van eigenschappen van een symbool voorzien Radioactieve stoffen Radioactieve stoffen 7 Milieugevaarlijke stoffen N Diverse gevaarlijke stoffen en voorwerpen 9 Tabel 3 Vergelijking stofklassen transport en categorieën opslag 1.2 Identificatie CAS-nummer Het CAS-nummer is een uniek, internationaal gebruikt stofidentificatienummer en staat geregistreerd bij de Chemical Abstracts Service. Deze unieke nummers zijn opgenomen in het grootste stofidentificatieregister (CAS Registry) ter wereld. Dit register bevat meer dan 22 miljoen organische en anorganische stoffen. Het CAS-nummer bestaat uit maximaal 9 cijfers, verbonden door koppeltekens. 1.3 Identificatie transport Etikettering transport Op verpakkingen met gevaarlijke stoffen moeten gevaarsetiketten zijn aangebracht, tenzij een bijzondere bepaling anders bepaalt. Een overzicht van de gevaarsetiketten voor het vervoer is te vinden als bijlage bij dit handboek. Vervoersdocument Het vervoersdocument moet de volgende informatie bevatten over alle ten vervoer aangeboden gevaarlijke stoffen of voorwerpen: a) Het UN-nummer; b) De juiste vervoersnaam aangevuld met de technische, chemische of biologische benaming; c) De klasse van de goederen, of waar het stoffen en voorwerpen van klasse 1 betreft, de subklasse, onmiddellijk gevolgd door de letter van de compatibiliteitsgroep; d) Indien toegewezen, de verpakkingsgroep voor de stof of het voorwerp; e) De hoofdletters ADR of RID; f) Het aantal en een omschrijving van de verpakkingen; g) De totale hoeveelheid van de gevaarlijke goederen aangeduid door de omschrijving; h) De naam en het adres van de afzender; i) De naam en het adres van de geadresseerde; j) Een verklaring zoals onder de voorwaarden van een eventuele bijzondere overeenkomst vereist wordt. De plaats en de volgorde waarin de vereiste informatie in het vervoerdocument voorkomt is vrij, uitgezonderd a), b), c), d) en e), die in die volgorde moeten voorkomen, bijvoorbeeld 1098 ALLYLALCOHOL, 6.1, I, ADR 1-3

14 HOOFDSTUK 1 UN-nummer De regels voor het vervoer van gevaarlijke stoffen worden gebaseerd op de Recommendations on the Transport of Dangerous Goods, uitgegeven door de Verenigde Naties. Vanwege de oranje kleur van deze uitgave is deze beter bekend als Het Oranje Boek, samengesteld door een commissie van deskundigen. De IAEA (International Atomic Energy Agency), een onderafdeling van het VN-orgaan IAEO (International Atomic Energy Organisation) maakt de regels voor radioactieve stoffen. Zij hebben de voorschriften voor een veilig vervoer van radioactieve materialen (RSTRM; Regulations for the Safe Transport of Radioactive Materials). Voor het vervoer van radioactieve stoffen verwijst Het Oranje Boek naar de RSTRM. In Het Oranje Boek is een lijst met (stofidentificatie)nummers opgenomen. Elke gevaarlijke stof heeft een nummer. Dit kan een stofeigen nummer zijn of een groepsnummer. Stoffen die in grote hoeveelheden worden vervoerd, hebben vaak een eigen nummer. Nummers lager dan 1000 zijn gereserveerd voor stoffen en voorwerpen van klasse 1. De afkorting n.o.s. (not otherwise specified) of n.e.g. (niet elders genoemd) worden toegekend aan UN-nummers die betrekking hebben op stoffen waaraan geen specifiek stofidentificatienummer is toegekend. Codering transportverpakking Elke verpakking die bestemd is voor gebruik volgens het ADR, is voorzien van merktekens die duurzaam en leesbaar zijn. Deze zijn op een zodanige plaats en in een zodanige verhouding tot de verpakking aangebracht, dat ze gemakkelijk zichtbaar zijn. Het kenmerk bestaat uit: a) het symbool van de Verenigde Naties voor verpakkingen; b) een code die het type verpakking aangeeft; c) een code, samengesteld uit twee delen: een letter die de verpakkingsgroep(en) aangeeft: X voor verpakkingsgroepen I, II en III Y voor verpakkingsgroepen II en III Z voor verpakkingsgroep III voor vloeistoffen, de aanduiding van de relatieve dichtheid van de stof waarmee het constructietype is beproefd en voor vaste stoffen de aanduiding van de hoogste bruto massa in kilogram; d) een letter S wanneer de verpakking bestemd is voor vaste stoffen of voor binnenverpakkingen. Of, als de verpakking bestemd is voor vloeistoffen en een hydraulische proefpersing heeft doorstaan, de aanduiding van de beproevingsdruk in kpa, naar beneden afgerond op 10 kpa; e) de laatste twee cijfers van het jaar van fabricage van de verpakking; f) de Staat van toekenning van het kenmerk; g) de naam van de fabrikant of een ander identificatiemerk van de verpakking. 1-4

15 INDELING EN IDENTIFICATIE Schriftelijke instructies Ter voorkoming van elk ongeval of elk incident dat zich voor zou kunnen doen tijdens het vervoer moeten aan de bestuurder schriftelijke instructies zijn gegeven. Deze instructies geven in beknopte vorm voor elke vervoerde gevaarlijke stof of voorwerp - of voor elke groep van goederen waarvan de gevaren overeenkomen met die van de vervoerde stoffen of voorwerpen - aan: a) De benaming van de stof of het voorwerp of groep van goederen, de klasse en het UN-nummer; of voor een groep van goederen de UN-nummers van de goederen; b) De aard van het gevaar verbonden aan deze goederen, de maatregelen die de bestuurder moet nemen en de persoonlijke beschermingsuitrusting die hij moet gebruikten; c) De te nemen algemene maatregelen, bijv. het waarschuwen van de weggebruikers en voor bijgangers en het bellen van de politie/brandweer; d) De aanvullende maatregelen die, om erger te voorkomen, moeten worden genomen om iets te doen aan een kleine lekkage of het morsen van stoffen, als dit zonder persoonlijk risico kan worden gedaan; e) De voor bepaalde goederen te nemen bijzondere maatregelen, indien van toepassing; f) De noodzakelijke uitrusting voor de algemene en, indien van toepassing, aanvullende en/of bijzondere maatregelen. Een voorbeeld van deze zogenoemde gevarenkaart is de Transport Emergency Card (TREM-card). Deze gevarenkaart, samengesteld door CEFIC (Conseil Européen des Fédérations de l Industrie Chemique), geeft chauffeurs van chemische transporten de juiste instructies. Oranje bord Transporteenheden die gevaarlijke goederen vervoeren, zijn voorzien van twee rechthoekige, retroflecterende, oranje borden, die verticaal zijn bevestigd. Eén van deze borden is aan de voorzijde en de ander aan de achterzijde van de transporteenheid aangebracht, terwijl beide loodrecht op de lengteas van de transporteenheid staan. Zij moeten duidelijk zichtbaar zijn. Als in het ADR een gevaarsidentificatienummer is aangegeven, moeten tank wagens of transporteenheden die één of meer tanks hebben waarin gevaarlijke stoffen worden vervoerd bovendien aan weerszijden van elke tank of elk tank compartiment zijn voorzien van oranje borden. Die moeten eveneens duidelijk zichtbaar zijn en parallel lopen aan de lengteas van het voertuig. Deze oranje borden dragen voor elk van de in de tank of het tankcompartiment vervoerde stoffen het voorgeschreven gevaarsidentificatienummer en UN-nummer. Het is niet nodig de voorgeschreven oranje borden aan te brengen op tankwagens of transporteenheden met één of meer tanks die stoffen met UN-nummers 1202, 1203 of 1223 of de onder de UN-nummers 1268 of 1863 ingedeelde vliegtuigbrandstof vervoeren, maar geen andere gevaarlijke stof. Dit is toegestaan als de aan de voor- en achterzijde aangebrachte borden zijn voorzien van het voorgeschreven gevaarsidentificatienummer en UN-nummer voor de gevaarlijkste stof die wordt vervoerd, dat wil zeggen de stof met het laagste vlampunt. 1-5

16 HOOFDSTUK 1 GEVI-code Het gevaarsidentificatienummer (GEVI) bestaat uit twee of drie cijfers. De cijfers geven in het algemeen de volgende gevaren aan: 2 Vrijkomen van gas als gevolg van druk of van een chemische reactie 3 Brandbaarheid van vloeistoffen (dampen) en gassen of voor zelfverhitting vatbare vloeistof 4 Brandbaarheid van vaste stoffen of voor zelfverhitting vatbare vaste stof 5 Oxiderende (verbranding bevorderende) werking 6 Giftigheid of besmettingsgevaar 7 Radioactiviteit 8 Bijtendheid 9 Gevaar voor een spontane heftige reactie Het gevaar voor een spontane heftige reactie zie onder 9 houdt de mogelijkheid in van een explosiegevaar, ontledings- en polymerisatiereactie, die samenhangt met de aard van de stof. Hierbij komen aanzienlijke warmte of brandbare en/of giftige gassen vrij. Verdubbeling van een cijfer duidt op een versterking van dat specifieke gevaar. Indien het met een stof samenhangende gevaar voldoende kan worden aangegeven via een enkel cijfer, dan wordt dit cijfer gevolgd door een nul. De volgende combinaties van cijfers hebben evenwel een bijzondere betekenis: 22, 323, 333, 362, 382, 423, 44, 446, 462, 482, 539, 606, 623, 642, 823, 842, 90 en 99. Een volledig overzicht van de gevaarsidentificatienummers is te vinden als bijlage bij dit handboek. Hazchem-code De Hazchem-code is speciaal ontwikkeld voor de hulpverleningsdiensten en geeft informatie over het stabiliseren van een incident in de beginfase. De Hazchem-code is te vinden op borden op transportvoertuigen en gebouwen. De code bestaat uit een cijfer en één of twee letters. Het eerste cijfer geeft het (blus)middel aan voor de brandbestrijding, of voor de dispersie van de lekkage. (Blus)middelen met een hoger nummer mogen ook gebruikt worden, maar niet met een lager nummer. 1 water 2 verneveld water/sproeistraal 3 schuim 4 bluspoeder, CO 2 en halonen De eerste letter geeft informatie over drie onderwerpen. informatie over de heftigheid van de reactie informatie over het gebruik van beschermingsmiddelen advies over maatregelen bij een lekkage. 1-6

17 INDELING EN IDENTIFICATIE letter gevaar beschermingsmiddelen lekkage P Heftige of explosieve reactie gaspak met veel water wegspoelen in riool R -- gaspak S Heftige of explosieve reactie persluchttoestel en handschoenen S Heftige of explosieve reactie persluchttoestel en handschoenen uitsluitend bij brand of ontleding T -- persluchttoestel en handschoenen T -- persluchttoestel en handschoenen uitsluitend bij brand of ontleding W Heftige of explosieve reactie gaspak voorkomen dat lekkage in riool of sloten en dergelijke terechtkomt X -- gaspak Y Heftige of explosieve reactie persluchttoestel en handschoenen Y Heftige of explosieve reactie persluchttoestel en handschoenen uitsluitend bij brand of ontleding Z -- persluchttoestel en handschoenen Z -- persluchttoestel en handschoenen uitsluitend bij brand of ontleding Tabel 4 Hazchem-code De tweede letter E wordt toegevoegd als men evacuatie in de buurt van het incident overweegt. Bij de beslissing hierover worden vanzelfsprekend meerdere factoren meegenomen, inclusief de locatie en de schaal van het incident. NFPA-code De National Fire Protection Association van de USA heeft een code ontwikkeld welke voor een interventieploeg een goed overzicht geeft van de risico s die horen bij een bepaald chemisch product. Het gaat hier om een gevaarsdiamant verdeeld in 4 vakken met een verschillende kleur. Deze vormen samen een ruit. De BLAUWE kleur, in het linkse vak, heeft betrekking op de gevaren voor de gezondheid. De cijfers betekenen: 0 zonder speciaal gevaar 1 gering gevaar, afhankelijk ademhalingsmasker aanbevolen 2 gevaarlijk, onafhankelijk ademhalingsmasker noodzakelijk en eenvoudige beschermingskleding 3 zeer gevaarlijk, volledige beschermingskleding en ademhalingsmasker noodzakelijk 4 uiterst gevaarlijk, ieder contact zonder speciale voorzorgen vermijden De RODE kleur, in het bovenste vak, slaat op het gevaar voor brand. De cijfers betekenen: 0 geen ontvlammingsgevaar in normale omstandigheden 1 ontvlammingsgevaar bij verhitting 2 ontvlammingsgevaar bij verwarming 3 ontvlammingsgevaar bij normale temperatuur 4 zeer snel ontvlambaar bij alle temperaturen 1-7

18 HOOFDSTUK 1 De GELE kleur, in het rechtse vak, geeft aanwijzingen over de explosieve aard. De cijfers betekenen: 0 geen gevaar bij normale omstandigheden 1 onstabiel bij verhitting, beschermingsmaatregelen aanbevolen 2 hevige chemische reacties mogelijk, beschermingsmaatregelen treffen 3 explosiegevaar, veiligheidszone afbakenen 4 groot explosiegevaar, veiligheidszone afbakenen gevarenzone ontruimen De WITTE kleur, in het vak onderaan, vermeldt bijzondere voorzorgen/gevaren. W P OXY Lees dit symbool in samenhang met de reactiviteitscijfers (geel) R=3 stof kan explosief met water reageren; beveiliging tegen explosie is noodzakelijk wanneer er met waterhoudende (blus)stoffen wordt gewerkt R=2 stoffen kunnen heftig met water reageren of er potentieel explosieve verbindingen mee vormen R=1 stoffen kunnen fel maar niet heftig met water reageren kans op polymerisatie brandbevorderend (sterk oxidatiemiddel) NFPA schat soms risico s anders in dan de Europese instanties. Bovendien betrekken ze bij het inschatten van de gezondheidsrisico s soms ook de ontledingsproducten ten gevolge van brand. Kenmerking binnenvaart Bij het vervoer over binnenwater is de aanwezigheid van gevaarlijke stoffen te herkennen aan het voeren van één of meer blauwe kegels of één of meer blauwe lichten. Aantal blauwe kegels / lichten betekenis 1 Product is brandbaar en het gevaar is in principe beperkt tot het schip 2 Product is brandbaar en giftig en het gevaar is niet beperkt tot het schip 3 Product is ontplofbaar en het gevaar is niet beperkt tot het schip Tabel 5 Kenmerking binnenvaart 1.4 Identificatie opslag en gebruik Op een verpakking staan duidelijk en onuitwisbaar vermeld: a. de chemische naam van de stof b. de naam en het adres van de persoon die de stof vervaardigt, aan een ander ter beschikking stelt of invoert c. de benaming van het gevaar of de gevaren van de stof met het bijbehorende symbool of symbolen d. een verwijzing naar de bijzondere, aan het gebruik van de stof verbonden gevaren (R-zinnen); e. veiligheidsaanbevelingen (S-zinnen) ter vermijding van de belangrijkste, aan het gebruik van de stof verbonden gevaren. 1-8

19 INDELING EN IDENTIFICATIE Symbolen en aanduidingen Als symbolen en aanduidingen van de gevaren dienen te worden gebruikt : Ontplofbaar een detonerende bom E Oxiderend een vlam boven een cirkel O Licht ontvlambaar een vlam F Vergiftig een doodskop met gekruiste doodsbeenderen T Schadelijk een Andreaskruis Xn Corrosief de afbeelding van een inwerkend zuur C Irriterend een Andreaskruis Xi Een overzicht van de gevaarssymbolen en gevaarsaanduidingen voor op verpakkingen met milieugevaarlijke stoffen is te vinden als bijlage bij dit handboek. R- en S-zinnen Naast de gevaarssymbolen en -aanduidingen worden er nog zogenaamde R- en S-zinnen gebruikt. De R staat voor risk ofwel risico en de S voor safety ofwel veiligheid. De R- en S-zinnen van de stof zijn, samen met de gevaarssymbolen en gevaarsaanduidingen, op de gebruiksetiketten aangebracht. R-zinnen zijn waarschuwingszinnen, bijvoorbeeld: schadelijk bij inademing (R20). S-zinnen geven veiligheidsaanbevelingen, bijvoorbeeld verwijderd houden van warmte (S15). De R- en S-zinnen zijn te vinden als bijlage bij dit handboek. Afvalstoffen In de Europese afvalstoffenlijst (Eural) benoemt de Europese Commissie afvalstoffen en bepaalt zij wanneer een afvalstof gevaarlijk is. Deze nieuwe lijst is een samenvoeging van de Europese lijst van gevaarlijke afvalstoffen en de Europese afvalcatalogus. Per 1 januari 2002 is de Eural in de plaats gekomen van drie Nederlandse regelingen: het Besluit aanwijzing gevaarlijke afvalstoffen (BAGA), de Regeling aanwijzing gevaarlijke afvalstoffen (RAGA) en de Regeling aanvulling aanwijzing gevaarlijke afvalstoffen (RAAGA). De verschillende soorten afvalstoffen in de Eural worden gedefinieerd door een code van zes cijfers, waarbij de eerste twee cijfers verwijzen naar het hoofdstuk (een proces). De volgende twee cijfers verwijzen naar het subhoofdstuk (een deelproces) en de laatste twee cijfers verwijzen naar een afvalcategorie (een afvalstof afkomstig uit dat deelproces). Aan de hand van deze toekenning wordt vervolgens één van de volgende conclusies getrokken: De afvalstof is gevaarlijk: dit wordt weergegeven met een * achter de code. De regelgeving voor gevaarlijk afval is van toepassing. De afvalstof is ongevaarlijk (alle stoffen waarbij geen * staat). De afvalstof valt niet binnen de regelgeving voor gevaarlijk afval. De afvalstof behoort tot een zogenaamde mirror entry ofwel complementaire categorie, wat betekent dat voor het specifieke geval moet worden bepaald of het gaat om een gevaarlijke dan wel een niet-gevaarlijke afvalstof. Voor de afvalstoffen die tot een complementaire categorie behoren, is een nadere onderbouwing nodig of deze afvalstoffen wel of niet gevaarlijk zijn. Hierbij wordt onder andere gebruik gemaakt van de R-zinnen en het gehalte van de in de afvalstof aanwezige stoffen. 1-9

20 HOOFDSTUK 1 Bronvermelding 1. Besluit verpakking en aanduiding milieugevaarlijke stoffen en preparaten, (Stb. 1987, 516) 2. BIG-databank (cd-rom), V.Z.W. Brandweerinformatiecentrum Gevaarlijke Stoffen (versie 12.0) 3. Chemiekaarten, TNO Arbeid, VNCI, ten Hagen & Stam (2004) 4. De stoffenrichtlijn, richtlijn nr. 67/548/EEG van de Raad van de Europese Gemeenschappen van 27 juni Europese afvalstoffenlijst (Eural). Handreiking Eural, Ministerie van VROM (2001) 6. H.J. Bril en J.W.P.A. Peters, Wegwijzer vervoer gevaarlijke stoffen, ten Hagen & Stam (2002) Onderbrandmeester module gevaarlijke stoffen, Nibra (2002) 9. Opslag gevaarlijke stoffen (CPR-richtlijnen), EVO

21 Bijlage 1 R- en S-zinnen Aard der bijzondere gevaren toegeschreven aan gevaarlijke stoffen (R-zinnen) R 1 In droge toestand ontplofbaar. R 2 Ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken. R 3 Ernstig ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken. R 4 Vormt met metalen zeer gemakkelijk ontplofbare verbindingen. R 5 Ontploffingsgevaar door verwarming. R 6 Ontplofbaar met en zonder lucht. R 7 Kan brand veroorzaken. R 8 Bevordert de ontbranding van brandbare stoffen. R 9 Ontploffingsgevaar bij menging met brandbare stoffen. R 10 Ontvlambaar. R 11 Licht ontvlambaar. R 12 Zeer licht ontvlambaar. R 14 Reageert heftig met water. R 15 Vormt zeer licht ontvlambaar gas in contact met water. R 16 Ontploffingsgevaar bij menging met oxiderende stoffen. R 17 Spontaan ontvlambaar in lucht. R 18 Kan bij gebruik een ontvlambaar/ontplofbaar damp- luchtmengsel vormen. R 19 Kan ontplofbare peroxiden vormen. R 20 Schadelijk bij inademing. R 21 Schadelijk bij aanraking met de huid. R 22 Schadelijk bij opname door de mond. R 23 Vergiftig bij inademing. R 24 Vergiftig bij aanraking met de huid. R 25 Vergiftig bij opname door de mond. R 26 Zeer vergiftig bij inademing. R 27 Zeer vergiftig bij aanraking met de huid. R 28 Zeer vergiftig bij opname door de mond. R 29 Vormt vergiftig gas in contact met water. R 30 Kan bij gebruik licht ontvlambaar worden. R 31 Vormt vergiftige gassen in contact met zuren. R 32 Vormt zeer vergiftige gassen in contact met zuren. R 33 Gevaar voor cumulatieve effecten. R 34 Veroorzaakt brandwonden. R 35 Veroorzaakt ernstige brandwonden. R 36 Irriterend voor de ogen. R 37 Irriterend voor de ademhalingswegen. R 38 Irriterend voor de huid. R 39 Gevaar voor ernstige onherstelbare effecten. R 40 Carcinogene effecten zijn niet uitgesloten. R 41 Gevaar voor ernstig oogletsel. R 42 Kan overgevoeligheid veroorzaken bij inademing. R 43 Kan overgevoeligheid veroorzaken bij contact met de huid. 1B1-1

22 BIJLAGE 1 R 44 Ontploffingsgevaar bij verwarming in afgesloten toestand. R 45 Kan kanker veroorzaken. R 46 Kan erfelijke genetische schade veroorzaken. R 48 Gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling. R 49 Kan kanker veroorzaken bij inademing. R 50 Zeer vergiftig voor in het water levende organismen. R 51 Vergiftig voor in het water levende organismen. R 52 Schadelijk voor in het water levende organismen. R 53 Kan in het aquatisch milieu op lange termijn schadelijke effecten veroorzaken. R 54 Vergiftig voor planten. R 55 Vergiftig voor dieren. R 56 Vergiftig voor bodemorganismen. R 57 Vergiftig voor bijen. R 58 Kan in het milieu op lange termijn schadelijke effecten veroorzaken. R 59 Gevaarlijk voor de ozonlaag. R 60 Kan de vruchtbaarheid schaden. R 61 Kan het ongeboren kind schaden. R 62 Mogelijk gevaar voor verminderde vruchtbaarheid. R 63 Mogelijk gevaar voor beschadiging van het ongeboren kind. R 64 Kan schadelijk zijn via de borstvoeding. R 65 Schadelijk: kan longschade veroorzaken na verslikken. R 66 Herhaalde blootstelling kan een droge of een gebarsten huid veroorzaken. R 67 Dampen kunnen slaperigheid en duizeligheid veroorzaken. R 68 Onherstelbare effecten zijn niet uitgesloten. Veiligheidsaanbevelingen met betrekking tot gevaarlijke stoffen (S-zinnen) S 1 S 2 S 3 S 4 S 5 S 6 S 7 S 8 S 9 S 12 S 13 S 14 S 15 S 16 S 17 S 18 S 20 S 21 S 22 S 23 S 24 S 25 Achter slot bewaren. Buiten bereik van kinderen bewaren. Op een koele plaats bewaren. Verwijderd van woonruimten opbergen. Onder... houden (geschikte vloeistof aan te geven door de fabrikant). Onder... houden (inert gas aan te geven door de fabrikant). In goed gesloten verpakking bewaren. Verpakking droog houden. Op een goed geventileerde plaats bewaren. De verpakking niet hermetisch sluiten. Verwijderd houden van eet- en drinkwaren en van diervoeder. Verwijderd houden van... (stoffen waarmee contact vermeden dient te worden aan te geven door de fabrikant). Verwijderd houden van warmte. Verwijderd houden van ontstekingsbronnen - Niet roken. Verwijderd houden van brandbare stoffen. Verpakking voorzichtig behandelen en openen. Niet eten of drinken tijdens gebruik. Niet roken tijdens gebruik. Stof niet inademen. Gas/rook/damp/spuitnevel niet inademen [toepasselijke term(en) aan te geven door de fabrikant]. Aanraking met de huid vermijden. Aanraking met de ogen vermijden. 1B1-2

23 R- EN S-ZINNEN S 26 S 27 S 28 S 29 S 30 S 33 S 35 S 36 S 37 S 38 S 39 S 40 S 41 S 42 S 43 S 45 S 46 S 47 S 48 S 49 S 50 S 51 S 52 S 53 S 56 S 57 S 59 S 60 S 61 S 62 S 63 S 64 Bij aanraking met de ogen onmiddellijk met overvloedig water afspoelen en deskundig medisch advies inwinnen. Verontreinigde kleding onmiddellijk uittrekken. Na aanraking met de huid onmiddellijk wassen met veel... (aan te geven door de fabrikant). Afval niet in de gootsteen werpen. Nooit water op deze stof gieten. Maatregelen treffen tegen ontladingen van statische elektriciteit. Deze stof en de verpakking op veilige wijze afvoeren. Draag geschikte beschermende kleding. Draag geschikte handschoenen. Bij ontoereikende ventilatie een geschikte ademhalingsbescherming dragen. Een bescherming voor de ogen/voor het gezicht dragen. Voor de reiniging van de vloer en alle voorwerpen verontreinigd met dit materiaal,... gebruiken (aan te geven door de fabrikant). In geval van brand en/of explosie inademen van rook vermijden. Tijdens de ontsmetting/bespuiting een geschikte adembescherming dragen [geschikte term(en) door de fabrikant aan te geven]. In geval van brand... gebruiken (blusmiddelen aan te duiden door de fabrikant. Indien water het risico vergroot toevoegen: Nooit water gebruiken. Bij een ongeval of indien men zich onwel voelt, onmiddellijk een arts raadplegen (indien mogelijk hem dit etiket tonen). In geval van inslikken onmiddellijk een arts raadplegen en verpakking of etiket tonen. Bewaren bij een temperatuur beneden... C (aan te geven door de fabrikant). Inhoud vochtig houden met... (middel aan te geven door de fabrikant). Uitsluitend in de oorspronkelijke verpakking bewaren. Niet vermengen met... (aan te geven door de fabrikant). Uitsluitend op goed geventileerde plaatsen gebruiken. Niet voor gebruik op grote oppervlakken in woon- en verblijfruimtes. Blootstelling vermijden - vóór gebruik speciale aanwijzingen raadplegen. Deze stof en de verpakking naar inzamelpunt voor gevaarlijk of bijzonder afval brengen. Neem passende maatregelen om verspreiding in het milieu te voorkomen. Raadpleeg fabrikant/leverancier voor informatie over terugwinning/recycling. Deze stof en de verpakking als gevaarlijk afval afvoeren. Voorkom lozing in het milieu. Vraag om speciale instructies/veiligheidskaart. Bij inslikken niet het braken opwekken; direct een arts raadplegen en de verpakking of het etiket tonen. Bij een ongeval door inademing: slachtoffer in de frisse lucht brengen en laten rusten. Bij inslikken, mond met water spoelen (alleen als de persoon bij bewustzijn is). Bron: 1. Chemiekaarten, TNO Arbeid, VNCI, ten Hagen & Stam (2004) 1B1-3

24 1B1-4

25 Bijlage 2 Gevaarsidentificatienummers De gevaarsidentificatienummers hebben de volgende betekenis: 20 verstikkend gas of gas dat geen bijkomend gevaar vertoont 22 sterk gekoeld, vloeibaar gemaakt gas, verstikkend 223 sterk gekoeld, vloeibaar gemaakt gas, brandbaar 225 sterk gekoeld, loeibaar gemaakt gas, oxiderend (verbranding bevorderend) 23 brandbaar gas 239 brandbaar gas, dat aanleiding kan geven tot een spontane heftige reactie 25 oxiderend (verbranding bevorderend) gas 26 giftig gas 263 giftig gas, brandbaar 265 giftig gas, oxiderend (verbranding bevorderend) 268 giftig gas, bijtend 30 brandbare vloeistof (vlampunt tussen 23 C en 61 C, grenswaarden inbegrepen) of brandbare vloeistof of vaste stof in gesmolten toestand met een vlampunt hoger dan 61 C, die verwarmd is tot een temperatuur gelijk aan of boven zijn vlampunt, of voor zelfverhitting vatbare vloeistof 323 brandbare vloeistof, die met water reageert onder ontwikkeling van brandbare gassen X323 brandbare vloeistof, die op gevaarlijke wijze met water reageert onder ontwikkeling van brandbare gassen 1 33 zeer brandbare vloeistof (vlampunt lager dan 23 C) 333 pyrofore vloeistof X333 pyrofore vloeistof, die op gevaarlijke wijze met water reageert zeer brandbare vloeistof, giftig 338 zeer brandbare vloeistof, bijtend X338 zeer brandbare, bijtende vloeistof, die op gevaarlijke wijze met water reageert zeer brandbare vloeistof, die aanleiding kan geven tot een spontane heftige reactie 36 brandbare vloeistof (vlampunt tussen 23 C en 61 C, grenswaarden inbegrepen), zwak giftig, of voor zelfverhitting vatbare vloeistof, giftig 362 brandbare, giftige vloeistof, die met water reageert onder ontwikkeling van brandbare gassen X362 brandbare, giftige vloeistof, die op gevaarlijke wijze met water reageert onder ontwikkeling van brandbare gassen brandbare vloeistof, giftig, bijtend 38 brandbare vloeistof (vlampunt tussen 23 C en 61 C, grenswaarden inbegrepen), zwak bijtend, of voor zelfverhitting vatbare vloeistof, bijtend 382 brandbare vloeistof, bijtend, die met water reageert, onder ontwikkeling van brandbare gassen X382 brandbare, bijtende vloeistof, die op gevaarlijke wijze met water reageert onder ontwikkeling van brandbare gassen 1 39 brandbare vloeistof, die aanleiding kan geven tot een spontane heftige reactie 40 brandbare vaste stof, of zelfontledende stof, of voor zelfverhitting vatbare stof 423 vaste stof, die met water reageert onder ontwikkeling van brandbare gassen X423 vaste stof, die op gevaarlijke wijze met water reageert onder ontwikkeling van brandbare gassen 1 43 voor zelfontbranding vatbare (pyrofore) vaste stof 44 brandbare vaste stof, in gesmolten toestand bij verhoogde temperatuur 446 brandbare vaste stof, giftig, in gesmolten toestand bij verhoogde temperatuur 1B2-1

26 BIJLAGE 2 46 brandbare of voor zelfverhitting vatbare vaste stof, giftig 462 giftige vaste stof, die met water reageert onder ontwikkeling van brandbare gassen X462 vaste stof, die op gevaarlijke wijze met water reageert onder ontwikkeling van giftige gassen 1 48 brandbare of voor zelfverhitting vatbare vaste stof, bijtend 482 bijtende vaste stof, die met water reageert onder ontwikkeling van brandbare gassen X482 vaste stof, die op gevaarlijke wijze met water reageert onder ontwikkeling van bijtende gassen 1 50 oxiderende (verbranding bevorderende) stof 539 brandbaar organisch peroxide 55 sterk oxiderende (verbranding bevorderende) stof 556 sterk oxiderende (verbranding bevorderende) stof, giftig 558 sterk oxiderende (verbranding bevorderende) stof, bijtend 559 sterk oxiderende (verbranding bevorderende) stof, die aanleiding kan geven tot een spontane heftige reactie 56 oxiderende (verbranding bevorderende) stof, giftig 568 oxiderende (verbranding bevorderende) stof, giftig, bijtend 58 oxiderende (verbranding bevorderende) stof, bijtend 59 oxiderende (verbranding bevorderende) stof, die aanleiding kan geven tot een spontane heftige reactie 60 giftige of zwak giftige stof 606 infectueuze stof 623 giftige vloeistof, die met water reageert onder ontwikkeling van brandbare gassen 63 giftige stof, brandbaar (vlampunt tussen 23 C en 61 C, grenswaarden inbegrepen) 638 giftige stof, brandbaar (vlampunt tussen 23 C en 61 C, grenswaarden inbegrepen), bijtend 639 giftige stof, brandbaar (vlampunt niet hoger dan 61 C), die aanleiding kan geven tot een spontane heftige reactie 64 giftige vaste stof, brandbaar of voor zelfverhitting vatbaar 642 giftige vaste stof, die met water reageert onder ontwikkeling van brandbare gassen 65 giftige stof, oxiderend (verbranding bevorderend), 66 zeer giftige stof 663 zeer giftige stof, brandbaar (vlampunt niet hoger dan 61 C) 664 zeer giftige vaste stof, brandbaar of voor zelfverhitting vatbaar 665 zeer giftige stof, oxiderend (verbranding bevorderend) 668 zeer giftige stof, bijtend 669 zeer giftige stof, die aanleiding kan geven tot een spontane heftige reactie 68 giftige stof, bijtend 69 giftige of zwak giftige stof, die aanleiding kan geven tot een spontane heftige reactie 70 radioactieve stof 72 radioactief gas 723 radioactief gas, brandbaar 73 radioactieve vloeistof, brandbaar (vlampunt niet hoger dan 61 C) 74 radioactieve vaste stof, brandbaar 75 radioactieve stof, oxiderend (verbranding bevorderend) 76 radioactieve stof, giftig 78 radioactieve stof, bijtend 80 bijtende of zwak bijtende stof X80 bijtende of zwak bijtende stof, die op gevaarlijke wijze met water reageert bijtende vloeistof, die met water reageert onder ontwikkeling van brandbare gassen 83 bijtende of zwak bijtende stof, brandbaar (vlampunt tussen 23 C en 61 C, grenswaarden inbegrepen) X83 bijtende of zwak bijtende stof, brandbaar, (vlampunt tussen 23 C en 61 C, grenswaarden inbegrepen), die op gevaarlijke wijze met water reageert 1 1B2-2

27 GEVAARSIDENTIFICATIENUMMERS 839 bijtende of zwak bijtende stof, brandbaar (vlampunt tussen 23 C en 61 C, grenswaarden inbegrepen), die aanleiding kan geven tot een spontane heftige reactie X839 bijtende of zwak bijtende stof, brandbaar (vlampunt tussen 23 C en 61 C, grenswaarden inbegrepen), die aanleiding kan geven tot een spontane heftige reactie en die op gevaarlijke wijze met water reageert 1 84 bijtende vaste stof, brandbaar of voor zelfverhitting vatbaar 842 bijtende vaste stof, die met water reageert onder ontwikkeling van brandbare gassen 85 bijtende of zwak bijtende stof, oxiderend (verbranding bevorderend) 856 bijtende of zwak bijtende stof, oxiderend (verbranding bevorderend) en giftig 86 bijtende of zwak bijtende stof, giftig 88 sterk bijtende stof X88 sterk bijtende stof, die op gevaarlijke wijze met water reageert sterk bijtende stof, brandbaar (vlampunt tussen 23 C en 61 C, grenswaarden inbegrepen) 884 sterk bijtende vaste stof, brandbaar of voor zelfverhitting vatbaar 885 sterk bijtende stof, oxiderend (verbranding bevorderend) 886 sterk bijtende stof, giftig X886 sterk bijtende stof, giftig, die op gevaarlijke wijze met water reageert 1 89 bijtende of zwak bijtende stof, die aanleiding kan geven tot een spontane heftige reactie 90 milieugevaarlijke stof; diverse gevaarlijke stoffen 99 diverse gevaarlijke stoffen, vervoerd in verwarmde toestand. Bron: 1. H.J. Bril en J.W.P.A. Peters, Wegwijzer vervoer gevaarlijke stoffen, ten Hagen & Stam (2002) 1 Water mag niet worden gebruikt, behalve met toestemming van deskundigen 1B2-3

28 1B2-4

29 Bijlage 3 Gevaarssymbolen en aanduidingen milieugevaarlijke stoffen Bron: 1. Herkenning gevaarlijke stoffen, Inspectie Verkeer & Waterstaat 1B3-1

30 1B3-2

31 Bijlage 4 Gevaarsetiketten transport Bron: 1. Herkenning gevaarlijke stoffen, Inspectie Verkeer & Waterstaat 1B4-1

32 1B4-2

33 Hoofdstuk 2 Methoden voor de gevaarsinschatting Eerst wordt een snelle inschatting gemaakt met behulp van het Schadescenarioboek, eventueel met gebruik van De regel van 1 om te corrigeren voor een kleinere lekkage. Vervolgens geeft het Werkblad een gedetailleerde inschatting van de situatie. 2.1 Schadescenarioboek Het schadescenarioboek geeft zeer snel een schatting van het schadegebied voor grote ongevallen. Bovendien betreft het ongevallen met stoffen die op enkele honderden meters schadelijke concentraties voor de bevolking kunnen veroorzaken. Hierop zijn de stoffen die in het schadescenarioboek voorkomen geselecteerd. Scenario s Voor de bepaling van de hoeveelheid stof die vrij kan komen zijn er vele zogenaamde emissiescenario s mogelijk. Voor het schadescenarioboek zijn de volgende scenario s en stofcategorieën gebruikt. Scenario s: twee fasen uitstroming van tot vloeistof verdichte gassen volledig falen en instantaan vrijkomen van tot vloeistof verdichte gassen vloeistofuitstroming volledig falen Stofcategorieën: niet-kokende vloeistoffen (plasoppervlakken van en m 2 ) kokende vloeistoffen gassen Stappenplan Op basis van effect- en schadeberekeningen zijn voor elke stof een aantal schadeafstanden bepaald. De afstanden die in de tabellen worden vermeld, zijn afgerond op honderdtallen. De berekening van de schadeafstanden vindt plaats op basis van een aantal veronderstellingen. De belangrijkste hiervan zijn: de meteorologische omstandigheden (staan bij de tabel vermeld); de blootgestelde personen bevinden zich buiten; de blootstellingstijd is 30 minuten. De schadeafstanden kleiner dan 100 meter zijn als volgt weergegeven: brandbaar/explosief: <25 (0 tot 25), 25, 50, 75, 100 meter; intoxicatie: <<100 (afstanden tussen 0 en 50 meter), <100 (tussen 50 en 100 meter). 2-1

34 HOOFDSTUK 2 Uitgaande van de in de tabellen vermelde getallen volgt dan het volgende stappenplan. 1 Controleer of het schadescenario geschikt is voor de betrokken stoffen/situaties. Het schadescenarioboek is niet geschikt: voor stoffen die reageren met lucht, vocht uit de lucht of water; voor stoffen die door reacties worden gevormd anders dan verbrandingsproducten; als een vloeistof sterk verwarmd is omdat dan de verdampingssnelheid veel hoger zal zijn; voor uitstroming op water als de betrokken stoffen zwaarder zijn dan water. 2 Zoek de juiste tabel op door de stof op te zoeken die in de inhoudsopgaven van het schadescenarioboek staat Dit kan via de stofnaam of via het UN-nummer. Indien de stof in geen van beide inhoudsopgaven voorkomt, zijn er van deze stof geen gegevens in het schadescenarioboek opgenomen. Opmerking(en): Tabel bevat brandbare stoffen Tabel bevat giftige stoffen Tabel bevat stoffen die brandbaar en giftig zijn Aan de hand van de grootste berekende schadeafstand zijn de stoffen per soort tabel gerangschikt naar afnemende schadelijkheid. Bij brandbare vloeistoffen die niet in het schadescenarioboek staan kunnen de schadeafstanden van benzine worden genomen, omdat de schadeafstanden van andere vloeistoffen in de regel kleiner zijn. 3 Bepaal welke systeemgrootte van toepassing is. Zie daarvoor de eerste tabel op het uitklapvel achter in het schadescenarioboek. Opmerking(en): Het schadescenarioboek gaat uit van zeer ernstige situaties: uitstroomdiameter > 0,1 m en bronsterkte 100 kg/s; plas van m 2 of m 2. Het schadescenarioboek geeft dus vaak een overschatting. In dat geval kan de Regel van 1 of het werkblad gebruikt worden om te corrigeren. 4 In de tabellen worden schadeafstanden aangegeven voor brandbaar/explosief (ga naar stap 5) en voor intoxicatie (ga naar stap 7). Schadeafstanden brandbaar/explosief 5 Wanneer een straal (R) is gegeven: trek één of meer cirkels met een straal Rp, R1, R2 en/of R3 rond de ongevalslocatie in geval van directe ontsteking of, bij vertraagde ontsteking, rond het ontstekingspunt. Bij een plasbrand ligt het middelpunt van de cirkel altijd midden in de gevormde vloeistofplas. 2-2

35 METHODEN VOOR DE GEVAARSINSCHATTING 6 Wanneer de lengte en breedte van de gaswolk zijn gegeven ( l x b ): zet een rechthoek ter grootte van de gegeven afmetingen op de kaart, zodanig dat deze benedenwinds van de ongevalslocatie ligt. Opmerking(en): De omschrijvingen van de verschillende schadeafstanden brandbaar/explosief zijn te vinden op het uitklapvel achter in het rapport. Let erop dat voor plasbranden in de tabellen, R2 en R3 zijn gegeven als afstanden vanaf de rand van de plas. Schadeafstanden intoxicatie 7 Controleer of de schadeafstanden moeten worden gecorrigeerd voor weerklassen (Tabel 6), verblijf binnenshuis (Tabel 7) of blootstellingstijd (Tabel 8). 8 Rond de gegeven schadeafstand af naar een van de volgende getallen : 500, 1.000, 2.000, 3.000, 5.000, 7.000, , Opmerking(en): In de tabellen wordt alleen de lengte van de mal vermeld. De breedte kan worden berekend op basis van de volgende vuistregels: voor een puntbron: breedte = lengte / 9 voor een oppervlaktebron: breedte = lengte / 4 9 Bepaal de corresponderende schademal aan de hand van de betreffende tabel op het uitklapvel achter in het rapport (let op de schaal van de gebruikte kaart!). 10 Leg de mal op de kaart. Er worden nu twee contouren aangegeven; binnen de binnenste contour ligt het waarschijnlijk gebied, waarbinnen de kans op optreden van het beschouwde letsel het grootst is; binnen de buitenste contour ligt het mogelijk gebied, hier is de kans op het betreffende gebied minder groot, maar nog steeds aanzienlijk; buiten de buitenste contour is de kans op het betreffende letsel gering, maar niet geheel uit te sluiten. De in het schadescenarioboek gebruikte veronderstellingen vormen een weergave van de meest voorkomende omstandigheden in Nederland. Het is echter niet uitgesloten dat een ongeval zich voordoet tijdens andere omstandigheden. Een andere mogelijkheid is dat de omstandigheden zich wijzigen in de loop van een ongeval. Om hierin te voorzien worden hieronder enkele vuistregels gegeven, waarmee de schadeafstand kan worden gecorrigeerd voor weerklassen, blootstellingstijd en verblijf binnenshuis. 2-3