Handvat om gedrag aan de orde te stellen

Transcriptie

1 CHECK Eenmalige uitgave over elektronische controle Voor professionals in de strafrechtketen Handvat om gedrag aan de orde te stellen CHECK Voor professionals in de strafrechtketen 1

2 Colofon Dit magazine is een eenmalige uitgave ter ere van de lancering van het Loket Elektronische Controle: ec.3ro.minvenj.nl. In het magazine wordt de term elektronische controle (EC) gebruikt in plaats van elektronisch toezicht (ET), omdat het altijd gaat om toezicht in combinatie met elektronische controlemiddelen. Begeleiding/hoofdredactie Reclassering Nederland, afdeling Media & Communicatie Interviews/tekst Anka van Voorthuijsen, mr. Lisette Ruis - De Taaljurist Vormgeving Ivo de Boer, Angelique Ketelaar - Typetank Fotografie Eelco Hofstra Drukwerk Drukkerij Libertas ec.3ro.minvenj.nl Utrecht, oktober 2013 CHECK Voor professionals in de strafrechtketen

3 INHOUD Handvat om gedrag aan de orde te stellen Door recente wetgeving is er meer aandacht voor de inzet van bijzondere voorwaarden, zoals een locatiegebod of verbod met EC. Soraya Beumer, regiomanager Rotterdam-Dordrecht bij Reclassering Nederland, vertelt erover. Projectleider Michiel van der Veen legt bovendien uit wat het Loket Elektronische Controle behelst. EC kan straf scherper maken Vanaf het prille begin heeft procureur-generaal Marc van Nimwegen van het Openbaar Ministerie veel heil gezien in de toepassing van elektronische controle. Controle via een enkelband kan een straf of een maatregel scherper maken, vindt hij. De procureurgeneraal geeft zijn visie op de inzet van EC. Morele grenzen bewaken Van fervent tegenstander naar overtuigd voorstander van elektronische controle. Mike Nellis, hoogleraar aan de Universiteit van Strathclyde, vertelt waarom hij van mening veranderde. Wat hem betreft is EC hét middel bij uitstek om detentie te voorkomen of eerder te beëindigen. Komst loket maakt alerter Fred Sieders is rechter-commissaris bij de Rechtbank Noord-Nederland. Hij beschouwt EC als een extra tool die bij de voorgeleiding van een verdachte actief zou moeten worden benut. De komst van het Loket Elektronische Controle zorgt er volgens Sieders voor dat je alerter bent om na ta gaan of EC een optie is. En ook: 05 Vooraf met Sjef van Gennip 12 EC-deskundigen SVG over hun vak 16 Feiten & cijfers over EC 20 EC & fases strafproces

4 Twee varianten Elektronische controle ondersteunt bij het toezicht op de naleving van de bijzondere voorwaarden locatiegebod en/of -verbod. Er zijn twee varianten. Locatiegebod De RFId-enkelband werkt op basis van radiogolven en wordt gebruikt voor de bijzondere voorwaarde locatiegebod. De verdachte/veroordeelde krijgt een enkelband en in huis wordt een ontvanger geplaatst. Hij moet zich houden aan een tijdschema. Afwijkingen worden automatisch gesignaleerd. Locatieverbod De GPS-enkelband wordt gebruikt bij de bijzondere voorwaarde locatieverbod, soms in combinatie met een locatiegebod. Vaak draagt de verdachte/veroordeelde in dit geval niet alleen een enkelband, maar buitenshuis ook een zogenaamde GPS-unit. Er zijn ook GPS-enkelbanden, waarin deze unit is geïntegreerd. Plaatsbepaling gaat via satellieten. De satelliet heeft continue contact met de GPS-unit, registreert nauwkeurig de verplaatsingen en geeft de positie van betrokkene door. Wanneer die een verboden gebied betreedt, vindt signalering, alarmering en opvolging plaats. 4 CHECK Voor professionals in de strafrechtketen

5 vooraf Drempel verlagen De groep verdachten en veroordeelden die baat heeft bij elektronische controle (EC) is zonder twijfel groter dan het aantal dat feitelijk met een bandje loopt. Ter illustratie; van de 78 duizend opgelegde (on) voorwaardelijke straffen in 2012 is in 173 zaken EC benut. Hoewel het uiteraard niet om kwantiteit gaat, wel of niet een enkelband inzetten ter controle van een locatieverbod of -gebod is altijd een inhoudelijke afweging, is er in mijn beleving zeker ruimte voor groei. Daarom hebben we de dienstverlening en toegankelijkheid verbeterd en samen met de Stichting Verslavingsreclassering GGZ (SVG) het Loket Elektronische Controle ontwikkeld. Met deze beveiligde website kunt u in een paar stappen bij ons nagaan of EC in uw zaak een geschikt middel is. Het loket is eenvoudig in gebruik en op ieder moment dat het u uitkomt beschikbaar. Gemak dient de mens en in dit geval ook het collectief, want meer inzet van EC draagt in combinatie met een persoonsgerichte aanpak bij aan een veiliger samenleving. Tegenover het gemak van de website, staat het maatwerk van de adviseurs van de reclassering. Per zaak wordt nauwkeurig bekeken of EC al dan niet een goed aanvullend middel is om controle te houden op de bijzondere voorwaarden. Na uw adviesaanvraag via de website, onderzoeken onze EC-deskundigen onder meer nauwkeurig of EC al dan niet meerwaarde heeft in uw zaak. Voordelen van EC zijn er volop; school of werk kan doorgaan, het dwingt daders in een structuur, slachtoffers kunnen worden beschermd. Bovendien hebben we met EC een innovatie in handen waarmee we beter kunnen controleren of de door u opgelegde bijzondere voorwaarden worden nageleefd. Met controle alleen zijn we er niet. Daarmee dringen we criminaliteit op de lange termijn niet terug. Daar is meer voor nodig, waaronder een goede begeleiding tijdens het reclasseringstoezicht met EC. Om ervoor te zorgen dat iemand zijn leven weer op de rit krijgt, zijn gedrag verandert. Dat zijn factoren die bijdragen aan een delictvrij bestaan. En EC fungeert daarbij waar zinvol als stevige stok achter de deur. Genoeg drijfveren dus, om de drempel naar toezicht met EC te verlagen met het Loket ec.3ro.minvenj.nl. In dit magazine vindt u er meer informatie over. Waar is het precies voor? Voor wie is het geschikt? Op welke momenten in het strafproces? Zo willen we de bekendheid van EC vergroten en u inspireren het loket in gebruik te nemen. Sjef van Gennip, algemeen directeur Reclassering Nederland CHECK Voor professionals in de strafrechtketen 5

6 Handvat om gedrag aan de orde te stellen Reclassering Nederland werkt sinds 1995 met elektronische controle (EC). Aanvankelijk om daders in de laatste detentiefase te laten wennen aan een toenemende mate van vrijheid. Sinds de wet voorwaardelijke sancties (2012) is er meer aandacht voor de inzet van bijzondere voorwaarden, zoals een locatiegebod of -verbod met EC, op andere momenten in het strafproces. Als alternatief voor voorlopige hechtenis vind ik EC erg waardevol en daar zie ik onder meer ruimte voor groei. De komst van het Loket Elektronische Controle draagt daar aan bij. Bij deze website kun je een in een paar stappen een reclasseringsadvies aanvragen, waarin EC is meegenomen, aldus Soraya Beumer, regiomanager Rotterdam-Dordrecht bij Reclassering Nederland en nauw betrokken bij de realisatie van het loket. Meer structuur EC geeft de toezichthouder meer begeleidingsmogelijkheden, eventueel in combinatie met opname in een 24-uurs instelling of een extramurale behandeling. Als iemand aan een gps-band loopt, krijg je inzicht in zijn dag- en nachtritme, z n bewegingspatroon. Dit geeft toezichthouders handvatten om gedrag aan de orde te stellen en eraan te sleutelen: hoe kunnen we je leven meer structuren? Of: pas op, waarom kom je toch steeds bij het verboden gebied in de buurt? Met EC kun je als toezichthouder goed controleren of iemand zich Locatiegebod werkt als steun in de rug voor de persoon aan de band houdt aan de bijzondere voorwaarden. Door de bewegingsvrijheid te beperken en te controleren, doen we aan risicobeheersing en dit draagt bij aan het voorkomen van recidive. Ook leert de ervaring dat het instellen van, meestal, een locatiegebod werkt als steun in de rug voor de persoon aan de band. Het geeft duidelijkheid en dwingt iemand in een structuur. Bovendien is het zo dat als de grens wordt genaderd, er onmiddellijk een waarschuwings-sms aan de onder toezicht gestelde volgt. Als de grens toch wordt overschreden, krijgt de reclasseringswerker een seintje. Afhankelijk van de aard van de melding en het risico wordt vervolgens ingegrepen. Ketenverantwoordelijkheid De regiomanager beschouwt het adequaat gebruiken van EC als een ketenbrede verantwoordelijkheid die helpt om detentieschade te beperken, de samenleving veiliger te maken en slachtoffers beter te beschermen. Kijk naar de landelijke, 6 CHECK Voor professionals in de strafrechtketen

7 Soraya Beumer, regiomanager Rotterdam-Dordrecht bij Reclassering Nederland en Michiel van der Veen, projectleider Loket Elektronische Controle lees verder op pagina 8 CHECK Voor professionals in de strafrechtketen 7

8 Feiten & cijfers Totaal aantal toezichten met EC Instroom toezichten reclassering met EC intensieve overvallersaanpak. Daar werkt de inzet van EC heel goed. Toch wordt EC nog relatief weinig gebruikt. Om daar verandering in te brengen, is het Loket Elektronische Controle bedacht. Projectleider Michiel van der Veen: Deze beveiligde website geeft reclasseringswerkers, officieren van justitie en rechters-commissarissen eigen regie. Zij kunnen het loket op elk moment dat het ze schikt gebruiken. Het is gebruiksvriendelijk en vergelijkbaar met een webwinkel. Efficiëntie en maatwerk Het loket is een verbetering van de dienstverlening aan opdrachtgevers, vindt Van der Veen. De uitdaging was om een efficiënte tool te maken, maar wel een die inhoudelijk de diepte ingaat. Dat gebeurt aan de hand van een aantal vragen dat op de website moet worden ingevuld. Daarmee wordt ingezoomd op het specifieke delict en de verdachte/ veroordeelde. Zo wordt nauwkeurige informatie verkregen. Die dient als ondersteuning bij het onderzoek van de EC-specialist om te komen tot een advies. Het blijft dus altijd maatwerk. Geen beveiligingsbedrijf De techniek voor EC, vooral met gps, biedt veel mogelijkheden, maar er moet natuurlijk wel sprake zijn van een risico dat die inzet rechtvaardigt, vult Beumer aan. Als je een jongere s avonds bij het winkelcentrum en zijn vrienden weg wilt houden, is een locatiegebod van tot We willen niet 24 uur per dag alle trails van iemand volgen uur thuis genoeg. Van der Veen: Technisch is veel mogelijk, maar daar gaat het niet om. We willen niet 24 uur per dag alle trails van iemand volgen. We zijn geen beveiligingsbedrijf. Beumer: Het gaat ons om het doel. We gebruiken die gegevens om een gesprek met iemand aan te gaan, om te werken aan gedragsverandering. En daarnaast is het één van de middelen om beter toezicht te kunnen houden op de naleving van de bijzondere voorwaarden. 8 CHECK Voor professionals in de strafrechtketen

9 Feiten & cijfers Per strafmodaliteit 2012 telde 153 schorsingen voorlopige hechtenis met EC. Het totaal aantal schorsingen was in dat jaar Van de 8500 (deels) voorwaardelijke veroordelingen in 2012 gingen er 173 zaken gepaard met een toezicht met een locatieverbod of -gebod met EC. Uitsplitsing totaal aantal toezichten met EC in 2012 naar strafmodaliteit Voorlopige Invrijheidstelling Tbs met voorwaarden Tbs met voorwaardelijke beëindiging dwangverpleging Penitentiair Programma 173 (Deels) voorwaardelijke veroordeling Totaal Schorsing voorlopige hechtenis Verslaafden succesvol aan de enkelband Elektronische controle (EC) mag nooit een straf op zich zijn, maar is bedoeld als toevoeging op reclasseringstoezichten. Dat zeiden we direct, toen we twee jaar geleden als Stichting Verslavingsreclassering GGZ (SVG) startte met het zelfstandig uitvoeren van EC. We hebben het dan over toezichten waarbij sprake is van een locatiegebod of -verbod. EC is zinvol extra gereedschap voor onze reclasseringswerkers. Een instrument dat zij kunnen inzetten bij maatwerk en een persoonsgerichte aanpak. De aanpak blijkt succesvol, ook bij onze verslaafde cliënten. Cliënten die normaal veel moeite hebben met enige structuur aanbrengen in hun leven kunnen dit door EC wel. Meer structuur en een normaal dag- en nachtritme blijken te helpen bij voorkoming van terugval in delictgedrag en middelengebruik. Ze houden zich beter aan afspraken. Afspraken die onze reclasseringswerkers benutten om bij de cliënt tot blijvende gedragsverandering te komen. De periode met een enkelband houdt immers ook weer op. De verslavingsreclassering is enthousiast over de recente ervaringen met EC. De komende periode kijken we graag samen met de ketenpartners in welke situaties EC verder kan worden ingezet. Het loket biedt een mooie gelegenheid daar een start mee te maken. Edwin ten Holte, directeur SVG CHECK Voor professionals in de strafrechtketen 9

10 EC kan een straf of maatregel scherper maken Vanaf de prille start heeft procureur-generaal Marc van Nimwegen van het Openbaar Ministerie heil gezien in elektronische controle (EC). Het kan een straf of maatregel scherper maken, stelt hij. De registratie en de techniek zijn eenduidig. Als iemand zich niet aan de afspraken houdt, is het snel duidelijk. Dit maakt het streng en geloofwaardig. Een goede risicoanalyse is bij EC natuurlijk van het grootste belang en die wordt volgens hem goed gewaarborgd via de vraagstelling bij het nieuwe Loket Elektronische Controle en de inzet van specialisten vanuit de reclassering. Bij licht huiselijk geweld is een locatieverbod mét EC een veel effectievere manier om toezicht te houden. Je kunt iemands gaan en staan eenvoudig uitlezen. Je moet nuchter en realistisch zijn in wat je kunt en wilt, vindt de procureur-generaal: Voor iemand die levensgevaarlijk kan zijn voor zijn slachtoffer, is een enkelband geen optie. Als die ondanks een gebiedsverbod bij een slachtoffer in de buurt is en het alarm gaat af, ben je natuurlijk al te laat. Van Nimwegen beschouwt EC als een eigentijdse en moderne uitbreiding van het toezicht: Een zakelijke, effectieve vorm van controle die op een andere manier niet mogelijk zou zijn. Betekenisvolle interventie Hij omschrijft EC als een betekenisvolle interventie. Ik denk dat we het vaker aan de voorkant van het proces in kunnen zetten en het meer los moeten zien van strafoplegging. Denk aan onze nieuwe werkwijze bij conflicten die via ZSM worden afgehandeld. Daarbij is de maatschappelijke betekenis vaak belangrijker dan de strafrechtelijke implicaties. Jongeren die een winkelcentrum onveilig maken, kun je een bekeuring geven of een werkstraf opleggen maar als ze hun gedrag niet veranderen, los je die situatie en de overlast niet op. Voor dat soort lichte strafbare feiten kan EC zo n betekenisvolle interventie zijn. Dan krijgen ze een bekeuring, ze mogen twee maanden niet op het winkelcentrum komen en dat kun je met EC heel efficiënt controleren. Stel dat ze ook nog spijbelen Voor iemand die levensgevaarlijk kan zijn voor zijn slachtoffer, is een enkelband geen optie en dat daar thuis geen grip op is. Dan kun je de software van de enkelband zo programmeren dat ze op bepaalde tijden op school en thuis moeten zijn. Als toezichthouder kun 10 CHECK Voor professionals in de strafrechtketen

11 je zó aflezen of dat ook inderdaad gebeurt. Van Nimwegen: Het gaat erom dat we met EC onze beslissingen juridisch en maatschappelijk meer kracht bij kunnen zetten. Als je wilt dat iemand na een misstap met de gezonde kant van zijn leven verder kan, is EC volgens mij een perfect In plaats van niets doen kun je met EC bijvoorbeeld alvast een locatieverbod afdwingen middel om te controleren en te disciplineren. Maar ik denk dat EC ook zinvol kan zijn aan het eind van een detentie, bij voorwaardelijke invrijheidsstelling. EC is goed te gebruiken om iemand een toenemende graad van vrijheid te geven. Marc van Nimwegen, procureur-generaal Openbaar Ministerie Professioneel aanbieden Dat er vanuit het OM vooralsnog relatief weinig aanvragen werden gedaan heeft deels een praktische oorzaak, denkt de procureur-generaal. Iedereen is druk. Als je dan in een telefoonlijst moet zoeken naar een contactpersoon voor EC, of je stuurt een mail en moet maar afwachten wanneer iemand antwoordt of van lunchpauze terug is, dan is dat al snel teveel gedoe. Als je wilt dat professionals EC gaan gebruiken, moet je het ook op een professionele manier aanbieden. Daar vind ik dit nieuwe loket echt een voorbeeld van. Je kunt ermee aan de slag op het moment dat jij er behoefte aan hebt. Als je het loket als een webwinkel beschouwt, dan wordt EC nu als een goed product serieus in de markt gezet. Haken en ogen Juridisch zijn er nog wel wat haken en ogen, beseft hij. Bij zaken die we nu seponeren kunnen we natuurlijk voorwaarden formuleren en daar zou je heel goed EC als mogelijkheid bij kunnen betrekken. Maar stel dat je wel wilt dagvaarden. Als een zaak dan pas over vier maanden voor komt en iemand zit niet in voorlopige hechtenis, dan vind ik dat je EC als serieuze optie kunt overwegen. In plaats van niets doen kun je met EC bijvoorbeeld alvast een locatieverbod afdwingen. Dat iemand die voor moet komen vanwege een vechtpartij gedurende die vier maanden s avonds niet in het uitgaansgebied mag komen. Maar juridisch is dat natuurlijk niet waterdicht, dat je dat als OM op mag leggen. Een gedragsaanwijzing biedt wellicht aanknopingspunten, maar het is duidelijk dat we daar de grenzen moeten verkennen. CHECK Voor professionals in de strafrechtketen 11

12 SVG: vooral deze cliënten zoeken de grenzen op Elektronische controle (EC) kan ook worden ingezet bij verdachten of veroordeelden met een verslaving. Waar loop je dan in de praktijk tegenaan? Leander Grooten en Koen Verbeet, EC-deskundigen bij de Stichting Verslavingsreclassering GGZ (SVG), vertellen over hun ervaringen. Als je onder invloed bent van middelen is het lastiger je aan afspraken te houden of op tijd ergens te zijn. Toch merken wij dat een enkelband uitstekend kan werken bij onze cliënten. Er zijn verslaafde veelplegers die nooit meer van de middelen afkomen. Die hebben misschien de helft van hun leven in de gevangenis gezeten. Als zij in de samenleving terugkeren, valt alle structuur weg. Bij dit type cliënten kan een enkelband goed helpen. Dit mag wel, dat mag niet. Hier wel, daar niet. Dat veel verslaafden geen vaste dagbesteding hebben, maakt het lastiger. EC is er op ingesteld dat iemand op een bepaald moment bijvoorbeeld aan het werk is, of juist thuis. Dat is voor ons als reclassering dus een uitdaging, om te kijken wat iemand kan doen. Vooral deze cliënten zoeken de grenzen op: nét niet op tijd de enkelband opladen, nét een rondje buiten het gebied lopen. Dat zien we natuurlijk meteen. Hoe streng je bent bij overtredingen heeft te maken met de voorgeschiedenis, de risico s en de reclasseringswerker. We volgen de landelijke afspraken en daarnaast gaat het om maatwerk. te geven en te bekijken in hoeverre iemand dat aankan. De elektronica liegt niet. Je ziet als begeleider precies of iemand zich aan de afspraken houdt, daar hoef je niet over te discussiëren. We merken dat er met een enkelband minder recidive is. Er kijkt iemand mee, daarvan is de onder toezicht gestelde zich bewust en dat heeft effect. We hadden een veroordeelde voor huiselijk geweld die zijn ex stalkte. De enkelband weerhield hem er van om naar haar wijk te gaan. Hij wist dat er onmiddellijk een alarm af zou gaan als hij in de buurt kwam, en dat er dan meteen politie zou komen. Na drie maanden was de pijn van die scheiding wat afgezwakt en lukte het zonder enkelband. Een enkelband laat zien waar iemand is, niet wat hij daar doet. Het gevaar van schijnveiligheid ligt op de loer. Als iemand een gebiedsverbod heeft, kan hij zijn slachtoffer in een supermarkt tegenkomen waar hij wél mag komen. Een enkelband is niet zaligmakend en werkt pas echt als er ook een plan van aanpak is, er doelen zijn gesteld en er toezicht wordt uitgevoerd door een reclasseringswerker. Een enkelband is een goed middel bij re-integratie, om mensen gecontroleerd - steeds meer vrijheid 12 CHECK Voor professionals in de strafrechtketen

13 Leander Grooten, EC-specialist Stichting Verslavingsreclassering GGZ Case L., man, 33 jaar, veelpleger (vermogensdelicten, geweldszaken), verslaafd aan GHB, extacy en cocaïne. Verstandelijk beperkt. L. woonde na een periode van detentie in het kader van de ISD-maatregel in een instelling voor dak- en thuislozen. Voor zijn resocialisatie kreeg hij in het voorjaar van 2013 een GPSenkelband om. Koen Verbeet was zijn toezichthouder namens IrisZorg Verslavingsreclassering. Koen Verbeet, toezichthouder SVGinstelling IrisZorg De enkelband was zo geprogrammeerd dat L. zich op bepaalde tijden op het terrein van de instelling moest bevinden. Om hem dat uit te leggen, hebben we een schema gemaakt op Jip- en Janneke-niveau en dat op zijn deur geplakt. We konden zien dat hij geen risicovolle plekken meer bezocht en er was geen sprake van recidive tijdens de periode met de enkelband. Ik ben ervan overtuigd dat hij zonder enkelband snel weer naar zijn vrienden was gegaan en onder invloed van middelen onverantwoorde dingen had gedaan. Zijn zoontje zonder toestemming meenemen, uitgaan, ruzie zoeken: dat was altijd het patroon. Door de enkelband veranderde dat, hij bleek gevoelig te zijn voor die druk. Hij realiseerde zich: big brother is watching me, als ik over de schreef ga, komt er een melding binnen bij mijn toezichthouder en wordt het toezicht weer opgeschaald. Op een gegeven moment zijn we in samenspraak met hem de tijden gaan verruimen, dat vond hij fantastisch, hij had het idee dat hij inspraak had, verantwoordelijkheden kreeg. Een verslaving staat een enkelband dus zeker niet in de weg. Het is een goed middel, het maakt duidelijk of een cliënt zich kan handhaven binnen bepaalde kaders. CHECK Voor professionals in de strafrechtketen 13

14 Morele grenzen bij inzet EC bewaken Een enkelband is een overbodig instrument. Daar was de Schotse Mike Nellis, destijds criminoloog en maatschappelijk werker, in de jaren 90 van overtuigd. In de loop der tijd veranderde zijn visie volledig en maakte hij elektronische controle (EC) tot zijn specialiteit. Door de jaren heen merkte ik dat EC hét middel bij uitstek is om detentie te voorkomen of eerder te beëindigen, aldus Nellis, die nu hoogleraar Criminal & Community Justice is bij de Universiteit van Strathclyde. Als het in de juiste gevallen wordt toegepast, onderdrukt het crimineel gedrag. De omstandigheden moeten de doorslag geven bij de keuze voor EC. Huisarrest met enkelband kan bijvoorbeeld zorgen voor grote spanningen in de thuissituatie van de delinquent. Deze wordt gedwongen thuis te blijven, terwijl hij voorheen juist op die tijdstippen weg was. Nellis heeft in de praktijk gezien dat dit kan leiden tot huiselijk geweld. Bovendien voorkomt de enkelband niet altijd crimineel gedrag. Een drugsdealer is prima in staat vanuit zijn woning zijn handel voort te zetten. Recidive Onderdrukking van crimineel gedrag zegt volgens Nellis nog niets over het recidiverisico ná het EC-traject. Zonder begeleiding word je alleen gedurende een aantal maanden gecontroleerd. Niemand heeft geholpen met het oplossen van problemen, het vinden Zonder begeleiding word je alleen gedurende een aantal maanden gecontroleerd van een baan of met gedragsverandering. EC is dus alleen van meerwaarde als het wordt gecombineerd met begeleiding. Geleidelijke afbouw De enkelband is onder meer een zeer geschikt middel bij het gefaseerd en gecontroleerd terugkeren in de samenleving. Daarmee kan recidive worden voorkomen, stelt de Schot. Nu wordt EC nog te vaak opgelegd voor een vaste periode, zonder tussentijdse evaluatie. Het is veel beter het controle-regime geleidelijk af te bouwen en je telkens af te vragen welke risico s er nog bestaan. Bij goed gedrag kunnen de voorwaarden worden versoepeld. Morele grenzen De technische mogelijkheden van EC nemen toe. Het wordt daarom steeds belangrijker óók de morele grenzen in de gaten te houden. De hoogleraar noemt als onwenselijk voorbeeld de VS. Daar wordt EC (meestal in de vorm van gps-tracking) opgelegd gedurende de tijd van de voorwaardelijke straf. In sommige gevallen levenslang. Er ontstaan dan een soort tweederangsburgers. Nellis is niet bang dat het in Europa ook deze kant opgaat. Hier beschouwt men dat als een inbreuk op de mensenrechten. Toch is het belangrijk 14 CHECK Voor professionals in de strafrechtketen

15 kritisch te blijven. Als je kiest voor jarenlange elektronische controle met toezicht, zou je telkens na een bepaalde periode moeten bekijken of dit nog nodig is. Juiste expertise Over de vraag wie de controle- en begeleidingsfunctie moet vervullen is Nellis duidelijk. Dit moet een organisatie zijn met de juiste expertise voor beide functies, die tevens de morele grenzen bewaakt. De politie en het gevangeniswezen zijn uitstekend in staat om de controlefunctie uit te voeren. Zij missen echter de ervaring voor de begeleiding. Beide functies neerleggen bij commerciële organisaties Er ontstaan dan een soort tweederangsburgers vindt de Schot niet verstandig. Zij zijn erbij gebaat als zoveel mogelijk mensen onder EC komen te staan. Het effectiefst is om de twee functies uit te laten voeren door één organisatie. De reclassering is hiervoor uitermate geschikt. Bekendheid De hoogleraar vindt dat er meer aandacht zou moeten komen voor alle mogelijkheden van EC. Voorlichting daarover is wat hem betreft hard nodig. Hij ziet de komst van het Nederlandse Loket Elektronische Controle dan ook als een positieve ontwikkeling. Het draagt bij aan de zichtbaarheid en bekendheid van de opties van EC. Dat is een goede zaak. Mike Nellis, hoogleraar Criminal & Community Justice aan de Universiteit van Strathclyde CHECK Voor professionals in de strafrechtketen 15

16 Feiten & cijfers Leeftijdsopbouw schorsing & (on)voorwaardelijke straf De gemiddelde leeftijd van verdachten/veroordeelden met een enkelband is 27 jaar in Het gaat in dit geval alleen om EC in het kader van een schorsing voorlopige hechtenis of een (deels) voorwaardelijke veroordeling. Leeftijdsgroep Locatiegebod Locatieverbod Totaal EC % 44 47% % 23 25% % 15 16% % 9 10% % 2 2% 5 65 en ouder 3 1% - 0% 3 Totaal in % % 326 Toezichten met EC in 2012 naar delictsoort 8% Totale instroom toezichten Toezichten met EC 7% 36% 39% 6% 5% Totaal 3% 1% 326 Totaal % 31% 8% 5% 1% 47% Vooral geweldsdelicten Elektronische controlemiddelen zijn in 2012 vooral toegepast in die zaken waarbij er (vermoedelijk) sprake is geweest van agressie. Gevolgd door vermogensdelicten zonder geweld. Het gaat hierbij alleen om EC in geval van schorsing voorlopige hechtenis of EC bij een (deels) voorwaardelijke veroordeling. Agressie Verkeer Overig Opiumwet Zeden Vermogensdelict met geweld Vermogensdelict zonder geweld Toezichten met EC in 2012 naar strafmaat E meer dan 12 maanden D 3-6 maanden C 6-12 maanden 12% (26) 11% (23) 17% (37) 15% (31) 45% (95) Totaal 212 A geheel voorwaardelijk B minder dan 3 maanden Zwaardere delicten EC wordt vooral ingezet bij zwaardere delicten, waarvoor (on) voorwaardelijke gevangenisstraffen, of een combinatie daarvan, zijn opgelegd. Het totaal is hier 212 in plaats van 326. Dit komt doordat er niet in alle gevallen een straf is gevolgd na een schorsing voorlopige hechtenis of doordat er nog geen vonnis is. 16 CHECK Voor professionals in de strafrechtketen

17 Feiten & cijfers Toezichten PP/VI met EC in 2012 naar leeftijd % jaar jaar jaar jaar jaar 65 jaar en ouder PP met EC VI zonder EC VI met EC Leeftijdsopbouw PP en VI De gemiddelde leeftijd bij PP-toezichten is 36 jaar. Bij VI-toezichten is dit 33 jaar. Detentiefasering Detentiefasering met het Penitentiair Programma (PP) om de re-integratie van gedetineerden te bevorderen, gebeurt in 70% van de gevallen in combinatie met EC (2012). 18% van de gedetineerden die in 2012 Voorwaardelijke Invrijheidstelling (VI) krijgt, wordt gecontroleerd met een enkelband. Bij zowel PP als VI staan de gedetineerden onder toezicht van de reclassering. Delictensoorten PP en VI Bij de VI-toezichten en de PP-toezichten met EC is een verschuiving te zien in de delictsoorten. Er is, in vergelijking met de reguliere toezichten zonder EC, vooral een sterke groei van druggerelateerde delicten en vermogensdelicten met geweld. Toezichten PP/VI met EC in 2012 naar delictsoort VI met EC VI zonder EC PP met EC 24% (37) 18% (27) 9% (14) 1% (1) Totaal % (35) 6% (9 ) 19% (29) 30% (202) 18% (119) 3% (25) Totaal % (139) 5% (36) 1% (7) 22% (145) 15% (103) 1% (6) 19% (131) 9% (59) 4% (26) Totaal % (161) 28% (193) Agressie Opiumwet Overig Verkeer Vermogensdelict met geweld Vermogensdelict zonder geweld Zeden CHECK Voor professionals in de strafrechtketen 17

18 Komst Loket Elektronische Controle maakt alerter Fred Sieders is rechter-commissaris bij de Rechtbank Noord- Nederland. Hij beschouwt elektronische controle (EC) als extra tool die bij de voorgeleiding van een verdachte actief zou moeten worden benut. De komst van het Loket Elektronische Controle zorgt volgens Sieders voor meer alertheid om na te gaan of EC een optie is. Uitgangspunt van ons recht is dat je als verdachte in vrijheid je berechting af mag wachten. In principe ga je niet naar een Huis van Bewaring, alleen bij ernstige feiten en als het echt niet anders kan. Daarom vind ik dat je alle mogelijkheden die je hebt om iemand niet de bewaring in te laten gaan, moet gebruiken. EC is een extra mogelijkheid om de bewaring van een verdachte te schorsen. Daarmee krijgen we als rechters-commissarissen een extra instrument. Ik vind dat we daar actief mee om moeten gaan. Natuurlijk zijn er soms goede redenen om iemand juist niet te schorsen. Bijvoorbeeld in het belang van het onderzoek, als de rechtsorde ernstig is geschokt, of als het om een zeer ernstig feit gaat. Dan moet iemand in bewaring. Bij een verdenking van een levensdelict laat je iemand niet naar huis gaan met een enkelbandje. Je hebt ook verplichtingen aan de maatschappij, om te laten zien dat je ingrijpt. Maar als het gaat om lichtere vergrijpen en het indammen van het risico op herhaling en je kunt dat op een andere manier doen dan door opsluiting, dan verdient dat onze voorkeur. Aanvankelijk was ik wat argwanend over de controlemogelijkheden. Ik ben ervan overtuigd dat het controlemiddel inmiddels technisch goed doorontwikkeld is. De mogelijkheden zullen waarschijnlijk alleen maar groter worden. Maar het succes van EC staat of valt natuurlijk uiteindelijk met een adequate reactie als er iemand in een gebied komt waar hij niet mag komen. Als rechter-commissaris zie ik een verdachte kort. Als de officier van justitie besluit om een verdachte voor te geleiden, zou er eigenlijk al naar de mogelijkheid van EC gekeken moeten zijn. Je moet die optie zo vroeg mogelijk onderzoeken. De rechter-commissaris is een tussenstation en bepaalt alleen of een verdachte vast moet blijven zitten of in vrijheid een eventuele strafzaak af mag wachten. We zien soms pas twee uur voor de behandeling van zo n zaak een dossier en een vroeghulp-rapportage van de reclassering. Die is heel belangrijk voor ons. We schorsen alleen als de reclassering dat adviseert, niet als slechts een advocaat of een verdachte daarom vraagt. Als blijkt dat een verdachte goede afspraken met de toezichthouder heeft en bijvoorbeeld in een afkickkliniek terecht kan of bereid is om mee te werken aan urinecontroles, kunnen dat redenen zijn om de bewaring te schorsen. EC zou een deel van dat toezicht kunnen ondersteunen, vooral als het van belang is om de mate van bewegingsvrijheid van een verdachte in te perken. Iemand die een alcoholprobleem heeft en met drank op steeds veel rotzooi schopt en geweld gebruikt in het uitgaansgebied, kun je met een enkelband en een locatiegebod thuis houden. Dan bedrinkt hij zich misschien thuis, maar in elk geval niet in de kroeg. Of in geval van huiselijk geweld kun je een enkelband met een gebiedsverbod instellen waarbij een verdachte niet in een straal van zoveel honderd meter bij zijn ex-partner in de buurt mag komen. 18 CHECK Voor professionals in de strafrechtketen

19 Fred Sieders, rechter-commissaris Rechtbank Noord- Nederland Dat zou allemaal goed kunnen werken denk ik. Als rechter-commissaris heb ik zelf nog nooit het initiatief genomen om iets met EC te doen. Eigenlijk, omdat het ook nog nooit is voorgesteld door de reclassering. Maar nu we er steeds meer van afweten en het Loket Elektronische Controle toegankelijke informatie biedt, gaan we er wel meer op koersen, verwacht ik. Als het zo makkelijk wordt om het aan te vragen, met een paar drukken op de knop en je hebt zo n advies binnen een paar dagen, dan ben je wel alerter om na ta gaan: is EC misschien iets? Als de reclassering er vertrouwen in heeft, wie zijn wij dan om daar aan te twijfelen. Met EC bouw je extra controle in. En een verdachte weet: schorsen is een mooie kans. Die wil je meestal graag grijpen. En hij weet ook: als het mis gaat, staat er heel snel een politiebusje op de stoep om je op te halen en alsnog naar het Huis van Bewaring te brengen. CHECK Voor professionals in de strafrechtketen 19

20 De GPS-/RFId-enkelband is multi-inzetbaar. Het middel voor de ondersteuning van het reclasseringstoezicht kan op diverse momenten in het strafproces worden ingezet. EC & de fases in het strafproces Schorsing voorlopige hechtenis Onderzoek loopt nog rechtbank beslist over voorlopige hechtenis verdachte kan vrijkomen onder voorwaarden Penitentiair Programma Laatste fase van detentie mogelijk geleidelijke terugkeer naar de samenleving van gedetineerde hiervoor geldt altijd een locatiegebod met reclasseringstoezicht eventueel een locatieverbod enkelband ondersteunt bij controle op naleving Voorwaardelijke invrijheidstelling Na twee derde van de gevangenisstraf altijd onder voorwaarde geen strafbaar feit te zullen begaan mogelijk onder bijzondere voorwaarden eerder vrij voorwaarde kan zijn locatiegebod en/of verbod reclassering kan toezicht houden op naleving voorwaarden enkelband ondersteunt bij controle op naleving Tbs met voorwaardelijke beëindiging van de dwangverpleging Maatregel voor daders met een psychiatrische ziekte of stoornis rechter beslist periodiek over al dan niet voorwaardelijke beëindiging bij beëindiging gelden voorwaarden voorwaarde kan zijn locatiegebod en/of -verbod enkelband ondersteunt bij controle op naleving voorwaarde kan zijn locatiegebod en/of -verbod reclassering kan toezicht houden op naleving voorwaarden enkelband ondersteunt bij controle op naleving Voorwaardelijke veroordeling Vonnis is gewezen met (deels) voorwaardelijke straf kan in combinatie met bijzondere voorwaarden voorwaarde kan zijn locatiegebod en/of -verbod reclassering kan toezicht houden op naleving voorwaarden enkelband ondersteunt bij controle op naleving Tbs met voorwaarden Maatregel voor daders met een psychiatrische ziekte of stoornis dader moet zich houden aan bepaalde voorwaarden voorwaarde kan zijn locatiegebod en/of -verbod enkelband ondersteunt bij controle op naleving Check 20 of CHECK EC Voor kan professionals op in ec.3ro.minvenj.nl de strafrechtketen