HANDELSBETREKKINGEN VAN BELGIË MET CYPRUS

Transcriptie

1 HANDELSBETREKKINGEN VAN BELGIË MET CYPRUS De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 0

2 Inhoudstafel 1. Enkele economische indicatoren Index van de eenheidsprijs van goederen in de import en de export voor België met de wereld Bilaterale handelsbetrekkingen (bron: Eurostat - communautair concept) Handelsverkeer in goederen tussen België en Cyprus in Voornaamste uitvoersecties Voornaamste invoersecties Evolutie van het handelsverkeer tussen België en Cyprus tijdens de periode Algemene evolutie van de handel in goederen na afloop van de eerste drie maanden van Export Import Belang van Cyprus en buurlanden in de Belgische buitenlandse handel (2012) Handelsverkeer in diensten tussen België en Cyprus in Belgische export van diensten naar Cyprus Belgische import van diensten uit Cyprus Algemene evolutie van de handel in diensten na afloop van de eerste drie maanden van Export Import Bronnen De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 1

3 Bron: CIA World Factbook De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 2

4 1 Enkele economische indicatoren Algemeen (2012 schattingen): BBP 17,9 miljard EUR Groeipercentage van het BBP -2,4% Inflatie 3,1% Uitvoer van goederen (FOB) Invoer van goederen (FOB) Handelsbalans Bevolking 2,4 miljard USD 6,3 miljard USD -3,9 miljard USD 0,8 miljoen Werkloosheidsgraad 11,9% Voornaamste klanten (2011): in % van het totaal Voornaamste leveranciers (2011): in % van het totaal Griekenland 23,6 Griekenland 21,4 Verenigd Koninkrijk 8,8 Israël 10,2 Verenigde Staten 1,3 Italië 8,1 Voornaamste uitgevoerde goederen (2010): in % Fabrikaten 63,0 Verwerkte landbouwgoederen 16,5 Niet-verwerkte landbouwgoederen 15,2 Industriële goederen van minerale origine 4,3 Voornaamste ingevoerde goederen (2010): in % Consumentengoederen 30,3 Tussengoederen 27,2 Brandstof en smeermiddelen 18,8 Transportmaterieel 12,9 Bron: EIU De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 3

5 2 Index van de eenheidsprijs van goederen in de import en de export voor België met de wereld De onderstaande tabel geeft een overzicht van de evolutie van de index van de eenheidsprijs van goederen in de import en de export voor België (met de wereld). Dankzij deze index kan de algemene evolutie van de prijs van goederen worden geanalyseerd. Dit laat dan op zijn beurt weer toe om de globale evolutie van de Belgische import en export in perspectief te zien door te bepalen welk gedeelte het gevolg is van de evolutie in de prijs (en dus ook welk gedeelte het gevolg is van de evolutie in hoeveelheden). De tabel moet als volgt geïnterpreteerd worden: als een product een exportwaarde had van EUR 100 in 2000, dan had dit product gemiddeld een exportwaarde van EUR 110,9 in 2006 en een waarde van EUR 129,0 in Hetzelfde principe geldt ook voor de import. Als een product een importwaarde had van EUR 100 in 2000, dan had ditzelfde product een importwaarde van EUR 112,5 in 2006 en een waarde van EUR 137,0 in Index van de eenheidswaarde van de totale export en import van België (2000 = 100) Export Import ,0 100, ,8 102, ,3 100, ,8 99, ,4 102, ,8 107, ,9 112, ,6 114, ,2 122, ,1 111, ,8 121, ,9 132, ,0 137,0 Bron: Eurostat De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 4

6 3 Bilaterale handelsbetrekkingen (Bron: Eurostat communautair concept) 3.1 Handelsverkeer in goederen tussen België en Cyprus in 2012 In 2012 stond Cyprus 76 ste op de lijst van de voornaamste klanten van België, na Kroatië, maar voor Jemen. De uitvoer van België naar Cyprus bedroeg dat jaar EUR 219,3 miljoen tegenover EUR 236,1 miljoen in 2011, d.i. een afname van 7,1%. In 2012 nam Cyprus 0,1% van de totale Belgische export van goederen voor zich. Cyprus rangschikte zich in 2012 als 84 ste leverancier van België. Hiermee plaatste het land zich achter Letland, maar voor de Dominicaanse Republiek. De Belgische invoer uit Cyprus steeg met 42,6%, van EUR 88,3 miljoen in 2011 tot EUR 125,9 miljoen in Hierna volgt de evolutie van de handelsbetrekkingen van België met Cyprus voor de periode Handelsbetrekkingen België Cyprus In miljoen Uitvoer 202,2 196,1 212,9 236,1 219,3 Invoer 68,9 36,3 64,6 88,3 125,9 Handelsbalans 133,3 159,8 148,3 147,8 93,4 Uitvoer: variatie in % 7,9-3,0 8,6 10,9-7,1 Invoer: variatie in % -36,5-47,3 78,0 36,7 42,6 België had in 2008 een overschot op haar handelsbalans met Cyprus van EUR 133,3 miljoen. In 2009 is het surplus gestegen tot EUR 159,8 miljoen als gevolg van het feit dat de import sterker daalde dan de export. In 2010 en 2011 is het overschot vervolgens afgenomen doordat de invoer gedurende beide jaren sterkere prestaties kon voorleggen dan de uitvoer. Dezelfde evolutie was ook merkbaar in 2012, waardoor het surplus dat jaar op het laagste niveau van de afgelopen jaren lag. De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 5

7 Grafiek 1 geeft aan dat de Belgische export naar Cyprus de laatste jaren onderhevig was aan sterke schommelingen. Nadat de uitvoer in 2008 met 7,9% was gestegen, verminderde de export in 2009 met 3,0%. In 2010 en 2011 vond een herstel plaats en stegen de verkopen met respectievelijk 8,6% en 10,9%. Deze stijgende lijn kon echter niet doorgetrokken worden in 2012, aangezien er dat jaar opnieuw een terugval van 7,1% werd geregistreerd. Na een achteruitgang van 36,5% in 2008, daalde de import in 2009 verder met 47,3%. Dit werd in 2010 enigszins goed gemaakt met een groei van de aankopen van 78,0%. Ook in 2011 (+36,7%) werkte de import verder aan de opmars met een stijgingspercentage dat weliswaar duidelijk lager lag dan het jaar voordien. Het jaar 2012 werd tenslotte afgesloten met een groei van de aankopen van 42,6%. Grafiek 1: Variatie van de in- en uitvoer Variatie van de uitvoer en de invoer (in waarde) 78,0% 7,9% 36,7% 8,6% 10,9% 42,6% Uitvoer Invoer -36,5% -3,0% -7,1% -47,3% Interesse voor Cyprus Het Exporteursbestand van het Agentschap voor Buitenlandse Handel telt Belgische ondernemingen die naar Cyprus exporteren. Verder zijn er nog bedrijven die interesse tonen voor deze markt. Voor bijkomende informatie: Mevr. I. Delvoy, tel.: ; ingrid.delvoy@abh-ace.be De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 6

8 3.1.1 Voornaamste uitvoersecties In 2012 werd de Belgische export naar Cyprus gedomineerd door vier secties die samen goed waren voor bijna de helft (46,3%) van de totale uitvoer naar dit land. Deze vier productgroepen waren: voedingsproducten, waarvan de uitvoer en het aandeel respectievelijk EUR 29,0 miljoen en 13,2% bedroegen. Deze groep van producten bestond o.a. uit rietsuiker en beetwortelsuiker, bier van mout en sigaren, cigarillo s en sigaretten ; transportmaterieel dat, met een totaal van EUR 28,6 miljoen, een aandeel van 13,0% van de Belgische uitvoer naar Cyprus vertegenwoordigde; minerale producten (belangrijkste sub-sectie: aardolie en olie uit bitumineuze mineralen ) die zich met EUR 22,1 miljoen een aandeel van 10,1% toe-eigenden en chemische producten (belangrijkste sub-secties: geneesmiddelen bestaande uit al dan niet vermengde producten voor therapeutisch of profylactisch gebruik en menselijke vaccins ), waarvan de verkopen een bedrag van EUR 21,8 miljoen en een aandeel van 10,0% vertegenwoordigden. Grafiek 2: Belgische uitvoer naar Cyprus gerangschikt volgens de voornaamste productgroepen 2012 Sectorale spreiding van de uitvoer (in waarde) Andere 21,7% Voedingsproducten 13,2% Schoenen, hoofddeksels, 4,3% Textiel 5,2% Transportmaterieel 13,0% Dierlijke producten 5,9% Kunststoffen 7,8% Machines en toestellen 8,8% Chemische producten 10,0% Minerale producten 10,1% De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 7

9 Van de 10 belangrijkste exportsecties uit onderstaande grafiek, nam die van het transportmaterieel procentueel gezien het sterkst toe in waarde. De groei van 105,5% was in grote mate te danken aan de gestegen uitvoer van automobielen en andere motorvoertuigen hoofdzakelijk ontworpen voor personenvervoer en sleepboten en duwboten. De totale waarde van voedingsproducten, de belangrijkste Belgische exportsectie naar Cyprus, nam in 2012 met 11,9% toe na een groei van 3,9% een jaar eerder. Andere stijgingen werden opgetekend door de dierlijke producten (+5,7%), de sectie schoenen, hoofddeksels, (+21,1%) en de onedele metalen (+27,0%). Tegenover de 5 productgroepen waarvan de verkopen stegen, staan eveneens 5 secties waarvan de uitgevoerde waarde verminderde. Deze dalingen varieerden van -2,6% (chemische producten) tot -35,8% (kunststoffen). Doordat de dalingen sterker doorwogen dan de secties waarvan de verkopen stegen, is ook de totale waarde van de Belgische uitvoer van goederen naar Cyprus dat jaar met 7,1% verminderd. Grafiek 3: Variatie van de uitvoer gerangschikt volgens de voornaamste productgroepen België Cyprus (2012/2011) Variatie van de uitvoer per sectie (in waarde en hoeveelheid) 11,9% Voedingsproducten 105,5% Transportmaterieel -8,1% -2,6% Minerale producten Chemische producten -30,8% -35,8% Machines en toestellen Kunststoffen 5,7% Dierlijke producten -11,1% Textiel 21,1% 27,0% Schoenen, hoofddeksels, Onedele metalen Waarde Hoeveelheid De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 8

10 3.1.2 Voornaamste invoersecties In 2012 bestond de Belgische import uit Cyprus voor 38,5% uit chemische producten. De aankopen van deze sectie, die voornamelijk bestond uit cyclische koolwaterstoffen, bedroegen dat jaar EUR 48,5 miljoen. Vijf andere secties vertegenwoordigden eveneens een aandeel van meer dan 5% in de totale Belgische invoer uit Cyprus, nl.: edelstenen en edelmetalen die, met een totaal van EUR 22,3 miljoen een aandeel van 17,7% vertegenwoordigden; machines en toestellen, waarvan het aandeel in de invoer 9,9% bedroeg en waarvan de aankopen een totaal van EUR 12,4 miljoen bereikten; plantaardige producten die 7,6% van de invoer voor hun rekening namen, hetzij een bedrag van EUR 9,6 miljoen; voedingsproducten, waarvan de invoer en het aandeel respectievelijk EUR 8,3 miljoen en 6,6% bedroegen en minerale producten die goed waren voor EUR 6,6 miljoen, hetzij 5,3% van de totale import. Grafiek 4: De Belgische invoer uit Cyprus gerangschikt volgens de voornaamste productgroepen 2012 Sectorale spreiding van de invoer (in waarde) Minerale producten 5,3% Dierlijke producten 4,3% Onedele metalen 2,9% Textiel 2,4% Andere 4,8% Voedingsproducten 6,6% Plantaardige producten 7,6% Chemische producten 38,5% Machines en toestellen 9,9% Edelstenen en edelmetalen 17,7% De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 9

11 Grafiek 5: Variatie van de invoer gerangschikt volgens de voornaamste productgroepen België Cyprus (2012/2011) Variatie van de invoer per sectie (in waarde en hoeveelheid) 36,7% 238,0% 24,2% 4,8% 63,4% 539,9% 381,9% 64,7% Chemische producten Edelstenen en edelmetalen Machines en toestellen Plantaardige producten Voedingsproducten Minerale producten Dierlijke producten Onedele metalen -55,2% -15,1% Textiel Kunststoffen Waarde Hoeveelheid Van de 10 belangrijkste importsecties uit grafiek 5, waren de minerale producten verantwoordelijk voor de sterkste procentuele groei. De invoer van deze sectie, die voornamelijk bestond uit aardolie en olie uit bitumineuze mineralen, steeg met 539,9% in waarde, van EUR 1,0 miljoen in 2011 tot EUR 6,6 miljoen in Andere stijgingen van meer dan 100% werden opgetekend door de edelstenen en edelmetalen (+238,0%) en de dierlijke producten (+381,9%). De waarde van de chemische producten, de voornaamste importsectie, steeg in 2012 met 36,7% na een groei van 15,1% een jaar eerder. Tegenover de 8 productgroepen waarvan de aankopen stegen, staan slechts 2 secties waarvan de ingevoerde waarde verminderde. Deze dalingen bedroegen respectievelijk -55,2% (textiel) en -15,1% (kunststoffen). Globaal genomen zijn de Belgische aankopen uit Cyprus in 2012 met 42,6% toegenomen terwijl er in 2011 reeds een stijging van 36,7% was. De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 10

12 3.2 Evolutie van het handelsverkeer tussen België en Cyprus tijdens de periode Om na te gaan of de handel tussen België en Cyprus zich reeds heeft hersteld van de financiële en economische crisis van 2008, geven we hieronder een overzicht van hoe de betrekkingen tussen beide landen de afgelopen 5 jaar zijn geëvolueerd. De waarde van de uitvoer van België naar Cyprus bedroeg EUR 219,3 miljoen in 2012 tegenover EUR 202,2 miljoen in 2008, d.i. een toename van 8,5%. De geëxporteerde hoeveelheid is tijdens de periode met 55,9% gestegen. De waarde van de Belgische invoer uit Cyprus groeide van EUR 68,9 miljoen in 2008 tot EUR 125,9 miljoen in 2012, hetzij een groei van 82,7%. Tijdens diezelfde periode is de ingevoerde hoeveelheid met 23,6% gedaald. Uit onderstaande tabel blijkt dus dat zowel voor de export als de import de handel in waarde is toegenomen. De daling van de ingevoerde hoeveelheid kwam vooral tot stand door de verminderde import van minerale producten. Evolutie van de handelsbetrekkingen tussen België en Cyprus ( ) In waarde (miljoen EUR) Export Import Balans ,2 68,9 133, ,3 125,9 93,4 var. 2012/2008 in % 8,5 82,7 In hoeveelheid (miljoen ton) Export Import ,4 113, ,8 87,0 var. 2012/2008 in % 55,9-23,6 Het overschot op de Belgische handelsbalans met Cyprus, dat EUR 133,3 miljoen bedroeg in 2008, was tegen 2012 gedaald tot EUR 93,4 miljoen. Dit kwam doordat de invoer tijdens deze periode sterker toenam dan de uitvoer. De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 11

13 3.3 Algemene evolutie van de handel in goederen na afloop van de eerste 3 maanden van Export De Belgische export naar Cyprus bedroeg na afloop van het eerste trimester van 2013 EUR 56,0 miljoen, dit is een toename van 7,2% vergeleken met de overeenkomstige periode van Na de eerste 3 maanden van 2013 veroverde de sectie van de minerale producten met EUR 17,8 miljoen en een aandeel van 31,7% de eerste plaats. De verkoop van deze productengroep steeg met 1.201,0%. Het transportmaterieel nam de 2 de plaats in met een aandeel van 10,9%. Deze sectie was goed voor EUR 6,1 miljoen. De export kende na het eerste kwartaal een daling van 5,0%. Met een bedrag van EUR 5,0 miljoen vervolledigden de chemische producten in 2013 de top drie. Ondanks een achteruitgang van de export met 15,5% behaalde deze sectie na de eerste 3 maanden een aandeel van 8,9% Import Volgens de beschikbare gegevens van 2013 (eerste trimester), bedroeg de Belgische import uit Cyprus EUR 40,0 miljoen t.o.v. EUR 27,5 miljoen in 2012, dit is een groei van 45,6%. Na afloop van de eerste drie maanden van 2013 had de sectie edelstenen en edelmetalen met 37,2% de eerste plaats ingenomen. De aankopen hiervan vermeerderden met 140,1% t.o.v tot EUR 14,9 miljoen. De chemische producten rangschikten zich 2 de met een aandeel van 36,1% en aankopen ter waarde van EUR 14,4 miljoen. Van 2012 tot 2013 (eerste kwartaal) is de import van deze sectie toegenomen met 89,6%. De onedele metalen namen de derde plaats in met een aandeel in de import van 12,8%. De invoer van deze productengroep steeg van EUR 1,4 miljoen na de eerste 3 maanden van 2012 tot EUR 5,1 miljoen na dezelfde periode van De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 12

14 3.4 Belang van Cyprus en buurlanden in de Belgische buitenlandse handel (2012) Klant - Belgische export Leverancier - Belgische import Griekenland 36 ste klant EUR 1.302,5 miljoen 57 ste leverancier EUR 365,8 miljoen Cyprus 76 ste klant EUR 219,3 miljoen 84 ste leverancier EUR 125,9 miljoen Turkije 15 de klant EUR 4.545,9 miljoen 17 de leverancier EUR 3.083,3 miljoen De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 13

15 3.5 Handelsverkeer in diensten tussen België en Cyprus in 2012 In 2012 voerde België voor EUR 158,1 miljoen aan diensten uit naar Cyprus, hetzij 0,2% van de totale Belgische uitvoer van diensten. Hiermee was Cyprus de 41 ste belangrijkste klant van België na Nigeria maar voor Slowakije. De uitvoer van Belgische diensten naar Cyprus groeide in 2012 met 43,1% in vergelijking met De Belgische import van diensten uit Cyprus was in 2012 goed voor een bedrag van EUR 161,7 miljoen, een daling van 1,1% in vergelijking met Met een aandeel van 0,2% was het land in 2012 de 40 ste belangrijkste leverancier van diensten aan België na Thailand maar voor Saoedi-Arabië. Hierna volgt de evolutie van de handelsbetrekkingen van België met Cyprus voor de periode 2010 tot België Cyprus Diensten (x EUR 1.000) Uitvoer Invoer Balans Uitvoer: variatie in % 15,8 1,3 43,1 Invoer: variatie in % -17,2 45,5-1,1 Gezien het feit dat de invoer van diensten uit Cyprus elk jaar de uitvoer overtrof, bleef de dienstenbalans duidelijk overhellen in het nadeel van België. Het tekort op de dienstenbalans, dat EUR 3,3 miljoen bedroeg in 2010, steeg in 2011 tot EUR -53,1 miljoen doordat de import dat jaar sterker presteerde dan de export. In 2012 deed de omgekeerde situatie zich voor, waardoor het deficit verminderde tot EUR -3,6 miljoen. De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 14

16 3.5.1 Belgische export van diensten naar Cyprus Met een aandeel van 36,3% en een bedrag van EUR 57,4 miljoen domineerde het vervoer het klassement van de belangrijkste Belgische exportdiensten richting Cyprus. De andere commerciële diensten waren tweede met 33,2% en de financiële diensten namen tenslotte de derde plaats in met een aandeel van 10,9%. In 2012 werd de belangrijkste procentuele toename aan uitvoerzijde geregistreerd door het vervoer. De export van deze rubriek nam toe van EUR 28,6 miljoen in 2011 tot EUR 57,4 miljoen in 2012, hetzij een groei van 100,4%. De groei van de vier andere secties uit de top vijf varieerde van 20,9% (reisverkeer) tot 30,9% (financiële diensten). Aangezien elk van de vijf belangrijkste exportsecties in 2012 een groei liet optekenen, is ook de totale Belgische uitvoer van diensten naar Cyprus dat jaar met 43,1% vermeerderd t.o.v /2011 Diensten (x EUR 1.000) Aandeel in % Var. in % Vervoer ,3 100,4 Andere commerciële diensten ,2 29,8 Financiële diensten ,9 30,9 Communicatie ,0 22,3 Reisverkeer ,0 20,9 Overige diensten ,7-7,8 Totaal ,0 43,1 De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 15

17 3.5.2 Belgische import van diensten uit Cyprus Aan de invoerzijde namen de andere commerciële diensten de leiding, met een aandeel van 27,4% en een bedrag van EUR 44,3 miljoen. Deze sectie bestaat o.a. uit transitohandel, operationele leasingdiensten, juridisch, accountancy- en managementadvies en public relations, Audit-, boekhoudkundige en belastingadviesdiensten en reclamewezen, marktonderzoek en opinieonderzoek. Het vervoer en het reisverkeer vervolledigden in 2012 de top 3 van de belangrijkste importrubrieken met een aandeel van 26,5% en 25,5%. Wat de variatie 2012/2011 betreft, merken we vooral de achteruitgang op van de drie belangrijkste importsecties. De invoer van deze drie dienstengroepen verminderde met respectievelijk 22,4% (andere commerciële diensten), 1,1% (vervoer) en 1,8% (reisverkeer). De toename van de communicatie (+123,1%) en de informatica en berichtgeving (+108,4%) bleek niet in staat om de achteruitgang van bovengenoemde secties teniet te doen aangezien de totale Belgische invoer van diensten uit Cyprus in 2012 met 1,1% daalde /2011 Diensten (x EUR 1.000) Aandeel in % Var. in % Andere commerciële diensten ,4-22,4 Vervoer ,5-1,1 Reisverkeer ,5-1,8 Communicatie ,9 123,1 Informatica en berichtgeving ,3 108,4 Overige diensten ,5-1,6 Totaal ,0-1,1 De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 16

18 3.6 Algemene evolutie van de handel in diensten na afloop van de eerste 3 maanden van Export De Belgische export van diensten naar Cyprus bedroeg na afloop van de eerste 3 maanden van 2013 EUR 38,0 miljoen, dit is een groei van 29,6% vergeleken met Na het eerste trimester van 2013 steeg de export van de sectie andere commerciële diensten met 8,9%. De leveringen van deze groep van diensten vertegenwoordigden een aandeel van 30,3%, hetzij EUR 11,5 miljoen. Het vervoer nam de 2 de plaats in met een aandeel van 30,2%. Deze sectie was eveneens goed voor EUR 11,5 miljoen (+56,1%). Met een bedrag van EUR 4,9 miljoen vervolledigden de financiële diensten in 2013 (eerste kwartaal) de top drie. De uitvoer van deze sectie steeg met 20,6% en behaalde een aandeel van 12,8% Import Volgens de beschikbare gegevens van 2013 (eerste drie maanden), bedroeg de Belgische import van diensten uit Cyprus EUR 36,2 miljoen t.o.v. EUR 34,8 miljoen in 2012, dit is een toename van 4,1%. Na het verstrijken van het eerste trimester van 2013 heeft de sectie vervoer de eerste plaats ingenomen met een aandeel van 37,2% en een bedrag van EUR 13,5 miljoen (+19,4%). De andere commerciële diensten rangschikten zich 2 de met een aandeel van 15,9% en aankopen ter waarde van EUR 5,8 miljoen. De invoer van deze sectie verminderde in 2013 met 50,3%. Het reisverkeer nam de derde plaats in met 12,9%. De import van deze productengroep daalde met 3,6% tot EUR 4,7 miljoen. De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 17

19 4 Bronnen Wereldbank - Nationale Bank van België - CIA World Factbook - Algemene Directie Handel, Europese Commissie - Eurostat, Europese Commissie Nationale Delcrederedienst - Wereldhandelsorganisatie - September 2013 De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 18

20 Voor meer inlichtingen: Agentschap voor Buitenlandse Handel Montoyerstraat Brussel Studies en statistieken Christelle Charlier Adjunct-directeur christelle.charlier@abh-ace.be Dennis Gijsbrechts Beheerder statistieken dennis.gijsbrechts@abh-ace.be Sammy Sioen Beheerder statistieken sammy.sioen@abh-ace.be David Leffler Assistent david.leffler@abh-ace.be De handelsbetrekkingen van België met Cyprus 19