KNNV excursie Afferdense en. Deestse Waarden. Excursieleider Jos Leeman.

Transcriptie

1 KNNV excursie Afferdense en Deestse Waarden. Excursieleider Jos Leeman Weer: Fris weer 17 Droog. 11 juli 2009 Deelnemers: Piet Smeets, Toon Verheijen, Arjo Hammink, Jan Smits, Peter en Wil Egelmeers, Harry Hooimans, Robert en Dianne Vos, Jeanne Stoop, Rob Remmerde, Ton Ebben, Jan Nillesen.

2 Jos vertelt: De Afferdense en Deestse Waarden is een drie vierkante kilometer groot gebied langs de Waal. Vanaf 2009 wordt dit gebied opnieuw ingericht. De rivier krijgt dan meer ruimte om water te herbergen, zodat de bewoners achter de dijken beschermd blijven tegen overstromingen De rivier krijgt meer ruimte, zodat er meer water in kan en de kans op binnendijkse overstromingen kleiner wordt Veiligheid Het klimaat verandert. Hierdoor gaat er in de toekomst meer regen vallen en komen er nattere winters. Dat zorgt voor extra water. Er moeten maatregelen worden genomen om dat extra water goed af te voeren via de rivieren, anders wordt de kans op overstromingen groter. Nog hogere dijken bouwen is niet altijd een goede oplossing. Daarom is ervoor gekozen de rivier meer ruimte te geven om het extra water te herbergen. Dit gebeurt bijvoorbeeld door het afgraven van uiterwaarden, dijkverlegging en het graven van een nevengeul. De excursie start op de winterdijk. Stroomdalplanten. Op de dijken en de zuidhellingen lagen warme, beschutte microklimaten waar planten uit streken met warmere zomers zich kunnen vestigen. Er blijken veel planten te groeien die hun

3 hoofdverspreiding in Midden- en Zuid-Europa hebben. Er zijn enkele honderden die zich vooral in het rivierengebied thuis voelen. We noemen ze daarom stroomdalgraslandplanten. We vonden ze ook op hoge uiterwaarden en de rivierduinen langs de Waal. Ze vinden daar het droge en warme milieu waarin ze zich in onze streken kunnen handhaven. Hun naam is eigenlijk misleidend, het zijn bijna allemaal planten van droge milieus, die alleen de hogere wanden hebben gebruikt om zich westwaarts te kunnen uitbreiden. De overheersende grassoort is Glanshaver. Je vindt die altijd op kalkhoudende klei-, leem- en zavelgronden, die niet te vochtig zijn. Behalve Glanshaver stond er Beemdgras, Kropaar, Vossenstaart en Timotheegras. Daarnaast: Berenklauw, Margriet, Vogelwikke en Veldlathyrus. De Wilde peen groeit zonegewijs in grote aantallen. Dan zijn er ook planten die je lang niet overal tegenkomt. En dat zijn nu de stroomdalplanten. De Kruisdistel en de Sikkelklaver behoren ertoe en de Cichorei. Ook Geel walstro en de Kattendoorn worden tot de stroomdalgraslandplanten gerekend. De kleine bloempjes van Marjolein vormen op enkele plekken kussens van roze en het Knoopkruid toont overal zijn roodpaarse stippen tussen het gras. De Agrimonie zendt zijn kleine vuurpijltjes van gele bloempjes vlak boven elkaar aan de overhangende bloemstelen omhoog. De Wilde cichorei is een echte composiet, met blauwe speelgoedwindmolentjes opzij van lange bloemstelen; de nog niet bloeiende of uitgebloeide hoofdjes zien we alleen als groene knopjes. De Wilde cichorei groeit vooral dicht langs de weg boven aan de dijk. Op een zandig plekje groeit Geel walstro. Er staat een plant met groenachtige bloempjes, die verwarrend veel op bladeren lijken. Het is Heksenmelk. Onder de loep zie je de meeldraden en stampertjes open en bloot op twee groene schutblaadjes liggen: de schutblaadjes vormen een schoteltje. Een opvallende plant is ook de Kaardenbol: groot, stekelig, vertakt, met bovenaan de hoge bloemstengels bloemhoofdjes als eivormige bollen op een schoteltje van lange, stekelige schutblaadjes. Rond zo n bolletje zie je, als een evenaar rond de wereldbol, een ring van blauwpaars. Daar bevinden zich de bloeiende bloempjes. Hoger in de bol zitten de nog in ontwikkeling zijnde groene bloemknopjes, onder het paars de meer bruine al uitgebloeide bloempjes. Gedurende de bloeitijd schuift het paarse ringetje steeds verder naar boven. Aardaker

4 Aardaker wettelijk beschermd Op een zonnige plek op kalkhoudende grond in de zoom van de vegetatie stond de heerlijk geurende Aardaker. De wortelhals van deze plant zwelt op tot een knolletje. Dit dient voor de opslag van reserve voedsel. In drie of vier jaar kan het zo groot als een hazelnoot of een kastanje worden. De knollen werden vroeger gegeten en wellicht is de Aardaker in een grijs verleden als voedselplant door de mens uit het oosten meegenomen. De zaden zijn vergiftig. Knolribzaad aan de westgrens van zijn areaal. We herkenden deze plant aan de stijve, schuin omlaag wijzende haren. Hogerop was hij blauw berijpt en kaal. In het Nederlandse rivierengebied is hij aan de westgrens van zijn areaal. De plant heeft een eetbare knol Wilde reseda, oorspronkelijk thuis in het Middellandsezee gebied Op zonnige droge open plaatsen op kalkrijk zand stond de Wilde reseda. Het latijnse woord resedare betekent: weer tot rust brengen. In de oudheid gebruikte men het als geneesmiddel. Wouw Verfplanten: Wouw en Wede Ook de Wouw is afkomstig uit het Middellandse-Zeegebied. In de prehistorie was het in Midden- Europa als verfplant in gebruik. Ze leverde een duurzame gele kleurstof. Van oorsprong is Wede een Aziatische steppeplant, die als verfstofplant in grote delen van Europa is ingevoerd. Uit Wede werd een blauwe kleurstof bereid, die tegenwoordig als indigo bekend staat. Deze werd niet alleen voor vreedzame doeleinden gebruikt. Klassiek is het bericht van Julius Ceasar dat Britse krijgers zich met behulp van Wede een angstaanjagend uiterlijk gaven. Later werd de naam van een Britse volksstam, de Picten, wel verklaard als beschilderden.

5 Aardaker Agrimonie Akkerdistel Akkerwinde Berenklauw Bijvoet Bleke klaproos Boerenwormkruid Brunel Cichorei Dauwbraam Duingras Duizendblad Echte kamille Eenstijlige meidoorn Engels raaigras Fijne waterranonkel Fioringras Geel walstro Gele plomp Glad walstro Glanshaver Goudgele honingklaver Grote brandnetel Grote kaardenbol Grote klit Grote weegbree Haagwinde Harig wilgenroosje Heelblaadje Heermoes Jacobskruiskruid Kattendoorn Kattenstaart Katwilg Knolribzaad Knoopkruid Kompassla Koninginnekruid Kraailook Kropaar Kruisdistel Kruldistel Krulzuring Kweek Late guldenroede Liesgras Mannagras Margriet Middelste teunisbloem Mierikswortel Moerasandoorn Moerasspirea Moeraskruiskruid Pastinaak Perzikkruid Poelruit Reuzenbalsemien Ridderzuring Riet Rietgras Rode klaver Rolklaver Ruw beemdgras Schietwilg Sikkelklaver Smeerwortel Speerdistel Veldlathyrus Veldzuring Vlasbekje Watergentiaan Watertorkruid Waterzuring Wede Wederik Wilde marjolein Witte klaver Wollige munt Wouw Zeepkruid Zwanenbloem Zwarte mosterd Wielen en Waaien. Wielen zijn de zichtbare getuigen van dijkdoorbraken, achtergebleven in het landschap. Het zijn waterplassen vlak achter de dijken. Door de kracht van het naar buiten stromende en rondkolkende water bij een dijkdoorbraak ontstonden op veel plaatsen vlak achter de dijken diepe gaten: de doorbraakgaten, ook wel kolkgaten genoemd. In het landschap zien we ze terug als kleine diepe poelen. Wielen ontstonden in de periode na de 16 e eeuw toen de dijken hoger waren en de kracht van het water daardoor groter was.

6 We passeerden de boerderij De drie Waaien. Er lagen inderdaad drie doorbraakgaten. Een van de drie leek mij een Wiel, de andere twee hadden de vorm van een Waai. Waaien zijn dijkdoorbraken uit de 14 e eeuw, toen de dijken nog niet zo hoog waren en de kracht van het doorstromende water ook geringer. Ze hebben vaak een ovale vorm. Vogels: Buizerd Boerenzwaluw Brandganzen [3] Fuut Grote canadese gans [20] Gierzwaluw Grasmus Grauwe ganzen [400] Groene specht Groenling Houtduif Huismus Huiszwaluw Kievit Kleine karekiet Kneu Kokmeeuw Kuifeend Meerkoet Nijlgans Oeverzwaluw Putter Reiger Scholekster Tjiftjaf Vink Visdiefje Waterhoentje Wilde eend Witte kwikstaart Wilde eend Zwartkop Insecten: Tweestippelig lieveheersbeestje Tienstippelig lieveheersbeestje Rupsen: Jacobsvlinder Distelvlinder Icarusblauwtje Distelvlinder Stippelmot Rood soldaatje

7 Klein witje Modderkever De mestkever sphaeridium Scarabaeoides, is een opvallende verschijning van vooral verse natte koemest. Spheridium is dan ook geen echte mestkever maar een modderkever die zich ondermeer in mest gespecialiseerd heeft. De kevers zwemmen door de natte mest heen en gaan hier binnen op jacht naar mijten, vliegen eieren en larven. Zij hebben wel een belangrijk aandeel in de eerste verwerkingsfase van mest. Spaeridium zorgt voor het beluchten en doorgraven van plakken natte mest. Foto: Piet Smeets De voortplanting geschiedt ook in de mest. Het vrouwtje legt de eieren in een klompje, weeft er een spinsel omheen en de larven ontwikkelen zich in de mest Sprinkhanen: Op de dijk de Ratelaar.

8 Te horen was een opvallend aanzwellend ratelen. Cultuurhistorische monumenten blijven niet onbesproken. De schoorsteen van de voormalige, buitendijkse steenfabriek Turkswaard is niet meer in gebruik, maar blijft behouden als cultuurhistorisch object. De schoorsteen verkeerde in slechte staat. Rijkswaterstaat heeft deze daarom gerenoveerd. Voormalige steenovens Rond de voormalige ringoven van de buitendijkse steenfabriek Deest staan op dit moment hekken. Door verval en verkeerd gebruik (vuurtje stoken, loswrikken van stenen) is het steenovencomplex niet meer veilig en verboden terrein. Een deel van de ovenruimtes is ingericht als (winter)verblijfplaats voor vleermuizen. Na een prachtige excursie was het nog even tijd voor een verfrissing op een terras in Deest. Jan Nillesen