Samen aan het werk! Herstelprogramma voor whiplashpatiënten

Transcriptie

1 Samen aan het werk! Herstelprogramma voor whiplashpatiënten

2 Inhoudsopgave Inleiding Whiplashletsel Het Herstelprogramma Doelstelling Pijn Aspecten van pijnbeleving Disciplines Revalidatiegeneeskunde Fysiotherapie Ergotherapie Maatschappelijk werk Psychologie De behandelprincipes Belasting-belastbaarheid Graded activity Omgaan met invloeden uit de omgeving Toepassen van de nieuwe vaardigheden Patiëntenverenigingen Whiplash op internet Tot slot Inleiding Via deze brochure informeren wij u over de inhoud van het twaalf weken durende Herstelprogramma van het ziekenhuis. Na het programma kunt u de brochure gebruiken als naslagwerk. In deze brochure vindt u achtereenvolgens informatie over een whiplashletsel, hoe het programma eruit ziet, welke hulpverleners u begeleiden en welke behandelprincipes worden toegepast. Verder wordt uitleg gegeven over het omgaan met invloeden uit de omgeving en over het toepassen van de aangeleerde vaardigheden in de praktijk. Whiplashletsel Whiplashletsel kan optreden als het hoofd en de nek ten opzichte van het lichaam een plotselinge bewegingsverandering (versnelling) ondergaan. Dit kan een beweging naar voren, naar achteren en /of opzij zijn. De meest voorkomende oorzaak van een whiplashletsel is een kop-staartbotsing. De nek maakt dan de beweging van een zweepslag: de letterlijke vertaling van een whiplash. Behalve na een kop-staartbotsing kan een whiplashletsel ontstaan door: aanrijdingen van voren of opzij. sportongevallen huis-, tuin- en keukenongevallen. Naast nek- en hoofdpijn kunnen er diverse klachten optreden met bewegen en het volhouden van bepaalde lichamelijke en geestelijke activiteiten. <<<invoegen ill , met als bijschrift onderstaande tekst >>> 2

3 Figuur 1: de voor- en achterwaartse beweging van de nek. Het Herstelprogramma U heeft al kennis gemaakt met de revalidatiearts en de fysiotherapeut. Beiden hebben u onderzocht. Aan de hand van de resultaten van deze onderzoeken is u geadviseerd om deel te nemen aan het twaalf weken durende Herstelprogramma. Het programma wordt door u uitgevoerd onder begeleiding van een aantal hulpverleners zoals; de revalidatiearts, de fysiotherapeut, de ergotherapeut, de maatschappelijk werkende en eventueel een psycholoog. Tijdens het Herstelprogramma wordt een van deze hulpverleners als contactpersoon aangewezen. Bij de contactpersoon kunt u terecht met al uw vragen. Doelstelling Wij hopen dat u door het Herstelprogramma leert om te gaan met uw klachten en daardoor uw dagelijkse activiteiten en/of werkzaamheden weer kunt hervatten. De kans is groot dat uw klachten na afloop van het programma nog niet geheel verdwenen zijn, maar u heeft dan geleerd hoe u beter met uw klachten in het dagelijks leven kunt omgaan. Tijdens de gehele periode ligt een belangrijke taak bij u zelf. Dit houdt in dat er een actieve inzet van u verwacht wordt, zodat u aan het einde van het programma onder andere inzicht heeft gekregen in de balans tussen uw dagelijkse activiteiten en rust. Pijn De meeste mensen hebben pijn na een whiplashletsel. Een exacte verklaring hiervoor is niet altijd te geven. Het is duidelijk, dat bij weefselbeschadiging pijn kan optreden. Uit onderzoek blijkt dat er na een whiplashletsel niet altijd weefselbeschadiging is aan te tonen. Wat men wel weet en wat u ervaart is, dat het teveel bewegen van het hoofd leidt tot meer pijnklachten. Daarbij is pijn een signaal van het lichaam om aan te geven dat u iets moet gaan doen. Wat dit is, is niet duidelijk. Houdt het in dat u moet rusten of dat u bepaalde bewegingen moet vermijden of moet u juist gewoon doorgaan? Sinds het ongeval functioneert u niet meer zoals voorheen. Door de gevolgen van het ongeval bent u uit uw dagelijks evenwicht geraakt. Het is van belang dit evenwicht weer te herstellen zodat u zich kunt aanpassen aan uw mogelijkheden op dit moment. Sommige mensen vinden hun oude evenwicht weer terug anderen niet. Aspecten van pijnbeleving De mate van pijn geeft niet altijd de ernst van de aandoening aan. Het is van persoon tot persoon verschillend hoe men pijn ervaart. Dit hangt af van uw leefomgeving, uw eigen emoties en uw lichamelijke belastbaarheid. Deze factoren kunnen een positieve, dan wel negatieve invloed hebben. Onderstaande tabel verduidelijkt dit. 3

4 Omgevingsfactoren Emoties Lichamelijke belastbaarheid Positieve invloeden Plezier hebben in het werk Leuke en veel sociale contacten Gezond zelfvertrouwen Beschikken over een gevoel van zekerheid Positief beeld van herstel Acceptatie van de situatie waarin u zich bevindt Goed ziekte inzicht De balans tussen belasting en belastbaarheid herkennen en kunnen toepassen Voldoende lichamelijke en geestelijke ontspanning Signalen van het lichaam tijdig herkennen en ermee kunnen omgaan Negatieve invloeden Slechte werksfeer Moeizame relatie met collega's Hoge werkdruk Bezorgde reacties van familie en vrienden Angst voor bewegen Ontkennen van de klachten Verwachten van het krijgen van pijn Bezorgdheid Angst voor beschadiging Vermoeidheid Langdurige stress Slechte algemene lichamelijke gesteldheid Tabel 1: factoren die van invloed zijn op de pijnbeleving Door een samenspel van een aantal negatieve invloeden, bestaat de kans dat u in een vicieuze cirkel terechtkomt. Door de pijn die u na het whiplashletsel ondervindt, kan er angst ontstaan voor pijn en bewegen. Hierdoor gaat u steeds minder bewegen wat leidt tot beperkingen in het dagelijks leven. De vicieuze cirkel is nu rond. Deze cirkel is te zien aan de linkerzijde (stap 1 t/m 5) van figuur 2. Een whiplashletsel hoeft niet altijd te leiden tot deze vicieuze cirkel. Wanneer na een whiplashletsel geen angst is voor pijn en bewegen treedt er herstel op. Dit is te zien aan de rechterzijde (stap 6, 7 en 8) van figuur 2. <<< svp ill invoegen met onderstaande tekst als bijschrift >>> Figuur 2: de vicieuze cirkel na een whiplashletsel 1. Door een ongeval is er een whiplashletsel opgetreden. 2. Dit leidt tot pijngewaarwording. 3. Deze pijnervaring kan leiden tot angst (voor pijn-beweging-letsel). 4. Vervolgens leidt dit tot minder beweging. 5. Minder beweging leidt tot beperkingen in het dagelijks leven. 6. Pijnervaring leidt niet tot angst voor pijn en bewegen. 7.Men kan snel weer situaties oppakken (confrontatie). 8. Er treedt weer herstel op. 4

5 Het herstel begint als de vicieuze cirkel doorbroken wordt. Door het Herstelprogramma te volgen gaat u proberen uit deze vicieuze cirkel te komen. Disciplines Tijdens het Herstelprogramma krijgt u te maken met verschillende disciplines: Revalidatiegeneeskunde Tijdens het screenringonderzoek heeft u kennis gemaakt met de revalidatiearts. De revalidatiearts zal na enkele weken een algemene informatiebijeenkomst van één uur houden waarin hij nog een keer uitleg geeft over het whiplashletsel en de gevolgen. Fysiotherapie De fysiotherapeutische behandeling vindt plaats in groepsverband. Uit ervaring is gebleken dat behandeling in groepsverband een positieve invloed heeft op de revalidatie. Dit omdat ervaringen uitgewisseld worden, iedereen elkaar kan aanvullen en problemen met elkaar kan delen. De groep bestaat uit ongeveer vijf deelnemers en twee fysiotherapeuten als begeleider. De therapie vindt de eerste acht weken twee keer per week plaats en de laatste vier weken één keer per week. De bijeenkomsten duren één uur. Tijdens de bijeenkomsten zoekt u met de fysiotherapeut naar oefeningen die aansluiten op activiteiten uit het dagelijkse leven. Dit zijn bijvoorbeeld huishoudelijke taken, handelingen op het werk en andere activiteiten. De rol die de fysiotherapeut tijdens dit programma vervult, is de rol van coach. Hiermee wordt bedoeld dat een deel van de verantwoordelijkheid voor de voortgang van de therapie bij uzelf ligt. De fysiotherapeut begeleidt u hierbij zo goed mogelijk, geeft tips en adviezen en staat klaar om uw vragen te beantwoorden. Om de belastbaarheid te vergroten wordt er tijdens de therapie gebruik gemaakt van opbouwschema's volgens het graded activity principe. Dit betekent dat er geoefend wordt met fitnessapparatuur maar ook met praktische oefeningen in circuitvorm, zoals evenwichtstraining, concentratietraining en stabiliteitstraining. Overzicht activiteiten fysiotherapie: kennismaking uitleg behandelprincipes opbouwschema's opstellen en uitvoeren actief oefenen met fitnessapparatuur en oefeningen in circuitvorm bespreken van positieve en negatieve ervaringen en leren hoe u hiermee om kunt gaan Wij raden u aan tijdens de fysiotherapie makkelijk zittende kleding en schoeisel aan te trekken. Ergotherapie De ergotherapeutische begeleiding vindt ook plaats in groepsverband. In de groep is duidelijk sprake van een individueel karakter. Dat wil zeggen dat iedereen aan zijn eigen doelen gaat werken. Ergotherapie vindt twee keer per week plaats en duurt één uur. De ergotherapie zal qua tijd gekoppeld zijn aan de fysiotherapie. 5

6 De onderwerpen die aan bod komen tijdens het programma zijn: energieverdeling (Hoe gaat u om met uw energie?) dagindeling (Hoe ziet uw dag eruit? / belasting-belastbaarheid) ergonomie (houding en omgeving aanpassen) werkhervatting / werkadvies uw eigen behandelplan opbouwschema's partnerdag barrières en terugvalpreventie geheugen en concentratie Tijdens het programma worden regelmatig huiswerkoefeningen meegegeven over bovenstaande onderwerpen. Wanneer het noodzakelijk is kan de ergotherapeut op werkbezoek komen. Hierbij wordt gekeken naar mogelijke oplossingen van de problemen op het werk. Maatschappelijk werk De maatschappelijk werkende houdt een informatie bijeenkomst van één uur, waarbij hij/zij ingaat op werkproblematiek en de sociale wetgeving rondom arbeid. Psychologie De psycholoog is gedurende het hele programma beschikbaar. Indien u en uw begeleiders dit nodig achten kan er een afspraak gemaakt worden. De behandelprincipes U zult tijdens het Herstelprogramma een aantal activiteiten uitvoeren volgens bepaalde behandelprincipes. Deze behandelprincipes zijn belasting-belastbaarheid en graded activity. Belasting-belastbaarheid Het principe belasting-belastbaarheid is een belangrijk item dat u tijdens het programma regelmatig zult tegenkomen. Het vormt de rode draad. Met het begrip 'belasting' bedoelen wij de activiteiten of bezigheden die u dagelijks uitvoert, zoals werk, huishouden, sporten en de zorg voor uw gezin. Het zijn de belastende factoren. Onder 'belastbaarheid' wordt verstaan wat u zowel lichamelijk als geestelijk aankunt. De belasting moet in evenwicht zijn met de belastbaarheid. De dagelijkse bezigheden (belasting) mogen niet meer energie kosten dan u lichamelijk en / of geestelijk aankunt (belastbaarheid). Dit evenwicht kan tijdelijk uit balans raken doordat óf de belasting te hoog is óf de belastbaarheid te laag. In figuur 3a ziet u een balansschaal. Normaal gesproken moeten beide zijden, de belasting en belastbaarheid, in evenwicht zijn. Dit evenwicht kan uit balans raken doordat u bijvoorbeeld extra moet werken door afwezigheid van een collega. Er is dan sprake van een te hoge belasting. Dit is te zien in figuur 3b. Het kan ook zijn dat de belastbaarheid is verminderd, bijvoorbeeld door de griep, waardoor u minder werk aankunt. Dit voorbeeld is te zien in figuur 3c. In beide gevallen resulteert dit in een te hoge belasting ten opzichte van de belastbaarheid. 6

7 <<<svp ill invoegen met bijbehorende tekst >>> Figuur 3a: de balansschaal van belasting - belastbaarheid, waarbij de belasting en de belastbaarheid in evenwicht zijn <<< svp ill a+b invoegen met de tekst >>> Figuur 3b: de belasting is groter dan de belastbaarheid Figuur 3c: de belastbaarheid is kleiner dan de belasting, waardoor de belasting zwaarder weegt Bovenstaande voorbeelden zijn vaak kortdurende, tijdelijke situaties waarbij compenseren goed mogelijk is. Wanneer het echter situaties betreft die langer duren wordt het moeilijk om uw taken vol te houden. Dit vereist een goed inzicht in uw eigen situatie en de daardoor tot stand gekomen problemen. Het model van belasting-belastbaarheid wordt zowel bij fysiotherapie als bij ergotherapie gebruikt. Er wordt gewerkt aan het verhogen van de belastbaarheid door het opbouwen van de algehele lichamelijke conditie en het opbouwen van activiteiten. Daarnaast wordt er gewerkt aan het verlagen van de belasting. Hierbij wordt er gekeken naar onder andere de dagindeling en de werksituatie, waarbij het uitvoeren van activiteiten en rustmomenten op elkaar worden afgestemd. Graded activity Graded activity is een behandelprincipe met als doel het activiteitenniveau uit te breiden en het pijngedrag te verminderen, zodat u ondanks de pijn toch weer een aantal gewenste activiteiten kunt uitvoeren. De nadruk ligt op het opbouwen van een activiteit in tijd, herhalingen of gewicht. Hierbij staat de pijn niet meer op de voorgrond. Er wordt tijd- en functiegericht geoefend. De activiteit wordt door uzelf gekozen naar gelang uw beperkingen in het dagelijks leven. Dit is bijvoorbeeld fietsen, lopen, strijken, in de tuin werken enz. U bepaalt zelf hoe lang of hoe vaak u deze activiteit uiteindelijk wilt kunnen uitvoeren. Wanneer de activiteit gekozen is, wordt er een basismeting gedaan. Dit wil zeggen dat er een week lang wordt gemeten hoe lang of hoe vaak u deze activiteit op dit moment kunt uitvoeren totdat er klachten optreden. Na deze metingen wordt het gemiddelde bepaald. Er wordt een schema opgesteld waarin vaststaat hoe u de komende periode de activiteit gaat opbouwen. Het schema begint onder het gemiddelde zodat de belasting in het begin niet te hoog ligt waardoor u zekerheid krijgt over uw lichamelijke mogelijkheden. U kunt in het schema zien wat u per week moet doen om binnen de gestelde tijd uw doel te bereiken. U bent zelf verantwoordelijk voor de uitvoering en het bijhouden van het schema. Dit schema wordt regelmatig met u besproken en eventueel tussentijds bijgesteld. 7

8 OPBOUWSCHEMA FYSIOTHERAPIE REVALIDANT: Mevr. Janssen FYSIOTHERAPEUT: Rob Roomans Doel: binnen twaalf weken een half uur buiten kunnen fietsen. <<< svp ill invoegen met de tekst >>> Figuur 4a: voorbeeld van een schema volgens graded activity Figuur 4a laat een voorbeeld zien van een opbouwschema. De basismeting is al gedaan en van daaruit is het schema opgesteld. Mw. Janssen fietste tijdens de basismeting gemiddeld 8 minuten. Ze wil na acht weken graag een half uur buiten kunnen fietsen. Zoals eerder vermeld wordt er eerst onder het gemiddelde begonnen. Dit is voor mw. Janssen 6 minuten. Daarna is er steeds per week een opbouw van twee minuten. Het komt regelmatig voor dat de opbouw van de activiteiten niet verloopt zoals in figuur 4a. Door verschillende oorzaken kan het schema er anders uit komen te zien dan vooraf was opgesteld. Er kan bijvoorbeeld een terugval optreden. Belangrijk is dan om samen met de fysiotherapeut te achterhalen wat de oorzaak hiervan kan zijn geweest. U zult ervaren dat u redelijk snel weer terug bent op de oorspronkelijke stijgende lijn van het opbouwschema. In figuur 4b is een voorbeeld van een trapsgewijs opbouw te zien. Terugkijkend naar het voorbeeld van mw. Janssen houdt dit in dat ze niet iedere week 2 minuten langer moet fietsen, maar dat er per twee weken verder opgebouwd wordt. <<< svp ill invoegen met tekst >>> Figuur 4b: voorbeeld van een trapsgewijze opbouw Tijdens de behandeling wordt gebruik gemaakt van fitnessapparatuur. Met als doel opbouw van spierkracht en beweeglijkheid van de nek- en schouderregio en van het algemene uithoudingsvermogen. Door middel van het trainingsprogramma leert u zelf dat door regelmatig trainen gunstige voorwaarden worden geschept om terugval te voorkomen. Ook hierbij wordt gebruik gemaakt van een opbouwschema. Omgaan met invloeden uit de omgeving Ik doe het wel, ga jij maar zitten! Voorzichtig, jij hebt rust nodig! Stel je niet zo aan, er is toch niks aan de hand! 8

9 Bovenstaande uitspraken komen u misschien bekend voor. Mensen uit uw directe omgeving zoals uw partner, familie, vrienden en werkgever, reageren vaak zeer bezorgd of juist negerend. Dit kan verschillende reacties bij u teweegbrengen. U kunt zich er onprettig bij voelen of u heeft inderdaad het idee dat u niks mag en kunt. Verder kunt u zich begrepen of juist onbegrepen voelen omdat er aan de buitenkant niets te zien is en men niet begrijpt hoe u zich voelt. Om goed om te kunnen gaan met deze reacties is het belangrijk dat het voor u zelf duidelijk is wat er precies met u aan de hand is en in welke situatie u zich bevindt. Dit moet u kunnen uitleggen aan uw omgeving, zodat ook voor hen duidelijk is hoe ze met u om zouden kunnen gaan. Ook op het werk functioneert u niet meer zoals voorheen. U bent geheel of gedeeltelijk gestopt met werken. Collega's en werkgevers hebben vaak minder begrip voor de situatie. Belangrijk hierbij is dat u voor u zelf durft op te komen en duidelijk maakt wat u wel en niet aankunt. Dit houdt misschien in dat u langzaam het aantal werkuren moet opbouwen en eventueel tijdelijk aangepast werk moet verrichten. Hier wordt tijdens de ergotherapeutische begeleiding verder op in gegaan. Toepassen van de nieuwe vaardigheden Tijdens het programma heeft u geleerd hoe u een activiteit kunt opbouwen. In het dagelijks leven zult u nog meer activiteiten tegen komen die u langer wilt kunnen uitvoeren. Dit kunt u doen zoals u het tijdens de fysiotherapeutische behandeling geleerd heeft, namelijk volgens het graded activity principe. U zult merken dat wanneer u thuis met een activiteit bezig bent, dit niet altijd makkelijk op te bouwen is. Problemen waar u tegenaan kunt lopen zijn bijvoorbeeld: een te zwaar schema, een te hoog einddoel, geen energie meer over hebben voor andere activiteiten etc. Belangrijk is het om uw dagelijkse activiteiten te leren indelen. Dit houdt in dat u perioden van werkbelasting afwisselt met perioden van rust. De gemiddelde tijdsduur waarin u activiteiten uit kunt uitvoeren zonder klachten bepaald de werkbelasting. U moet leren oplossingen te vinden voor problemen die zich voordoen. Mogelijke oplossingen zijn het nemen van rustpauzes, activiteiten die veel energie kosten verdelen over een langere periode, zorgen voor een geschikte werkplek etc. Tijdens het programma leert u te reageren op signalen van uw lichaam. Dit wil zeggen dat u leert aanvoelen wanneer er klachten optreden en hoe u hiermee om kunt gaan. Voorbeeld: U bent in de tuin aan het werken. U heeft een klein gedeelte al klaar. Langzaam begint u last van hoofdpijn te krijgen. Belangrijk is dat u dit signaal herkent en weet hoe u hierop moet reageren. Door bijvoorbeeld tijdelijk rust te nemen. U moet zich vervolgens afvragen wat de oorzaak van uw hoofdpijn kan zijn. Is uw planning vooraf wel goed geweest? Heeft u van tevoren al te veel gedaan? Bent u te lang doorgegaan? Dit houdt in dat u werk en rust goed op elkaar moet afstemmen. Wanneer de hoofdpijn weer verminderd is kunt u weer in de tuin gaan werken. 9

10 Patiëntenverenigingen Indien u meer informatie wilt over whiplash of in contact wilt komen met lotgenoten dan kunt u contact opnemen met een van de onderstaande patiëntenverenigingen: Whiplash Stichting Nederland Postbus CC Bunnik Informatielijn: Nederlandse Stichting Whiplashpatiënten Postbus BK Maarssen Telefoon: Whiplash op internet Op het Internet is ontzettend veel informatie te vinden over het onderwerp whiplash. Vaak is deze informatie niet helemaal betrouwbaar omdat er vanuit de eigen visie wordt geschreven. Houdt hier rekening mee tijdens het lezen. Tot slot U mag verwachten dat deelname aan het Herstelprogramma positieve effecten zal hebben. Dit is mede afhankelijk van uw eigen inzet en motivatie. Indien u vragen heeft kunt u telefonisch contact opnemen met de betrokken hulpverleners. De telefoonnummers vindt u op de achterzijde van deze brochure. Uiteraard kunt u ook tijdens het programma vragen stellen aan de verschillende deskundigen. 10

11 Revalidatie Meldpunt West 06 Telefoonnummer Internet