REISREADER studiereis USA

Transcriptie

1 REISREADER studiereis USA Los Angeles - Las Vegas - San Francisco Reisreader van SUPport, studievereniging voor BTO en UT 29 april - 14 mei

2 C O L O F O N Deze reisreader is een uitgave van SUPport, de studievereniging van de capaciteits-groepen Bouwtechnisch Ontwerpen (BT) en Uitvoeringstechniek (UT). SUPport is een ondervereniging van de studievereniging Cheops, de overkoepelende vereniging van de faculteit Bouwkunde aan de Technische Universiteit Eindhoven R E D A C T I E Thomas den Boer Bjorn Hendriks Bart Kivits Sjoerd Verhagen Sjef Vosters Paul Zimmermann E I N D R E D A C T I E & V O R M G E V I N G Sjoerd Verhagen Sjef Vosters SPONSOREN AB Zuid Allplan Nederland BV Arcadis bouw/infra Beamix Nederland BV C.O.B. Brink Groep Eindhoven BV DURA Vermeer Groep NV Hurks Bouw en Vastgoed Janssen de Jong Groep Mebin BV Moeskops Spanbeton BV Van Zwol BV Witteveen & Bos XX Architecten R E D A C T I E A D R E S Studievereniging SUPport Postbus 513, postvak MB Eindhoven Telefoon: Fax: support@bwk.tue.nl Internet: Niets van deze uitgave mag vermenigvuldigd worden zonder toestemming van het bestuur van studievereniging SUPport. I N H O U D S O P G A V E 1 V O O R W O O R D P R O G R A M M A Dagprogramma Route U S A A L G E M E E N Geschiedenis Politiek Cultuur Geografsche gegevens Natuurparken Staten L O S A N G E L E S Algemeen Universal Studios (C) Leighton and Associates (B) Architectural Tour (C) Hathaway Dinwiddie (B) School of Architecture (B) Griffith park / Observatory (C) OC America (B) Hollywood / Beverly Hills (C) L A S V E G A S Algemeen Aladdin Hotel / Casino (B) Hoover Dam (B/C) S A N F R A N C I S C O Algemeen Golden Gate Bridge and Park (C) Benicia Martinez bridge (B) Ben C. Gerwick (B) Financial District (C) PEER / Ruttherford & Ch. (B) B.A.R.T. (B) Turner (B) Alcatraz and Pier 41 (C) Palace of fine arts (C) D I V E R S E N Deelnemers Adressen en telefoonnummers Afspraken Omrekentabellen B= Bouwkundig project C= Culturele activiteit 2 3

3 PART OF A BIGGER PICTURE De economische markten zijn in beweging. Dat geldt ook voor de inrichting. Dat geldt ook voor de inrichting van ons land. Toenemende mobiliteit en nieuwe eisen aan de leefomgeving maken nieuwe oplossingen noodzakelijk. ARCADIS speelt al meer dan 100 jaar een belangrijke rol bij de ruimtelijke inrichting van Nederland en vele andere landen. Met projecten in meer dan 100 landen en ca medewerkers behoort ARCADIS tot de grootste adviserende en uitvoerende ingenieursbureaus ter wereld. Onze multi-disciplinaire aanpak op het gebied van bouw, infrastructuur, ruimtelijke ordening en milieu vertaalt zich in innovatieve oplossingen waarbij economie en leefbaarheid duurzaam samen gaan. Daarmee willen wij ook in de toekomst een bijdrage blijven leveren aan de inrichting van de leefomgeving in Nederland en ver daarbuiten. Bel voor meer informatie of bezoek ons op De andere aanpak van advisering De brink groep is een vooraanstaand adviesbureau op het gebied van huisvesting, bebouwde omgeving en automatisering. Al 25 jaar weten bedrijven, overheden en instellingen ons te vinden ter ondersteuning en begeleiding van huisvestingsvraagstukken en de realisatie van oplossingen. Wij zijn actief op het gebied van projectmanagement, kostenmanagement, facility management en bouwautomatisering. Wilt u advies of meer informatie, neem dan contact op met een van onze adviseurs in Leidschedam, Eindhoven of Tiel. Zij staan u graag te woord. 1 V O O R W O O R D Na het enorme succes van vorig jaar, is het ook dit jaar weer gelukt om een buitenlandse studiereis te organiseren. Gedurende het zoeken naar een bestemming zijn er een verschillende landen naar voren gekomen zoals: Australië, Brazilië enz. Uiteindelijk zijn we terecht gekomen op de bestemming USA. Waarom de USA? Het is het land van de onbegrende mogelijkheden. De USA is één van de snelst ontwikkelende landen in de wereld. Het land loopt voorop als het gaat om; de wereldeconomie, technologische ontwikkelingen, wereldpolitiek enz. Redenen te meer om eens te gaan kijken hoe het gesteld is met de bouwkunde in Amerika. De keuze voor het te bezoeken gebied lag al vrij snel vast. Het moest de westkust worden. Oorspronkelijk stond namelijk Salt Lake City op het programma waar we een kijkje wilde gaan nemen bij de voorbereidingen van de Olypische Spelen in Aangezien er moeilijk contacten konden worden gelegd en dat de afstand tot andere te steden die we wilde gaan bezoeken erg groot was, hebben we ervoor gekozen om Salt Lake te laten vallen. De steden die overbleven zijn Los Angeles, Las Vegas en San Francisco. Het westkust van de USA wordt vooral gekenmerkt als risicovol aardbevingsgebied. Een aantal van de bouwkundige projecten die we zullen gaan bezoeken zullen dan ook in het teken staan van het, voor ons vrij onbekende, aardbevingsbestendig bouwen. Ook bevinden zich in dit deel van de USA vele natuurparken waar wij niet ongemerkt aan voorbij zullen gaan. Na vele mailtjes, brieven en telefoontjes is er een goed gevuld programma tot stand gekomen. Door de inspanningen van de PR-commissie zijn er veel sponsoren binnengehaald die deze reis mede mogelijk maken. Ook de reiscommissie zelf is met veel plezier bezig geweest om deze reis mogelijk te maken. Wij hopen dan ook dat jullie een goed beeld zullen krijgen over de bouwkunde en cutuur van de westkust van de USA door deze studiereis. Deze reader bevat achtergrondinformatie over de USA in het algemeen, te bezoeken projecten en cuturele activiteiten. Ook zijn gegevens voor de thuisblijvers en enkele afspraken opgenomen. Wij wensen ieder een onvergetelijke, plezierige studiereis. De reiscommissie , Thomas den Boer Bjorn Hendriks Bart Kivits Paul Zimmermann Sjoerd Verhagen Sjef Vosters Leidschendam Tiel Eindhoven Automatisering Internet 4 5

4 2 P R O G R A M M A 2.1 DAGPROGRAMMA Zaterdag 29 april 2000 Op zaterdag ochtend om CET (Central European Time) uur vertrekt ons vliegtuig van American Airlines vanaf de luchthaven in Brussel. De vlucht gaat via Newark NJ, waar we om 1.30 uur PM EST (Eastern Standard Time) zullen aankomen en om 4.15 uur PM EST weer doorvliegen naar Los Angeles. In Los Angeles zullen we omstreeks 7.21 PM PST (Pacific Standard Time) arriveren. Het Hotel waar we in Los Angeles zullen verblijven is dirct naast het vliegveld gelegen en heet Furama. De eerste avond is iedereen vrij. Als zich geen vertragingen voordoen kan iedereen s avonds op eigen gelegenheid een eerste indruk opdoen van Los Angeles, of vroeg gaan slapen. Zondag 30 april 2000 Deze dag en de rest van de study-tour zullen we gebruik maken van 5 gehuurde busjes. Aangezien er deze dag geen bedrijven kunnen worden bezocht is deze gehele dag gereserveerd voor de Universal Studios. Naast de normale toeristische route zullen wij ook een bouwkundige rondleiding krijgen over de Universal Studio s. Maandag 1 mei 2000 Op deze maandag staat het eerste bouwkundige project op het programma. In de ochtend zal het bedrijf Leighton and Associates ons een algemene introductie geven over aardbevingsbestendig bouwen. Deze introductie wordt gehouden in de City Hall waar we ook een rondleiding zullen krijgen op het gebied van aardbevingsbestendig bouwen. s Middags zullen we een tour met de busjes door de stad maken waarbij de architectuur centraal staat. Deze tour zal eindigen op Santa Monica Place, het beroemde strand van Baywatch. s Avonds is er de mogelijkheid om op eigen kosten een typische Amerikaanse sportwedstrijd bij te wonen. Dinsdag 2 mei 2000 In de vroege morgen gaan we een bouwplaats van het bouwbedrijf Hathaway Dinwiddie Constr. Co bezoeken. Het is het LA County Courthouse in Chatsworth. In de middag staat de School of Architecture op het programma die verbonden is aan de University of Southern California waar we een rondleiding zullen krijgen. s Avonds zullen we een bezoek brengen aan het Griffith Park in Los Angeles. Hierin kan ook een bezoek worden gebracht aan het Observatory. Woensdag 3 mei Op woensdag ochtend zal het er een bezoek worden gebracht aan de Campus Housing Phase II van de UCLA. Het is een bouwplaats van het bouwbedrijf OC America. Het project bestaat voornamelijk uit houtskeletbouw. De campus is gelegen op het universiteitsterrein en zal onderdak gaan bieden aan ca 100 studenten. In de middag staat een bezoek aan en rondrit door Hollywood en Beverly Hills op het programma. De avond is niet ingepland en is dus naar eigen keus in te delen. Donderdag 4 mei 2000 Er moet op deze dag niet vroeg worden opgestaan. Deze dag wordt er gereisd naar Las Vegas. Het is, als alles goed gaat, een trip van ongeveer 4 uurtjes rijden. Om even bij te komen van de reis en om je voor te bereiden op het verblijf in Las Vegas is er voor de rest middag en avond niets ingepland. De naam van het hotel waar we in Las Vegas zullen overnachten is Days Inn Down Hall. Er is dus de eerste avond al tijd om je geld te verliezen of om miljonair te worden in het gokleven van Vegas. Vrijdag 5 mei 2000 We zullen deze ochtend een bezoek brengen aan het bedrijf Clark & Sullivan. Dit bedrijf geeft ons een presentatie over het beveiligen van de bouwplaats. Ook zal de bouwplaats van het Aladdin Casino, Hotel worden bezocht. s Avonds zullen we de Mystère show in Treasure Island bijwonen. Zaterdag 6 mei 2000 De luxe stoelen van het theater maken vandaag plaats voor de stoelen van de busjes. Vandaag wordt namelijk een bezoek gebracht aan de Hooverdam, welke op ongeveer 150 km buiten Las Vegas gelegen is. De Hooverdam is een enorme stuwdam die energie opwekt voor twee districten. De avond is vrijgehouden om nog even te kunnen genieten van het nachtleven van Las Vegas. Zondag 7 mei 2000 Vandaag vroeg de busjes in, er staat namelijk lange reis op het programma. Vandaag wordt het grootste deel van de reis naar San Francisco afgelegd. Gedurende de rit zullen we door Death Valley rijden. Death valley is bekend haar enorme vlaktes. Tegen de avond zullen we aankomen in Visalia waar we de nacht doorbrengen in het Radisson hotel. Maandag 8 mei 2000 De ochtend van deze dag staat in het teken van het tweede deel van de reis per bus naar San Francisco. In dit deel van de reis zullen we door het Sequoia National Park rijden dat bekend is van haar enorme hoge bomen. Aangezien het grootste gedeelte van de reis op zondag is afgelegd zullen we rond het middaguur aankomen in San Francisco waar we als eerste ons Best Western Canterburry Hotel zullen opzoeken. Na het uitpakken van de koffers gaan we naar de bekendste brug van San Francisco; de Golden Gate Bridge. Ook zal een bezoek worden gebracht aan het bijbehorende Golden Gate Park Dinsdag 9 mei 2000 Op deze dinsdag staat een bezoek aan de bouwplaats van de Benicia Martinez Bridge op het programma. De reeds bestaande brug wordt door de HBG Constructors Inc. aardbevingsbestendig gemaakt. De middag is ingeroosterd voor Ben C. Gerwick. Het bedrijf zal ons een presentatie geven over hun specialiteit. Het betreft hier onderwaterfunderingen en major marine structures. Aansluitend zullen we een bezoek brengen aan het Financial District. Een bekend gebouw wat hier deel van uitmaakt is de Transamarica Pyramid. (zie voorzijde reader) Woensdag 10 mei 2000 Het Pacific Earthquake Engineering Research Centre (PEER) staat in de ochtend op de planning. Het PEER is een instituut dat zich vooral bezig houdt met onderzoeken naar aardbevingsbestendig bouwen. Gedurende dit bezoek zullen we ook een presentatie krijgen van het ingenieurbureau Rutherford & Chekene dat nauw verbonden is aan het PEER. Deze middag staat een ondergronds bouwen project op het programma genaamd BART. BART staat voor Bay Area Rapit Transit. BART is een metrostelsel gedeeltelijk boven- en ondergronds. Het project wordt gerealiseerd in samenwerking met AUCA. (American Underground Construction Association). In de avond staat de Coit Tower op het programma, maar is niet verplicht. Donderdag 11 mei 2000 s Ochtens zullen we een bezoek brengen aan een bouwplaats van Amerika s grootste bouwbedrijf Turner Construction Co. De desbetreffende bouwplaats wat bezocht zal worden is de Hearst Memorial Mining Building site in Berkeley. Voor de afwisseling is de middag niet ingeroosterd om even bij te komen en op eigen houtje de stad te gaan bekijken. Ook de avond is niet ingepland. Vrijdag 12 mei Deze laatste dag zal in het teken staan van culturele activiteiten. In de ochtend wordt een bezoek gebracht aan het gevangeniseiland Alcatraz en de Pier 41 (Fisherman s Warf). In de middag staat als laatste The Palace of Fine Arts op het programma. Aan het einde van deze dag kan nog even rustig afscheid worden genomen van de stad en de hopelijk enerverende studiereis. Zaterdag 13 mei 2000 Deze ochtend zal voor velen de moeilijkste zijn, het is namelijk de laaste. Aangezien het vliegtuig vroeg vertrekt zal er vroeg moeten worden opgestaan. Het vliegtuig vertrekt namelijk al om 9.00uur AM PST. De vlucht zal ook op de terugreis via Newark NJ gaan waar we om 5.30 uur zullen aankomen en om 6.30 uur PM EST weer zullen vertrekken. Zondag 14 mei 2000 Aangezien er zich tussen San Francisco en Brussel een tijdsverschil van 9 uur bevindt komen we pas aan op zondag om 7.50 uur CET aan op Brussel Airport. Iedereen gaat op eigen gelegenheid vanaf hier weer terug naar huis of kamer. 6 7

5 2.2 ROUTE Janssen de Jong Groep is actief in de bouwnijverheid en aanverwante industrieën. De zelfstandig opererende werkmaatschappijen realiseren gezamenlijk een jaaromzet van circa f 534 miljoen. De activiteiten omvatten wegenbouw, productie, bouw en projectontwikkeling in Nederland, Duitsland en op de Nederlandse Antillen. Bijna afgestudeerd? Laat het ons even weten, we zijn altijd actief op zoek naar nieuwe collega s die in Nederland of bij een van onze werkmaatschappijen in de Caribbean willen werken. Bezoek onze web-site op Voor nadere informatie kunt U contact opnemen met Judith Meijer, Janssen de Jong Groep, telefoon (0499) Uw schriftelijke reactie kunt U richten aan Janssen de Jong Groep, t.a.v. Judith Meijer, Postbus 131, 5690 AC Son en Breugel of en naar: j.meijer@holding.jajo.com. 8 9

6 3 U S A A L G E M E E N 3.1 GESCHIEDENIS De vraag wie Amerika ontdekt heeft, is tot dusver nimmer tot ieders tevredenheid beantwoord, onder meer omdat de vraagstelling op zichzelf ondeugdelijk is. Bij een eventuele ontdekker denkt men immers bijna altijd aan iemand uit Europa. Eén ding staat echter vast: Columbus heeft in 1492 zeker niet als eerste Amerika ontdekt. Die eer valt te beurt aan het Aziatische volk dat ongeveer jaar geleden via Azië het Amerikaanse vasteland is binnengekomen en in de loop van vele eeuwen tot het uiterste zuiden van Zuid-Amerika is doorgedrongen. Deze naamloze mannen en vrouwen konden in die lang vervlogen dagen letter- lijk naar Amerika lopen, omdat de twee continenten toen nog met elkaar verbonden waren via een landbrug. Deze is echter inmiddels onder het water van de Beringstraat verdwenen. Zij waren nomaden en leefden van de jacht op mammoeten, herten en bisons. De Europeanen noemden deze oorspronkelijke bevolking van Noord-Amerika roodhuiden, of Indianen, in navolging van Columbus, die aanvankelijk dacht Indië te hebben bereikt. Op grond van enkele dubieuze inscripties wordt tegenwoordig wel beweerd dat er in de afgelopen twee- of drieduizend jaar al eerder contact moet hebben bestaan tussen Noord- en Zuid- Amerika enerzijds en het Midden-Oosten (Egyptenaren en Fenciërs), Europa (Romeinen) en Japan en China anderzijds. In de loop van 1977 hebben enkele onder-nemende leren in een zeilbootje van over een houten geraamte gespannen ossenhuiden een geslaagde tocht over de Atlantische Oceaan gemaakt. Ze wilden op deze manier bewijzen dat de lerse Sint-Brandaan, zoals de over-levering wil, in de 6de eeuw met een dergelijk vaartuig een zelfde tocjt zou hebben kunnen maken van Brandon s Creek naar de Nieuwe Wereld. Of Sint-Brandaan daar inderdaad ooit is aangekomen, is hiermee natuurlijk geenszins komen vast te staan. Er zijn echter wel duidelijke aanwijzingen dat omstreeks het jaar 1000 van onze jaartelling een groepje Noormannen, waarschijnlijk onder aanvoering van Erik de Rode en Leif Ericson, de west kust van Groenland en een deel van de oostkust van Noord-Amerika heeft bezocht. In L Anse aux Meadows zijn sporen gevonden van een kleine nederzetting die dit vermoeden bevestigen. Met de komst van Juan Ponce de Leon, een Spaanse ontdekkingsreiziger die in 1513 voet aan wal zette op de oostkust van het huidige Florida, beginnen we meer vat te krijgen op de geschiedenis van Amerika. In 1539 begon de Spaanse avonturier Hernando de Soto aan het hoofd van een legertje aan de exploratie van Florida. De Spanjaarden stichtten in 1565 St. Augustine (Florida), de oudste stad van de Verenigde Staten. In 1585 landde Walter Raleigh aan de oostkust ter hoogte van het huidige North Carolina. Andere Engelse ontdekkingsreizigers verkenden vooral het noordelijk deel van het Amerikaanse vasteland. In 1607 werd in Jamestown (Virginia) de eerste Engelse kolonie gevestigd. De kolonisten legden zich toe op de tabakscultuur, waarvan de eindprodukten naar Engeland werden geëxporteerd. In 1619 arriveerden in Jamestown de eerste blanke vrouwen; in dat jaar werden ook negerslaven aangevoerd. Een jaar later voer een groep Engelse puriteinen (later bekend geworden als de Pilgrim Fathers), op zoek naar gods-dienstvrijheid, met de Mayflower vanuit Plymouth in Engeland naar het tegenwoordige Massachusetts, waar zij de kolonie Plymouth stichtten. Vanaf dat jaar scheepten zich jaarlijks tienduizenden emigranten uit Europa naar Amerika in, onder wie rond 1630 nog een groot aantal Engelse puriteinen. Henry Hudson, kapitein van het Hollandse schip De Halve Maan, voer in 1609 bij de huidige stad New York de naar hem genoemde rivier op en eiste het gebied voor de Republiek der Zeven Provinciën op. De eerste emigranten uit de republiek arriveerden in 1624 in deze kolonie die de naam Nieuw-Nederland kreeg, met de hoofdstad Nieuw-Amsterdam. De Engelse kolonisten zagen deze ontwikkeling met lede ogen aan en in 1664 verscheen dan ook een Engelse vloot in de haven van Nieuw-Amsterdam. De Nederlandse bezittingen vielen zonder slag of stoot in Engelse handen en Nieuw-Amsterdam werd ter ere van de hertog van York tot New York herdoopt. De kolonisatie van de oostkust van Amerika kwam steeds sneller op gang. Het aantal grote en kleine zelfstandige nederzettingen dat door de Engelse koning werd gesticht, nam gestadig toe. De kolonies werden bestuurd door gouverneurs die werden benoemd door de Engelse Kroon. Het regeringsapparaat van Engeland stond model voor dat van de Amerikaanse kolonies, die overigens geen vertegenwoordigers mochten hebben in het Engelse parlement. Er ontwikkelde zich een bloeiende handel tussen Engeland en de Nieuwe Wereld. Omstreeks het midden van de 18de eeuw woonden er al zo n 1,2. miljoen Europeanen in Amerika. Belastingproblemen de Amerikaanse kolonisten moesten bijvoorbeeld belasting betalen voor de oorlogen waarin Engeland regelmatig betrokken raakte - vormden echter de eerste aanleiding voor de Amerikaanse kolonies om te proberen zich van het Engelse juk te bevrijden. Engeland reageerde op dit onaf-hankelijkheidsstreven met het zenden van een leger van Europese huursoldaten naar de Amerikaanse kolonies. De veldslagen tussen de Engelse en Amerikaanse troepen bij Lexington en Concord leidden in 1775 de Amerikaanse Revolutie in. Op 4 juli 1776 verklaarden de dertien Amerikaanse kolonies zich eenparig onafhankelijk van Engeland (Declaration of Independence), wat een rechtstreekse oorlog met Engeland tot gevolg had, de Amerikaanse Onafhankelijkheids-oorlog. Na deze oorlog, die duurde tot 1783, erkende Engeland de onafhankelijkheid van de Verenigde Staten. In 1787 werd de Amerikaanse grondwet (Constitution) aangenomen en twee jaar later werd George Washington de eerste president van de Verenigde Staten van Noord- Amerika. Een groot deel van het Noordamerikaanse vasteland was echter nog in handen van Spanje, Frankrijk en Mexico. Napoleon, die zich geen oorlog in de Nieuwe Wereld kon permitteren, bood in 1803 de stad New Orleans en een uitgestrekt grondgebied aan Amerika te koop aan voor het bedrag van 15 miljoen dollar. President Thomas Jefferson ging gretig op dit aanbod in. Later werden ook de Spaanse rechten op Florida aan de Verenigde Staten overgedragen. Amerika beleefde gouden jaren. Landbouw, handel en industrie bloeiden als nooit tevoren; emigranten stroomden het land binnen; nieuwe steden en dorpen werden gesticht; kanalen gegraven en wegen aangelegd; tussen 1830 en 1840 begon men met de aanleg van een spoorwegnet. In 1836 verklaarde de huidige staat Texas zich onafhankelijk van Mexico en in 1845 werd hij bij de Verenigde Staten gevoegd. In 1846 stond Engeland het Oregon Territory definitief af aan de Verenigde Staten en in 1850 werd California aan de federatie toegevoegd. Deze razendsnelle expansie van de jonge natie leidde echter tot allerlei binnenlandse conflicten: de bewoners van de steden eisten het stemrecht, dat tot dusverre steeds was voorbehouden geweest aan de grootgrondbezitters. De van dit recht verstoken fabrieksarbeiders begonnen militante vakbonden op te richten, die zich tevens ten doel stelden betere arbeidsomstandigheden af te dwingen. Het grootste probleem vormde echter de negerslavernij in de zuidelijke staten, die geheel in strijd was met alle zo plechtig in de Amerikaanse grondwet vastgelegde principes van gelijkheid voor iedereen. Steeds meer blanken in de noordelijke staten, waar de slavernij verboden was, kregen een afkeer van dit mensonterende systeem. Die afkeer werd mede ingegeven door economische 10 11

7 motieven, omdat de slavenarbeid de basis van de welvaart in de zuidelijke staten vormde. Slaven werkten op de tabaks-, suiker- en katoenplantages en als huispersoneel voor de grootgrondbezitters. De confrontaties tussen het industriële noorden en het agrarische, vrijwel geheel van de goedkope negerarbeid afhankelijke zuiden groeiden uit tot een steeds grimmiger strijd. Het conflict culmineerde tenslotte in 1861 in de Amerikaanse Burgeroorlog (Civil War), die vier jaar lang de Amerikanen tegen elkaar in het geweer deed komen en behalve onnoemelijk veel menselijk leed ook onvoorstelbare materiële schade aanrichtte. Honderdduizenden Amerikanen verloren het leven in deze bloedige strijd. In 1863 kondigde president Lincoln de vrijlating van alle negerslaven in Amerika af. De Burgeroorlog vond zijn einde in 1865, toen generaal Robert E. Lee zich overgaf aan de opperbevelhebber van de noordelijken, generaal Ulysses S. Grant. De wederopbouw werd onmiddellijk energiek ter hand genomen. In 1869 werd de eerste coast to coast spoorlijn geopend, die een grote rol zou spelen in het ontstaan van nieuwe bevolkingscentra in het zuidwesten. De ontdekking van goud in de staten Colorado, Idaho, Nevada, Montana, North en South Dakota lokte tienduizenden mannen en vrouwen, die alles in de steek lieten om als goudzoeker in het Wilde Westen hun geluk te gaan beproeven. De gebiedsuitbreiding naar het westen ging gepaard met oorlogen tegen de Indianenstammen. De Amerikaanse regering sloot tal van overeenkomsten met deze oorspronkelijke bewoners van het land. De verdragen, waarin de Indianen tegen bepaalde garanties afstand deden van land, bleken echter het papier niet waard waarop ze waren geschreven. In hun onverzadigbare landhonger traden de kolonisten de overeenkomsten keer op keer met voeten, zonder dat de regering openlijk tussenbeide kwam. Deze gang van zaken leidde tot talrijke gruwelijke bloedbaden tussen de Indianen en de blanke kolonisten. De strijd duurde voort tot generaal Custer in 1876 in een hinderlaag van Indianen liep en met al zijn manschappen genadeloos werd afgeslacht. Deze gebeurtenis, die in de Amerikaanse geschiedenis bekendstaat als Custer s Last Stand, betekende tevens het einde van de Indianenoorlogen. De Indianen werden in reservaten bijeengedreven en verloren vrijwel al hun bezittingen en geleidelijk aan ook hun eigen identiteit. Pas in de jaren tachtig en negentig van deze eeuw kwam er op grote schaal een herwaardering op gang van het erfgoed van deze Native Americans. Dertig jaar na het einde van de Amerikaanse Burgeroorlog hadden de Verenigde Staten zich ontwikkeld tot een van de belangrijkste industrielanden van de wereld, en het land bracht tal van beroemde mensen voort: Edison vervaardigde in 1879 de eerste gloeilamp; de gebroeders Durey ontwikkelden de eerste benzinemotor voor auto s; Henry Ford zou vanaf 1908 zijn T-Fords van de lopende band laten rollen; de gebroeders Orville en Wilbur Wright maakten in 1903 in een uiterst primitief vliegtuigje als eersten een geslaagde vlucht; en zakenlieden als Andrew Carnegie, John D. Rockefeller en J.P. Morgan werden multimiljonairs dankzij een grootscheepse manier van zaken doen. Het begin van de 20ste eeuw stond in het teken van talrijke vernieuwingen op politiek, sociaal en cultureel terrein. Allerlei excessen van vriendjespolitiek werden zoveel mogelijk uitgebannen door het opzetten van een examenstelsel, waardoor iedereen in principe in aanmerking kon komen voor - en solliciteren naar - overheidsbetrekkingen. Tevens werd het kiesstelsel volledig aan de eisen van de moderne tijd aangepast. De handel en wandel van grote concerns werd aan banden gelegd, met name hun monopoliepositie werd drastisch gekortwiekt. Onderwijs en leerplichtstelsel werden grondig herzien en gemoderniseerd. Ook de volksgezondheid kreeg grote aandacht van de regering. De strijdvaardige vakbonden bereikten een verkorting van de werkdag tot acht uur en een verbod op kinderarbeid. Inmiddels hadden de Verenigde Staten zich ontwikkeld tot een natie met wereldmacht-aspiraties. In 1898 voerden ze oorlog met Spanje om het beheer over Cuba; het was een krachtmeting waarvan de uitslag al van tevoren vaststond. De Amerikanen vernietigden de Spaanse vloot en Cuba werd onafhankelijk. Bovendien namen de Verenigde Staten van Spanje het beheer over het eiland Puerto Rico en de Filippijnen over. In 1904 werd een begin gemaakt met de aanleg van het Panamakanaal, dwars door het smalste stukje van Midden-Amerika. Tien jaar later kon het al worden geopend. Een paar dagen voordat de eerste schepen er doorheen voeren, brak in Europa de Eerste Wereldoorlog uit. Aanvankelijk hield Amerika- met Woodrow Wilson als president - zich neutraal, maar toen in 1917 een aantal Amerikaanse schepen met hun bemanning en passagiers door Duitse onderzeeërs de grond in werd geboord, verklaarden de Verenigde Staten in april van dat jaar Duitsland en zijn bondgenoten de oorlog. Twee miljoen Amerikaanse soldaten werden naar de slagvelden van Europa ingescheept. Dankzij deze troepenmacht met een onuitputtelijk wapenarsenaal kon op 11 november 1918 de wapenstilstand worden getekend. Na de Eerste Wereldoorlog begonnen de Verenigde Staten een steeds belangrijker rol te spelen als wereldmacht, mede doordat president Wilson zich opwierp als groot voor-vechter van de Volkerenbond, de voorloper van de tegenwoordige Verenigde Naties. De jaren twintig waren, afgezien van een kort-stondige naoorlogse crisis en een vloed-golf van stakingen, een periode van grote welvaart voor het land. De industrie draaide op volle toeren om te kunnen voorzien in de snel stijgende vraag naar auto s en tal van elektrische apparaten als stofzuigers, ijskasten en radio s. Kopen op afbetaling werd schering en inslag, zodat de mensen zich meer aanschaften dan zij zich konden veroorloven. Miljoenen mensen kochten bovendien aandelen en het speculeren op de beurs begon verontrustende vormen aan te nemen. Dit uiterst wankele, op krediet gefundeerde kaartenhuis stortte in oktober 1929 plotseling ineen. De crash of Wall Street (Wall Street, het financiële hart van de wereld) zaaide een ongelofelijke paniek. De aandelen kelderden met het uur, honderdduizenden investeerders verloren in één klap al hun geld, en tal van banken werden door een gebrek aan contanten en het publieke wantrouwen in het monetaire stelsel gedwongen hun deuren te sluiten. Deze krach betekende tevens het begin van de Great Depression, de grote economische crisis die Amerika zo n tien jaar in haar wurggreep zou houden. Miljoenen mensen kwamen zonder werk te zitten en de regering zelf leek op de rand van het bankroet te verkeren. In de donkere dagen van 1932 werd Franklin D. Roosevelt tot president gekozen. Bij zijn inauguratie op 4 maart 1933 beloofde hij het Amerikaanse volk een nieuwe aanpak (New Deal). Roosevelt riep onmiddellijk het Amerikaanse Congres bijeen en begon een serie presidentiële orders uit te vaardigen, die de Amerikaanse economie nieuw leven moesten inblazen. De banken werden gesaneerd en gingen weer open. Van regeringswege werden talrijke programma s opgesteld om de werkgelegenheid te vergroten. Door deze drastische maatregelen begon de economie zich langzamerhand te herstellen en keerde het vertrouwen in de toekomst geleidelijk terug. In 1939, toen het ergste leed van de crisisjaren geleden leek, brak er opnieuw oorlog uit in Europa. President Roosevelt probeerde de Verenigde Staten buiten dit conflict te houden door een politiek van neutraliteit te bedrijven, al stemde hij erin toe dat Engeland in de Verenigde Staten oorlogsmateriaal kocht. Op de ochtend van zondag 7 december 1941ondernamen Japanse vliegtuigen echter een plotselinge aanval op de Amerikaanse vloot die in de haven van Pearl Harbor, op Hawaii, voor anker lag. Amerika verklaarde Japan de volgende dag de oorlog, wat binnen enkele dagen werd beantwoord met een oorlogsverklaring aan de Verenigde Staten van Japans bondgenoten, Duitsland en Italië. Het duurde een half jaar voordat de Amerikaanse oorlogsmachine op gang was gekomen, maar toen was er geen houden meer aan. Schepen, tanks, vliegtuigen, munitie en onvoorstelbaar grote hoeveelheden voedsel, kleding en andere uitrusting rolden vierentwintig uur per dag van de lopende banden in een gestaag stijgende produktie. In mei 1945 was de oorlog in Europa afgelopen. Drie maanden later werd het eens zo trotse Japanse keizerrijk op de knieën gedwongen door het werpen van atoombommen op Hiroshima en Nagasaki. Roosevelt, die inmiddels aan zijn vierde ambtstermijn was begonnen, heeft het einde van de Tweede Wereldoorlog niet meer mogen beleven, hij overleed 12 13

8 op 12 april Zijn opvolger, vice-president Harry S. Truman, leidde het land in de naoorlogse periode in een andere politieke richting en zette de strijd in tegen het communisme, onder andere in Zuid-Korea, waar in 1950 het communistische Noord-Korea was binnengevallen. Nadat de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties het groene licht had gegeven, wist een VN-leger dat grotendeels uit Amerikaanse soldaten bestond, de Noord- Koreanen terug te drijven tot ver in Noord- Korea. Nadat de Noord - Koreanen met de hulp van een grote Chinese strijdmacht het VN-leger weer hadden teruggeslagen tot achter de 38ste parallel, de scheidslijn tussen Noord- en ZuidKorea, begonnen in juli 1951 vredesbesprekingen. Trumans Marshallplan was een geslaagde poging Europa weer op de been te helpen. De jaren vijftig stonden na de oorlog in Korea aanvankelijk in het teken van het Mc Carthyisme. Senator Joe Mc Carthy en zijn onderzoekscommissie openden een schandelijke heksenjacht op iedereen die er (vermeende) linkse sympathieën op nahield. Amerika verkeerde in de greep van de angst; ongefundeerde beschuldigingen braken vele reputaties en carrières. Nadat de invloed van McCarthy was afgenomen (1954), braken goede jaren aan voor de Verenigde Staten. President Dwight D. Eisenhower - in de Tweede Wereldoorlog opperbevelhebber van de geallieerde strijdkrachten werd als president zeer populair. Zijn opvolger John F. Kennedy was tijdens zijn korte ambtsperiode niet minder geliefd. In november 1963 werd de hele wereld opgeschrikt door het bericht van de moordaanslag in Dallas. Velen beschouwen de moord op Kennedy, die eind 1978 opnieuw door het Amerikaanse Congres is onderzocht, nog steeds als onopgehelderd: hoewel Lee Harvey Oswald werd aangewezen als de moordenaar, doen nog steeds allerlei complottheorieën de ronde. Kennedy was ook de stuwende kracht achter het spectaculaire Amerikaanse ruimtevaartprogramma dat binnen tien jaar een Amerikaanse astronaut op de maan moest doen landen. Bovendien boekte hij successen met zijn binnenlandse politiek, vooral in de kwesties van de burgerrechten en de discriminatie van kleurlingen. Op het moment van zijn dood moest hij echter nog veel van zijn beloftes inlossen. De presidenten Lyndon B. Johnson en Richard Nixon hebben nooit de populariteit genoten die een nog betrekkelijk jonge man als Kennedy ten deel was gevallen. Onder johnson escaleerde de interventie in Vietnam, die al onder Kennedy was begonnen, en voor het eerst in de geschiedenis leed het Amerikaanse leger een zware nederlaag. Het rampzalige verloop van de Vietnamoorlog vormde de belangrijkste reden waarom hij zich na afloop van zijn ambtstermijn niet meer verkiesbaar stelde. Zijn opvolger Nixon en diens briljante minister van Buitenlandse Zaken, Henry Kissinger, maakten een einde aan het afschuwelijke conflict in Vietnam, dat ook de bevolking van de Verenigde Staten in twee kampen had verdeeld. Nixon, die de diplomatieke betrekkingen tussen Amerika en China weer op gang heeft gebracht, zag zich door het Watergates schandaal gedwongen zijn ambt neer te leggen. In juni 1972 werden inbrekers betrapt in het hoofdkwartier van de Democraten, dat was gevestigd in het Watergategebouw. Ze wilden afluisterapparatuur plaatsen in de kantoren van de Democraten. Nog voor de presidentiële verkiezingen van 1972 bleek dat het comité voor de herverkiezing van president Nixon hierbij betrokken was, maar desondanks werd Nixon met grote meerderheid herkozen. Het Congres stelde een onderzoek in en na een lange reeks openbare hoorzittingen, die op de televisie werden uitgezonden, kwam vast te staan dat Nixon volledig op de hoogte was geweest van de illegale activiteiten van het comité. Het Congres had geen andere keuze dan de impeachment-procedure in werking te stellen, die het mogelijk maakte de president af te zetten. Nixon trad uiteindelijk, als eerste president in de Amerikaanse geschiedenis, af. Het vertrouwen van de Amerikaanse burger in de politiek was geschokt, zeker toen de nieuwe president, Gerald Ford, Nixon ontsloeg van strafvervolging. Mede door het voor de Amerikanen traumatische Watergateschandaal wordt de handel en wandel van de Amerikaanse politici tegenwoordig door zowel de pers als het publiek met argusogen gevolgd. Het is voor de meeste Amerikanen altijd erg moeilijk geweest zich een helder beeld te vormen van de persoon en de politiek van president Jimmy Carter van de Democratische Partij, die Gerald Ford in 1976 opvolgde. Zijn ambtsperiode werd vooral geplaagd door de gijzeling van Amerikanen in Iran ( ) en het falikant mislukken van een poging deze mensen te bevrijden. Deze en andere factoren waren de directe aanleiding dat Jimmy Carter niet meer als president werd herkozen. Op 4 november 1980 werd de Republikein Ronald W. Reagan met een enorme meerderheid van stemmen gekozen als de 40ste president van de Verenigde Staten. Reagan, voorheen gouverneur van de staat California, was toen 69 jaar oud, de oudste persoon die ooit in Amerika tot president werd gekozen. George Bush werd vice-president. President Reagan werd in 1984, wederom met een geweldige meerderheid van stemmen, voor een tweede ambtsperiode gekozen. In Reagans tweede ambtstermijn diende het Iran-contraschandaal, naar analogie van Watergate ook wel Irangate genoemd, zich aan. Na een diepgaand onderzoek kwam aan het licht dat naaste medewerkers van de president, onder wie kolonel Oliver North, gelden uit illegale wapenleveranties aan Iran hadden doorgesluisd naar de contra s in Nicaragua. Tijdens de hoorzittingen die het Congres hield, kwam niet vast te staan dat Reagan op de hoogte was van de onwettige aspecten van de procedure. Verantwoordelijk was Reagan wel, maar desondanks maakte hij zijn tweede ambtstermijn vol. In november 1988 werd de Republikein George Bush als president van de Verenigde Staten gekozen. Op 3 november 1992 kwam er echter een einde aan het 12 jaar lange Republikeinse regime toen de 46-jarige Democratische kandidaat Bill Clinton, gouverneur van de staat Arkansas, met grote meerderheid van stemmen werd gekozen als de 42ste president van de Verenigde Staten. Het Amerikaanse publiek had genoeg van president Bush, de man die in 1991 Amerika in de Golfoorlog met Irak naar een overdonderende overwinning leidde, maar helaas verzuimde om voldoende aandacht te wijden aan allerlei negatieve gevoelens van de Amerikanen over de zwakke binnenlandse economie, aan de stijgende werkloosheid en onvrede met het logge bestuursapparaat van de federale overheid. De ongeduldige kiezers eisten verandering het allesoverheersende trefwoord waarop Bill Clinton zijn gehele verkiezingscampagne baseerde. Bill Clinton is de eerste van de naoorlogse generatie die president is geworden. Tevens is hij - na de in 1960 gekozen John F. Kennedy (toen 43 jaar oud) - de jongste president van Amerika. De 44-jarige senator Al Gore uit Tennessee werd als vice-president gekozen. De Democraten van Clinton beschikken zowel in het Huis van Afgevaardigden als in de Senaat ( het Amerikaanse Congres ) over een ruime meerderheid. 3.2 POLITIEK De Amerikaans grondwet (American Constitution) dateert uit Met de Bill of Rights, de eerste tien van de inmiddels tot een aantal van 25 uitgegroeide amendementen op de grondwet, waarin de rechten van de mens zijn verankerd, wordt zij met recht beschouwd als de Mother of Constitutions. In de Amerikaanse grondwet staat het systeem van onderlinge controle en tegenwicht centraal. Het regelt de verhouding tussen de afzonderlijke staten en de federatie, alsmede de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. De zetel van deze drie machten bevindt zich in 14 15

9 de hoofdstad Washington, DC, die is genoemd naar de eerste president van de Verenigde Staten. De wetgevende macht is opgedragen aan en geconcentreerd in het Amerikaans Congres, dat bestaat uit twee kamers: de Senaat (US Senate) en het Huis van Afgevaardigden (US House of Re-presentatives). Elke deelstaat heeft twee afgevaardigden in de Senaat, die honderd leden telt sinds Hawaii als 50ste deelstaat aan de Verenigde Staten is toegevoegd. De senatoren, die voor een termijn van zes jaar worden benoemd, worden door de deelstaat zelf gekozen, evenals de 435 leden voor het Huis van Afgevaardigden, die slechts een ambtstermijn van twee jaar hebben, maar een onbeperkt aantal malen telkens voor een periode van twee jaar kunnen worden herkozen. Het aantal leden dat een bepaalde deelstaat, die is onderverdeeld in kiesdistricten, naar het Huis van Afgevaardigden mag zenden, is gebaseerd op het aantal inwoners. Alle leden van de Senaat en het Huis van Afgevaardigden zijn bevoegd om wetvoorstellen in te dienen. Het is echter een historisch gegroeide traditie dat alleen het Huis financiële wetsontwerpen en belastingvoorstellen indient. Een wetsontwerp moet steeds door zowel Senaat als Huis zijn aanvaard voordat het, na ondertekening van de president, kracht van wet krijgt. De president heeft weliswaar het vetorecht, maar dat kan op zijn beurt door een tweederde meerderheid van Senaat en Huis ongedaan gemaakt worden. Op het Niveau van de deelstaten kent men dezelfde bestuursstructuur van senatoren en afgevaardigden, die, evenals de gouverneur van de staat, door de stemgerechtigde inwoners van die staat worden gekozen. De burgemeester en belangrijkste andere burgerlijke autoriteiten van een stad of dorp worden eveneens via plaatselijke verkiezingen gekozen. In het Amerikaans staatsbevel heeft de president zeer grote bevoegdheden en verstrekkende volmachten. Behalve staatshoofd en regeringsleider is hij tevens hoofd van de uitvoerende macht, initiator van wetgeving, en opperbevelhebber van Alle Amerikaanse strijdmachten. De president is tevens leider van de politieke partij die hem kandidaat heeft gesteld. Er zijn in Amerkia slechts twee partijen: de Democratische Partij en de Republikeinse Partij.De president wordt gekozen voor een ambtsperiode van vier jaar en kan, krachtens een betrekkelijk recente wet, slechts eenmaal voor een periode van vier jaar worden herkozen. Door middel van een ingewikkelde impeachment-procedure zoals die bij Nixon in gang werd gezet kan een president uit zijn ambt worden ontzet. De president benoemt zelf de leden van zijn kabinet. Zijn ministers dragen de titel secretary. Tijden zijn ambtsperiode woont de president met zijn gezin in het Witte Huis op 1600 Pennsylvania Avenue, NW, in Washington, DC. 3.3 CULTUUR De urbanisatiegraad is hoog: bijna 74% van de totale bevolking leeft in steden met meer dan 2500 inwoners. De bevolkingsspreiding is zeer ongelijk. Er zijn zes miljoenensteden (volkstelling 1980): New York, Chicago, Los Angeles, Philadelphia, Detroit en Houston. Voorts zijn er meer dan 60 steden met meer dan inwoners. Van de als landelijk gekwalificeerde bevolking woont slechts 20% in hamlets of villages ; het merendeel der agrariërs woont in verspreid liggende boerderijen. De oorspronkelijke bewoners waren Indianen, wier aantal in de tweede helft van de 19de eeuw van naar schatting enkele miljoenen was terug gelopen tot vermoedelijk een kwart miljoen. Door een hoog geboortecijfer is hun aantal in de 20ste eeuw weer gestegen (1910: ; 1980: ). Zij wonen thans vnl. in de staten Oklahoma, Arizona, Californië, New Mexico en North Carolina; ca. tweederde van de totale Indianenbevolking leeft in (meer dan 260) reservaten. Tussen 1820 en 1980 hebben zich ruim 48 miljoen personen uit alle delen van de wereld als immigrant in de Verenigde Staten gevestigd; de huidige bevolking is zowel naar ras als naar land van herkomst zeer heterogeen. Ruim 11% van de bevolking bestaat uit negers, die aanvankelijk vnl. in de zuidelijke staten waren geconcentreerd (77% van de totale neger-bevolking woonde daar in 1940; dit percentage was in 1980 teruggelopen tot 50%). Ondanks het feit dat hun positie door de grond- wet als gelijk aan die van de overige Amerikanen is erkend, blijft deze toch in het algemeen die van een tweederangs burger, met een lagere levensstandaard, hogere werkloosheidspercentage en op allerlei gebied minder kansen. Hoewel segregatie officieel is afgeschft, wordt dit verschijnsel nog in vrijwel alle staten oogluikend toegestaan. Wijken waar negers zich vestigen worden door blanken verlaten, blanken zenden hun kinderen naar (duurdere) privé-scholen als zwarte kinderen de geïntegreerde scholen bezoeken, enz. Een aan belang winnende minderheidsgroep is die der Spaanstalige Amerikanen, vnl. afkomstig uit Midden-Amerika (Mexico, Porto Rico en Cuba). Zij telde in 1980 ca. 14 miljoen mensen. Er is verder een aanzienlijke groep Aziaten (Chinezen, Japanners en Vietnamezen). 3.4 GEOGRAFSCHE GEGEVENS Veelal in de verkorte vorm Verenigde Staten [vs], in het spraakgebruik ook: Amerika. In het noorden grensend aan Canada en in het zuiden aan Mexico. In het oosten grenst Amerika aan de Atlantische oceaan en in het westen aan de Grote of Stille oceaan. Het is een federale staat op het westelijk halfrond, omvattend het federale District of Columbia en 50 staten, waarvan 49 op het vasteland van Noord-Amerika (inclusief de exclave Alaska) en 1 (Hawaii) in de Grote Oceaan. Onder jurisdictie van de Verenigde Staten vallen: Porto Rico, de Amerikaanse Maagdeneilanden, Amerikaans Samoa en het Trustterritorium van de Pacifische eilanden. Deze gebieden hebben intern zelfbestuur en kennen verschillende associatievormen met de vs. Het aantal inwoners bedraagt ongeveer 270 miljoen. Amerika beslaat een oppervlakte van km 2, wat betekent dat het liefst 228 maal zo groot is als Nederland. De 50 Amerikaanse staten verschillen sterk in omvang: van Texas ( km 2 ), waarin heel Frankrijk gemakkelijk kan ronddraaien, en California( km 2 ), dat tienmaal de oppervlakte van Nederland beslaat, tot de staat New York, die slechts driemaal zo groot is als Nederland. Het land is zo eindeloos en uitgestrekt dat Europese afstanden er in het niet vallen. De afstand van kust tot kust, van New York tot Los Angeles bijvoorbeeld, bedraagt een kleine 5000 km. 3.5 NATUURPARKEN Great Central Valley Region De uitgestrekte Central Valley is het hart van de Californische landbouw maar ook een belangrijk mijnbouwgebied, met zware industrie en olieraffinaderijen. In het gebied tussen Sacramento, de in het noorden gelegen hoofdstad van California, en Bakersfield in het zuiden liggen belangrijke agrarische centra als Stockton en Fresno. De vlakte bleef nagenoeg onbewoond tot aan 1848, het jaar waarin in deze omgeving goud werd gevonden. In de jaren tachtig van de vorige eeuw ontwikkelde deze streek zich tot een rijk agrarisch gebied, met tarwe als voornaamste product. Omstreeks 1890 werden hier de eerste irrigatiestelsels aangelegd en sindsdien worden hier op grote schaal ook katoen, groenten en andere graansoorten verbouwd. Ten oosten van de grote stad Fresno, een belangrijk overslagcentrum voor agrarische producten (vooral rozijnen) uit de San Joaquin Valley, zoals het brede zuidelijke deel van de Great Central Valley dikwijls wordt genoemd, liggen diverse recreatiegebieden, zoals het Millerton Lake, het Sierra National Forest, het Sequoia National Park en het Kings Canyon National Park. Een van de belangrijkste toegangspoorten tot het Yosemite National Park is Merced. Deze stad ( inwoners) ligt go km ten noorden van Fresno, in een gebied waar voornamelijk katoen en hooi wordt geproduceerd. Sequoia / Kings Canyon National Park Het Sequoia National Park en het Kings Canyon National Park worden door de National Park Service onder de gecombineerde naam Sequoia / Kings Canyon National Park als één aansluitend park beheerd. Het Kings Canyon National Park heeft een oppervlakte van 1863 km2 en is een gebied met reusachtige canyons, hoog oprijzende, steile rotswanden, talloze meren en watervallen, bergweiden en groepen sequoiadendrons. Het zuidelijk ervan gelegen Sequoia National Park heeft een op

10 pervlakte van 1631 km2 en is het belangrijkste reservaat voor deze grootste en machtigste boomsoorten ter wereld. Natuur Vanzelfsprekend is de sequoiadendron een van de voornaamste bezienswaardigheden van dit nationale park. De sequoiadendron is ontkomen aan de verwoestingen van de laatste ijstijd van circa tienduizend jaar geleden, en is daarmee de laatste telg van een oeroud geslacht van woudreuzen, die ooit overal op het noordelijk halfrond groeiden. Naarmate de ijzige temperaturen van de ijstijd verder opdrongen, moesten de reuzenbomen zich terugtrekken, zodat hun huidige verspreidingsgebied beperkt is tot de westelijke flank van de Sierra Nevada in California. Zonder periodiek optredende branden kunnen sequoials zich niet voortplanten. jaren achtereen werden deze branden energiek bestreden, maar tegenwoordig krijgen de door blikseminslag veroorzaakte branden en de aangestoken branden de gelegenheid om het ontstaan van jonge spruiten te bevorderen. Sequoiadendrons die een paar honderd jaar oud zijn, hebben een poreuze bast met een dikte van wel 15 cm. Dank zij deze beschermende, sponzige bast, die nauwelijks of geen brandbare hars bevat, is de stam bestand tegen het vuur dat van essentieel belang is voor het voortbestaan van de soort. Een volwassen sequoiadendron produceert jaarlijks meer dan tweeduizend appels (kegels) die samen bijna een half miljoen zaden bevatten. De groene, gesloten sequoia-eikels kunnen wel twintig jaar aan de takken blijven hangen maar drogen bij een bosbrand uit en knallen open, zodat de grond eronder met zaadjes wordt bestrooid. De sequoiadendron plant zich niet voort door middel van uitlopers, maar is van zaadvorming afhankelijk. De Douglas-eekhoorn is verzot op de kegels van de sequoiadendron: door de manier waarop dit diertje deze kegels afknaagt en verzamelt, fungeert het als een ijverige planter van nieuwe sequoia s. Voor de instandhouding van de soort is voorts een kleine kever van groot belang. De sequoiadendron heeft een wortelstelsel met een diameter tot 30 m, maar deze wortels dringen slechts maximaal een meter in de grond, terwijl de penwortel ontbreekt. De eerste takken van de sequoiadendron beginnen op een hoogte van 23 tot 30 m. Kings Canyon National Park Tot de drukst bezochte delen van dit park behoren de ceder- en sequoiawouden Cedar Grove en Grant Grove. Cedar Grove, toegankelijk via State Highway 180, ligt in een dichtbebost gebied langs de oevers van de South Fork van de Kings River. U bevindt zich hier in een dal met steile rotswanden, waarvan de pieken hoog boven de rivier uittorenen. Cedar Grove is het hart van het Kings Canyon National Park en fungeert als een druk bezocht vertrekpunt voor trektochten door het omringende berglandschap met zijn hoge bergen, rivieren, canyons, meren en stille alpenweiden. U kunt dit gebied zowel te voet als te paard verkennen twee uitstekende manieren om de ontzagwekkende wildernis te beleven. Bij het Park Station in de Cedar Grove vindt u een manege. Bij de Grant Grove, te bereiken via State Highway 180, ziet u groepen sequoiadendrons staan. Hier kunt u de be- roemde Generat Grant Tree bewonderen. Deze sequoia is 81,5 m hoog, heeft een omtrek van 32,8 m en is naar schatting 1000 tot 2500 jaar oud. In de naaste omgeving staat de Robert E. Lee Tree. U kunt deze omgeving verkennen langs een wandelpad ter lengte van 1,6 km. Sequoia National Park In het Giant Forest, een woud dat deel uitmaakt van het Sequoia National Park, kunt u een paar van de mooiste groepen sequoiadendrons van heel California bewonderen; in eik geval is dit het indrukwekkendste sequoiawoud in de Sierra Nevada. Zo staat hier de grootste en vermoedelijk een van de oudste sequoiadendrons ter wereld: de General Shernian Tree. De leeftijd van de General Sherrnan Tree, de allergrootste sequoia in het parkgebied, wordt geschat op 2500 jaar. De stam weegt naar schatting 1256 ton; de lengte bovengronds bedraagt 83,8 m. Het is lastig om een goede indruk te krijgen van de werkelijk gigantische afmetingen van deze boom, omdat de bomen er omheen nauwelijks kleiner zijn. Het Giant Forest, dat een oppervlakte van 13 km2 beslaat, heeft 65 km aan goed onder-houden en aangegeven wandelpaden. Via die paden bereikt u groepen sequoiadendrons, met bloemen bezaaide alpenweiden, uitkijkpunten met schitterende vergezichten en viswater. De Moro Rock is een berg van 2050 m bij Giant Forest Village. Op de top van deze berg hebt u een uitzicht van 360 graden over 1900 m lager gelegen Central Valley in het westen en de Great Western Divide die in het oosten hoog boven u uitrijst. Andere trekpleisters van het park zijn de prachtige kalksteenformaties van de Crystal Cave, de High Sierra Trail, een voetpad langs Crescent Meadow, de imposante Kern Canyon en de indrukwekkende, 4418 m hoge Mount Whitney, gelegen bij de oostgrens van het parkgebied. Mount Whitney maakt deel uit van de Sierra Nevada-keten en is de op één na grootste berg in de Verenigde Staten (na Mount McKinley in Alaska). Death Valley National Park Ongeveer 215 km ten noorden van Baker begint het Death Valley National Park, een groot woestijngebied met een oppervlakte van 777o km2. Death Valley ligt in een van de onherbergzaamste en heetste woestijngebieden ter wereld. Miljoenen jaren geleden bestond dit gebied vermoedelijk uit brede dalen en lage bergen. Na een periode van grote tektonische activiteit veranderde het laaggelegen gebied in een binnenzee. Het water verdampte echter geleidelijk zodat het gebied in een hete woestijn veranderde, met zoutvlakten (zout en loogzout), unieke rotsformaties, canyons, zandduinen en bergen. Er valt jaarlijks minder dan 5 cm regen in Death Valley. Het laagste punt, Badwater, ligt even ten zuiden van het hart van Death Valley en is met zijn ligging van 86 m beneden zeeniveau tevens het laagste punt in heel Noord-Amerika. Vrijwel iedere dag hangt boven Death Valley een zinderend waas van hete lucht. De hemel boven de woestijn is uitzonderlijk helder en strakblauw, afgezien van een enkele wolkensliert. Zes maanden per jaar heerst hier een onbarmhartige, schroeiende hitte, waarbij de dagtemperatuur kan oplopen tot 45 á 50 C en de lucht s nachts nauwelijks afkoelt. In juli 1913 werd in Furnacc Creek een temperatuur van 56,7 C in de schaduw genieten de op één na hoogste schaduw-temperatuur die ooit 18 19

11 werd geregistreerd (op 8 januari 1913 werd door een weerstation in Azizia, een plaats in Libië, een temperatuur van 57,8 C in de schaduw gemeten.) Van november tot en met april is het klimaat van de Death Valley echter ideaal en schommelt de dagtemperatuur er tussen de 25 en 30 C. Maar in weerwil van de grotere hitte zijn veel bezoekers van mening dat Death Valley het beste in de zomer kan worden bezocht: het is er dan veel stiller dan in het drukke winterseizoen. Een goede raad: ga in dit gebied nooit in de zon liggen of zitten, want de temperatuur vlak boven de grond is in de zomer zelden lager dan 65 C en kan zelfs oplopen tot 93 C. De uitgestrektheid van Death Valley betekent dat een auto - bij voorkeur met airconditioning - van essentieel belang is voor de toerist. Overtuig u ervan dat de auto in goede staat verkeert en dat uw brandstoftank vol is voordat u aan een rondreis door dit gebied begint. In Death Valley zelf kunt u alleen in Furnacc Creck, Scotty s Castle en Stovepipc Welis benzine tanken. Erbuiten vindt u tankstations in Death Valley Junction, Beatty, Bishop, Lone Pine, Panamint Springs, Trona en Shoshone. Behalve autowegen vindt u in het Death Valley National Park ook een netwerk van primitieve en dus onverharde wegen, die eigenlijk alleen geschikt zijn voor voertuigen met vierwielaandrijving. Ze zijn zeker niet geschikt voor caravans en kampeerwagens. Kampeerterreinen vindt u in Furnacc Creck, Stovepipc Wells, Grapevine en Wild- rose Canyon. Zowel in Furnacc Creek als Stovepipc Welis kunt u onderdak vinden, maar in de zomermaanden wordt op beperkte schaal service verleend. De meeste bezoekers nemen Furnacc Creek als uitgangspunt voor een bezoek aan Death Valley. Bij het bezoekerscentrum kunt u een uitstekende kaart van het Death Valley National Park krijgen en een kijkje nemen in het aangrenzende, bescheiden Death Valley Museum. Furnacc Creek (500 inwoners) heeft verscheidene res- taurants en motels en op korte afstand ligt een groot, luxueus vakantiehotel, de Furnacc Creek Inn and Ranch, die beschikt over grote zwembaden, tennisbanen en restaurants. Tot de bezienswaardigheden in het Death Valley National Park behoren Zabriskie Point, vanwaar u een ontzagwekkend uitzicht hebt over Death Valley; Dante s View, een uitkijkpost op i669 m boven de zeespiegel vanwaar u Badwater, het laagste punt in Noord-Amerika, overziet; en Scotty s Castle, een kasteelachtig buiten dat in 1931 werd voltooid. Dit vakantiehuisje in het uiterste noorden van Death Valley behoorde toe aan de schatrijke Albert M. Johnson. Het kasteel is vernoemd naar Walter E. Scott, een vriend van Albert M. Johnson die altijd de publiciteit zocht en beter bekend was als Death Valley Scotty omdat hij vele jaren in Death Valley had gebivakkeerd. De Amerikaanse regering kocht het buiten in 1970 op en stelde het open voor het publiek. Nog geen 10 km ten westen van Scotty s Castle gaapt de enorme Ubehebe Crater, omgeven door een stoffig, ultradroog maanlanschap. U kunt in alle eenzaamheid langs de rand van de diepe krater wandelen over een smal pad. Colorado C O Denver Connecticut C T Hartford Delaware D E Dover Distr. of ColumbiaD C* 1 Washington Florida F L Tallahassee Georgia G A Atlanta Hawaii H I Honolulu Idaho I D Boise City Illinois I L Springfield Indiana I N Indianapolis Iowa I A Des Moines Kansas K S Topeka Kentucky K Y Frankfort Louisiana L A Baton Rouge Maine M E Augusta Massachusetts M A Boston Michigan M I Lansing Minnesota M N St. Paul Mississippi M S Jackson Missouri M O Jefferson City Montana M T Helena Nebraska N E Lincoln Nevada N V Carson City New Hampshire N H Concord New Jersey N J Trenton New Mexico N M Santa Fe New York N Y Albany North Carolina N C Raleigh North Dakota N D Bismarck Ohio O H Columbus Oklahoma O K Olkahoma City Oregon O R Salem Pennsylvania P A Harrisburg Rhode Island R I Providence South Carolina S C Columbia South Dakota S D Pierre Tennessee T N Nashville Texas T X Austin Utah U T Salt Lake City Vermont V T Montpelier Virginia V A Richmond Washington W A Olympia West Virginia W V Charleston Wisconsin W I Madison Wyoming W Y Cheyenne 1 Het District of Columbia heeft een aparte staatsrechelijke positie Door: Bjorn Hendriks 3.6 STATEN De 50 staten van Amerika Staat Afk. Hoofdplaats Alabama A L Montgomery Alaska A K Juneau Arizona A Z Phoenix Arkansas A R Little Rock California C A Sacramento 20 21

12 4 L O S A N G E L E S 4.1 ALGEMEEN Greater Los Angeles Area Dit gebied omvat natuurlijk de stad Los Angeles en omgeving, met onder meer de plaatsen Santa Monica (prachtige stranden), Anaheim (Disneyland en andere trekpleisters), Long Beach, Pasadena en Hollywood. Voorts vindt u een beschrijving van de kuststrook tussen L.A. en San Diego. Los Angeles De City of Los Angeles, Stad der Engelen zoals de officiële naam luidt, ligt aan de voet van de San Gabriel Mountains aan de Grote Oceaan.Het is een wereldstad met 3,5 miljoen inwoners en een oppervlakte van 1200 km 2. Wanneer men in het normale spraak-gebruik over Los Angeles (L.A.) heeft, bedoelt men meestal Los Angeles County: de ag-glomeratie Los Angeles (waarin al een aantal kleine plaatsen als Hollywood is opgegaan) en een kleine zeventig aan-eengesloten voorsteden en steden als Pasadena,,Long Beach, Culver City, Santa Monica, Inglewood, Alhambra, Burbank, Glendale en Arcadia. Deze agglomeratie met Los Angeles als kern wordt ook vaak Greater Los Angeles genoemd en heeft een bevolking van bijna 9 miljoen zielen. Er wordt overigens ook vaak gesproken over Los Angeles Five-County Area. Dit enorme gebied bestaat uit vijf counties of bestuurs-districten: Los Angeles County, Riverside County, Ventura County, Orange County en San Bernardino County. Het beslaat een oppervlakte van km 2 (meer dan tweemaal de oppervlakte van Nederland). Dit gebied heeft 15 miljoen inwoners (ofwel 50 procent van de totale bevolking van California). De bevolking van de Los Angeles Five-County Area bestaat voor ongeveer 50 procent uit blanken, 33 procent uit Spaanstaligen, 8 procent uit zwarten, 8 procent uit personen van Aziatische afkomst, en 1 procent uit andere etnische groepen (o.a. Native Americans). In Los Angeles verkeert de realiteit op gespannen voet met de fantasiewereld die door haar (blanke) inwoners is opgeroepen en in stand gehouden. De stad telde in 1992 al werklozen vooral als gevolg van het instorten van de defensie-industrie en in zwarte wijken als South en East Central heeft de American Dream zijn glans definitief verloren. Hoe explosief de sociale situatie was, bleek in 1992, toen een zwarte man, Rodney King, door vier blanke agenten werd gemolesteerd. Ondanks video-opnamen van een amateur-filmer werden de agenten ontslagen van rechtsvervolging, waarna de woedende zwarte gemeenschap ontplofte en het op grote schaal tot gewelddadigheden kwam. De schade liep in de miljoenen en de politie verrichtte honderden arrestaties. South Central is ook de thuisbasis van L.A. s zwaar bewa- pende jeugdbendes, die kleine drugsoorlogen met elkaar uitvechten. Sommige bronnen spreken van 500 doden per jaar. Toch is de kans niet groot dat u overdag met deze zaken in aanraking komt. Overdag kunt u met een gerust hart door wijken als South Central rijden; s avonds is dat een veel minder goed idee. Orientatie De afstanden in Greater Los Angeles zijn aanzienlijk. De doorsnede van de hele agglomeratie bedraagt op sommige plaatsen iets minder dan 100 km. Hoewel er openbaar vervoer is - maar géén ondergrondse - is een auto in L.A. in feite onmisbaar. Er rijden er dan ook meer dan 9 miljoen van rond en alles draait om de auto en het wegennet. Zonder wheels, zoals de auto hier vaak wordt genoemd, kom je letterlijk en figuurlijk nergens, en veel gezinnen houden er een klein wagenpark op na. Los Angeles is waarschijnlijk de enige grote agglomeratie die pas echt tot ontwikkeling is gekomen nadat aan het einde van de vorige eeuw de auto zijn intrede had gedaan. De stad is dan ook volledig afgestemd op dit vervoermiddel. De overheid is nu echter druk bezit met het ontwikkelen van grootscheepse plannen voor het openbaar vervoer voor de volgende eeuw. De bedoeling is dat sneltrams en uitramoderne spoorwegen (Metro Rail) de tientallen voorsteden en satellietsteden met elkaar gaan verbinden. De bestaande stadsbusverbindingen zijn onvoldoende om voor snelle verbindingen over grote afstanden te zorgen. Er komen drie lijnen: de Bluc Line, een metro-sneltram van het centrum van de stad Los Angeles naar Long Beach (een traject van 31 km is in 1991 in gebruik genomen); de Green Line (een futuristische sneltrein die boven de straten komt te lopen en haar beginpunt zal hebben op de luchthaven van Los Angeles); en de Red Line, een ondergrondse metro. Taxi s zijn er duur en nogal moeilijk te vinden. Praktisch de enige mogelijkheid is een taxionderneming te bellen of naar een groot hotel te lopen, waar meestal wel een wagen te vinden is. Op de vliegvelden zijn ze ruimschoots voor handen. Het is dus het beste om ervoor te zorgen dat er bij uw aankomst in Los Angeles een huurauto voor u gereed staat. Koop zo snel mogelijk een goede plattegrond (city map) van Greater Los Angeles: bij ieder benzinestation zijn voor een dollar uitstekende kaarten te koop, terwijl het autoverhuurbedrijf u al aan een gratis overzichtskaartje van het hoofdwegennet kan helpen. Via de in totaal zo n 1000 km tellende hoofdwegen, de zogenaamde freeways (op verkeersborden afgekort tot Frwyof Fwy) die heel L.A. door-snijden, kunt u zich efficiënt verplaatsen, hoewel de freeways tijdens de spitsuren enorm druk zijn. Buiten de spitsuren is het rijden over de freeways zeer aan te bevelen, omdat het drukke stadsverkeer en de ontelbare stoplichten u zeeën van tijd kosten. De toevoegingen North, South, East en West achter de namen van de freeways zijn een goede leidraad als u van tevoren op de kaart hebt gekeken in welke windrichting u globaal moet rijden om uw bestemming te bereiken. Zo ligt Long Beach ten zuiden van het centrum van Los Angeles en wordt de richting vanuit het centrum naar Long Beach over de Long Beach Freeway aangegeven met South of Southbound. Vanuit Long Beach naar downtown Los Angeles rijdt u uiteraard in tegengestelde richting: North of Northbound. Naar Santa Monica, ten westen van downtown Los Angeles, rijdt u vanuit het centrum over de Santa Monica Freeway West of Westbound en omgekeerd over dezelfde snelweg East of Eastbound. De tolvrije freeways vormen een aaneengesloten net en dragen namen als Hollywood Freeway, Golden State Freeway, San Bernardino Freeway, Ventura Freeway, San Diego Freeway en Santa Monica Freeway. Een blik op de kaart leert u hoe dit wegennet in grote trekken in elkaar zit. Maar verkijk u niet op de afstanden! Van downtown Los Angeles naar San Pedro, het havendistrict, is het een kleine 40 km. Klimaat Greater Los Angeles heeft een mild, zonnig en droog klimaat. Van januari tot en met april wil het nog wel eens regenen, maar in de zomermaanden valt er vrijwel geen neerslag. Een dagtemperatuur van 35 C of meer is dan geen uitzondering en meer landinwaarts worden dan periodiek nog hogere waarden gemeten. Los Angeles kampt regelmatig met smog en an

13 dere vormen van luchtverontreiniging. De smog, die optreedt bij bepaalde weersomstandigheden (mist, weinig wind), wordt veroorzaakt door de uitlaatgassen van de miljoenen auto s die in Los Angeles rondrijden en door de emissies van de industrie in de omgeving. De smog, die soms als een grote, vanuit vliegtuigen waarneembare wolk boven de stad hangt veroorzaakt irritatie aan de ogen, maar u zult er net als de miljoenen Angelenos snel mee leren leven. De ligging van Los Angeles, in een door bergketens omgeven laagvlakte aan de kust, werkt het ontstaan van dergelijke vormen van luchtverontreiniging nog eens extra in de hand, en ook de felle zonneschijn maakt het er niet beter op. Geschiedenis De oorsprong van Los Angeles gaat terug tot 1769, het jaar waarin een Spaanse expeditie uit Mexico (waartoe het gebied van de huidige stad in die dagen behoorde) haar tenten opsloeg bij een kleine Indianenstam. Deze expeditie, waarvan pater Juan Crespi deel uitmaakte, was op zoek naar gunstige locaties voor het stichten van zendingsposten (missions). Enkele jaren later werd hier inderdaad de Mission San Gabriel Arcangel (de missiepost van de Aartsengel Gabriël) gesticht. De kleine nederzetting van de Spanjaarden kreeg de welluidende naam Gemeenschap van Onze Lieve Vrouwe de Koningin der Engelen. Het plaatsje groeide vanaf het stichtingsjaar nauwelijks, totdat aan het einde van de 19de eeuw de ontwikkeling tot moderne stad op gang kwam. De Mexicaanse oorsprong van Los Angeles spreekt nog steeds duidelijk uit de aanwezigheid van de vele Mexicaans- Amerikanen die er wonen en de Spaanse namen die u er overal tegenkomt. Los Angeles ligt per saldo nauwelijks 200 km van de Mexicaanse grens. Bereikbaarheid Los Angeles International Airport (afgekort tot LAX) is na de luchthaven O Hare in Chicago, Illinois, en die van Atlanta, Georgia, het drukste vliegveld van de Verenigde Staten. Op LAX passeren jaarlijks zo n 47 miljoen passagiers de aankomst- en vertrekhallen. Het (nationale én internationale) vliegveld ligt ongeveer 25 km van downtown Los Angeles, praktisch aan de Grote Oceaan, tussen de Century Boulevard en de Imperial Highway (de Sepulveda Boulevard loopt met een tunnel onder de startbanen door). Buitenlandse vluchten arriveren en vertrekken van de grote International Terminal. Vanaf LAX rijden tientallen bussen naar allerlei bestemmingen in Greater Los Angeles. Kaartjes en inlichtingen zijn te krijgen bij de kiosken van de Transportation Service, die u overal voor de terminals op het trottoir ziet. De belangrijkste maatschappij is Airport Bus met verschillende routes, onder meer naar een aantal grote hotels in Greater Los Angeles. De bussen van Rapid Transit District of Southern California (RTD) rijden naar uiteenlopende bestemmingen (downtown Los Angeles, Beverly Hills, Hollywood, Anaheim, etc.). Bezienswaardigheden Los Angeles Atlantis Richfield Plaza (Arco Plaza) South Flower Street. Een bekend ondergronds winkelcentrum in downtown Los Angeles. Arco Plaza is op grote afstand te herkennen aan de twee gigantische, 52 verdiepingen en 214 m hoge zwarte wolkenkrabbers die zich hier ver-heffen. Bereikbaar via de Harbor Freeway (aftit Sixth Strect). In deze buurt staat ook het 73 verdiepingen tellende, 310 m hoge First Interstate World Center (633 West 5th Street). Vanaf de observatiepost van de 27 verdiepingen tellende City Hall Tower, de toren van het stadhuis, krijgt men een goede indruk van de stad. Disneyland Harbor Boulevard, Anaheim. Dit grote amusementspark ligt 40 km ten zuiden van het centrum van Los Angeles en dateert uit Het heeft model gestaan voor het veel grotere Walt Disney World-complex dat in 1971 in de omgeving van Orlando (Florida) werd geopend. Disneyland is opgebouwd rond een onvervalst sprookjeskasteel met witte muren en lichtblauwe daken, en onderverdeeld in districten met elk een aantal attracties en tentoonstellingsgebouwen. Disneyland is een creatie van Walt Disney, de geniale ontwerper van tekenfilm- en stripfiguren als Mickey Mouse, Donald Duck, Goofy, Pluto en honderden andere. Op 18 november 1978 werd in Disneyland de vijftigste! verjaardag van Mickey Mouse als tekenflimster op grandioze wijze gevierd. Het park is gemakkelijk te bereiken over de Santa Ana Freeway South (Interstate Highway 5), afrit Harbor Boulevard. In de wintermaanden is Disneyland meestal op maandag en dinsdag gesloten. Ongeveer 8 km ten noordwesten ervan ligt Knott s Berry Farm, een ander groot amusementscomplex. El pueblo de Los Angeles State Historic Park North Alameda Street in downtown Los Angeles. Hier is in 1781 de stad Los Angeles ontstaan. Oude, historische gebouwen omringen de Old Plaza. Het park is gemakkelijk te bereiken over de Santa Ana Freeway North (afrit Alameda Street). Vlak bij deze historische plek ligt Olvera Street, een reconstructie van een typisch Mexicaanse marktstraat met allerlei winkeltjes waarin Mexicaanse produkten als aardewerk, manden, sieraden, sombrero s en andere kledingstukken worden verkocht. Het oudste nog bestaande huis van Los Angeles, Avila Adobe uit 1818, heeft huisnummer 14. Exposition Park. Dit park ter hoogte van Exposition Boulevard en South Figueroa Street telt twee grote musea: het Natural History Museum of Los Angeles County (900 Exposition Boulevard), met onder meer een permanente expositie van mineralen, edelstenen en archeologische vondsten uit Latijns Amerika, en het California Museum of Science and Industry, met permanente exposities over techniek en de wetenschap. Beide musea zijn te bereiken over de Harbor Freeway (Interstate 110), afrit Exposition Boulevard. In het Exposition Park bevinden zich tevens een grote rozentuin, het Los Angeles Memorail Coliseum (een stadion met zitplaatsen) en de Sports Arena (een overdekt stadion met zitplaatsen). Forest Lawn Memorial Park Forest Lawn, 13 km ten noorden van het centrum. Dit is een gigantische begraafplaats en in feite een druk bezochte toeristische attractie. Het is een kerkhof van een type zoals we dat in Europa niet kennen en heeft meer weg van een prachtig park met waterpartijen en beeldengroepen, waar je voor je genoegen in rondwandelt. Langs alle hoofdwegen van Los Angeles ziet u regelmatig borden met teksten die u opwekken om op dit ludieke kerkhof toch vooral bijtijds een paar vierkante meter grond te reserveren voor uzelf en uw nabestaanden. Er zijn in feite vier grote begraafplaatsen in Los Angeles die Forest Lawn heten (de drie andere zijn: Hollywood Hills Memorial Park, 6300 Forest Lawn Drive, Los Angeles; Cypress Hills, 4471 Lincoln Avenue, Cypress; en Covina Hills, Via Verde Drive, Covina). De begraafplaats in Glendale (1712 South Glendale Boule- vard) is echter de grootste en bekendste. Hier hangt ook het grootste religieuze schilderij ter wereld, The Crucifixion van jan Styka (59 x 14 m) - In het Mausoleum bevinden zich onder meer de crypten van bekende filmsterren als Charles Laughton, Sabul Clark Gable, Jean Harlow, Alan Ladd en Chico Marx. De hoofdingang van Forest Lawn is 1712 South Glendale Boulevard, Glendale. Het kerkhof is te bereiken over de Glendale Freeway. Gene Autry Western Heritage Museum Western Heritage Way, Griffith Park. Dit commerciële museum, in 1988 opgericht en genoemd naar de bekende Amerikaanse filmster Gene Autry, geeft aan de hand van boeiende exposities en een groot scala aan visuele middelen een beeld van de geschiedenis van het Amerikaanse Westen vanaf de 16de eeuw tot heden. Met twee zalen over de mythen en het werkelijke leven van de cowboy, alsmede een zaal met een heuse filmset. Hier kunnen cowboys in spe een screentest laten maken. Op maandag gesloten. George C. Page Museum Wilshire Boulevard, Los Angeles, naast het Los Angeles County Museum of Art. In feite is het museum zowel een tentoonstellingsruimte als een vindplaats van fossielen. De Rancho La Brea Tar Pits, grote teerputten die tienduizenden jaren geleden op natuurlijke wijze zijn ontstaan, vormen thans een uitzonderlijk rijke vindplaats voor fossiele resten van reeds lang uitgestorven dieren als de mammoet, de mastodont en de grote condor uit de ijstijd. De oudste fossielen zijn tussen de en jaar oud, de jongste slechts jaar. Al deze dieren moeten op de een of andere manier in de putten zijn beland en daar langzaam in de teer zijn weggezakt. Vrijwel alle skeletten zijn daardoor volmaakt geconserveerd. Hier werd ook het naar schatting 9000 jaar oude skelet van een 24 25

14 vrouw gevonden. Uiteraard exposeert het George C. Page Museum tal van fossielen uit deze teerputten. Het museum is op maandag gesloten. J. Paul Getty Museum Pacific Coast Highway, Malibu. Zie 4.5 Hathaway Dinwiddie (bouwen in Amerika) Knott s Berry Farm. De ingang van dit grote amusementspark ligt aan 8039 Beach Boulevard, ongeveer 6 km ten noordwesten van Disneyland. Dit is een van de bekendste amusementsparken in California. Tijdens de crisis in de jaren dertig is het op heel bescheiden schaal aangelegd door Walter Knott en zijn echtgenote. In de loop der jaren is het uitgegroeid tot een groot pretpark met tal van attracties, zoals het Roaring 2o s Airfield, een vliegveld uit de jaren twintig, waar u onder meer met een parachute van een toren ter hoogte van 20 verdiepingen naar beneden kunt springen. Marina del Rey De fraaie Spaanse naam van dit stadje betekent jachthaven des Konings. Het telt 5000 inwoners en ligt ten zuiden van Venice aan de Grote Oceaan, slechts lo minuten rijden van Los Angeles International Aïrport. Het is bereikbaar over de San Diego Freeway (Interstate Highway 405) en daarna de Marina del Rey Freeway. Marina del Rey, de grootste kunstmatige jachthaven ter wereld, biedt plaats aan meer dan jachten en andere pleziervaartuigen. Aan deze schitterend aangelegde haven staan zo n beetje de mooiste en duurste flatgebouwen van Greater Los Angeles. Er liggen ook enkele tot ver in de omtrek vermaarde restaurants. Er loopt een fietspad van ruim 10 km tussen Marina del Rey en Santa Monica. Mission San Gabriel Arcangel West Mission Drive, San Gabriel. Deze oude missiepost van de Spanjaarden uit de tweede helft van de 18de eeuw is toegankelijk voor het publiek en is te bereiken over de San Bernardino Freeway, afslag Ncw Avenue. Een andere missiepost uit die tijd is Mission San Fernando Rey de Espafia, San Fernando Mission Boulevard, Mission Hills, te bereiken over de Golden State Freeway West, afrit San Fernando Mission Blyd.) Santa Catalina Islani. Dit prachtige eiland ligt 42 km ten zuidwesten van Los Angeles in de Grote Oceaan. Het is 34 km lang en maximaal 13 km breed. De hoogste toppen zijn Mount Orizaba (638 m) en Mount Black jack (603 m). Avalon, het enige stadje, heeft een inwonertal van ongeveer 2000, maar in de zonierniaan den komen er zo n bij. U kunt dit eiland zowel per vliegtuig als per boot bereiken. Een paar keer per dag vertrekken er grote passagiersschepen vanuit Long Beach en San Pedro (de haven van Los Angeles) naar Avalon. Southwest Museum Museum Drive, CA In dit oudste museum van Los Angeles (1907) maakt u kennis met de culturen van de Indianen van het westen, die leefden als jagers, vissers, nomaden en boeren. In de vier zalen vindt u tentoonstellingen over onder anderen de Shasta, de Yuki, de Navajo, de Hopi, de Kwakiutl, de Comanche, de Blackfect en de Apache. Het museum is op maandag gesloten. Venice Beach. De Californische strandcultuur is prominent aanwezig aan het strand van Venice, dat tussen Santa Monica en de Marina del Rey Harbour ligt. Op de Venice Boardwalk ziet u clowns, goochelaars, rolschaatsers en vuurspuwers, en op Muscle Beach werken bodybuilders in de openlucht aan hun indrukwekkende fysiek. Venice werd in 1950 ontdekt door de Beat Generation en in de jaren zestig door de hippies, en was ooit de thuisbais van The Doors, de legendarische Amerikaanse rockgroep. Tegenwoordig is het vooral een trendy plaats, met een licht Europese sfeer. s Avonds kunt u het strand beter vermijden. Door: Paul Zimmermann 26 27

15 4.2 UNIVERSAL STUDIOS (C) Een van de populairste attracties in Los Angeles is een blik achter de schermen van een van de grootste film- en televisiestudio s ter wereld, gelegen in Universal City. Universal Studios is in 1964 begonnen met het organiseren van rondleidingen voor het publiek. Nu wordt dit enorme studiocomplex jaarlijks door bijna 5 miljoen mensen bezocht. Universal Studios Tour organiseert deze rondleidingen het gehele jaar door (uitgezonderd eerste kerstdag en Thanksgiving Day, de vierde donderdag van november). Reserveren is niet nodig. De rondleiding bestaat uit twee delen. In het eerste deel, dat plaatsvindt onder leiding van een gids en ongeveer twee uur duurt, wordt u in open tramwagentjes door het complex gereden. U bezoekt onder andere de Back Lot, een terrein in de openlucht met filmstraten als New York Street, Colonial Street en European Street. New York Street is in talloze films en tv-series (Baretta, Columbo, Kojak) te zien geweest. European Street is in feite een labyrint van Europees aan- doende straten, pleinen en gebouwen, dat in een mum van tijd kan worden omgetoverd tot een Parijse achterbuurt, een schilderachtig plein in het Wenen van rond de eeuwwisseling enzovoorts - al naar gelang de eisen van het script. Tevens ziet u sets van bekende speelfilms als Psycho en Back to the Future. In het tweede deel brengt u een bezoek aan het Visitors Entertainment Center, waar u op uw gemak kunt rondneuzen en diverse shows kunt bijwonen, zoals de Stunt Show (een optreden van stuntmannen), speciale filmeffecten, enzovoort. Universal City is gemakkelijk te bereiken over de Hollywood Freeway (afslag Lan- kershim of Universal Center). 4.3 LEIGHTON AND ASSOCIATES (B) Seismischeactiviteit in Californie In de steden Los Angeles en San Fransisco zal goed rekening gehouden moeten worden met het gevaar voor aardbevingen. Deze steden zijn namelijk gesitueerd in een gebied met veel seismische activiteit. Dit wordt veroorzaakt door het samen komen van de Noord Amerikaanse- en de Pacifische tectonische platen. Deze vormen hier de bekende Sint Andreas breuk. Zo worden er door het Southern Calafornia Seismic Network ongeveer aardbevingen per jaar geregistreerd en wordt er gemiddeld om de 22 jaar een aardbeving van ongeveer 6.0 op de schaal van Richter verwacht. (voor recente aardbevingen zie earthquakes/dailyupdate.html) Los Angeles ligt op nog 30 kilometer van deze breuklijn en in grote aardbeving bij Northridge in 1994 bleek hoe precair de situatie is van deze miljoenen stad. Ondanks alle complexe systemen die de seismische activiteiten in deze omgeving registreren is het voorspellen van een aardbeving nog steeds vrijwel onmogelijk. De inwoners van de steden zijn bekend met de kleine aardbevingen maar het is nog steeds wachten op The Big One. Algemene regels met betrekking tot het aardbevingsbestendig maken van gebouwen. Op een gebouw werken allerlei krachten. Aardbevingen echter vormen een bijzondere categorie. Een aardbeving onderwerpt een gebouw aan laterale en verticale krachten. Hoewel de beweging van de grond meestal horizontaal zal zijn, kan een aardbeving een gebouw ook naar boven en naar beneden bewegen. Een nieuw te bouwen gebouw aardbevingbestendig maken, zal de kosten slechts met een klein percentage doen toenemen, terwijl het achteraf aardbevingbestendig maken van gebouwen veel duurder is. Het plan van de California Seismic Safety Commission om alle gebouwen in Californie voor 2020 aardbevingsbestendig te hebben, zal waarschijnlijk in de tientallen miljarden dollars lopen. Waar men bouwt is een van de meest cruciale factoren. Massieve rotsgrond is het best uit veiligheidsoogpunt. Zelfs relatief goed ontworpen gebouwen kunnen op zachte vochtige, of opgehoogde grond in grote problemen raken, omdat de trillingen de ondergrond tijdelijk van vast in vloeibaar veranderen. Er zijn grofweg twee soorten strategieën voor de fundering om een gebouw aardbevingsbestendig te maken. - De eerste is het verankeren van de draagconstructie (zo stijf mogelijk) aan de fundering. Op deze manier zullen, als de grond beweegt, de twee delen bewegen als één geheel, en de bovenste verdiepingen niet omvallen. - De tweede strategie is om de draagconstructie te laten bewegen ten opzichte van de fundering, zodat het gebouw, ondanks het bewegen van de ondergrond, op één plaats zal blijven. Om te voorkomen dat een gebouw instort zijn er wederom meerdere strategieën mogelijk. - De eerste is een gebouw zo stijf mogelijk te maken, zonder zwakke plekken, zodat het als één geheel een aardbeving kan weerstaan. - De tegenovergestelde manier is om delen van het frame bewust bewegelijk te maken, zodat in geval van een aardbeving, het frame licht zal vervormen en de schokken kan absorberen zonder zijn samenhang te verliezen. Veel aardbevingslachtoffers worden bedolven door vallende stenen, kozijnen, glas en metaal dat van het trillende gebouw naar beneden valt. Daarom dient bij het aardbevingbestendig maken van gebouwen, aandacht aan het ontwerp van dit soort elementen te worden besteed, om ze op hun plaats te houden als de grond beweegt. Gebouwen vibreren in verschillende frequenties gedurende een aardbeving. Een huis van slechts een verdieping zal bijvoorbeeld een periode hebben 0.1 sec, maar een gebouw met meerdere verdiepingen een periode van 0.5 sec, en een 10 tot 20 verdiepingen tellende kantoortoren bijvoorbeeld een periode van 1 tot 2 sec. Dit is een probleem, want de grond heeft een periode die gevaarlijk dicht bij de 0.5 à 1 sec ligt. Als de grond onder het gebouw vibreert met dezelfde frequentie als het gebouw, zullen ze in resonantie raken, wat het effect op de gebouwconstructie versterkt, zodat het gebouw waarschijnlijk zal instorten. Daarom is het voor ontwerpers cruciaal om de twee waarden te berekenen, en indien nodig, het gebouw stijver te maken om de getallen niet samen te laten vallen. Leighton and Asssociates Geotechnical consultants Leighton and Associates is gespecialiseerd in inventieve geotechnische oplossingen voor probleem situaties. Deze oplossingen worden gevonden door gedetailleerde geologische onderzoeken. Op deze manier draagt het bedrijf tijdens de bouw bij aan een creatieve manier van ontwerpen van nieuwbouw of bij aanpassingen aan bestaande gebouwen. Leighton and Assocuiates draagt al bijna 40 jaar bij aan projecten in de publieke en in de private sector. Ze zijn bij meer dan situatieonderzoeken betrokken wat neerkomt op bijna 1 miljoen woon, commerciële en publieke gebouwen. Ook zijn er talloze studies ondernomen naar speciale constructie mogelijkheden voor gebouwen op geologische probleem situaties. Leighton and Associates richt zich op het vinden van oplossingen binnen het budget en het tijdsschema van de opdrachtgever. Het bedrijf zal al in een vroeg stadium aan het project meewerken aan de situatie onderzoek en bij het verkrijgen van inzicht in het gevaar van aardbevingen. Bijdrage aan het ontwerp: Gedurende de verdere voortgang van het ontwerp is het bedrijf betrokken bij onderzoeken naar de opbouw en eigenschappen van de ondergrond en analyses van de stabiliteit van hellingen. Verder worden er grondwateronderzoeken gedaan en worden er proefmodellen onderzocht. Laboratorium onderzoek naar de eigenschappen van de grond-en rotsmonsters wordt verricht door Tera-testlabs, een van de leden van de vereniging. De gevonden informatie worden gebruikt om richtlijnen op te stellen voor het ontwerp van de funderingen en wordt tevens gebruikt bij het toepassen van bodemverbetering. Tijdens de bouw observeert en controleert het bedrijf de zettingseigenschappen en het grondwater niveau op de bouwplaats. Verder worden de bouwmaterialen geïnspecteerd en gecontroleerd. Bij eventuele veranderingen kan er op deze manier snel worden bijgedragen aan eventuele ontwerpaanpassingen. Activiteiten: 28 29

16 Samengevat wordt de specifieke kennis van Leighton and Associates betrokken bij gespecialiseerde projecten op het gebied van: Seismische gevaren analyses Het bepalen van Geologische eigen-schappen en gevaren studies op een locatie De reactie op aardbevingen en dynamische grondstudies. Het ontwerpen en construeren van helling stabilisatie constructies en het repareren van aardverschuivingen Analyse van schade aan gebouwen door grondverzakkingen, -spanningen en kruip. Geotechnische kennis met betrekking op kosten berekening van omvangrijke bouwkundige projecten. Observeren en testen van grote grondwerkprojecten. Bekende Projecten: - Mission Trails Industrial Park - Horton Plaza - Ritz Cove - SR-91 verbreden en opwaardering brug - Sepulveda/Dominguez Storm Drain - San Diego Chargers Trainings Faciliteiten - Cityhall Los Angeles - Port of long Beach of Los Angeles City Hall Seismic Rehabilitation Project Op dit moment is men druk bezig met het seismisch renovatieproject van de City Hall in LA. Kort na de Northridge aardbeving op17 januari 1994, bleek de City Hall zodanig beschadigd dat er een net werd opgehangen van de 24 ste tot en met de 26 ste verdieping, om te voorkomen dat brokstukken op de ondergelegen publieke ruimte terechtkomen bij naschokken. De bovenste etages waren dermate beschadigd dat de gebruikers van verdieping 4 en hoger ergens anders werden ondergebracht. Het net werd uiteindelijk op 18 oktober 1996 verwijderd, noodverstevigingen waren aangebracht in de buiten- en binnenwanden van het gebouw en de terracotta gevelelementen waren vervangen. Het net was lange tijd een zeer in het oog springend element wat reeds van ver af te zien was, en heeft nog in menig tv programma en film als achtergrond gediend. Ingrepen - De eerste 4 bouwlagen zijn gedeeltelijk gestript ( dit is het meest historische deel van het gebouw), om ruimte te maken voor nieuwe installaties voor verwarming, airco, riolering, etc. Historische afwerkingen (plinten, wandbekleding, lambrisering, pleisterwerk etc.) worden voorzichtig verwijderd en opgeslagen om later weer teruggeplaatst te kunnen worden. - De vloeren van het middelste torendeel (10 e tot en met de 26 ste verdieping) zijn volledig gestript, omdat hier ingegrepen diende te worden in de draagconstructie. - In de kelder van de oude City Hall waren forse ingrepen noodzakelijk, en gedurende de maanden juli, augustus en september 1998 domineerde deze klus het gehele project. Toegepast is de zogenaamde isolatie-techniek. - De originele betonnen keldervloer is verwijderd, waarna de kelder is uitgegraven tot een diepte van ongeveer 180cm onder het originele peil, waardoor de kolomvoeten bloot kwamen te liggen. - Deze kolomfunderingen (betonnen poeren) zijn vergroot, om plaats te bieden aan de zgn. base isolators. Deze base isolators worden aangebracht tussen de kolommen en de betonnen kolomvoeten. Baseisolators (sliders) zijn rubberen tussenelementen die de kolommen en hun fundering enigszins beweegbaar ten opzichte van elkaar maken. - Alle 500 staalbetonkolommen in de kelder zijn ontdaan van het beton, waarna er tijdelijke stalen diagonalen zijn aangebracht tussen de kolommen onderling. - Ook zijn er talloze stalen pennen op de kolommen gelast, die voor een betere grip moeten zorgen op de nieuw aan te brengen betonlaag. De tijdelijke diagonalen zullen weer worden verwijderd als die gehele draagconstructie is geïsoleerd. - Het vergroten van de poeren is gebeurd door gaten te boren in de oude poeren en hierin wapeningsstaven te verlijmen met epoxyhars. Hieromheen is een bekisting met wapenings-staal gelegd, en het geheel is aangestort. Dit voor elke kolom afzonderlijk. - De dakspanten van het dak van het City Hall cafetaria op de 9 e verdieping zijn verstevigd door middel van een grote hoeveelheid nieuw toegevoegd staal. Dit werk werd geklaard in het tweede kwartaal van In de middelhoogbouw en de hoogbouw zal zo n 3750 strekkende meter stabiliteitswand worden aangebracht. Dit betreft zowel het verstevigen van bestaande wanden als het aanbrengen van compleet nieuwe. De nieuwe stabiliteitswanden bestaan uit stalen frames met diagonalen, ingepakt met gewapend beton. Enkele feiten Na voltooiing van het Seismisch Renovatie Project van de City Hall zijn er isolatoren/sliders geïnstalleerd - 52 viscose dempers in de kelder geïnstalleerd - 12 viscose dempers in de toren geïnstalleerd cubic yards beton gestort ton staal geïnstalleerd ton wapeningsstaal verwerkt Door: Bas van Gastel en Bas Termeer 30 31

17 4.4 ARCHITECTURAL TOUR (C) De architectural tour brengt je langs enkele opmerkelijke gebouwen in Los Angeles en zal eindigen in Santa Monica (beach). Een opmerkelijk gegouw dat op de route ligt is het Chiat Day Building. Het is het hoofdkantoor van het gelijknamige internationale advertentiebureau. De entree wordt gemarkeerd door de twee enorme kijkerbuizen van de de staande verrekijker. Het gebouw is ontworpen door Frank Gehry en is gelegen in 340 Main St. Naast het markeren van de toegang tot de garage zijn er in de binoculairen nog een aantal conferentiezalen in gelegen. Aan de bovenzijde van deze cilinder zit een daklicht. Een ander gebouw dat we zullen bezoeken is The Getty Center. Het gebouw is ontworpen door Richard Meier. Voor meer informatie zie 4.5 Hathaway Dinwiddie (bouwen in Amerika). Santa Monica. Deze zelfstandige gemeente aan de oceaankust heeft ongeveer inwoners en ligt 25 km ten westen van het centrum van Los Angeles. De stad is te bereiken over de Santa Monica Freeway (Interstate Highway 10), die hier eindigt. Als u naar het 5 km lange strand (Santa Monica Beach) wilt, een strand dat doorgaat voor een van de mooiste stranden in Greater Los Angeles, volgt u de borden Pacific Coast Highway, een kustweg vlak langs dit strand. Er liggen hier overal grote parkeerterreinen. Voor het verder gelegen strand van Malibu blijft u de Pacific Coast Highway verder volgen. Een gezellig en bedrijvig centrum is de Santa Monica Pier, ter hoogte van Colorado Avenue. Het is een zeer lange pier, die zich ver in zee uitstrekt, met allerlei winkeltjes en rommelige eethuisjes, een oude draaimolen en natuurlijk volop gelegenheid om te hengelen. Bij de pier begint ook het hoger gelegen Palissades Park, een fraai park met gezellige zitjes die uitzicht bieden over de oceaan. Het park strekt zich uit langs de brede Ocean Avenue, met zijn flatgebouwen en hotels. 4.5 HATHAWAY DINWIDDIE (B) Inleiding In de ochtend van 2 mei 2000 zullen wij een bezoek brengen aan de bouwplaats van het County Courthouse in Chatsworth, California. Het wordt gebouwd door het vooraanstaande Amerikaanse bouwbedrijf Hathaway Dinwiddie. In dit artikel zal kort verteld worden over het bedrijf en over de te bezoeken bouwplaats. Daarnaast zullen twee beroemde projecten, uitgevoerd door Hathaway Dinwiddie besproken worden. Te weten: The Getty Center (Richard Meier) en The Transamerica Pyramid (William Pereira). Hathaway Dinwiddie Op 1 oktober 1996 fuseerden de twee bouwbedrijven Hathaway en Dinwiddie waarna zij samen verder gingen onder de naam Hathaway Dinwiddie Construction Group. Met deze fusie bundelden twee van de oudste bouwbedrijven uit California hun krachten. Het bedrijf heeft vestigingen in San Francisco, Santa Clara en in Los Angeles. De firma beschikt over een eigen ingenieurbureau en kan overweg met een heel scala aan uitvoeringsmethodes, variërend van de traditionele aanpak tot een compleet managementprogramma waarin zowel het ontwerp gemaakt wordt als de bouw gecoördineerd wordt. Hathaway Hathaway is gesticht in 1923 door Ernest Hathaway en is het oudste aannemersbedrijf in Silicon Valley. Hathaway heeft een groot aandeel in de bouw van de industriële parken en kantoorgebouwen in s werelds voornaamste centrum voor de technologie. Hathaway is marktleider in de bouw van complexen voor geavanceerde technologie in Silicon Valley, met expertise op het gebied van micro-elektronica, semi-conductors en bio- en farmaceutische faciliteiten. Ook de bouw van kantoorgebouwen behoort tot hun specialiteit. Dinwiddie Dinwiddie is in 1911 gesticht door W. S. Dinwiddie in Portland, Oregon. In 1916 verhuisde het bedrijf naar San Francisco waar het in 1933 een corporatie werd. Het bedrijf heeft zijn naam gevestigd door de bouw van een aantal in het oog springende projecten die hebben bijgedragen aan de karaktervorming van San Fransisco, zoals de Transamerica Pyramid (1972). Dinwiddie kan bogen op een rijke traditie van innovatieve oplossingen voor complexe en uitdagende projecten. Met kantoren in San Fransisco en Los Angeles is het bedrijf erkend als marktleider in de commerciële- en institutionele sectoren, alsmede de renovatie van historische gebouwen. In het oog springende projecten uit het verleden zijn The Getty Center en The Getty museum, ontworpen door de architect Richard Meier (Ook de ontwerper van het stadhuis in Den Haag). Een ander project dat de skyline van San Fransisco mede bepaalt, is The Transamerica Pyramid, ontworpen door William Pereira. Beide projecten worden later in dit artikel besproken. County Courthouse Chatsworth In Chatsworth zullen we de bouwplaats van het Los Angeles West San Fernando Valley Municipal Court bezoeken. Het gebouw wordt in opdracht van Alexander Haagen Company gebouwd en is ontworpen door Mosakowski- Lindsey. Het gebouw heeft een grootte van vierkante voet, wat overeen komt met ± m². Het gebouw is bestemd voor het gerechtshof van L.A. en andere districtsdepartementen. Het gebouw kost 52,6 miljoen dollar. In het gebouw zullen functies, zoals tien complete gerechtszalen, met de mogelijkheid tot uitbreiding met zes zalen, sheriff s department, detentiefaciliteiten en een kantoor voor de districtsprocureur opgenomen worden. De ruwbouw wordt opgetrokken in gewapend beton en de afbouw aan de buitenzijde zal plaats vinden middels een vliesgevel met graniet, opgehangen aan een achterliggende stalen constructie. Het gebouw zal in april 2001 in gebruik genomen worden. Het project heeft een private opdrachtgever en is een zogenaamd Built-to-Suit project. Dit betekent dat de toekomstige eigenaar (Los Angeles County Government) een bod van een projectontwikkelaar uit de private sector geaccepteerd heeft om het project te bouwen dat bij de wensen aansluit van de overheidspartij. Dit is een nieuw concept voor de overheid, die voorheen zelf als opdrachtgevende partij gezien moest worden. Deze constructie heeft veel voordelen voor de overheid, de prijs staat immers van tevoren vast. Eventuele meerkosten of overschrijding van de budgetten komen voor de rekening van de projectontwikkelaar. Bouwen in Amerika The Getty Center In 1997 werd het Getty Center geopend, naar een ontwerp van de architect Richard Meier. In Nederland bekend door zijn ontwerp voor het Haagse stadhuis. Een kenmerk van deze architect is het gebruik van vlekkeloos witte strakke vormen. Het Getty Center is gelegen in de Santa Monica Mountains, L.A en heeft ongeveer 1 biljoen dollar gekost om te bouwen. Het Getty Center is een groot complex, dat meerdere functies herbergt. Dit zijn onder andere het Harold M. Williams Auditorium, waar lezingen gehouden worden. Ook zijn het Getty Information Institute en Getty Trust Administration gehuisvest in één van de gebouwen. Het G.I.I. wordt omschreven als much-needed bridge between humanities scholarship and information technology. Een andere functie is het Getty Conservation Institute, wat onderwijs verzorgt op het gebied 32 33

18 van kunst. Hun doel is het in stand houden van, onderwijzen en financieren van artiesten, die misschien ooit met hun werk verschijnen in het J. Paul Getty Museum. De architectuur van het complex kent veel gezichten, maar ondanks deze diversiteit is een harmonieus geheel ontstaan, waarin veel moderne materialen toegepast worden. Natuurlijk is ook in dit ontwerp duidelijk de hand te zien van Richard Meier. Arrival Plaza Bijna net zo indrukwekkend als het gebouwencomplex is zijn ligging op de top van een heuvel in de Santa Monica Mountains. Vanuit de paviljoenen heb je een indrukwekkend uitzicht over het totale landschap rond L.A., dat zich uitstrekt van de Stille Oceaan in het westen tot de filmstudio s in het oosten. The Transamerica Pyramid Een in het oog springend project van de firma Dinwiddie is de Transamerica Pyramid in het centrum van San Fransisco (1972). Met zijn hoogte van ruim 260 meter behoort het tot de hoogste gebouwen ter wereld. Dit gebouw is samen met de Golden Gate Bridge het symbool van San Fransisco. Deze wolkenkrabber is ontworpen door de architect William Pereira en is beroemd vanwege zijn vermogen om aardbevingen te weerstaan. Dit is te danken aan het flexibele stalen skelet dat het gebouw in staat stelt de trillingen te absorberen. Tevens zijn er enorme schokdempers in het gebouw aanwezig. De buitenbekleding, ramen die in betonnen panelen zijn gevat, maakt dat het gebouw ook bestand is tegen zeer krachtige winden. Door zijn piramidevorm varieert het vloeroppervlak per verdieping. De zesde verdieping heeft bijvoorbeeld een oppervlak van ±1920 m² en de 48 ste verdieping heeft een oppervlak van ± 250 m². De top van de piramide torent 65 meter boven de 48 ste verdieping uit en is bekleed met vertikaal geprofileerde aluminium panelen. Beneden in de piramide bevinden zich de installatieruimten. Vanaf de 29 ste verdieping steken verticale kokers uit het gebouw. Deze bevatten liften aan de oostzijde en trap en rookkanalen aan de westzijde. Op de eerste vier verdiepingen bevinden zich de gemeenschappelijke ruimten, waaronder een restaurant, parkeergarage en lobby. In de fundering is ruim m 3 beton verwerkt en ongeveer meter wapeningsstaal. Het gebouw staat op een betonnen plaat met een dikte van 275 cm. welke middels een 24-uurs stortingsproces is gemaakt. Door: Rene Derijcke 4.6 SCHOOL OF ARCHITECTURE (B) School of architecture USC (school voor de bouwkunst) De vakgroep voor architectuur werd gevestigd op de University of Southern California binnen de kunstacademie, de eerste in California. Deze kleine vakgroep groeide snel door de hulp van verbonden architecten uit Los Angeles. Een gescheiden architectuur opleiding werd gerealiseerd in september Het nieuwe gebouw met een open binnenplein, dat het historisch erfgoed van de streek weergeeft, dient als het gezellige middelpunt, en is nog steeds het hart van de school. Arther Clason, de eerste faculteitsvoorzitter, werd bijgestaan door vijf ar-chitecten die ook dienden als een adviserende commissie voor de Universiteit. Het is uitgegroeid tot een architectuurgilde, een bestuur van professionele leiders die de school dienen en uniek maken. 40% van de studenten is vrouw. 15% van de studenten komen uit het buitenland. Hiervan komen er 4% uit andere staten en 11% uit de rest van de wereld. Om de studenten creatief en gemotiveerd te houden presenteert de faculteit ieder semester een reeks van uitgaven van projecten, dat de studenten uitdaagt om na te denken over hoe architectuur beantwoord aan culturele en geografische omstandigheden voor hen zelf en voor die van anderen. De grootste kracht van de school of architecture is zijn relatie met de werkende architecten in zuid Callfornia. De architectuur gilde Deze gilde is opgericht in Niet alleen als ondersteuning van de faculteit Architectuur, het vormt een unieke link tussen de studenten en de werkende architecten. De leden komen uit alle richtingen in de architectuur, constructie en stedebouw. Studenten kunnen hier voor weinig geld lid van worden. Architecten betalen er daar en tegen een heel stuk meer voor. De gilde sponsort door het jaar heen een tal van activiteiten als, uitstapjes, studiereizen, geeft beurzen etc. Dit wordt door een aantal afgestudeerden en een aantal studenten gerealiseerd. Mede door deze gilde zijn de studenten na hun afstuderen goed voorbereid op het werk dat ze zullen gaan doen. De architectuur campus De school is ontworpen rond een drietal binnenplaatsenin dit grote complex bevinden zich alle faciliteiten die nodig zijn voor de opleiding. Aan een van deze binnenplaatsen bevindt zich de University s art gallery, waar allerlei soorten van kunst worden geexposeerd. Er is ook een grote bibliotheek waar zich de grootste collectie aan boeken over architectuur bevindt. In deze bibliotheek bevindt zich ook de Linshust Architecture gallery en de Verle Annis Gallery waar allerlei studieprojecten worden tentoongesteld. Schoolsystemen in de USA De basisschool en de middelbareschool bestaan in Amerika uit 12 jaren. Na 6 jaar basisschool ga je naar de highschool. Iedereen gaat naar de highschool. Er zijn dus geen verschillenden scholen zoals we in Nederland LBO, MAVO, HAVO etc. kennen. Je kunt vakken op verschillende niveaus halen. Heb je dus wanneer je klaar bent alle vakken op het laagste niveau gehaald dan zou je dit misschien met het LBO kunnen vergelijken. Voor iedereen duurt de highschool 6 jaar, behalve wanneer je erg goed kan leren kun je het sneller doen. Na de highschool kun je naar college of naar een University gaan. Dit zou je kunnen vergelijken met HBO en universiteit in Nederland. Veel mensen gaan eerst een paar jaar naar college. Dit heeft een aantal redenen. Namelijk, In het district waar je woont ligt meestal zeker wel een college. Dit heeft als voordeel dat je thuis kan blijven wonen en dat je weinig collegegeld hoeft te betalen voor een school die in je eigen district ligt. Ook weten veel mensen na highschool nog niet wat ze precies willen en volgen ze eerst twee jaar een aantal vakken op college en beslissen ze daarna naar welke universiteit ze willen. Voor elke studie op een universiteit moet er een toelatingsexamen worden afgelegd. Hieronder wordt beschreven hoe dit op de school of architecture in z n werk gaat. Toelating tot de opleiding Omdat elk programma de individuele interesse van de studenten ondersteunt, wordt de aanvrager gevraagd om zijn/haar studie intenties duidelijk te omschrijven. Van alle studenten die bouwkunde willen gaan studeren wordt verwacht dat ze een ontwerp kunnen laten zien waarin het onderzoek en het plan duidelijk wordt. Dit ontwerp(en) wordt beoordeeld door de toelatingscommissie. Om te worden toegelaten moet je dus aan de volgende eisen voldoen

19 - Beschikken over een geschikte diploma - Duidelijke studie intenties heeft die er blijk van geven dat je in staat bent gediplomeerd werk te kunnen doen. - Voldoende score op het verbale en analytische gedeelte - Sterke persoonlijke kwaliteiten. - Een portfolio - Je moet goed engels kunnen spreken en schrijven Structuur van opleiding / type onderwijs De studie bouwkunde bestaat uit een vijfjarigprogramma. Sommigen combineren hun interesse in architectuur met andere richtingen zoals geschiedenis, bedrijfskunde etc. Het onderwijsprogramma bestaat uit 2 delen. De eerste bevat de basiskennis van het bouwen. En het tweede deel is voor de meer gevorderden. (gespecialiseerder) Continu, door alle 10 semesters heen, is de ontwerpstudio waarin men zich bezig houdt met ontwerp projecten en waar men de opgedane kennis dus in praktijk kan brengen. Men heeft dus naast de colleges erg veel praktijk. Het basisprogramma eindigt aan het eind van het derde jaar met een project in de ontwerpstudio. Dit project moet de studenten helpen om samen te vatten wat ze hebben geleerd en om de overgang te maken naar de belangrijkere studies in het vervolg programma. Het tweede deel is ontworpen om de studenten aan te moedigen hun basisscholing uit het eerste gedeelte te beëindigen en hun eigen interesses verder te ontwikkelen in een specifieke richting. De studie wordt in het laatste semester afgesloten met een alles omvattend ontwerp project dat wordt uitgevoerd in samenwerking met een onafhankelijke onderzoekswerkgroep. Het vijfjarig programma - Colleges architectuur 112 punten 16 punten per trimester - 10 semesters 160 punten - Vakken bouwkunst 112 punten - Ontwerp 58 punten - Technisch 21 punten - Geschiedenis/theoretisch 13 punten - Grafische communicatie 2 punten - Beroepsoefening 8 punten - Beroepskeuze vakken 10 punten - Vakken overige faculteiten 48 punten - Algemene opleiding 24 punten - Schrijfuitrusting 8 punten - Wiskunde 4 punten - Vrij keuze vakken 12 punten De school biedt programma s in architectuur, landschapsarchitectuur, stedebouw, bouwwetenschap en herbestemming/renovatie. Aspecten tijdens de excursie - Meer informatie over koppeling van de vakken aan de projecten - De toelatingseis voor de opleiding is erg hoog. Het zou leuk een aantal projecten uit verschillende jaren te bekijken. - De indeling van het gehele complex bekijken (Het gebouw binnen en buiten) (hierdoor meer te weten komen over het type onderwijs dat er gegeven wordt en over de verschillende faciliteiten die de school biedt) - Wat wordt er door de architectuur gilde georganiseerd om de studenten vertrouwd te maken met het werk dat ze na beëindiging van hun opleiding zullen gaan doen. Door: Anneke van Helden 4.7 GRIFFITH PARK / OBSERVATORY (C) Dit enorme, meer dan 1600 ha grote park ligt ten noordwesten van het centrum van Los Angeles. Het gebied is het grootste gemeentelijke park van de Verenigde Staten. Het park staat vol met Californische eiken bomen en wilde salie. Het park is genoemd naar de voormalige eigenaar Colonel J. Griffith (geboren in zuid Wales). Hij was rijk geworden met speculeren in de goudmijnen. In 1896 stelde Griffith een deel van het park ter beschikking voor de inwoners van Los Angeles als park. Na zijn dood in 1919 liet Griffith liet hij een fonds achter om zijn dromen met betrekking op het park te verwezenlijken. Zo moest er een Greek Theatre komen en een Observatory (sterrenwacht) met Planetarium. Deze kwamen er dan ook in respectievelijk 1930 en Heden ten dage biedt het Griffith Park naast de eerder genoemde Theatre en Observatory nog een aantal bezienswaardigheden als een Zoo, Heritage Museum en recreatieve attracties. De hoofd-ingangen van Griffith Park zijn te vinden aan Vermont Avenue en Los Feliz Boulevard, te bereiken over de Golden State Freeway (Interstate Highway 5) West. Neem voor de dierentuin de afrit Zoo Drive en voor de sterrenwacht de afrit Los Feliz Boulevard. Het park is op maandag gesloten. Op dinsdag t/m vrijdag is het geopend van 2.00 PM tot 10 PM. Op zaterdag en zondag is het geopend van PM tot 10 PM. 4.8 OC AMERICA (B) Algemene historie Houtskeletbouw (hsb) is een bouwmethode, die uit oorsprong afkomstig is uit Europa, en in de Scandinavische landen. De Europeanen, die in de 17 e eeuw naar Noord-Amerika emigreerden, hebben hun gebruikelijke bouwmethoden voortgezet en verder ontwikkeld. Uiteraard is men ook in Europa houten woningen blijven bouwen, met name in landen waarin men veel hout kon beschikken, zoals Scandinavië. In de 20 e eeuw werden in die landen de in Amerika ontwikkelde houtskeletbouw methoden voor een groot deel overgenomen. Met name in Zweden wordt, evenals in Noord- Amerika, het grootste deel van de woningbouw, uitgezonderd hoogbouw, uitgevoerd in houtskeletbouw. De introductie van houtskeletbouw in andere Westeuropese landen, zoals Engeland, Frankrijk, België en Nederland, is pas na de tweede wereldoorlog op gang gekomen. Figuur 1. Houtskeletbouw (platformmethode) 36 37

20 Algemene beschrijving Houtskeletbouw is een eenvoudige en logische bouwmethode waarbij voor de constructie gebruik wordt gemaakt van hout in een beperkt aantal standaardafmetingen. De wanden bestaan uit stijl- en regelwerken die in hun vlak onvervormbaar worden gemaakt door middel van een beschieting of een enkele maal door middel van schoren. De stabiliteit van de constructie wordt ontleend aan de combinatie van deze wanden en stijve vloervelden en voorts aan de onderlinge koppeling van deze elementen (zie figuur 1). De triplexbeschieting van de gevelwanden en het dak wordt aan de buitenzijde voorzien van een laag water- en windkerend maar dampdoorlatend bouwfolie. Hierop komt dan in de afbouwfase de buitenbekleding respectievelijk de dakbedekking. platformbouwmethode is er een gescheiden pakket van wanden en vloeren. De vloerbalken zijn opgelegd op dubbele wanden van de volgende verdieping op de vloeren (figuur 2). plaatmaterialen schijfvormige elementen vormen, die tot een stabiele ruimtelijk geheel zijn samengevoegd. De belangrijkste motieven voor deze keuze: - De krimp in de vloerdelen heeft geen invloed op de op de vloer rustende wanden; - Het systeem leent zich voor prefabricage vanwege de scheiding tussen wanden en vloeren: - De plaats van de vloerbalken is niet gebonden aan de plaats van de stijlen. Assemblage Houtskeletbouw kan op verschillende manieren plaatsvinden m.b.t. de assemblage op de bouwplaats. Men kan kiezen voor assemblage van voorgezaagde houten delen, dus in principe bouw je dan een skelet helemaal op de bouwplaats. Ten slotte kan men gehele volume elementen prefabriceren, die als geheel op de bouwplaats worden gezet. Dit zie je in Amerika veel bij houten woningen die verplaatsbaar zijn. Als men naar een andere stad of een ander dorp wil verhuizen, neemt men vaak het huis mee. Dit wordt dan achter een grote vrachtwagen vervoerd. Dit is echter kostbaar en redelijk bewerkelijk. Omdat in Nederland in verhouding meer wordt gebouwd met metselwerk en beton ziet men dit hier niet vaak, maar omdat Amerika een zeer groot land is, en mensen in dorpen vaak met kleine locale aannemers te maken hebben, wordt veel in hout gebouwd. Als men in Amerika verhuisd, moet men lange afstanden afleggen, en dan kiezen veel mensen ervoor om hun huis mee te nemen, dan een nieuw huis te laten bouwen, het is immers van hout en dat kan vervoerd worden. (figuur 5) De binnenbekleding bestaat meestal uit gipskartonplaten waarmee op een goedkope wijze een zeer goede brandwerendheid wordt verkregen, die ruimschoots voldoet aan de gestelde eisen. Op deze gipskartonplaten kunnen vrijwel alle gebruikelijke wandafwerkingen worden aangebracht. Om condensatie in de gevelconstructie uit te sluiten, wordt achter de gipskartonplaten een dampremmende folie aangebracht, terwijl tussen de stijlen ruimte is voor het thermisch en akoestisch isolatiemareriaal. Voor de buitenbekleding ten slotte is er een vrije keuze uit diverse materialen, zoals metselsteen, hout, metaal, plaatmaterialen en stucadoorswerk. Bouwfysisch is deze opbouw optimaal en tevens wordt een duurzame, brandveilige en uitstekend geïsoleerde constructie verkregen. Bouwmethode In de loop der tijd zijn er meerdere hsb-methoden ontwikkeld. De meest gebruikte zijn de platformbouwmethode, de balloonmethode en de gemodificeerde balloonmethode. Bij de balloonmethode lopen de stijlen over alle verdiepingen door en zijn de vloerbalken opgelegd op regels, die in de stijlen zijn ingekeept. Bij de gemodificeerde ballonmethode zijn de stijlen onderbroken door een dubbele wandregel, waarop de vloeren zijn opgelegd. Bij de Figuur 2. Drie methoden voor houtskeletbouw Naast de drie genoemde methoden bestaat ook nog het braced-frame en de post and beam methode. Het braced-frame is te beschouwen als een verouderd systeem, bestaande uit een dragend stijl- en regelwerk met schoren. Uit het braced-frame ontwikkelde zich de post and beam -methode. Beide methoden worden gekenmerkt door een kolomstructuur, d.w.z. dat de belastingen geconcentreerd via kolommen (zware stijl of post ) naar de fundering worden afgevoerd. Dit in tegenstelling tot de platform- en balloon- methode, die zich juist kenmerken door een gelijkmatige afdracht van de belastingen via schijfvormige constructiedelen. Behalve genoemde methoden wordt het houtskeletbouwprincipe ook toegepast in combinatie met andere bouwmethoden, zoals toepassing van binnenspouwbladen, Noorse puien e.d. in steenachtige bouw. De bouwmethode in Nederland. Nederland heeft gekozen voor de platform bouwmethode. De definitie van deze methode luidt: Een houtskeletbouwmethode, waarbij de uit stijlen, regels en balken bestaande constructie van vloeren, verdiepingshoge wanden en daken door middel van een beschieting met Figuur 3. Assemblage van voorgezaagde houten delen. Men kan er ook voor kiezen om delen te laten prefabriceren, zoals bij grote hallen, waar gelamineerde liggers in worden gebruikt, of geprefabriceerde verdiepingshoge wandelementen. (figuur 4) Figuur 4. Verdiepinghoge wandelementen. Figuur 5. Volume-elementen. Verschil tussen houtskeletbouw in Europa en Amerika Er zijn geen grote concrete verschillen te vinden tussen de houtskeletbouw in Europa en Amerika. Als verschil kan worden opgemerkt dat Amerikaans naaldhout in andere handelsafmetingen wordt gezaagd dan Europees naaldhout. Hierdoor wordt er met verschillende hout (stijl- en regelwerk) afmetingen gewerkt. Tevens heeft het Europees naaldhout een lage weerstand tegen aantasting en zal bij voordurende blootstelling aan vocht moeten worden verduurzaamd

21 Algemene Informatie OC America De Obayashi Corporation, US Western Regional Group, heeft zich toegelegd op de verbetering van de algemene werkstandaard, kennis en vrijetijdsbesteding. Ze komen deze wens tegemoet door de collectieve kennis en kunde van het bedrijf te gebruiken om een omgeving te crëeren die groei stimuleert, en tegelijkertijd de natuurlijke bronnen in stand houdt. Het bedrijf streeft ernaar de wensen van klanten te begrijpen, haar tijd vooruit te blijven en zich telkens nieuwe doeleinden te stellen en te bereiken. Tevens wil het bedrijf open blijven staan voor verschillende culturele invloeden, om zo hun creativiteit te vergroten. Obayashi Corporation is het moederbedrijf van: - OC America Construction Inc. en - OC Real Estate Management LLC Obayashi Corporation is opgericht in januari 1892 en heeft thans een kapitaal van 481 miljoen dollar. Hun omzet bedraagt miljard dollar, waarvan 74 miljoen netto inkomen miljard dollar is in handen van aandeelhouders. Ze hebben vanaf maart medewerkers in dienst. De president-directeur heet Shinji Mukasa. Obayashi Corporation heeft hoofdkantoren in Tokyo en Osaka. In heel Japan hebben ze verder nog bedrijfstakken in negen steden. In de Verenigde Staten hebben ze vestigingen in Los Angeles, New York, San Fransisco en Honolulu. In Europa, Azië en Australië hebben ze ook nog in 12 landen vestigingen, te weten: Thailand, Indonesië, Singapore, Maleisië, de Filippijnen, Taiwan, Vietnam, China, Duitsland, Nederland, Frankrijk en Engeland. OC America Construction Inc. (OCAC) OC America Construction is opgericht in Los Angeles in 1993, en heeft de rol van algemeen aannemer/projectontwikkelaar overgenomen van Obayashi America Corporation, dat bestaat sinds Ze richten hun diensten als bouwbedrijf op toonaangevende bedrijfssectoren. Ze zitten in verschillende marktsectoren, te weten: Hi-Tech technologie, medisch, commercieel, industrieel, hotels, onderwijs, interieuren voor huurders en kleinhandel. De diensten die ze bieden zijn de volgende: Algemeen aannemer, ontwerpen/bouwen, projectmanagement, bouwmanagement en Build-To-Suit (bijzondere opdrachten). OC Real Estate Management LLC (OCREM) OC Real Estate Management is opgericht in 1993, en heeft eveneens een taak van Obayashi America Corporation overgenomen, namelijk die van ontwikkelaar en manager van onroerend goed in het westen van de VS. Buiten het beheer van hun eigen onroerend goed en dat van Obayashi America Corporation, bieden ze ook aan derden raadgeving over onroerend goed. De diensten die ze bieden zijn: het zoeken van een bouwlocatie, onderhandelen bij het kopen van grond, toezicht op aankoop, toezicht op een behoorlijke locatie, het uitzoeken en behouden van architecten en adviseurs, designmanagement, regelen van overheidszaken, diensten in de preconstructie fase, waaronder kostenbeheer, verkoopcoördinatie, bouwmanagement en levering. Northwest Campus Housing Het UCLA Northwest Campus Housing in Los Angeles is een nieuw project dat momenteel in haar tweede fase is. Het project bestaat uit vijf gebouwen op een heuvelachtig gebied van vijf hectare (acre). Er zijn o.a. studentenwoningen, keukens en eetgelegenheden, een studentenactiviteiten centrum, ontmoetingsruimtes, studieruimtes, conferentiegelegenheden en een TV-studio. Vragen - Kunt u enkele verschillen noemen tussen de in Amerika gebruikte houtbouw-methoden en die in Europa of Japan? - Op welke schaal bouwt OCAC voornamelijk projecten? - Welke bouwmethoden worden door OCAC vooral toegepast? - Hoe kenmerkt uw bedrijf zich ten opzichte van andere bouwbedrijven in Amerika? - Hoe komt een Japans bedrijf in Amerika terecht, en hoe heeft het zich ontwikkeld, gezien de verschillen tussen Japanse en Amerikaanse bouwmethoden? Hoeveel mensen werken er ongeveer aan dit project? Hoe lang duurt de bouw? Wat zijn de verschillen op de bouwplaats ten opzichte van hier (Nederland)? Denk aan gebruik van materiaal, materieel, arbeid, bouwplaatsinrichting, veiligheid, weersomstandigheden, logistiek? Door: Roy Exterkate en Raymond Haaken 4.9 HOLLYWOOD / BEVERLY HILLS (C) Hollywood In 1913 kwam de filmregisseur Cecil B. DeMille naar Los Angeles en zette zijn camera s op in Hollywood, een volslagen onbekend voorstadje van Los Angeles aan de voet van de Hollywood Hills. Voordien was er al af en toe wat gefilmd, maar na DeMille s komst ontwikkelde Hollywood zich razendsnel tot de filmhoofdstad van de wereld. DeMille ontpopte zich al snel tot een van de grootste regisseurs van Hollywood, met een voorkeur voor spektakelfilms met duizenden figuranten. Helaas bestaat het vroegere Hollywood al lang niet meer. Tegenwoordig worden overal, behalve in Hollywood, bioscoopfilms en tv-series geproduceerd. De studio s van diverse maatschappijen als Universal Studios, 20th Century Fox, United Artists en Walt Disney hebben trouwens nooit in Hollywood gestaan. Niettemin is Hollywood een soort verzamelnaam geworden voor de hele filmindustrie in Greater Los Angeles. Het Hollywood van weleer heeft circa jaar geleden een overgangsperiode door gemaakt als gevolg van de razendsnelle opkomst van het medium televisie. Het bioscoop bezoek daalde drastisch en veel gerenommeerde filmstudio s, zoals RKO Studios en Selznick Studios (van bekende rolprenten als Gejaagd door de Wind en Rebecca), zagen zich gedwongen hun deuren voorgoed te sluiten. Het Hollywood van de jaren dertig en veertig, met zijn uitgebreide stal van wereldberoemde sterren en een industrie die jaarlijks meer dan 500 bioscoopfilms vervaardigde, leeft nog slechts voort in de herinnering. De beste Amerikaanse films worden tegenwoordig niet meer gemaakt in de droomfabrieken, zoals de grote studio s vaak werden genoemd, maar in allerlei delen van de wereld. Toen realisme in de film een eerste vereiste werd, was het gedaan met de exclusieve positie van de filmstad. Aan de roep om realisme kon onmogelijk worden voldaan met een in de studio nagebouwde straat of stad, of met welk decor dan ook. Hoewel er hier en daar nog wel iets te bespeuren valt van de oude glorie van Hollywood, heeft het verval duidelijk zijn stem- pel op de stad gedrukt. Hollywood Boulevard (snel bereikbaar over de Hollywood Freeway, afrit Hollywood Boulevard) was vroeger een zeer drukke en mooie winkelstraat, maar heeft nu veel van zijn allure verloren. Er zijn nog steeds veel bioscopen en winkels en het is er erg druk, maar nu geeft de jeugd er de toon aan. In een bepaald gedeelte van Hollywood Boulevard loopt u over een trottoir met tegels waarin de namen van beroemde filmacteurs en -actrices zijn aangebracht, de zogenaamde Walk of Fame. Het deel van de niet minder dan 34 km lange Sunset Boulevard dat hier vrijwel parallel loopt aan Hollywood Boulevard staat bekend als de Sunset Strip en telt een groot aantal winkels en restaurants. De kruising Hollywood Boulevard/Vine Strect (beter bekend als Hollywood and Vine) schijnt het beroemdste kruispunt van heel Amerika te zijn (geweest). In de gloriedagen van Hollywood zouden hier tientallen jonge sterren ontdekt zijn, domweg omdat ze daar toevallig liepen - als we althans geloof mogen hechten aan de zorgvuldig in stand gehouden legende, in de wereld geholpen door slimme PR-mensen van de vroegere filmstudio s. Klinkklare nonsens, dat behoeft geen betoog, maar in de mythische geschiedenis van Hollywood zijn waarheid en verdichtsels vaak moeilijk te ontwarren. Beverly Hills Deze zelfstandige gemeente met een oppervlakte van ongeveer 15 km2 wordt geheel door de stad Los Angeles omsloten. De stad Beverly Hills heeft een eigen burgemeester, stadhuis en politiekorps en is vooral bekend om de ka

22 pitale villa s van beroemde film- en televisiesterren en artiesten. Los Angeles heeft al vele malen vergeefs geprobeerd het stadje te annexeren. De Santa Monica Boulevard loopt dwars door Beverly Hills. Andere brede, drukke boulevards zijn Olympic Boulevard, Sunset Boulevard en Wilshire Boulevard. Laatstgenoemde boulevard is vooral bekend om zijn exclusieve winkels, restaurants en hotels, evenals Rodeo Drive, een zijstraat van de Santa Monica Boulevard. 5 L A S V E G A S 5.1 ALGEMEEN Historie Las Vegas is Spaans voor de weiden, een naam afkomstig van Amerikaanse mormonen die zich er in het midden van de vorige eeuw vestigden. De aanhangers van deze sekte vertokken in 1857 en een paar jaar later bouwde het Amerikaanse leger hier in de buurt Fort Baker. Toen het spoorwegnet zich uitbreidde, werd Las Vegas een spoorwegknooppunt (1905). In de jaren dertig werd in de buurt van Boulder City (45 km van Las Vegas) de grote Hoover Dam, een stuwdam, gebouwd. De duizenden arbeiders die bij de constructie van de dam betrokken waren, plachten hun vrije tijd door te brengen in het naburige Las Vegas, wat veel tot de ontwikkeling van de stad heeft bijgedragen. Na de Tweede Wereldoorlog maakte Las Vegas een snelle groei door. In de stad werden grote casino s gebouwd en dure reclamecampagnes werden opgezet om van Las Vegas een begrip te maken. In die opzet is men wonderwel geslaag. De reputatie van de casino s kreeg echter een forse deuk toen bleek dat de Cosa Nostra (maffia) eigenaar was van de grote speelzalen en er op grote schaal belasting werd ontdoken. De Amerikaanse regering stelde een onderzoek in, waarop de staat Nevada, doodsbenauwd voor federaal ingrijpen, van de nood een deugd maakte en de hand in eigen boezem stak. De tientallen casino s werden gezuiverd van criminele elementen, die gedwongen werden hun aandelen in de casino s te verkopen aan grote onpersoonlijke concerns. Sinds het einde van de jaren zestig wordt er van staatswege een dermate strenge controle uitgeoefend dat oneerlijke praktijken en belastingfraude tot het verleden behoren. Wordt er nu iemand gesnapt, dan gaat hij onverbiddelijk voor de bijl. Als je over Las Vegas spreekt ging het vroeger over gokken, tegenwoordig gaat dit niet meer op. Met een bezoek van een week heb je nog maar een klein deel van Vegas gezien. Natuurlijk is de oorsprong van de hotels nog steeds het casino, maar er is nog veel meer andere entertainment te vinden. Themaparken, zwemparadijzen, dierentuinen, shows, etc., en dat allemaal in een hotel. Daarom worden het tegenwoordig steeds minder vaak hotels genoemd maar hotels. Naast de bekende hotelcasino s op de Strip zijn er de bekende oude casino s rond Freemont Street in downtown en de grotere casino s voor de locals aan de uitvalswegen van Vegas. Dat is op zich bijzonder. Want vroeger moest iedere gast ingevlogen worden. Inmiddels is Las Vegas de snelst groeiende stad van Amerika met in 2000, 1 miljoen inwoners. Attracties Zonder een cent uit tegeven kun je inmiddels diverse attracties bekijken. Steeds meer toeristen komen hier op af en het casino probeert daarmee de gasten naar binnen te lokken. Bewegende trottoirs en wervende teksten uit luidsprekers maken het extra aanlokkelijk. Dit alles is natuurlijk gericht op het naar binnen lokken van gasten die hun geld verspelen. Het meest spectaculair is de Piratenslag voor Treasure Island. Een echte zeeslag wordt nagebootst door acteurs, een zinkend galjoen en gigantische pyrotechnische stunts. Vijf keer per dag kijken duizenden mensen naar deze show. Kosten: $ per dag! Bij de buurman Mirage spuwt elk kwartier de vulkaan geen water maar vuur. In 1996 is deze attractie nog verbeterd met sub-woofers, stoom, licht en vuur. Het ding heeft inmiddels $ 25 miljoen gekost. Beide attracties zijn zeer de moeite waard om te bezichtigen. Voor de casino gaf dit wel een probleem, de attracties kosten een bom duiten en werden niet terugverdiend. De mensen kwamen het spectakel af, het publiek blijft op de stoep staan, kijkt en gaat dan naar de volgende attractie. Het RIO heeft daar wat op gevonden. Midden in het casino is daar zeer recent het Masquerade Village gerealiseerd. Om de twee uur speelt zich boven de hoofden van de spelers een waar Venitiaans Carnaval af. Grote decors met acteurs en muzikanten hangen aan een rail aan het plafond en worden door het casino gevoerd. Ondertussen staan ook op een groot podium een aantal artiesten die een surrealistische act opvoeren. Een ding wordt zeker bereikt. Je staat binnen in en dat betekent... spelen. Hieronder een opsomming van plaatsen die je op z n minst gezien moet hebben: Vanaf het vliegveld begint de Strip bij het in aanbouw zijnde Mandala Bay gevolgd door de piramide Luxor. Voorlopig is de eerste taak, alle grote casino s aan de Strip bezoeken. Naarmate je noordelijker richting de Stratosphere komt, worden de casino s ouder. Na de Stratosphere komt er een hele tijd niets bijzonders. Pas een paar kilometer verder kom je bij Freemont Street. Het laatst geopende casino is Paris. Een aantal grote projecten zijn een goed jaar geleden gereed gekomen. Bellagio ging 15 oktober 1998 open, The Venetian, Paris en Mandala Bay volgden in Deze vier resorts zorgden voor een stijging in hotel

23 kamers van ruim Andere kleinere projecten voegen daar in dezelfde periode nog eens bij. Dat allemaal op het huidige totaal van kamers! Casino s / Hotels Luxor: De piramide herbergt ruim 2200 hotelkamers. Aan de binnenkant kun je gangen zien. In 1997 is er naast de piramide nog een uitbreiding gebouwd met ruim 2200 hotelkamers. Constant is er een glazenwasser aan de buitenkant bezig. Grote fout is de verzorging van de hotelkamer. Doordat de gangen maar aan één kant kamers hebben heeft men veel meer kamerpersoneel nodig slots, 87 tafels, 4427 kamers en 3000 medewerkers. Excalibur: Via Luxor is dit casino bereikbaar. Het geheel is gethematiseerd op basis van de riddertijd. Veel gezinnen met jonge kinderen bezoeken dit casino. Op de eerste etage worden er diverse activiteiten voor heel jonge kinderen georganiseerd. Het is goedkoop gebouwd en een hotelkamer is ook niet duur. Buiten is een kleine attractie met een mechanische draak slots, 81 tafels, 4032 kamers en 4100 medewerkers. New York New York: De big city in het klein. Binnen vormt Central Park de speelzaal. In deze hoge ruimte worden de speeltafels aangeboden onder een soort pergola s. Niet alleen geeft dit een gezelligere speelomgeving, maar in de overkappingen is ook alle verlichting en camera-techniek ondergebracht. Aan de zijkant van het plein is nog een kleine cercle privé ondergebracht. Dit is een gebeid waar er voor zeer hoge bedragen wordt gespeeld (high limit area). Op de eerste etage zijn de winkeltjes ondergebracht en een uitgebreide speelhal voor de jeugd. Ook de achtbaan die om het casino dendert, start op deze vloer. Er is ook een altijd stampvolle bar waarin twee pianistentertainers het publiek vermaken. Achterin is een food-plaza waar het vaak heel druk is en waar enorme hoeveelheden fast-food doorheen gaan. Kijk ook eens naar de vitrine waar het rundvlees hangt te besterven. Ook entertainment hotelkamers, 2400 slot en 71 speeltafels. MGM: Nog steeds het grootste hotel-casino. Met 5005 hotelkamers, 3700 slots en 165 speeltafels. Enorm groot is alles. Ook de receptie en de porte cochère zijn groots opgezet. Het is een komen en gaan van gasten en de immense videowall achter de receptie geeft een indruk van de EFX -show. Achter het hotel is een klein pretpark hetgeen een mislukking is geworden. Het had iets van Disneyland in het klein moeten worden, maar het is te kneuterig geworden. De kosten bedroegen 110 miljoen dollar. Daar waar 1 attractie bij Disney alleen al 80 miljoen kost. Bij de bouw van MGM is er fors gesneden in de budgetten. Uiteindelijk kwam men op 900 miljoen uit. Vooral op de thematisering en inrichting is veel bezuinigd. Een grote fout. Dit probeert men nu te herstellen door een extra investering van 250 miljoen. De leeuw is herbouwd, retailing, café s, en een renovatie van de hotelkamers hebben tot een nieuw uiterlijk van het hotel gezorgd. De reden van de verbouwing van de leeuwenentree, die eerst zeer imposant was (een immens grote leeuw waar men door naar binnen liep), had te maken met het geloof van vele spelers. De entrée was op het oosten gericht en dit zou de Aziatische spelers ongeluk brengen. Achterin MGM is een station voor de monorail naar Bally s. Heb je geen zin om te lopen, dan kun je hierin stappen en je wordt de achterkant van het Bally s casino vervoerd. Lopend via dit casino kom je dan weer op de strip uit en kun je schuin oversteken naar Caesars Palace. Probeer in het restant van het pretparkje nog even de Skyscreamer. (Wel een schone onderbroek meenemen) slots, 165 tafels, 5005 kamers en 7000 medewerkers. Bally s: De entree is speciaal voorzien van bewegende trottoirs omdat dit casino wat verder van de strip af ligt. De gasten kwamen niet naar binnen. In combinatie met de monorail, is er nu een stroom bezoekers gerealiseerd. Op zich is het casino niet bijzonder slots, 90 tafels, 2814 kamers en 4000 medewerkers. Monte Carlo: Dit complex is het snelst gebouwde casino. In een tijdsbestek van 13 maanden is het gebouwd en geopend. Grote speelzaal met een apart gedeelte voor de winkels en receptie achterin. Op de eerste etage is een grote bingo-zaal te vinden, wat een bezichtiging waard is om de imposantheid van de casino s te vergelijken, met bijvoorbeeld het Holland Casino in Eindhoven. Bij de ingang van de mini-brew zit een sigarenmaker waarbij je hele grote sigaren kunt kopen. Pas dan hoor je er echt bij slots, 95 tafels, 3002 kamers en 3200 medewerkers. Ceasars Palace: Het grote complex is in de loop der jaren (al sinds 1969) steeds uitgebreid met een aanbouw. Dat is in het casino te merken. Een labyrint, waar het soms moeilijk is je te oriënteren. Het casino richt zich op een beter publiek. Dat is vooral in de weekenden goed te zien. Veel gasten met geld, te dunne zolen onder hun schoenen, te snelle auto s en opvallende dames bevolken dan de speelzalen, de bars en disco s (Cleopatra s barge). In het oude (lage) gedeelte zijn de tafels met de hogere minima te vinden. De echte trekker zijn de Forum Shops. Deze overdekte winkelstraat herbergt winkels met beroemde namen. Je waant je in een straat in Rome. Na verloop van tijd merk je dat de lucht donkerder wordt. De schemering is echter kunstmatig. Evenzeer nep is de fontein met marmeren beelden van Bacchus. Op het hele uur zetten de marmeren beelden zich in beweging en een spektakel met licht en geluid wordt opgevoerd. In het nieuwe gedeelte herbergt het paard van Troje een speel-goedwinkel en is er een multimedia spektakel bij het aquarium dat de ondergang van Atlantis uitbeeldt. Dit jaar is de defensieve uitbreiding tegenover Bellagio gereed gekomen. Deze Romeinse hoteltoren aan de zuidkant vormt de inleiding voor een grote face-lift van het totale, toch wat verouderde complex. De concurrentie van buurman (nu aan beide zijden) Mirage Resorts is bedreigend en men kon niet achterblijven slots, 126 tafels, 1394 kamers en 4200 medewerkers. Mirage; Zoals gezegd de trendsetter, de illusionisten Siegfiied en Roy hebben hier hun domicilie. De witte tijgers zijn bij de ingang te bewonderen. Inmiddels is er ook een Secret garden geopend waarin allerlei wilde dieren te bezichtigen zijn. Het tropisch thema in het casino komt goed tot uiting en vooral het tropisch regenwoud bij de hoofdingang is indrukwekkend. Achter de receptie van het hotel is nog een aardig aquariumpje te bewonderen. Ruik eens goed! Juist; vanille-aroma wordt gebruikt om een sfeertje neer te zetten. Voor de deur barst elk kwartier de vulkaan uit. Recent nog voor een 25 miljoen verbeterd! Achter in het casino bij het zwembad dat slechts voor de gasten te bezoeken is, bevindt zich een dolfinarium. Hier wordt regelmatig een show gegeven en kan men met de dolfijnen zwemmen.2250 slots, 120 tafels, 3049 kamers en 7500 mede-werkers

24 Treasure Island: Het avontuur tegemoet, de piraten. Dit is op het moment één van de zwaarst gethematiseerde casinolis. De trekker is natuurlijk de zeeslag voor de deur. De show van Cirque du Soleit; Mystère draait hier al een hele tijd en is meestal uitverkocht. Wij daarentegen gaan op 5 mei naar deze show, dankzij het bedrijf dat ons bezoek aan het Aladdincasino heeft geregeld. Er bevinden zich hier 2150 slots, 83 tafels, 2900 kamers en 4500 mede-werkers. Stratosphere: In 1996 geopend en inmiddels behoorlijk in de problemen. Wat blijkt? De toren heeft wel wat aantrekkingskracht, maar de gasten blijven niet hangen/spelen in het casino op de begane grond. Probeer even de achtbaan op 320 meter hoogte of de Sky-shot die je met 3G omhoog schiet, waarna je een vrije val maakt van 40 meter. Dat alles met 300 meter lager Vegas op het netvlies. In het casino zijn er diverse winkels op de eerste etage, maar een echt succes is het allemaal niet geworden. Waarschijnlijk komt dit doordat dit deel van de strip een slechte naam heeft en er diverse kale plekken zijn, waar de komende jaren nog grote projecten moeten worden gebouwd. Zo zijn er 2040 slots, 56 tafels, 1500 kamers en 2800 medewerkers. Hard Rock Hotel: Dit casino ligt niet aan de strip, maar aan Paradise Road. In vele opzichten een apart casino. Dit is het eerste casinohotel-project van de keten Hard Rock Café. De grootte zou niet misstaan in Nederland. Bekende items uit de popmuziek zijn er te bewonderen. Het is een echt yuppen casino, waarbij ook het personeel een bijzonder uitstraling heeft. Let eens op hun kleding en haardracht. Vooral in het weekend is het er druk. De bar in het midden is het middelpunt. Natuurlijk wordt er veel verdiend aan de merchandising, maar dat is in alle Hard Rock Cafés zo. Het hotel en het zwembad hebben een aparte stijl. Het is meestal volgeboekt en binnenkort wordt er een vleugel bijgebouwd. De chips die gebruikt worden, hebben een grote verzamelwaarde. Sommigen zijn inmiddels vele duizenden guldens waard. Zoek je verkering dan is dit The place to be. Grote kans datje één van die cocktailwaitresses uit de Rio treft. Je kunt stoppen met werken want een beetje waitress doet al zo n $ per jaar. 800 slots, 41 tafels, 340 kamers en 1060 medewerkers. Rio: Dit ligt niet echt aan de strip, en heeft dan ook een andere marketing techniek. Ook dit hotel is recent uitgebreid met een grote hoteltoren. Om meer gasten te trekken is er de attractie middenin de speelzaal gerealiseerd, The Masquerade Village (boven en tussen de speelautomaten en niet de speeltafels!)the Rio s Masquerade Show in the Sky heeft het Rio een slordige $25 million. Om deze attractie zijn er nu ook allerlei kwalitatief goede winkels en restaurants. Het Rio-buffet moet je even gezien hebben en vooral ook de ruimte die daarvoor gereserveerd is. De serveersters zijn unaniem uitgeroepen tot the most sexy waitresses slots, 105 tafels, 2500 kamers (suites) en 3200 medewerkers Las Vegas Hilton Dit hotel casino ligt naast het Convention Centre en ver weg van de strip. De laatste jaren kwam de steeds meer op de achtergrond door de grote attracties aldaar. Begin 1998 is eindelijk hun trekker in gebruik genomen; het Space Quest casino en Star Trek: The Experience. Het hele thema is gebaseerd op de succesvolle serie Star Trek. Bellagio: Wie houdt van luxe heeft geluk. Hij kan dan binnen in het nieuwste en meest ambitieuze project van Steve Wynn bewonderen. Het belooft wat. Het heeft 5 jaar en $ 1,6 miljard gekost maar dan heb je ook wat. Zoals: een meer met voor $ 30 miljoen aan fonteinen (1200) en licht en muiekshow. Het richt zich zeer zelfbewust op het hoger segment van de markt vandaar dat de minimumprijs van een kamer $ 160 is oplopend tot $1.400 per nacht. Er hangt voor ruim 600 miljoen aan echte kunstwerken zoals: Andy Warhol, Van Gogh, Picasso, Degas, Matisse, Renoir en Gauguin. De winkels zullen voorzien zijn van bekende namen als Chanel, Herrnes, Tiffany&Co, Anuani, Gueci, Prada etc. Het wordt ook het nieuwe onderkomen voor het uit Montreal afkomstige Cirque du Soleil dat nu nog in Treasure Island zijn kunsten vertoont slots, 139 tafels, 3000 katners. Op de strip gebeurt het, maar vroeger waren de bekendste casino s downtown. Freemont Street heeft de casino s met de nostalgische namen als de Golden Nugget, Binion s Horseshoe e.d., zoals in de vele oude films te zien is. NaarMate de Strip drukker werd, verpauperde deze straat. Het tij moest gekeerd worden. De casino in de straat hebben de koppen bij elkaar gestoken, met als resultaat de Freemont Street Experience. De straat werd afgesloten voor verkeer. Een nieuw straatmeubilair en een overkapping van een paar honderd meter. In deze overkapping heeft men 2,1 miljoen 4-kleurenlampjes gemonteerd. Daarnaast een geluidsinstallatie van watt en je kunt spreken van een vrij gigantische videoscherm. Dat is ook precies wat het is. Elk uur wordt er een 7 minuten durende show afgespeeld op dit scherm. Op het hele uur gaan alle gevellichten van de casino s uit, stroomt de straat vol met publiek en barst het spektakel los. Kosten: $70 miljoen, ontwikkelkosten $ per show. Resultaat: bezoekers per dag extra! Probleem op dit moment is wel dat deze bezoekers te kort blijven en niet genoeg besteden. Daarom wordt er nu verder gewerkt aan zaken die de verblijfsduur verlengen zoals attracties op straat, een mega-bioscoop e.d. Freemont street experience iedere avond hele uur show van 7 minuten die je beslist gezien en ervaren moet hebben. Tijd Vrij / Za Zo t/m Do uur The Rescue Idem uur Odyssey Viva Las Vegas uur The Rescue Idem uur Viva Las Vegas Idem uur Country en West. Idem 46 47

25 Binions Horseshoe: een prachtig ouderwets en origineel casino. De sfeer is er nog van de jaren veertig. Let eens op de lampen en het interieur. Achterin het wereldberoemde hoefijzer met daarin voor 1 miljoen aan dollarbiljetten. Je kunt je er voor laten fotograferen. Vooral in het weekend heel druk en veel jongelui slots, 74 tafels, 360 kamers en 2800 medewerkers. Golden Nugget: Recentelijk gerenoveerd en een van de bekendste namen van casino in de wereld slots, 65 tafels, 1907 kamers en 3000 medewerkers. Main Street Station: Moet een zeer gezellig casino zijn met een leuke bar, wanneer je naar het toilet moet, ga dan even naar de kelder, want daar kun je tegen een stuk Berlijnse muur urineren. 900 slots, 25 tafels, 406 kamers en 800 medewerkers. Zoals duidelijk is geworden is Las Vegas een fantasiewereld, waar alles kan en niets te gek is. Dit alles is natuurlijk schijn voor het trieste van de gokverslaving, maar wel naar mijn mening een geweldige plaats die je gezien moet hebben. Een bestemming waar je ieder jaar naar terug kan gaan aangezien er zoveel verbouwingen / nieuwbouw is dat je er niet uitgekeken raakt. Door: Bart Kivits 5.2 ALADDIN HOTEL / CASINO (B) Inleiding Mijn opdracht is een stukje te schrijven over Hotel Casino Aladdin te Las Vegas. Daarvoor is het uiteraard noodzakelijk dat er van te voren een klein onderzoek wordt verricht naar dit hotel. Mijn vooronderzoek is tot stand gekomen naar wat speurwerk op internet. Hier heb ik onder andere uitgevonden dat het hotel reeds eerder bestaan heeft onder dezelfde naam, maar dat het bestaande hotel met de grond gelijk is gemaakt en dat er momenteel een totaal nieuw hotel op dezelfde bouwplaats wordt gereäliseerd. het nieuwe Aladdin hotel ten koste van het oude. Ten twee wil het nieuwe hotel beschrijven en proberen er achter te komen hoe het hotel is ingedeeld en welke faciliteiten er zijn ondergebracht. En ten slotte wil ik even stil staan bij de bouwomstandigheden tijdens de bouw, dit naar aanleiding van een ongeluk dat heeft plaatsgevonden tijdens de bouw van het nieuwe Aladdin hotel. Het hotel is trouwens nog niet opgeleverd op het moment dat wij het zullen bezoeken, de oficiële opening van het hotel zal 17 augustus aanstaande plaatsvinden. Van oud naar nieuw: Na 32 jaar gedient te hebben als een duidelijk herkenningspunt op de strip, is het oude Aladdin hotel aan zijn einde gekomen op 27 April Het hotel stampt oorspronkelijk uit 1963, toen nog the Tally Ho geheten. Het hotel had destijds 16 miljoen dollar gekost. In 1966 is het niet goed draaiende hotel overgekocht, verbouwd voor 3 miljoen dollar en omgedoopt tot the Aladdin hotel. Dat het hotel geliefd was bij het grote publiek blijkt wel uit het feit dat Elvis Presley dit hotel in 1967 koos om in te trouwen. Begin jaren 70 wordt het hotel opnieuw verkocht, en in 1975 worden er plannen gepresenteerd voor een grootse verbouwing. Het is de bedoeling dat er een hoge toren bij wordt gebouwd die 700 kamers herbergt. Tevens komt er een conventieruimte bij, een showroom met 1000 zitplaatsen en een bingozaal met 500 zitplaatsen. Totale kosten 30 miljoen dollar. In 1981 worden er nog eens 28 verdiepingen op de toren gebouwd. Het aantal kamers komt nu op Extra kosten; 25 miljoen dollar. In 1996 worden plannen gemaakt om het dan slecht draaiende hotel, volledig te slopen en er een nieuw megaresort uit de grond te stampen. Londen Clubs International, ontwikkelaar van Europese ca- sino s wordt onder andere aangetrokken bij de ontwikkeling van het nieuwe Aladdin hotel. Fluor Daniel Inc. is de Project design builder en general contractor. Tishman Construction Corp is verantwoordelijk voor de constuctie. Op 25 November 1997 wordt het oude hotel gesloten en op 27 april 1998 wordt het hotel op-geblazen. Het nieuwe Aladdin Hotel & Casino Het nieuwe Aladdin hotel mag worden gerekend tot een van de grootste, beste, mooiste hotels van Las Vegas. Niet onlogisch natuurlijk in een stad waar prestige, glitter and glamour op een groot voetstuk staan, dit in combinatie met de American spririt dat alles bigger en better moet. Het 34-acre grote hotel is opgebouwd uit een staalconstuctie zoals die naar grote amerikaanse traditie wordt toegepast. Het zijn vooral de zaken die niet direct met het hotel zelf te maken hebben, die erg interessant zijn om te bekijken en om zich af te vragen hoe het allemaal is geconstueerd. Het hotel bevat onder andere: kamers en suites square-foot casino met 2800 automaten en 87 speeltafels. - Een apart London Club Casino van square-foot - Een theater en een multipurpose entertainment venue met 7000 zitplaatsen. - Een square-foot shopping adventure met 130 winkels en 21 restaurants square-foot aan flexibele conferentieruimte - Een tweede fase waarin nog eens 1000 kamers zullen worden gerealiseerd samen met een square-foot music project. De totale kosten van het hotel worden geschat tussen de 1,3 en 1,4 miljard dollar. Om deze gigantische ruimtes te kunnen creëren, moet er gebruik worden gemaakt van speciale materialen in combinatie met specifiek materieel. Het lijkt mij interessant om te zien wat er allemaal bij komt kijken (en bij heeft komen kijken) om deze speciale ruimtes te kunnen maken. Zoals op de foto s is te zien, worden de diverse ruimtes tot in het kleinste arabische detail nagemaakt. Er worden zelfs mozaik-technieken gebruikt die voorheen alleen in de arabische landen werden gebruikt. Welke speciale bouwtechnieken zijn er toegepast om deze arabische sferen te kunnen reproduceren? Welke materialen worden gebruikt om alles deze arabische look te geven? Vragen waarop ik hopelijk in Las Vegas zelf antwoord op zal krijgen. Het vooronderzoek bestaat grofweg uit drie onderdelen; ten eerste wil ik iets schrijven over Hierboven staat een foto afgebeeld die de bouw weergeeft van de maand oktober

26 Hieronder staan een paar foto s die een impressie geven van hoe de speciale ruimtes van het hotel uiteindelijk uit komen te zien. servoir, ook wel Leak Head genoemd. Met een lengte van circa 110 miles richting de Grand Canyon en een maximale breedte van circa 8 miles, heeft Leak Head een oppervlakte van 247 square miles. Met dit reservoir kan men bijna twee jaar lang voldoen aan de gebruikelijke watervoorziening. Werkomstandigheden tijdens de bouw met betrekking tot de veiligheid: Tijdens mijn literatuuronderzoek op internet kwam ik een artikel tegen dat betrekking had op de bouw van het Aladdin hotel. In dit artikel uit de Las Vegas Sun werd een ongeluk behandeld dat tijdens de bouw van het hotel heeft plaatsgevonden. Het ongeluk is ontstaan doordat een betonnen vloerdeel uite de bouwkraan is gevallen. Door het vallen van dit onderdeel is een gedeelte van de vloeren 23 t/m 16 ingestort. Hierbij is een ijzerwerker om het leven gekomen. Er is een rechtzaak aangespannen tegen het bouwbedrijf wegen nalatigheid van de veiligheid tijdens de bouw voor de bouwvakkers. Naar aanleiding van dit artikel uit de locale kraan lijkt het mij bijzonder interessant om eens te kijken naar de werkomstandigheden in America en dan speciaal Las Vegas. Zijn de werkomstandigheden in Amerika duidelijk anders dan in Nederland m.b.t. de veiligheid of komen ongelukken daar procentueel evenveel voor als hier? Op de foto hierboven is een bouwkraan te zien die vloeronderdelen naar boven transporteert. Door: Jos van Thoor 5.3 HOOVER DAM (B/C) De Hoover Dam is een stuwdam, gebouwd in gelegen op de Colorado river tussen de staten Nevada en Arizona. Met zijn afmeting (223 meter hoog en 380 meter lang) is de Hoover Dam een van de grootste stuwdammen van Amerika. De dam is gebouwd met als primair doel het bedwingen van de Colorado river. Deze rivier, welke zijn oorsprong vindt in de Grand Canyoning en eindigt in de Golf van California steeg vroeger in het voorjaar aanzienlijk door voornamenlijk het smeltwater uit de Rocky Mountains. Dit veroorzaakte regelmatig overstromingen op laag gelegen gebieden, waar mensen leefden en land werd verbouwd. In de herfstperiode viel de rivier vaak droog tot een klein riviertje welke niet voor de landbouw gebruikt kon worden. In 1905 werd de Colorado rivier door een vernietigende stroming van koers veranderd en stroomde voor langer dan een jaar ongecontroleerd de Imperial Valley binnen. Het resultaat hiervan is het ontstaan van Salton Sea. In 1916 stroomde er water de Yuma Valley binnen. Deze gebeurtenissen zorgden in 1918 voor het initiatief voor de bouw van de dam waarmee het water gecontroleerd kon worden. In 1931 begon men met de bouw en het laatste beton werd in 1935 gestort, twee jaar later dan bedoeld. Door de bouw van de dam onstond er stroomopwaarts een groot re- Naast beheersing van het water wordt de Hoover Dam ook gebruikt om energie op te wekken. Men maakt hiervoor gebruik van de waterdruk die zich achter de dam bevindt. Het water achter de dam stroomt door de druk via watertorens door tunnels naar de turbines. Deze turbines drijven de dynamo s aan die zorgen voor omzetting van kinetische energie naar potentiele energie. Deze vorm van potentiele energie wordt ook wel hydroelectric power genoemd. Hoe hoger de dam en hoe dieper het water des te groter is de waterdruk en dus ook de energie. De waterdruk wordt bij een stuwdam zeer doelmatig gebruikt, zo n 90 procent kan worden omgezet in potentiele energie. De Hooverdam heeft 17 hoofdturbines, gelegen onder aan de dam met een standaard capaciteit van horsepower. Dit levert 4 billion kilowatt uur per jaar op. Genoeg energie om 1,3 miljoen mensen van elektriciteit te voorzien. Door de bouw van deze dam kon het land in Nevada California en Arizona worden voorzien van constante wateraanvoer en konden steden zoals Los Angeles, San Diego, Phoenix, Las Vegas gebruik maken van de energie, wat zorgde voor een groei van de steden en industriele ontwikkeling. De kosten van de Hoover Dam $165 million zijn door de 50 51