Serie PASTORALE HANDREIKING Onder redactie van Ds. J. G. Mees nr. 30. Eerder verschenen in deze serie:

Transcriptie

1

2 Serie PASTORALE HANDREIKING Onder redactie van Ds. J. G. Mees nr. 30 Eerder verschenen in deze serie: 1. G. Boogaard/H. J. Teutscher, Op zoek naar een antwoord 2. Becker/Gudjons/Koller, Groepsdynamika 3. Eisele/Lindner, Hulp voor helpers 4. ds. A. Klamer, "Ik heb niemand..." 5. Jack Winslow, Als ik ontwaak 6. dr. J. Rinzema, Over liefde gesproken 7. ds. K. D. van Kampen, Samen leven tot op de grens 8. Laura Reedijk-Boersma, Met moeite en pijn 9. ds. T. Harder, Werk-woord 10. dr. W. C. van Dam, Okkultisme en christelijk geloof 11. prof. dr. P. J. Roscam Abbing, Werk en werkloosheid 12. Marinus van den Berg, Als de ouderdom pijn doet 13. ds. S. J. Popma, "Ik ben er toch!..." 14. dr. H. Andriessen, Verlangen en volwassenheid 15. dr. C. H. Lindijer, Schuld en pastoraat 16. Maarten Hooymeijer, De groten met de kleinen 17. Reinhold Ruthe, Is ziekte een noodlot? 18. Michiaki Horie,»Kortsluiting«19. drs. J. N. Nammensma, Twijfelend geloven 20. dr. J. Fentener van Vlissingen, Het pad van de geestelijke begeleiding 21. Marinus van den Berg, Zieken aan het woord 22. Loes Malie, De godsdienstige vorming van het kind 23. dr. Henri J. M. Nouwen, Een levende heenwijzing 24. Henri Kerckhoffs, Nooit te oud voor liefde 25. Henri Kerckhoffs, Tegen de dood mag je "zuster" zeggen 26. dr. C. H. Lindijer, Scheiden en begeleiden 27. Eugenia Price, Geen pasklare antwoorden 28. Alan Loy McGinnis, Wegen tot vriendschap 29. Laura en Bas Reedijk, Troost 1

3 Drs. L. J. van Gog Pastoraat en alcoholisme EEN HANDREIKING AAN DE OMSTANDERS EEN BEMOEDIGING VOOR ALCOHOLISTEN 2 JNV J. N. Voorhoeve - Den Haag

4 3 PASTORAAT EN ALCOHOLISME

5 1982 J. N. Voorhoeve, Den Haag Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Pastoraat en alcoholisme: een handreiking aan de omstanders, een bemoediging voor alcoholisten / L. J. van Gog. - Den Haag: Voorhoeve. - (Pastorale handreiking; nr. 30) Met lit. opg. ISBN SISO UDC 253 UGI 553 Trefw.: pastorale arbeid / alcoholisme. 4

6 INHOUD INLEIDING 7 1. HET PROBLEEM STELLINGEN Van alcoholisme is sprake als de controle over het drankgedrag is verdwenen Alcoholisme kun je beschouwen als een "ziekte"; wie er aan lijdt kan er alleen uit eigen kracht niet (nauwelijks) van af komen Alcoholisme is een sluipende ziekte Alcoholisme houdt zichzelf in stand De weg tot herstel begint met het inzicht volledig te moeten stoppen met drinken Stoppen met drinken wordt pas aantrekkelijk als er Iets Anders tegenover staat Eenmaal alcoholist, altijd alcoholist HERKENNINGSTEKENEN ORIËNTATIE OP DE BIJBEL 46 De bijbelse norm voor het leven 46 Wijn in de Bijbel 52 Wijn bij het avondmaal PASTORAAT EN ALCOHOLISME 60 Wat is pastoraat? 60 Voorwaarden om pastor te zijn 62 Pastoraat ten aanzien van alcoholisten 64 Verstrooide relatie 65 5

7 Waar te beginnen met hulp? 66 Doorbreken van de faktoren die het alcoholisme in stand houden 69 De vrouw van de alcoholist 71 De vrouwelijke alcoholist PASTORALE MOGELIJKHEDEN 74 Ongekende mogelijkheden 74 Het pastorale veld PASTORALE ONMOGELIJKHEDEN 80 De grenzen van de pastorale hulpverlening 80 Het Hardenbergse model AA EN AL ANON 84 Wat is de AA? 84 Iets van de geschiedenis 85 De Hogere Macht 87 Het programma van de AA stappen op weg naar meer inzicht 91 De waarde van de AA 93 Al Anon 94 ENIGE LITERATUUR 95 INSTELLINGEN EN ADRESSEN 97 6

8 INLEIDING Dit boekje is niet geschreven als een wanhopige poging om de alcohol uit de wereld te bannen. Die gedachte leeft nog wel eens bij mensen die een voorlichtingsavond bezoeken rondom het probleem van het alcoholisme. Zij zien dan (nog) niet het verschil tussen het gebruik van alcohol en het alcoholisme. Het gebruik van alcohol kan een nuttige functie hebben in het leven van mensen. Ter opluistering van een feestelijke gebeurtenis, voor de gezelligheid of als genotmiddel kan alcohol helpen de vreugdevolle dingen in het leven meer reliëf te geven. In de godsdienst kan wijn door zijn symbolische betekenis van belang zijn. Ook kan alcohol, waar het gebruikt wordt als energiedrager, er toe bijdragen dat het leefmilieu minder vervuild wordt. In Brazilië rijden auto's op alcohol, gewonnen uit rietsuiker. Al zal de verbouw van deze zogenaamde industriegewassen de voedselvoorziening in de arme landen niet in gevaar mogen brengen. Alcoholisme is de keerzijde van de medaille. Er zijn mensen die in de macht raken van de alcohol, waarvan zij afhankelijk zijn geworden. Zij zijn niet meer baas in eigen leven. Heel hun leven is versmald tot de slavernij aan de alcohol. Steeds verder verliest het lichaam de strijd tegen de alcohol. Zij zijn ver-slaafd. Over dát alcoholisme gaat het in dit boekje. En dan niet als een puur theoretische beschouwing maar met het oog op de mensen die er mee te maken hebben. Het wil een handreiking zijn naar de omstanders. Vanuit het pastoraat denken wij eerst aan predikanten en pastorale werkers die in hun gemeente altijd wel met dit probleem 7

9 te maken krijgen. Ook denken wij aan de andere ambtsdragers, ouderlingen, diakenen, kontaktpersonen, bezoekdames e.d. Met behulp van dit boekje zijn zij wellicht beter in staat het probleem te herkennen in de gezinnen. Bij het schrijven is er ook gedacht aan allen die in hun leven te maken krijgen met iemand die verslaafd is aan alcohol: de familie, de vrienden, de werkgever, de gemeenteleden enz. Ook voor hen wil dit boekje een hulp zijn in het omgaan met een alcoholist. Voor de slachtoffers van de alcohol zelf, de alcoholisten wil dit boekje een bemoediging zijn. Mogelijk zal het hen helpen te ontdekken dat ze zelf verslaafd zijn. Een niet-veroordelend spreken over alcoholisme zal het voor hen ook gemakkelijker maken hulp te vragen en te aanvaarden. Dit boekje kan ook dienen als uitgangspunt voor voorlichting over alcoholisme b.v. op een bezinningsavond, in een werkgroep, op school en catechisatie. Voorlichting werkt altijd twee kanten uit: Ten eerste heeft het een voorkomend effect: Iemand die weet wat voor gevaren de alcohol met zich mee kan brengen is gewaarschuwd. De beste manier om niet verslaafd te raken aan alcohol is nog altijd er niet aan te beginnen. Met name de jeugd en de ouders zullen goed moeten weten wat alcohol doet. Ten tweede heeft voorlichting ook een genezend effect. Mensen die bij zichzelf verschijnselen van verslaving ontdekken, kunnen er toe komen hulp te vragen. Dat effect kan zelfs na vele jaren nog werkzaam zijn. Stel dat iemand verslaafd is en hij herinnert zich dat er enkele jaren geleden op een voorlichtingsavond een uitweg gewezen is. Dan kan die voorlichtingsavond toch nog het begin zijn van herstel. Om in het pastoraat en in de vriendenkring bezig te zijn met mensen met alcoholproblemen is het nodig een zekere kennis van zaken te bezitten. Daarom begint het boekje met zakelijke informatie. Om zo snel mogelijk tot 8

10 de kern van de zaak door te dringen wordt gebruik gemaakt van een zevental stellingen. Wie deze stellingen tot zijn geestelijk eigendom maakt, heeft de minimale kennis om de allergrootste fouten in het kontakt met alcoholisten te voorkomen. Voor het gebruik van dit boekje is geen speciale vooropleiding nodig. Voor predikanten die zich verder willen oriënteren zijn er voldoende diepgaande boeken over alcoholisme verkrijgbaar. Het materiaal voor dit boekje is in de loop van enkele jaren ontstaan. De kennis is opgedaan door voorlichtingsavonden, literatuurstudie en het omgaan in de praktijk met mensen die alcoholist zijn. Er wordt steeds gesproken over de alcoholist in de mannelijke vorm. Dit is alleen uit oogpunt van gemak bij het schrijven en bij het lezen. Ook onder de vrouwen neemt het alcoholisme de laatste jaren sterk toe. Dat dit boekje een bijdrage mag leveren in de strijd tegen de macht van de alcohol en voor de bevrijding van de mens die er in gevangen zit. Hartelijk dank aan Gerben Heitink, Klaske van 't Oever, Dirk Schepers en Peter voor het doorlezen van het manuscript. 9

11 1. HET PROBLEEM Het gebeurt nog wel eens dat er gelachen wordt als het probleem rondom het alcoholisme ter sprake wordt gebracht. Degene die wijst op de gevaren die alcohol met zich meebrengt wordt bestempeld als een saaie piet, een slappeling of wat voor termen men ook maar kan bedenken. Daarmee geven ze aan, dat de problemen die mensen hebben met alcohol nogal meevallen. En oppervlakkig gezien hebben die mensen gelijk. Het is immers niet erg zichtbaar. Vroeger was dat wat anders. Toen was het probleem min of meer in omvang te overzien. De zogenaamde dronkelappen liepen op straat en waren als zodanig gemakkelijk herkenbaar. Vooral voor de jeugd die het interessant vond om te kijken hoe zo iemand het nog presteerde om thuis te komen. Ook waren er vroeger krachtige waarschuwingen te horen vanuit de kerk of vanuit organisaties die zich bezighielden met het bestrijden van het drankmisbruik. Dat is nu wat veranderd. Er zijn nog wel dronken mensen op straat. Te veel zelfs. Maar ze zijn minder zichtbaar. Ze rijden in auto's, onherkenbaar voor de buitenwereld. Pas als er een ongeluk gebeurt of de politie een controle houdt worden ze ontdekt. Ook nu wordt er nog wel gewaarschuwd, maar er dreigt een ander gevaar dat veel meer de aandacht van de mensen opeist: de drugs. Daar wordt veel ophef over gemaakt. Dat is op zichzelf een goede zaak, want de drugs vormen inderdaad een groot gevaar. De vooruitzichten van een drug~ verslaafde zijn zeker niet gunstiger dan die van een verslaafde aan alcohol. Toch is het zo, dat het alcoholprobleem vele malen groter is dan het drugprobleem. 10

12 Hoe komt het nu dat het net lijkt of het drugprobleem groter is dan het alcoholprobleem? Dat heeft twee oor zaken die elkaar versterken. Ten eerste is het zo dat er in onze tijd heel veel informatie gegeven wordt over drugs. Het staat in de belangstelling door het feit dat het een betrekkelijk nieuw probleem is en dat het eigenlijk verboden is drugs te bezitten. Het zit in de criminele sfeer en dat prikkelt de nieuwsgierigheid. Veel belangstelling dus voor drugs. Ten tweede valt waar te nemen dat de belangstelling voor het alcoholprobleem afneemt. Niemand doet geheimzinnig over alcohol want het behoort tot het dagelijks leven. Het probleem is niet meer zoals vroeger gemakkelijk op straat te zien. Het speelt zich meer in het verborgene af. Binnen de huiskamers. Het is als een veenbrand die ondergronds doorgaat. Als de waakzaamheid afneemt kan de brand zo weer grote vormen aannemen. Welke argumenten kunnen wij nu aanvoeren om te beweren dat het alcoholprobleem groter is dan het drugprobleem? Dat zijn er vier. a) De omvang Veel meer mensen zijn verslaafd aan alcohol dan aan drugs. De schattingen van het aantal verslaafden in Nederland lopen uiteen van tot Dan lijkt het aannemelijk uit te gaan van een aantal rond Daarbij zijn er naar schatting nog zo'n mensen die problemen hebben met alcohol. Die zijn dus (nog) niet verslaafd, maar drinken toch naar eigen inzicht of volgens hun omgeving te veel. Dat brengt ons op een totaal van ongeveer 1 miljoen mensen voor wie de alcohol het leven ongunstig beïnvloedt. Zij lijden door het gebruik van alcohol. Maar daarmee zijn we er nog niet. Want alcoholisme en drankproblemen spelen zich doorgaans af in de gezinnen. De alcoholist trekt zodoende een aantal mensen vlak om zich heen mee in de problemen. Zeg, dat rondom iemand met een drankprobleem gemid- 11

13 deld drie mensen met hem mee lijden, dan komen we op een aantal dat zo ongeveer een kwart van de nederlandse bevolking aangaat. En dan tellen wij er nog niet bij de slachtoffers van hen die door alcoholgebruik een ongeluk veroorzaken in het verkeer en op het werk. b) De weg naar de verslaving is langer Bij de drugs zoals heroïne is het gevaar voor verslaving algemeen bekend. Men weet dat bij gebruik van enkele dagen of weken verslaving een feit zal zijn. Bij alcohol duurt dat veel langer. Er kan jaren overheen gaan voordat de alcohol volledig de baas is over iemands leven. c) De ontkenning duurt langer Uit het voorgaande vloeit voort dat het bij alcohol veel langer duurt voordat men tóegeeft verslaafd te zijn. Bij de drugs hoeft men iemand niet te vertellen dat hij verslaafd is. Dat is hem immers wel bekend. Bij alcohol zal iemand heel lang ontkennen geen macht te hebben over de drank. "Waarom zou híj verslaafd zijn en anderen niet? Iedereen drinkt en ik mag toch ook mijn biertje of borreltje wel hebben?" Met zulke ontkenningen houdt hij zichzelf en zijn omgeving voor de gek, maar intussen kan de alcohol steeds meer beslag leggen op zijn lichamelijke en geestelijke krachten. d) De verkrijgbaarheid Drugs zijn nog altijd verboden. Het drugprobleem speelt zich voornamelijk af te midden van een bepaald milieu en niet over het hele land verspreid. Al laat het zich aanzien dat het steeds verder oprukt. Met alcohol is dat anders. Wij leven elke dag met alcohol om ons heen. Het maakt onderdeel uit van ons leefpatroon. Alcohol wordt niet meer voor de dag gehaald als er wat gevierd (of vergeten) moet worden. Maar dagelijks is het feest. Geen film op de t.v. of er wordt in gedronken. Geen dorp of er is drank te koop. Geen supermarkt of je kunt er aan drank komen. Overal is drank. En daarom zien wij de verslaafden niet meer zo goed. Een reisje langs verschillende supermark- 12

14 ten levert voor enkele dagen voldoende drank op. En wie heeft het in de gaten dat iemand er nu net verslaafd aan is? Samenvattend kunnen we zeggen dat het alcoholprobleem (nog) vele malen groter is dan het probleem van de (andere) drugs. Als een kwart van ons volk er mee te maken heeft is het noodzakelijk dat het de nodige aandacht krijgt, niet in het minst vanuit de kerken. 13

15 2. STELLINGEN Het is in het kader van dit boekje niet mogelijk en ook niet gewenst om de problematiek van het alcoholisme van alle kanten te bekijken en uit te diepen. Er zijn veel goede boeken geschreven met allerlei theorieën en modellen. Daarin komen verschillende meningen naar voren met betrekking tot een definitie wie nu precies alcoholist genoemd kan worden. Ook zijn er verschillende theorieën over de oorzaken van het alcoholisme en de factoren die een rol spelen bij het verloop van de fasen tot de verslaving. Het is ook niet zo vreemd dat er verschillende gedachten over zijn, want het betreft altijd ménsen die door de alcohol in de problemen komen. En mensen zijn nu eenmaal verschillend. Elk mens is een unieke persoonlijkheid. Daarom is het ook niet mogelijk om één theorie op te stellen over het alcoholisme die voor alle mensen zou kunnen gelden. Steeds zullen we ontdekken dat de theorie niet past op een persoon, omdat nu net díe man of vrouw anders is dan we gedacht hadden. Toch zijn er een aantal kenmerken te noemen van het alcoholisme en de alcoholist waar bijna iedereen het wel over eens is. Deze kenmerken willen wij hier geven in de vorm van een zevental stellingen. Telkens nader toegelicht. Met deze kennis uitgerust zal de hulpverlener, de kerkelijke werker of gewoon iemand die in zijn omgeving te maken heeft met alcoholisme, beter in staat zijn het probleem aan te voelen en daardoor beter kunnen helpen. Het gaat ons hier dus om basiskennis met het oog op de hulpverlening. 14

16 Stelling 1 Van alcoholisme is sprake als de controle over het drankgedrag is verdwenen. Er is een spreekwoord dat zegt: het venijn zit in de staart. Bij alcoholisme is dat net andersom. Het venijn zit in de kop. Het is namelijk zo dat het eerste glas fataal is voor iemand die verslaafd is aan alcohol. Dat eerste glas brengt een kettingreactie op gang. Net als bij dominostenen die je op een rij op hun kant zet. Als de eerste omvalt gaat de rest ook achter elkaar om. Als de alcoholist zijn eerste glas drinkt is dat voor hem het begin van het einde. Na dat eerste glas moet er een tweede volgen, en dan een derde, net zo lang totdat er een bepaalde stemming, of roes of zelfs totale bewusteloosheid is bereikt. Dat gebeurt niet altijd met opzet. Meestal niet. De alcoholist wil alleen maar een paar glazen drinken, maar het loopt steeds uit de hand. Anderen die bij hem zijn kunnen na drie, vier glazen rustig weg gaan, naar huis. Maar de alcoholist kan dat niet. Hij gaat door en raakt de tel kwijt. De controle over het drinken verdwijnt na de eerste glazen. Dit is het algemene patroon. Dat neemt niet weg dat er uitzonderingen zijn. Er zijn alcoholisten die onder bepaalde omstandigheden kunnen stoppen bij drie glazen. Een keer, of een week achter elkaar. Misschien ook wel een maand. Een tijd lang zich onthouden van alle alcohol kan bijna iedere alcoholist. Gewoonlijk probeert de alcoholist hiermee te bewijzen dat hij geen alcoholist is. Men heeft dan het beeld voor ogen dat een alcoholist perse een dagelijkse dronkaard moet zijn die in de goot ligt. Er zijn echter vele soorten alcoholisten. Sommigen drinken dagelijks, anderen periodiek. Met name in de weekenden. De hele week wordt dan uitgekeken naar de verlossende vrijdagavond wanneer het drinken kan beginnen. Vanuit het periodieke drinken kan het overgaan in dagelijks 15

17 drinken. Er kan dus wel een zekere periode van onthouding zijn. Maar eenmaal met drinken begonnen is de controle over het drinken verdwenen. Het is belangrijk om dit te weten. Dat verklaart waarom de alcoholist zo ongevoelig schijnt te zijn voor waarschuwingen. Dat is de reden waarom hij geen geloof meer kan wekken bij zichzelf en bij anderen met zijn goede voornemens over zijn drinkgedrag. Hij wil wel luisteren en hij wil wel veranderen, maar hij kán het niet. Hij wil wel een beetje kalm aan doen. Niet zo veel drinken. Maar na de eerste glazen kan hij aan dat voornemen niet meer voldoen. Hier komen wij bij het verschil tussen het overmatig gebruik van alcohol en alcoholisme. Iemand die (wel eens) te veel drinkt, maar niet is verslaafd, kan toch zelf bepalen wanneer hij stopt. Er ontstaat na het eerste glas niet die kettingreactie. Ook is deze overmatige drinker gevoelig voor waarschuwingen. Hij heeft (nog) controle over zijn drinken. - Alle alcoholisten zijn overmatige drinkers. - Niet alle overmatige drinkers zijn alcoholisten. Deze twee, de overmatige drinker en de alcoholist zijn zo tegenover elkaar geplaatst om het verschil duidelijk te maken. In de praktijk is het verschil niet altijd duidelijk. Het is moeilijk te bepalen wie nu eigenlijk een overmatige drinker is met controle over zijn drinken en wie nu alcoholist is. Bovendien is de kans groot dat iemand, die (regelmatig) te veel drank gebruikt, alcoholist wordt erg groot. Maar het kenmerk van de alcoholist blijft toch: hij heeft geen controle over zijn drankgedrag. Na het eerste glas is het hek van de dam. Wij moeten ons dan niet teleurgesteld voelen als blijkt dat hij naar onze waarschuwingen niet wil luisteren. Hij kán er alleen uit eigen kracht niet mee stoppen. 16

18 Stelling 2 17 Alcoholisme kun je beschouwen als een "ziekte"; wie er aan lijdt kan er alleen uit eigen kracht niet (nauwelijks) van af komen. Vroeger werd de alcoholist vanuit de kerk en vanuit de maatschappij benaderd als een mens die van de rechte weg was afgedwaald. Eerst kreeg hij goede raad om toch met drinken op te houden en een fatsoenlijk leven te leiden. Later volgden er verwijten dat hij niet wilde luisteren. Hij werd gezien als een eigenwijze dronkelap, een waardeloze figuur, een hopeloze drinker en zondaar. Misschien was die benadering nog goed bedoeld om de alcoholist op het rechte pad te brengen. Maar het gewenste resultaat bleef uit. Het werkte zelfs averechts. Door al die verwijten en beschuldigingen kwam de alcoholist er toe om juist nog meer te drinken om zo de schuldgevoelens te kunnen vergeten. De laatste tientallen jaren is er bij de hulpverleners een andere benadering ontstaan. Daarbij wordt niet begonnen met het aanwijzen van wat er allemaal fout is in het leven van de alcoholist. De schuld die achter zijn drinken ligt kan later bespreekbaar worden gemaakt. Eerst is het nodig dat de alcoholist gaat inzien dat hij geen controle meer heeft over zijn drinkgedrag, zoals dat in stelling 1 wordt beschreven. Daarbij is de benadering van een alcoholist als een "zieke" een goede vondst gebleken. Bij deze benadering zitten we niet in de sfeer van de veroordelingen, maar kunnen we de alcoholist brengen tot het inzicht, dat er ook voor hem genezing mogelijk is. Het woord "ziekte" staat in de stelling tussen aanhalingstekens. Want het gaat hier om een praktische benaderingswijze van de alcoholist. Hem als zieke te benaderen helpt in het opbouwen van een relatie tot de alcoholist en vermindert bij hem het gevoel dat alles wat hij doet

19 zonde is. Door allerlei oorzaken heeft hij de verslavingsziekte opgelopen. Dat we alcoholisme beschouwen als een ziekte wil niet zeggen dat we het daarmee geheel in de medische sfeer hebben gebracht. Alsof de alcoholist maar naar de dokter hoeft te gaan die hem wel van zijn kwaal zal genezen. Want achter die ziekte ligt een ontstaansgeschiedenis waardoor de alcoholist met een complex van schuldgevoelens rondloopt. Maar we beginnen niet in de eerste benadering om de vinger op die zere plek van schuldgevoelens te leggen. Eerst is het nodig dat de alcoholist hoop krijgt en uitzicht op "herstel". Eerst moeten de boeien van de verslaving worden doorbroken. Dan pas komt er ruimte om met de alcoholist mee te gaan in het verwerken van zijn schuldgevoelens en zal hij ook zelf moeten werken om de schade, die hij zichzelf en anderen heeft berokkend tijdens zijn drinken, waar mogelijk te herstellen. Bij andere mensen die ziek worden door eigen schuld beginnen we toch ook niet met eerst die schuld aan te wijzen en dan nog eens te kijken of er genezing bestaat? Er ligt ook schuld achter het ziek worden door roken of door verkeerde eet- of leefgewoonten. Er kan voor bepaalde ziekten schuld liggen in de maatschappij (milieuvervuiling) en in de fabriek waar de slechte werkomstandigheden de schuld zijn van een of andere ziekte. Wie zal al die zieken in de kou laten staan? Wij vinden het toch heel normaal dat die mensen geholpen worden als gewone zieken. Daarom past dezelfde gedragswijze ook ten aanzien van degenen die lijden aan de verslavingsziekte. Eerst deze mensen benaderen als zieken die hulp nodig hebben. Daarna komen de problemen aan de orde die onder het alcoholisme verborgen gehouden worden. Sommigen gaan zo ver met de opvatting van alcoholisme als ziekte, dat van schuld en persoonlijke verantwoordelijkheid geen sprake meer is. Er zou dan al vanaf het begin van het drinken een bepaalde aanleg tot verslaving, 18

20 een soort alcoholallergie, aanwezig zijn. De alcoholist is dan nog slechts "onschuldig slachtoffer" van die ziekte. Bij de eerste benadering van de alcoholist zal deze opvatting ook wel goed aanslaan, maar op den duur geeft dit toch moeilijkheden, daar de werkelijke schuld en de eigen verantwoordelijkheid niet meer aan bod kunnen komen. Het ontstaan van alcoholisme Vaak wordt gedacht dat het wegnemen van de oorzaken die tot de alcoholverslaving geleid hebben de verslaving kunnen opheffen. Dat is een misvatting, zie stelling 5. Wanneer door allerlei oorzaken verslaving is ontstaan, is net een ziekte die niet meer kan worden opgeheven door het wegnemen van de oorzaken. Slechts door hulp van buitenaf en door het zelf te willen kan de alcoholist zijn verslaving doorbreken. Toch hier een enkel woord over het ontstaan van alcoholisme om meer inzicht te krijgen in de achtergronden. De werkelijke oorzaken zijn zeer ingewikkeld en niet precies aan te geven. Een drietal eigenschappen zouden een rol kunnen spelen. Deze vormen als het ware een goede voedingsbodem waarop het alcoholisme zich kan ontwikkelen. - Persoonlijke geaardheid Het zou kunnen zijn dat personen die gevoeliger zijn voor spanningen dan anderen meer risico lopen verslaafd te raken. Bij sommige mensen ontstaan soms zomaar, soms door geringe prikkels gevoelens van spanning, neerslachtigheid, minderwaardigheid, onbehagen en angst. Kortom: allerlei gevoelens van onlust die als ondragelijk worden ervaren. Bovendien missen deze personen de mogelijkheid om die gevoelens van onlust af te reageren of op een of andere wijze te beheersen. 19

21 - Sociale invloeden Door de maatschappij en het werk kunnen bij mensen spanningen worden opgeroepen of worden versterkt. B.v. het verlies van werk of het doen van werk waar eigenlijk de capaciteiten voor ontbreken. Ook het doen van geestdodend werk wekt spanningen op, Als de spanningen vanuit de maatschappij te lang op iemand inwerken kunnen er ook gevoelens van onlust ontstaan. - Eigenschappen van de alcohol Alcohol heeft de "prettige" eigenschap dat het gevoelens van onlust en spanningen kan verminderen of wegnemen. Voor mensen die hun onlustgevoelens en hun spanningen niet kunnen verdragen en er niet op andere wijze verlichting van kunnen krijgen is alcohol een zeer aantrekkelijk middel. Persoonlijke en sociale spanningen kunnen een reden zijn om met drinken te beginnen of het drinken te vermeerderen. Ter illustratie het volgende citaat van een alcoholiste uit het boek: "Alcoholisme, als de kringloop draaikolk wordt". "Dompel je vinger in koude melk en je voelt enkel dat ze koud is. Steek je verbrande vinger in koude melk en je slaakt een zucht van verlichting. Alcohol is een roesmiddel, neemt je remmingen weg. Als een innerlijk gelukkig en tevreden mens alcohol gebruikt, voelt hij een zekere ontspanning maar het verandert eigenlijk niet veel aan zijn innerlijke gesteldheid. Geef je daarentegen alcohol aan een angstig, gespannen, onzeker persoon, dan is het verschil tussen zijn normale toestand en de roestoestand veel groter. Hij voelt zich een totaal ander mens: bevrijd, ontlast (daar speelt de reclame op in, LvG). Ik was een angstig, gefrustreerd kind. De minste alcoholbeneveling nam dat allemaal weg. In het geheugen staat dat ingeprent. En de dag dat je geweldig geschokt bent, 20

22 steek je automatisch de hand uit naar dat produkt zoals je automatisch je vinger in je mond steekt en eraan zuigt als je er bij het braden van vlees plots een gloeiend-hete vetspat op krijgt." Wie vlucht er nu in de alcohol? In principe kan ieder mens verslaafd raken aan alcohol. Toch zijn er enkele groepen te noemen die meer risico lopen. Zonder volledig te willen zijn kunnen we denken aan: a. Mensen die voortdurend heen en weer geslingerd worden tussen verzadiging en teleurstelling. De roes wordt gezocht hoewel men weet dat daarna de kater volgt. Na het genot wordt de straf in zelfmedelijden afgewacht. Misschien zijn er in de jonge jaren dikwijls teleurstellingen gevolgd op een vragen naar voedsel of genot. b. Mensen met een lage dunk van zichzelf. De drank wordt gebruikt om de mannelijkheid, die men van nature mist, te verkrijgen. c. Mensen zonder doel voor ogen. Hierbij kunnen we denken aan de werkelozen, de WAO'ers, de schoolverlaters zonder uitzicht, de kansarmen in de maatschappij. d. Mensen die in allerlei dingen mateloos zijn. Mateloosheid is er dan ook bij het gebruik van alcohol. Ze weten geen maat te houden en het loopt uit op controleverlies, het geheel ontbreken van enige maat in het drinkgedrag. e. Mensen die persoonlijke en sociale spanningen niet aan kunnen dan alleen door het gebruik van alcohol (zie boven). Praktische en pastorale benaderingswijze Het benaderen van de alcoholist als een zieke heeft grote 21

23 voordelen, met name in het pastoraat. Wij kunnen iemand wijzen op de foutieve, maar diep gewortelde gedachte dat hij door zijn verslaving toch wel zo'n grote zondaar is. Wij kunnen hem aanspreken als zieke en hem helpen dat ook in te zien. Dat is voor de alcoholist een moeilijke stap: Voor zichzelf en vooral tegenover een ander toegeven dat hij ziek is! Dat hij geen macht heeft om het drinken onder controle te houden! Daar ligt een unieke mogelijkheid voor het pastoraat: de alcoholist te laten inzien dat hij ziek is en dat hij hulp nodig heeft. Als we zo ver zijn is de helft van de strijd al haast gewonnen. Daar begint namelijk de weg terug tot een normaal menselijk leven, al is het dan ook zonder alcohol (zie daarvoor stelling 7). Bij dat inzicht kunnen wij de alcoholist ook aanspreken op zijn eigen verantwoordelijkheid. Dat hij op dat moment verslaafd is, is geen schande, wat ook de reden er van mag zijn. Maar het is wel een schande als hij geen hulp vraagt om er vanaf te komen. Bij de AA zegt men: "Het is geen schande om ziek te zijn, maar wel een schande om er niets aan te doen". Het lijkt nu gemakkelijk: het is slechts nodig de alcoholist te laten inzien dat hij ziek is en dan is het pleit al haast gewonnen. Toch is het heel moeilijk om de alcoholist inzicht te geven in zijn eigen situatie. Zichzelf houdt hij voor de gek, en zeker een ander. Hij is er helemaal niet gemakkelijk van te overtuigen dat hij zogenaamd ziek is. Hij is zo gezond als een visje en hij kan best met drank omgaan. Het is toch zeker geen man die niet drinken kan! Een alcoholist zal zolang mogelijk ontkennen geen macht meer te hebben over het drinken. Daarover verder in hoofdstuk 3. 22

24 Stelling 3 Alcoholisme is een sluipende ziekte. Bij de mens Sommige onderzoekers menen dat er al sprake kan zijn van verslaving vanaf het eerste glas dat iemand ooit heeft gedronken. Bij die mensen is er een soort van overgevoeligheid voor alcohol. Bij de AA spreekt men van een allergie voor alcohol. De alcoholist is dan het slachtoffer geworden van de bij hem aanwezige overgevoeligheid. Dat is een aantrekkelijke theorie omdat daarmee de schuldvraag helemaal niet meer ter sprake hoeft te komen. Men is immers geboren als alcoholist en daar kun je niets aan doen. De moeilijkheid bij deze theorie is dat nauwelijks te achterhalen is hoe iemand was vóórdat hij dronk. Door de drank is het leven zo veranderd dat niet meer is te achterhalen welke factoren precies een rol hebben gespeeld bij het ontstaan van de verslaving. Was het een aanleg, een allergie, onlustgevoelens, spanningen, of was het een verkeerd en te veel gebruiken van drank? Een combinatie van factoren lijkt het meest voor de hand te liggen. De een is er wat meer gevoelig voor dan de ander. En de een drinkt meer dan de ander. Maar er is altijd een zekere tijd voor nodig voordat men volledig verslaafd is. Wij noemen alcoholisme een sluipende ziekte, omdat het meestal het eindpunt is van een lang proces van enige jaren. Steeds meer krijgt de alcohol greep op de persoon. Die stapjes zijn zo klein dat het nauwelijks opvalt. Pas aan het einde van de weg ontdekt men plotseling dat de alcohol het hele leven beheerst. De weg tot de totale verslaving is globaal in te delen in een proces dat vijf fasen doorloopt. Niet bij iedereen 23

25 voltrekt dit proces zich op dezelfde manier of over een even lange tijd. Dat hangt af van vele factoren: gevoeligheid, aanleg, omgeving e.d. Meestal is het een proces van enkele jaren. Hieronder nu een kort overzicht van die vijf fasen. Fase 1: De kennismaking met alcohol. Deze fase hebben vele volwassenen achter de rug. Wie heeft nooit eens een keer alcoholhoudende drank gedronken? Al is het misschien maar bij de viering van het Avondmaal in de kerk. Hoe vaak kunnen we niet kennismaken met alcohol. Bij vrienden, bij een etentje, een receptie, een verjaardag en ga zo maar door. Er zijn vele aanleidingen om de fles op tafel te zetten. Met name voor de jeugd is daarin een verandering gekomen. Veel vroeger komen zij met drank in aanraking. Het is stoer om te midden van je vrienden goed te kunnen drinken. Dan word je voor vol aangezien. Wij zien dan ook regelmatig om ons heen jongens én meisjes met een stevig glas bier in de hand. Al vroeg begint men zo te wennen aan de alcohol. De sluipende werking van de alcohol begint op jonge leeftijd. Want door die gewenning is men in staat om steeds grotere hoeveelheden alcohol te gebruiken zonder dat men de invloed daarvan merkt. In dit verband is een krachtige waarschuwing tegen de z.g. Shandy op zijn plaats. De Shandy heet een onschuldige drank te zijn voor kinderen. In werkelijkheid is deze drank uiterst gevaarlijk. De kennismaking met alcohol wordt vele jaren vervroegd. Het is bekend dat er moeders zijn die kinderen Shandy meegeven naar de lagere school en zelfs naar de kleuterschool als limonade! Door dat kleine beetje alcohol raakt het lichaam er al vroeg aan gewend. Later kan men gemakkelijker overgaan op bier. De aanloopperiode wordt zo nog sluipender. Onmerkbaar komt men onder de invloed van alcohol. Veel beter zou het zijn de kennismaking met alcohol te laten beginnen bij 16 á 18 24

26 jaar. Geef iemand van die leeftijd, die nog nooit alcohol heeft gedronken, maar eens een paar stevige borrels, en hij weet meteen wat alcohol doet. Maar iemand die vroeg is begonnen met Shandy en later met bier, die zal niets merken van een paar borrels als hij 18 jaar is. En tóch heeft het dezelfde '_ uitwerking op het lichaam. Maar het wordt niet meer gevoeld. Daar begint de alcohol zijn sluipende aanval. Fase 2: Het experimenteren met alcohol. Na de eerste kennismaking is het gebruik nog in het stadium van het experiment. Er is immers al veel gehoord over de werking van alcohol. Men kan er vrolijk van worden of ook wel humeurig bij een kwade dronk. Men kan er dingen door vergeten en er ook spraakzamer van worden. Men kan er zelfs dronken van worden en allerlei gekke dingen gaan doen. Met dit alles in gedachten gaat men experimenteren. Dat wil zeggen: uitproberen welke uitwerking de alcohol heeft. Fase 3: Sociaal gebruik. Wanneer de drank zijn geheimen heeft prijsgegeven volgt de periode van sociaal gebruik. Het wordt gewoonte om te drinken bij feestelijke gelegenheden, bij vrienden of gewoon voor het eten en op andere tijden van de dag. Dat kan een prettige functie hebben. Het verhoogt de gezelligheid. Je valt niet uit de toon als je mee kunt doen. En het is nog lekker ook. Velen kunnen hun drankgebruik stabiliseren en beperken tot dit zogenaamde sociale drinken. Ook in deze fase is de sluipende aanval van de alcohol op te merken, zowel naar de kant van de gemeenschap als naar de persoon zelf. Doordat het drinken gewoonte wordt (bijna dagelijks), komen wij terecht in een maatschappij waar de drank niet meer is weg te denken. Meer mensen gaan meedoen en de kans dat mensen verslaafd 25

27 raken wordt met het toenemende gebruik groter. Voor degene die gewend is sociaal te drinken is er ook het gevaar dat hij door de gewenning het effect van de alcohol gaat onderschatten. Het gebruik kan dan langzaam toenemen zonder dat men het beseft. Zo kan iemand haast ongemerkt terechtkomen in de volgende fase. Fase 4: Overmatig gebruik. Is sociaal gebruik volledig geaccepteerd in onze samenleving, overmatig gebruik wordt afgewezen. Niet graag ziet men iemand die kennelijk te veel gedronken heeft. Overmatig gebruik, een enkele keer of regelmatig, is de voorlaatste fase van de verslaving. Er is nog maar een duwtje nodig om geheel in de vangarmen van de alcohol terecht te komen. Dat duwtje kan er zijn door een crisis in het leven: een grote teleurstelling in het werk, een stukgelopen huwelijk, het verlies van een geliefde enz. Men raakt aan het wankelen door een bepaalde gebeurtenis. De vaste grond onder de voeten verdwijnt en men probeert tijdelijk hulp te vinden bij de drank. Vaak wijst men ook de oorzaak van de verslaving aan in déze fase. Men is gaan drinken om die en die moeilijkheid te kunnen overwinnen en is toen verslaafd geraakt. Vergeten wordt dan dat er aan deze fase al een lange weg van kennismaken, experimenteren en sociaal gebruik vooraf is gegaan. Fase 5: De verslaving. Bij verslaving is de controle over het drinken verdwenen. De moed kan niet meer worden opgebracht om te stoppen, vaak is de wil ook ondermijnd. Als er geen hulp komt zal de alcohol boe langer hoe meer macht krijgen over de verslaafde. Allerlei ziekten kunnen zich voordoen, waarbij de leverziekte de bekendste, maar niet de enige is. De sociale kontakten, die bij overmatig gebruik al verstoord waren, zijn bij de verslaafde nog verder afgenomen. De 26

28 verslaafde is terechtgekomen in een draaikolk en wordt steeds verder meegesleurd in de diepte. Een spoor van verdriet en schade voor zichzelf en anderen achter zich aan trekkend. Overmatig alcoholgebruik en verslaving aan alcohol is op te vatten als een soort zelfmoord op termijn. In de maatschappij De macht van de alcohol maakt zich niet alleen sluipend meester van de enkele mens, maar ook van de mensen. Haast ongemerkt dringt het alcoholisme op. Jaarlijks stijgt de schatting over het aantal verslaafden en het aantal probleemgevallen. Ook het gebruik van alcohol in het algemeen en in het verkeer neemt steeds toe. De samenleving raakt "doordrenkt" van alcohol. Ze is niet meer weg te denken. Voorlichting is nodig om het oprukkende gevaar te onderkennen. Voorkomen van alcoholisme is veel gemakkelijker dan genezen. Stelling 4 Alcoholisme houdt zichzelf in stand. Bij de vorige stelling is er gesproken over het feit dat de alcohol steeds meer het leven kan gaan beheersen. Ongemerkt kom je in de verslaving terecht. Het is als met een vis die een fuik binnenzwemt. Eerst is er nog wel veel bewegingsvrijheid. Maar hoe meer het einde van de fuik in zicht komt, hoe minder de vis zich kan bewegen. Tenslotte zit de vis aan het einde van de fuik gevangen en kan uit eigen kracht niet meer uit de fuik wegkomen. Zo is het ook met het verslaafd raken aan alcohol. Steeds moeilijker wordt het om de weg terug te vinden. Tenslotte, in de verslaving terechtgekomen, kun je geen kant meer op. Je 27

29 bent volledig gevangen in de netten van de alcohol. Het alcoholisme is een macht geworden in het leven die zichzelf in stand houdt. Er zijn vier oorzaken aan te geven waardoor het alcoholisme zichzelf in stand houdt. Vier vangarmen waaraan een alcoholist zich meestal niet uit eigen kracht kan ontworstelen. Deze vier oorzaken worden ook wel de vier vicieuze cirkels genoemd. Hieronder een korte beschrijving van de vier factoren die het alcoholisme in stand houden. a) De alcohol zelf Door de gewenning, waar bij stelling 3 al over gesproken is, is er telkens meer alcohol nodig om hetzelfde effect te bereiken. Het fijne gevoel komt niet meer na een paar glazen, maar pas na vele glazen. De stemming die je nodig hebt om in gezelschap je woordje te kunnen meespreken vraagt veel meer alcohol dan vroeger. En hetzelfde geldt voor de roes waarin je terecht wilt komen. Door de gewenning kan het lichaam veel alcohol verdragen en vraagt het ook meer om hetzelfde effect teweeg te brengen. De alcohol zelf zorgt er voor dat er steeds meer nodig is. Bovendien gaat de alcohol heel sterk aandringen als er gestopt wordt met drinken. Dan volgen er de zogenaamde onthoudingsverschijnselen. Men is erg ziek: zweten, beven, trillen, waanvoorstellingen en plotselinge pijnaanvallen. Voor die ziekte kent de alcoholist een uitstekend geneesmiddel nl. de alcohol. Want uit ervaring is geleerd dat alcohol al die ziekteverschijnselen doet verdwijnen als sneeuw voor de zon. b) De hersenbeschadiging Door de alcohol kunnen allerlei ziekteverschijnselen en werkelijke ziekten ontstaan. Genoemd zijn al de ont- 28

30 houdingsverschijnselen en de aandoeningen van de lever. Over alle lichamelijke gevolgen van alcoholgebruik zullen wij het hier niet hebben. Dat is het terrein van de arts. Maar één is belangrijk met het oog op de instandhouding van het alcoholisme: de hersenbeschadiging. Deze hersenbeschadiging ontstaat deels door het langdurig gebruik van te veel alcohol. Voor een ander deel door een tekort aan gezonde voeding. Alcohol heeft een hoge voedingswaarde. Door veel alcoholgebruik worden minder andere voedingsstoffen opgenomen. In laatste instantie leeft de alcoholist slechts van alcohol. Er ontstaat een groot tekort aan vitamines e.d. Om te kunnen stoppen met drinken is een zekere wilskracht nodig. De alcoholist moet zichzelf een beperking opleggen en de wilskracht bezitten om de nare gevolgen van het stoppen te kunnen doorstaan. Maar hoe langer men drinkt, hoe minder die wilskracht wordt. Want dát deel van de hersenen wordt beschadigd, waar de wilskracht in schuilt. Is het dus eerst zo, dat de alcoholist nog wel kán wensen met drinken te stoppen, maar het om een of andere reden niet doet, tenslotte is ook de wilskracht verdwenen. Hij kán niet meer stoppen omdat de wil ertoe bij hem door de alcohol is weggenomen. Zo iemand aanspreken om te stoppen, - want hij had vroeger toch ook zoveel wilskracht - zal niet helpen. De wilskracht is er niet meer. c) De schuldgevoelens tegenover zichzelf Ook al zal de alcoholist niet vlug toegeven verslaafd te zijn, noch aan zichzelf, noch aan zijn omgeving, toch weet hij in zijn hart wel dat het niet goed gaat. Hij heeft bij zichzelf bemerkt dat hij anders omgaat met de drank dan anderen. Zijn vrienden kunnen stoppen en naar huis gaan, hij kan er maar niet toe komen om naar huis te gaan voordat de alcohol het beoogde effect heeft veroorzaakt. 29

31 Dat geeft schuldgevoelens bij de alcoholist. Vooral wanneer hij zich had voorgenomen om die dag eens wat kalm aan te doen. De volgende dag wordt hij wakker en bemerkt opnieuw dat hij er niet in geslaagd is. Ook krijgt hij schuldgevoelens omdat hij wel ziet dat zijn gezin er niet beter van wordt. Dat schuldcomplex is niet gering. Dat is voor een alcoholist niet te dragen. Maar gelukkig is er een goed geneesmiddel om alle problemen te vergeten. Dat is wederom de alcohol! Dan kan hij er weer een poosje tegen, totdat de schuldgevoelens wéér boven komen. En dan maar weer opnieuw drinken. (Spreuken 23 : 35 "Dan zoek ik hem weer op"). Zo wordt het drinkpatroon in stand gehouden. d) De konflikten met de omgeving Eenzaamheid is een gevoel dat de alcoholist vaker gaat kennen. Langzamerhand, haast onmerkbaar, verliest hij kontakten met andere mensen. Eerst verliest hij zijn vrienden. Die willen niet telkens in de buurt zijn van iemand die steeds dronken is. Hij krijgt er wel andere vrienden bij, die ook verslaafd zijn, maar daar heeft hij niet zoveel aan. Zo komen er allerlei konflikten met zijn omgeving. In het gezin gaat het niet goed. Veel konflikten die zelfs kunnen uitlopen op echtscheiding. Op het werk gaat het niet goed. De waarschuwingen van de baas kunnen hem niet van de drank afhouden. Er volgt ontslag. De politie heeft hem ook al een paar keer bekeurd of vermaand. Al met al ligt de alcoholist met alles en iedereen overhoop. De mensen willen zich niet meer met hem bemoeien, want hij wil toch- niet luisteren. Hij krijgt het stempel opgedrukt van "een hopeloze drinker". Ook de kerk die voor ontspoorden een veilig nest zou moeten betekenen, laat het afweten. Maar gelukkig, hij heeft nog één echte vriend over die hem niet in de steek zal laten: de alcohol. Al die nare gevoelens door de 30

32 konflikten met de omgeving verdwijnen dank zij de drank! Zo houden de alcohol, de hersenbeschadiging, de schuldgevoelens en de konflikten het alcoholisme in stand. Steeds meer raakt de mens verstrikt in deze dingen. Tenslotte is men met recht een slaaf van de alcohol. Niet alleen de wijsheid zit in de kan, maar ook de vrijheid van handelen en denken. Zowel geestelijk als lichamelijk -om die onderscheiding maar even te maken - is men gevangen in de alcohol. Schuldgevoelens en konflikten benadrukken meer het geestelijke aspect. We zullen later zien dat daar dan ook de beste kansen liggen om via (pastorale) hulp de vicieuze cirkels van de verslaving te doorbreken. Hersenbeschadiging, gewenning en onthoudingsverschijnselen horen meer tot de lichamelijke kant. Een en ander is wel te onderscheiden, maar niet te scheiden van elkaar. De lichamelijke en de geestelijke factoren versterken elkaar in het in stand houden van het alcoholisme. Stelling 5 De weg tot herstel begint met het inzicht volledig te moeten stoppen met drinken. De alcoholist is best bereid om hulp te aanvaarden. Hij heeft veel problemen en wil daarin best geholpen worden. Er zijn nogal wat schulden en wie hem daarvan afhelpt zal hij eeuwig dankbaar zijn. Hij wil wel dat wij hem helpen zijn rijbewijs terug te krijgen dat is ingenomen door de politie, enz., enz. Maar hulp vragen om van de drank af te komen, nee, dat is niet nodig. Hij is altijd nog zelf baas over zijn drinken. En mocht hij al eens toegeven te veel te drinken en wel te willen minderen, dan wordt dat op de lange baan geschoven. Want, deze week zijn er een aantal 31

33 problemen waardoor hij nu echt zijn pilsje of borreltje nodig heeft. Maar de volgende week, dan zul je eens zien! Maar volgende week is er wel weer wat. En zo gaat het maar door. Vaak wordt de eis gesteld dat een bepaald probleem moet worden opgelost, alvorens stappen worden ondernomen om de drank te laten staan. Hier moet men als hulpverlener op zijn hoede zijn. Want het is een valstrik. En wel om twee redenen. a) De problemen kunnen meestal niet worden weg genomen. Bij stelling 3 hebben we gezien dat de verslaving vaak pas goed doorzet bij een of andere crisis in het leven.maar een crisis in het verleden is meestal niet meer te herstellen. Een echtscheiding kan na jaren niet meer worden goedgemaakt. Een overledene kan niet meer te rug worden geroepen. Een groot konflikt met werkgever of familie is soms niet meer bij te leggen. Zeker niet als het drinken van de desbetreffende persoon niet ophoudt. b) Zelfs al zouden de onderliggende problemen en kon flikten worden weggenomen, dan nog zal dat er niet toe leiden dat een alcoholist ophoudt niet drinken. Misschien zou in het gunstigste geval de oplossing van vroegere problemen kunnen helpen van de verslaving los te komen. Maar zeker is dat niet. Heel vaak is het ook zo, dat de problemen er zijn gekomen juist dóór het drinken. We moeten het zo zien dat het probleem van de verslaving het overkoepelende probleem in iemands leven is. Problemen uit het verleden spelen een steeds onbelangrijkere rol. Ze worden alleen gebruikt als dekmantel om het drinken te verklaren en te rechtvaardigen. Het werkelijke probleem waaraan alles ondergeschikt is, is de verslaving. Daar moet dan ook de weg tot herstel beginnen. Niet met het bestrijden van de symptomen van het alcoholisme, maar met het aanpakken van het alcoholisme zelf. Daarna, als het alcoholisme is doorbroken, komt er pas ruimte om de andere problemen aan te pakken. Want die 32

34 komen dan vanzelf wel boven. Iedere alcoholist zal de volgorde willen omdraaien en eerst willen praten over de vele aanleidingen tot drinken alvorens met drinken te stoppen. - Zolang de alcoholist denkt het drinken te kunnen verminderen, - zolang hij zich voorneemt geen nieuwe fles te kopen maar eerst de reeds gekochte fles nog wil leegdrinken, - zolang hij zichzelf ziet als zielig slachtoffer van wat hem door zijn omgeving wordt aangedaan, zal hij niet ophouden met drinken. Stelling 6 Stoppen met drinken wordt pas aantrekkelijk als er Iets Anders tegenover staat. Stoppen met drinken is nodig om de verslaving te doorbreken en om aan de onderliggende problemen te kunnen toekomen. Maar nu is dat stoppen juist het moeilijkste dat er is voor een alcoholist. Hij is (soms) wel tot veel dingen bereid, maar de drank is zijn uiteindelijke houvast in zijn leven. Die laat je niet zomaar los. Want je weet nu nog wat je met de drank hebt, maar niet wat je zonder drank krijgt. Een alcoholist hunkert naar een leven zonder drank, maar vreest het moment waarop niet meer over drank kan worden beschikt. Er moet heel wat tegenover staan wil de alcoholist de drank loslaten. In de stelling wordt dat genoemd Jets Anders". Dat staat met hoofdletters die aangeven dat de kracht van dat andere sterker moet zijn dan de kracht van de alcohol. Bij de AA wordt dit de Hogere Macht genoemd. En vandaaruit is het ook in deze stelling terechtgekomen. Het is niet precies te omschrijven wat die sterkere kracht is. Dat ligt voor ieder weer anders. Het is de bedoeling dat de alco- 33

35 holist in zijn eigen leven op zoek gaat naar iets dat hem uitzicht geeft en houvast biedt. Zóveel dat hij de drank er voor laat staan. Enkele voorbeelden kunnen dat verduidelijken. Een gelovig mens kan als hogere kracht zijn God tot hulp en steun aanvaarden. Een niet-gelovig mens kan wat anders nemen waardoor het leven zin krijgt en weer aantrekkelijk wordt. Dat kan zijn: zijn gezin, zijn vrouw, zijn werk, zijn eigen leven, zijn inzet in de AA enz. Het kan ook een combinatie zijn van deze genoemde en andere dingen. Dat alles bij elkaar moet voor hem een tegenwicht zijn tegen de kracht van de alcohol. De hulpverlener kan samen met de alcoholist op zoek gaan naar zulke hogere krachten in het leven. Heel moeilijk wordt het als noch de alcoholist zelf noch de hulpverlener iets waardevols kan bedenken waardoor het leven van de alcoholist weer zin krijgt. Ik denk aan een zwerver die al jarenlang verslaafd is en niets meer heeft op deze wereld. Het enige is nog het leven zelf en de drank. Maar dat leven is hem niet zóveel waard dat hij daar de drank voor wil laten staan. Het lijkt er op dat daar geen hulpverlener meer iets kan beginnen, omdat het stoppen met drinken niet aantrekkelijk gemaakt kan worden doorjets Anders" in zijn leven. Dit had mogelijk voorkomen kunnen worden als hij geholpen zou zijn toen er nog wel waardevolle dingen in zijn leven ontdekt konden worden. Toch mogen wij die mensen vanuit de kerk nooit afschrijven. Hoe moeilijk het ook is. Ze worden al door alle hulpverleningsinstanties in de steek gelaten. Die beginnen aan zo'n "hopeloos geval" niet meer. Maar als wij weten dat er voor God geen hopeloze gevallen bestaan dan laten wij ook die mensen niet in de steek. 34

36 Stelling 7 Eenmaal alcoholist, altijd alcoholist. Een alcoholist is levenslang verslaafd Tot nu toe hebben we steeds gesproken over de alcoholist als iemand die verslaafd is aan de drank. En we hebben gezien hoe moeilijk het is om dat drinken los te laten en te komen tot herstel. Maar nu betekent herstel niet dat iemand geen alcoholist meer is. Want als je eenmaal verslaafd bent aan de drank, dan blijft dat zo je leven lang. Dit is misschien wel de belangrijkste stelling, omdat al de moeite die er is gedaan om een mens van de drank af te helpen tevergeefs is als men weer gaat drinken. Herstel van de alcoholist betekent daarom niet, dat hij zover "genezen" is dat hij weer kan doen wat iedereen doet. Want hij blijft verslaafd aan de drank. Herstel wil zeggen dat hij heeft ingezien dat hij verslaafd is. Dat het eerste glas die kettingreactie teweegbrengt waardoor hij niet in staat is om te stoppen. En zolang hij dat eerste glas nu maar niet neemt, kan hij leven als ieder ander. Door het stoppen is er ook weer herstel gekomen van lichamelijke ziekten, al kunnen er wel blijvende gevolgen van zijn achtergebleven. Eenmaal verslaafd aan alcohol, blijft iemand zijn leven lang alcoholist. Hij kan niet weer leren om voor de gezelligheid sociaal te drinken. Dat is moeilijk voor te stellen. Ook veel alcoholisten willen het eerst nog niet geloven. Na een half jaar zonder drank wordt nog eens voorzichtig geprobeerd of er niet een klein beetje kan worden gedronken. Maar het gaat altijd mis. Misschien is er één op de tienduizend die het kan. Praktisch is het uitgesloten dat een alcoholist ooit weer sociaal kan drinken. Het verhaal is bekend van een groot zakenman, die er met hulp in geslaagd was van de drank af te komen. Heel 35