Het Twee-Culturen Gezinsconsult - een draaiboek in wording?
|
|
- Anja Devos
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Anna Bakker Het Twee-Culturen Gezinsconsult - een draaiboek in wording? Sinds 1990 woon ik twee maanden per jaar in mijn vakantiehuis in Turkije, en ondanks nog steeds niet vloeiend Turks heb ik me als allochtoon een plekje weten te veroveren binnen de dorpsgemeenschap. Mijn interculturele fascinatie neemt per keer toe, en doordat ik spelenderwijs van alles opsteek over de Turkse samenleving, besef ik steeds pijnlijker dat ik, al snap ik de woorden, te kort schiet in het aanvoelen van emoties. Ik begrijp ze vaak niet. Hetzelfde: niet-aanvoelen en niet-begrijpen van gezinsproblemen keert steeds terug in mijn werk hier met gezinnen uit andere culturen. Als maatschappelijk werker/gezinstherapeut heb ik altijd met ouders en kinderen gewerkt. Bijna veertig jaar lang en in Amsterdam. Eerst was dat in een tehuis voor ongehuwde moeders; daarna in de klinische psychiatrie; nu bij de Jeugd-GGZ in Nieuw West. Daar zie ik vooral zogenaamde KOPP gezinnen: ouders die door eigen psychische problemen alle zeilen bij moeten zetten om een goed genoeg opvoeding waar te maken. En natuurlijk zijn daar ouders bij uit andere culturen: steevast eenderde Marokkaans, eenderde Nederlands en eenderde gemengd met vooral Turks, maar ook Surinaams, Afghaans, Irakees, Chinees noem maar op. Al deze ervaringen hebben me geleerd hoe nodig het is om samen met een cultuurvertaler met deze ouders te praten. Bij toeval heb ik geleerd hoe het werkt, en daarover gaat dit artikel. Wortelen in een nieuw land Ouders uit andere culturen hebben naast alle gewone ouderlijke taken nog een andere opdracht: integreren en wortelen in een nieuw land. Dit kost veel tijd, soms generaties lang, en daarbij kan je te maken krijgen met hulpverleners uit het nieuwe land die vragen stellen die jij niet snapt. Tegelijkertijd snappen deze hulpverleners niet welke zorgen jij je maakt over je kinderen. Kortom: verwarring! Hoe praat je hierover met ouders uit andere culturen? In de volgende casus van een Marokkaanse familie lukte het om met de ouders in gesprek te komen over problemen door expliciet en letterlijk aan te sluiten bij hun cultuur. Beiden spraken nauwelijks Nederlands. Een niet zo geslaagd praktijkvoorbeeld Een goed functionerend Marokkaans gezin met 3 kinderen ontspoort na een psychose van vader. Iedereen in het gezin wordt angstig. Op aandringen van moeder verlaat vader het gezin. Daarna wordt moeder depressief. Fatima, twaalf jaar oud, komt in onze instelling in behandeling wegens angsten. De behandeling heeft weinig effect. Gesprekken over de situatie als geheel lijken nodig, maar moeder weigert. De ouders zien elkaar regelmatig tijdens de bezoekregeling die is opgelegd door de Nederlandse rechter. Zodra vader dan binnenkomt, vluchten de kinderen echter naar hun kamer en hullen de ouders zich in de huiskamer in een koppig stilzwijgen. Moeder wil niet met mij praten. Het is toch al te laat, zegt ze steeds. Voor wat is het te laat? vraag ik, maar omdat moeder geen tolk wil, stokt hier het gesprek. Ik hoop verder te komen door in overleg te gaan met alle betrokken hulpverleners, onder wie Mustapha, de hulpverlener van vader van de GGZ Volwassenenzorg. Inmiddels is vader al naar Marokko vertrokken, maar we filosoferen met zijn allen over wat er aan de hand zou kunnen zijn. Ik herinner me nog heel goed dat Mustapha een verhaal bracht waarvan ik dacht: dat kan niet, hij overdrijft, zó erg is het niet!
2 Niet-westerse hypotheses Over vader zegt Mustapha: door zijn ziekte heeft hij in eigen kring groot gezichtsverlies geleden. Hij is nu een gekrenkte en vervallen man. Daarmee is hij zijn familie tot schande, en daarom wil zijn familie in Marokko hem koppelen aan een nieuwe vrouw. Dan krijgt hij weer aanzien, en ook de zorg die hij nodig heeft. Over moeder zegt hij: al bij de geboorte van haar dochters werd zij door de beide families gewaarschuwd voor de risico s van meisjes laten opgroeien in Nederland: ze komen daar op het slechte pad. Als vrouw krijgt zij dan de schuld: zij heeft gefaald in de opvoeding. Terwijl vader zijn probleem oplost door weer te trouwen, wil moeder haar probleem oplossen door vader dicht bij haar in de buurt te laten wonen: dan lijdt zij in de ogen van de Marokkaanse gemeenschap geen gezichtsverlies. Bovendien heeft zij een man nodig om te kunnen onderhandelen met de buitenwereld. Denk aan het organiseren van het offerfeest, huwelijkskandidaten voor de dochters, en dergelijke. Zij wil vader dus een ceremoniële positie geven: hij mag op de bank zitten en handen schudden. Verder houden ze afstand, opdat hij en de rest van het gezin elkaar niet hinderen Een twee-culturengesprek Als Mustapha kort daarna vader weer spreekt, blijkt dat hij inderdaad hertrouwd is tijdens zijn laatste vakantie in Marokko. Hij durft het moeder echter niet te vertellen. Op grond van deze informatie vraag ik Mustapha mee te gaan voor een gesprek met moeder, en ik zeg ook: Er staat vast iets in de Koran over goed ouderschap, ook na een scheiding. Zou jij dat willen inbrengen? Als Hollandse kan ik zoiets niet maken. Mustapha vindt in de Koran de Soerah at-tahriem VI, die luidt: In de eerste plaats zijn de ouders, vervolgens de onderwijzers en de gemeenschap, verantwoordelijk voor de opvoeding van de kinderen. Met dit Koranvers biedt Mustapha de ouders een opening om te praten over hun teleurstelling, over hun verwachtingen, hoe zij de toekomst zagen voor hun kinderen, en hun inzet daarbij. Moeder wil eerst het gesprek afbreken als ze hoort dat het gerucht over vaders tweede huwelijk waar is maar ze wordt stil als Mustapha zegt: Luister naar deze Soerah. Daarna wil ze wèl praten. Haar vertrouwen wordt versterkt als ik uitleg dat ik, net als Mustapha, behoor tot de gemeenschap die verantwoordelijk is voor hulp aan ouders bij het opvoeden van de kinderen. Zij verzoekt ons de volgende vraag aan vader door te geven: Ik heb op je gewacht, want ik dacht dat ik nog brood met jou zou delen waarom ben je opnieuw getrouwd? De ouders sluiten een contract Ook vader krijgt de Soerah te horen, en ook hij is onder de indruk. Vervolgens kunnen we in enkele gesprekken met elk van de ouders afzonderlijk een overeenkomst opstellen die weergeeft hoe zij hun ouderlijke taken weer op zich kunnen nemen. Dit contract wordt door ons vieren ondertekend. Het uiteindelijke doel is dat ze weer als gezin gaan samenwonen en leven van één inkomen. In een proefperiode van twee jaar gaat vader laten zien dat hij hiertoe in staat is en dat moeder hem kan vertrouwen. Vader belooft tal van praktische zaken: de kinderen naar school brengen, helpen met de boodschappen; moeder belooft niet langer een veroordelende houding aan te nemen jegens hem. Maar ze eist ook dat hij éérst van zijn tweede vrouw gaat scheiden iets wat tot voor kort een peulenschil was totdat Koning Mohammed van Marokko het familierecht moderniseerde. Nu volstaat driemaal de uitspraak ik verstoot je niet meer; er is een formeel proces nodig om te scheiden. Vader moet dus terug naar Marokko. Hoe graag hij het ook wil, hij kan het echter niet aan. In Marokko raakt hij uit balans en wordt weer psychotisch. Moeder geeft het op. Gelukkig verminderen de klachten van Fatima sterk en wordt haar behandeling afgesloten. Nog een paar keren praten we thuis met moeder en kinderen over de gebeurtenissen, over de ziekte van vader, en over hun woede en verdriet. Achteraf begrijp ik waarom moeder aanvankelijk zei: Het is toch al te laat. Met ons hulpaanbod versterkten wij de angst dat ze haar dochters hier kwijt zou raken aan de invloed van Westerse instanties. (Zij kwam eens tijdens de therapie van Fatima de kamer binnen.)
3 Haar vraag om hulp bij het vinden van een andere woning was ingegeven door een Marokkaanse oplossing: een plaats voor vader ergens op het erf in Nederlandse termen: op een zolderkamer zodat hij zijn protocollaire rol als vader kon vervullen. Hij bleef dan het gezicht naar buiten, maar zonder overlast te veroorzaken, en dan konden familie en bekenden (= hulpverleners) bijspringen als een en ander toch niet volgens de overeenkomst ging. Twee-Culturen Gezinsconsult: systeembenadering door een intercultureel koppel Onze aanpak leverde niet het gehoopte resultaat op voor het gezin, maar wel de ervaring van een andere manier van werken: een twee-culturenmodel. We wilden het uitwerken en richtten onze aandacht allereerst op literatuur over soortgelijke methodes. Die is schaars, maar een jeugdpsychiater in Parijs, Marie-Rose Moro (2006), heeft een methode voor transculturele gezinspsychotherapie ontwikkeld op basis van het psychoanalytische gedachtegoed. Zij werkt met een consultatieteam: de Franstalige hoofdtherapeut, een tolk/mediator als cultureel vertaler, letterlijk en fi guurlijk, en enkele co-therapeuten uit dezelfde cultuur als het gezin. Moro stelt dat het werken met een groep past in het beeld van een traditionele samenleving. Daarin is het individu continu in interactie met de groep waartoe hij behoort. Wij kunnen zeker baat hebben bij verdere studie van Moro s methodiek, maar kiezen voor een andere opzet: kleinschaliger, niet psychoanalytisch georiënteerd, en in plaats van een tolk/mediator professionals uit andere culturen die vertrouwd zijn met sociaal-psychiatrische problematiek met onze KOPP gezinnen. En wat begon als een spontane ingeving, is inmiddels uitgegroeid tot een methode. Een opmerkelijk resultaat is dat in de regel vijf gesprekken volstaan om de helderheid te verschaffen waarmee de reguliere hulpverlener verder kan. Hoe professionals uit andere culturen te vinden? Het management stond ons toe contact op te nemen met collega s van Spirit, een instelling voor jeugdhulpverlening, en samen hebben we nu een groep werkers uit andere culturen binnen bereik en kunnen we verder experimenteren. Hoe wordt een intercultureel koppel samengesteld? In ieder geval een hulpverlener, tevens cultureel deskundig, uit dezelfde cultuur als het gezin en een systeemgerichte hulpverlener van Nederlandse origine, en bij voorkeur een vrouwman koppel. Wie zijn geschikt als cultureel consulent? Bij voorkeur werken we met gediplomeerde maatschappelijk werkers of sociaal verpleegkundigen uit andere culturen: deze professionals zijn op een praktische manier systeemgericht in hun benadering van gezinnen, en ze zien die in samenhang met hun omgeving. Bij welke cliënten wordt de methode gebruikt? In het algemeen bij gezinnen uit andere culturen; zeker wanneer sprake is van sociaal-psychiatrische problematiek, zoals KOPP, en eigenlijk altijd wanneer een hulpverlener culturele verwarring waarneemt of vermoedt. Hoe ziet het draaiboek eruit? Het intercultureel koppel fungeert als consulent. Het voegt zich in voor een beperkt aantal gesprekken en trekt zich weer terug. De oorspronkelijke hulpverlener blijft dé behandelaar.
4 Wat is het focus van de consulten? We zoeken naar metaforen die passen bij een gezin en een cultuur, gaan op zoek naar de culturele knoop en proberen die te ontwarren. Soms is er meer dan één knoop. Bij een gezin met gescheiden ouders van Surinaams-Hindoestaanse en Turkse afkomst bleek er nog een Hindoestaanse knoop te zijn nadat we de Turkse hadden ontward. We zoeken dan weer een co-consulent uit die cultuur. Wat is de meerwaarde? Bij alleen een Nederlandse hulpverlener komt de cliënt uit een andere cultuur na enkele contacten soms niet meer opdagen; daarentegen is er bij alleen een hulpverlener uit eigen land de kans op vergroting van het isolement. Bij een intercultureel koppel kunnen gezinnen (deels) in eigen taal vertellen wat er aan de hand is, en de hulpverlener uit de eigen cultuur licht voor de Nederlandse hulpverlener de achtergrond van een probleem toe. De Nederlandse reactie op het probleem wordt begrijpelijk voor de cliënt. Dit geeft ook de cliënt een nieuwe kijk op het probleem, en dit maakt het makkelijker om het hulpaanbod te accepteren. De communicatie tussen de hulpverleners dient als voorbeeld voor intercultureel contact, en die ervaring bevordert integratie wederzijds. Het specifieke van cultuurvertalers Een migratiegeschiedenis Deze vertalers zijn hulpverleners die zelf naar Nederland gekomen zijn ofwel hier geboren uit ouders van andere culturen. Ze hebben eenzelfde migratiegeschiedenis als de cliënt, en bovendien zijn ze ingeburgerd in de Nederlandse samenleving. Dat geeft vertrouwen. Niet hetzelfde milieu of geloof is wat verbindt, maar herkenning van alle ervaringen van het migrant zijn. Onze cultuurvertaler Mustapha legde me uit dat er in Marokko een enorme afstand is tussen hem, komend uit het Rifgebergte, en iemand uit Casablanca, maar in Nederland is het alsof je met Google Earth uitzoomt: dan wordt Marokko klein en ver. Regionale verschillen tellen minder zwaar al mag je ook dat niet generaliseren. Het migrant zijn is echter iets wat beiden kennen en wat verbindt. De cultuurvertaler mag zaken aan de orde stellen op een manier die ik me als Hollandse of als vrouw niet kan permitteren: een vers uit Koran gebruiken of als volwassen man een puberjongen tot de orde roepen. Dit laatste deed Mustapha bij de zestienjarige Najib die zijn ouders tot wanhoop bracht met zijn ongehoorzaamheid. Mustapha sprak hem aan met de volgende woorden: Jij bent beter in de Nederlandse taal dan je ouders. Door taalproblemen begrijpen zij jouw wereld niet en daardoor kan jij hen voorliegen en door de mazen van het net glippen net als al die jongens hier in de buurt. Maar wil je worden zoals zij? De Imen moet weer terugkomen in dit gezin. Het was een echte donderpreek. In de volgende minuten, toen Najib stilviel, kon ik de vertaling vragen van het woord Imen. Het betekent geloofwaardigheid, zei Mustapha, Zo staat het in de Koran. In Nederlandse gezinnen is geloofwaardigheid ook heel belangrijk, zei ik, en ik introduceerde een Hollandse inkleuring. Maar hier luisteren ze niet naar mij, riep Najib, waarop wij antwoordden: Ook naar jou zal worden geluisterd als je niet schreeuwt! Aanbevelingen We experimenteren met een nieuwe werkwijze. Er moet zeker nog veel worden geleerd en geoefend wat betreft invulling van het specialisme cultuurvertaler en met de rolverdeling binnen een intercultureel koppel. Wij vinden het echter een uitdaging verder te werken met onze huidige groep: twee Nederlandse systeemtherapeuten, twee Marokkaanse cultuurvertalers, drie Turkse en één Surinaams-Hindoestaanse.
5 Maar echt succes kan alleen bereikt worden als het beleidsniveau deze aanpak omarmt en het mogelijk maakt om hem zowel te verdiepen als uit te breiden. Gezien de aandacht die onze aanpak de laatste tijd geniet, zijn we voorzichtig optimistisch en durf ik het aan om enkele aanbevelingen te doen. Dat hogescholen een module introduceren, als post-hbo-specialisme om collega s met een migratieachtergrond het vak van cultuurvertaler te leren Dat wetenschappelijke onderzoekers uitvogelen wat deze werkwijze zinvol maakt laten zij onderzoek koppelen aan behandeling door interculturele koppels. Dat er uitzendbureaus komen waar cultuurvertalers door hun instelling worden gedetacheerd naast hun vaste baan. Dat veronderstelt dat er voor hen banen zijn maar in het rapport Zorgen over allochtone jongens en meisjes van Steunpunt Minderheden Overijssel las ik het volgende: Het aantal allochtone medewerkers binnen de Zwolse hulpverleningsinstanties is slechts 3%, tegenover een kleine 15% Zwolse allochtone jongeren. En dit deed me denken aan een ontmoeting in Turkije met twee Nederlandse vrouwen. Te oordelen naar hun Tukkers accent waren ze in Twente geboren, en inderdaad: Turkse ouders, een Nederlands diploma sociale academie in de zak, en geëmigreerd naar Turkije. Waarom? Omdat een baan in Nederland maar niet lukte, en omdat veel van hun Turkse vrienden ook naar Turkije willen: In Turkije hebben we méér toekomst dan in Nederland. Zijn wij dus écht een beetje dom? Natuurlijk gun ik Turkije deze kennisinjectie, maar wij kunnen deze mensen hier niet missen. Dus: gemeente Zwolle en alle andere Nederlandse gemeentes doe daar wat aan! Voldoening tot slot Bij de afsluiting van ons contact met het gezin van Najib vroeg ik de ouders wat ze vonden van onze aanpak. Ze waren tevreden: juist omdat we met ons tweeën waren en uit de twee culturen. Moeder zei: Hier bij ons thuis lijkt het wel de oorlog in het middenoosten. Ze bedoelde: even uitzichtloos en met twee vijandelijke kampen, ouders en kinderen, die elkaar de schuld blijven geven en geen begrip hebben voor elkaar. Maar Mustapha begrijpt ons en onze cultuur, en jij begrijpt onze Hollandse kinderen: door jullie tweeën zien we dat twee culturen echt wel elkaar kunnen begrijpen en kunnen samenwerken. Insallah! Zo leren wij dat ook. Onze cultuurvertalers zijn bruggenbouwers bij uitstek, en niet alleen voor ouders. Ze slaan ook bruggen tussen jongeren zoals Najib en Nederland: iemand als Mustapha fungeert als voorbeeld want hij is Marokkaan, een van ons, maar hij doet ook mee in de Nederlandse samenleving. Voor mij persoonlijk is het bijzonder hoe vereerd ouders zijn met bezoek van een intercultureel koppel: Wij zijn kennelijk de moeite waard, want iemand van ons, Mustapha, komt langs met iemand van hun! En als ouders goede ouder -ervaringen opdoen, dan ontstaat er ruimte om na te denken hoe het verder moet met de kinderen. Daar gaat het om. Literatuur Moro MR, De La Noë Q, Mouchenik Y. (2006). Manuel de psychiatrie transculturelle. Travail clinique, travail social. Grenoble: La Pensée sauvage. (2e herziene druk).
Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie
Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie
Nadere informatieDit boekje is van... Mijn naam is: Mijn gezinsvoogd heet: Het telefoonnummer van de gezinsvoogd is:
Dit boekje is van... Mijn naam is: Mijn gezinsvoogd heet: Het telefoonnummer van de gezinsvoogd is: Mijn gezinsvoogd werkt bij de William Schrikker Jeugdbescherming. Wat een toestand, zeg! Wat gebeurt
Nadere informatieIk besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:
Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:
Nadere informatieOpvoeden in andere culturen
Opvoeden in andere culturen Bevorderen en versterken: competenties vergroten Een betere leven DVD 1 Bevolkingsgroepen aantal Allochtoon3.287.706 Autochtoon13.198.081 Europese Unie (exclusief autochtoon)877.552
Nadere informatieVerschuivende machtsrelaties in allochtone gezinnen Trees Pels
Huiselijk geweld: achtergronden Verschuivende machtsrelaties in allochtone gezinnen Trees Pels 29 mei 2008 Congres Huiselijk Geweld: Families onder Druk Amsterdam, De Meervaart Meeste plegers zijn mannen,
Nadere informatieDe muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik.
De muur Ik heb een muur om me heen. Nou, een muur? Het lijken er wel tien. En niemand is in staat om Over die muur bij mij te komen. Ik laat je niet toe, Want dan zou je zien Hoe kwetsbaar ik ben. Maar
Nadere informatieRelaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.
Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan
Nadere informatieAls je ouders uit elkaar gaan, zit je met heel wat vragen.
Als je ouders uit elkaar gaan, zit je met heel wat vragen. Kan ik kiezen bij wie ik ga wonen? Is het mijn schuld? Ben ik verplicht om op bezoek te gaan bij papa of mama? Waarom hebben mijn ouders elk een
Nadere informatieActiviteit 01: Je gedachten en gevoelens 7. Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11. Activiteit 03: Acting out 16
Inhoud Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7 Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11 Activiteit 03: Acting out 16 Activiteit 04: Schuld 22 Activiteit 05: Angst 26 Activiteit 06: Verdriet
Nadere informatieBen jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!
Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw
Nadere informatieVoorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.
Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik
Nadere informatieKOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen
KOPPen bij elkaar en schouders eronder Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen Mama, waarom huil je? Mama, ben je nu weer verdrietig? Papa, gaan we naar het zwembad? Waarom niet?
Nadere informatieKoningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande
Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie
Nadere informatieMEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Leren & Werken
MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Leren & Werken Steeds opnieuw raak ik mijn baan kwijt. Waar ligt dat nou aan? Welke vervolgopleiding zou iets voor mij zijn? Is er voor mij extra ondersteuning
Nadere informatieEerwraak. Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman. Blz 1.
Eerwraak Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman Blz 1. Vra!n. 1) Wat voor soort verhaal is je boek? Mijn boek is een eigentijdsverhaal/roman 2) Waar
Nadere informatieAls je ouders uit elkaar gaan, zit je met heel wat vragen.
Als je ouders uit elkaar gaan, zit je met heel wat vragen. Kan ik kiezen bij wie ik ga wonen? Is het mijn schuld? Ben ik verplicht om op bezoek te gaan bij papa of mama? Waarom hebben mijn ouders elk een
Nadere informatieGezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft
Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zorgen en vragen 1 Gezinsinterventie 2 Tien praktische
Nadere informatieVoor kinderen die meer willen weten over echtscheidingen. uitgave 2005
Voor kinderen die meer willen weten over echtscheidingen uitgave 2005 Steeds meer kinderen stellen vragen aan de Kinderrechtswinkels over echtscheiding. Scheiden kan niet zomaar, je moet heel veel regels
Nadere informatieGODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen
GODS GEZIN Studielessen voor 4-7 jarigen 2003 Geschreven door Beryl Voorhoeve en Judith Maarsen Oorspronkelijk bedoeld voor studie in kleine groepen in de Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling
Nadere informatieKIEZEN VOOR WERK: HANDLEIDING
CASUS: AMINA Alle vrijheid die ik in Turkije had verdwijnt. Ik voelde me opgesloten en depressief. Toen ik mijn man leerde kennen ben ik misschien te veel van dingen uitgegaan en heb ik te weinig gevraagd.
Nadere informatieKINDEREN LEKKER IN HUN VEL
KINDEREN LEKKER IN HUN VEL 1. Welkom wij zijn Karin Hallegraeff en Noelle van Delden van Praktijk IKKE Karin stelt zich voor en er komt een foto van Karin in beeld. Noelle stelt zich voor en er komt een
Nadere informatieLUPUS: HOE GA JE ER MEE OM? Workshop voor de Lupus Patiënten Groep op zaterdag 7 november 2009 door Ditta van Dijk, MSc.
LUPUS: HOE GA JE ER MEE OM? Workshop voor de Lupus Patiënten Groep op zaterdag 7 november 2009 door Ditta van Dijk, MSc. Twee thema s Ik, mijn ziekte en de buitenwereld Piekeren De oplossingsgerichte methode
Nadere informatie[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster
[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9
Nadere informatieInhoudsopgave. Inleiding. Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent. Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent
Kind-In-Zicht Inhoudsopgave Inleiding Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent Als je een tiener en tussen 9 en 12 jaar bent Als je een puber en tussen
Nadere informatieDEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!
DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het
Nadere informatieJouw Belang Jouw ouders bespreken gezamenlijk over én met jou wat jouw belang is. Zodat jouw ouders
- Dit basis Kindplan kan als onderdeel worden ingevoegd in het ouderschapsplan of los worden gebruikt door ouders al dan niet met hulp van een professional - Ouders ga na de eerste afspraak met een professional
Nadere informatieZou het zo simpel zijn? Zonnehuizen investeren in zorggemeenschap.
Zou het zo simpel zijn? Zonnehuizen investeren in zorggemeenschap. Zorggemeenschap. Wat bedoelen we daar eigenlijk mee? Wanneer we het hebben over een gemeenschap als samenleving, dan weet iedereen precies
Nadere informatieInhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197
Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,
Nadere informatieWat kan de orthopedagoog of psycholoog voor jou doen?
Wat kan de orthopedagoog of psycholoog voor jou doen? Samenwerkingsverband NIP-NVO zorg voor mensen met een verstandelijke beperking 2014 1 Inhoud Voorwoord 3 Wat doet de psycholoog of orthopedagoog? 5
Nadere informatiePresentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis
Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Geachte dames en heren, Zelfredzaamheid is een mooi en positief begrip. Immers, elk kind wil dingen zelf leren doen, jezelf kunnen redden
Nadere informatieJEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen +
> vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik JEUGDIGEN Heb jij seksueel misbruik meegemaakt of iemand in jouw gezin, dan kan daarover praten helpen. Het kan voor jou erg verwarrend zijn hierover te praten,
Nadere informatieMijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd
Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen
Nadere informatieSpel: Wat heb ik geleerd dit jaar?
Spel: Wat heb ik geleerd dit jaar? Inleiding Traditioneel staat de decembermaand in het teken van jaaroverzichten en top 100 of top 2000 lijstjes. Allemaal bedoeld om terug te kijken op het afgelopen jaar.
Nadere informatieVacature. Wat is jouw kijk? Ik ben aan het dementeren en zoek een begeleider die: Bij deze kaart hoort opdrachtkaart 86.
Wat is jouw kijk? 86 Bij deze kaart hoort opdrachtkaart 86. Vacature Ik ben aan het dementeren en zoek een begeleider die: - Het leuk vindt om mij als mens met een verstandelijke beperking en dementie
Nadere informatieHuiselijk geweld tussen zussen
Huiselijk geweld tussen zussen Motiverende gespreksvoering: Casus huiselijk geweld tussen zussen Door drs. Sergio van der Pluijm Een tijd terug had ik een jonge vrouw (18) van allochtone afkomst in begeleiding
Nadere informatieKijk maar naar enkele reacties van leerlingen en ouders.
Inleiding 7 Steeds vaker komen we op school leerlingen tegen van wie de ouders gescheiden zijn. Eén op de drie huwelijken wordt ontbonden en veelal zijn daarbij kinderen betrokken. Uit onderzoek blijkt
Nadere informatienarratieve zorg Elder empowering the elderly
narratieve zorg Elder empowering the elderly huisbezoek 1: KENNISMAKING - 2 - KENNISMAKING - huisbezoek 1- a kennismaking huisbezoek 1: KENNISMAKING a vertrouwelijkheid individueel in teamverband naar
Nadere informatieWat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst.
Interview op zaterdag 16 mei, om 12.00 uur. Betreft een alleenstaande mevrouw met vier kinderen. Een zoontje van 5 jaar, een dochter van 7 jaar, een dochter van 9 jaar en een dochter van 12 jaar. Allen
Nadere informatieWat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.
Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me
Nadere informatieDit boekje is van:..
Ik en mijn plan Dit boekje is van:.. Hallo, Jij bent cliënt bij SOVAK. Je hebt bij SOVAK een persoonlijk begeleider. Samen maak je afspraken over wat jij zelf doet en wat SOVAK doet. Die afspraken staan
Nadere informatieKnabbel en Babbeltijd.
Knabbel en Babbeltijd. (zorg ervoor dat je deze papieren goed leest, uitprint en meeneemt naar de VBW) Het thema van deze VBW-week is Zeesterren. Het thema is de titel van de week (dus geen kreet of korte
Nadere informatieHet is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatieAlvast bedankt voor het invullen!
Deze vragenlijst gaat over jongeren die steun of hulp geven aan een familielid. Wij zijn erg benieuwd hoeveel jongeren er binnen onze school steun of hulp geven en hoe zij dit ervaren. De vragenlijst is
Nadere informatieJezus vertelt, dat God onze Vader is
Eerste Communieproject 26 Jezus vertelt, dat God onze Vader is Jezus als leraar In les 4 hebben we gezien dat Jezus wordt geboren. De engelen zeggen: Hij is de Redder van de wereld. Maar nu is Jezus groot.
Nadere informatieHC zd. 22 nr. 32. dia 1
HC zd. 22 nr. 32 een spannend onderwerp als dit niet waar is, valt alles duigen of zoals Paulus het zegt in 1 Kor. 15 : 19 als wij alleen voor dit leven op Christus hopen zijn wij de beklagenswaardigste
Nadere informatieDe Inner Child meditatie
De Inner Child meditatie copyright Indra T. Preiss volgens Indra Torsten Preiss copyright Indra T. Preiss Het innerlijke kind Veel mensen zitten met onvervulde verlangens die hun oorsprong hebben in hun
Nadere informatieMonica is jarig. Iemand vertelt over haar sollicitatiegesprek. Monica en Arend praten over opleiding, werken en een eigen bedrijf.
Les 1 Werk en inkomen (1) Monica is jarig. Iemand vertelt over haar sollicitatiegesprek. Monica en Arend praten over opleiding, werken en een eigen bedrijf. Evert en Monica -2 Rijbewijs Monica is jarig.
Nadere informatieONDERNEMEN IS VOOR HELDEN
ONDERNEMEN IS VOOR HELDEN EXCLUSIEF PROGRAMMA OVERZICHT 2016 LEF IN ACTIE Ontdek waarom het zo moeilijk is je hart te volgen en heb het lef dit toch te doen! De achtergrond van het programma Jij weet dat
Nadere informatieDETENTIE EN HET GEZIN
DETENTIE EN HET GEZIN klachten en krachten 7 november 2014, Veenhuizen Hans Barendrecht, db mijn zoontje heeft veel vragen, maar ík ook. praktijk als wetenschap geloof in herstel voor mensen die achter
Nadere informatieDe eerste liefde van God
De eerste liefde van God Trouwpreek over 1 Johannes 3:16 (ds. Jos Douma) gehouden in de trouwdienst van Jeroen en Marjoke Wij hebben Gods liefde, die in ons is, leren kennen en vertrouwen daarop. God is
Nadere informatieKortom, informatie en advies die vindbaar, begrijpelijk en herkenbaar is. Ik zal u aangeven waarom ik dit zo belangrijk vind.
Tekst: opening Helpdesk Welkom dames en heren, Het doet mij goed om te zien dat er zo veel mensen op deze feestelijke opening van de Helpdesk zijn afgekomen. Dat betekent dat er veel interesse voor is.
Nadere informatieProbleem? Geen probleem. Met de vaardigheden die Humanitas je aanreikt, verander je je leven. Helemaal zelf. En het mooie is: iedereen kan het.
ONTMOET HUMANITAS Probleem? Geen probleem. Met de vaardigheden die Humanitas je aanreikt, verander je je leven. Helemaal zelf. En het mooie is: iedereen kan het. Zonder uitzondering. Lukt het je niet alleen,
Nadere informatieKinderverhoor Je ouders gaan uit elkaar
Kinderverhoor Je ouders gaan uit elkaar Als je ouders uit elkaar gaan is dat heel ingrijpend. Vaak verandert er nogal wat in je leven. Een rechter wil hierover met je praten tijdens een kinderverhoor.
Nadere informatieHoe verschillend zijn pleeggezinnen? Avanti Anders in Gesprek op locatie 18 april 2013
Hoe verschillend zijn pleeggezinnen? Avanti Anders in Gesprek op locatie 18 april 2013 Anders in Gesprek over pleegzorg Hoe verschillend zijn pleeggezinnen? Dat en meer heeft Avanti als Stedelijk Platform
Nadere informatieHuiselijk geweld. Casus 1:
Huiselijk geweld Casus 1: Jonge vrouw, 32 jaar, meldt zich bij de huisarts. Ze is getrouwd en de man van deze vrouw is ook uw cliënt. Ze hebben 3 kinderen van 6-3 en 1 jaar. Ze heeft duidelijke zichtbare
Nadere informatieBeertje Anders. Lief zijn voor elkaar. Afspraak 2
Beertje Anders Lief zijn voor elkaar. Afspraak 2 H. Vos Beertje Anders Wat zonlicht is voor bloemen, is een glimlach voor een beer. Beertje Anders en Beertje Bruin gaan bij oma spelen. Het was maar even
Nadere informatiekinderen toch blijven ondersteunen. Het maakt niet uit wat (Surinaamse vader, 3 kinderen)
In opdracht van de Gemeente Amsterdam (Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling) Als ik mijn vader had gehad vanaf mijn jeugd, dan zou ik misschien anders zijn in het leven. (...) Wat ik allemaal wel niet
Nadere informatiePortret van H. Gerealiseerd door H. en Linde Stael In samenwerking met het SIHO
Portret van H. Gerealiseerd door H. en Linde Stael In samenwerking met het SIHO Dit portret gaat over H., een vrouw die met een evoluerende spierziekte nog lang voor de klas heeft gestaan in het lager
Nadere informatieWelkom bij Centrum Jeugd. Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden
Welkom bij Centrum Jeugd Informatie voor kinderen, jongeren en hun familieleden Welkom bij Centrum Jeugd Je gaat deelnemen aan een van de behandelingen bij Centrum Jeugd van GGz Breburg. De behandelaren
Nadere informatieMeld. seksueel misbruik. aan de commissie-samson
Meld seksueel misbruik aan de commissie-samson Help ons Mijn naam is Rieke Samson en ik wil je vragen om ons te helpen bij het onderzoek naar seksueel misbruik van kinderen en jongeren. Zelf ben ik voorzitter
Nadere informatieDe gelijkenis van de barmhartige Samaritaan.
De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Eerst lezen. Daarna volgen er vragen en opdrachten. Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel dingen
Nadere informatieLees Zoek op Om over na te denken
Welkom bij de Online Bijbelcursus van Praise De bijbelcursus is wat voor jou als je: 1. Als je wilt weten wat christenen geloven. 2. Als je meer wilt begrijpen van de bijbel. 3. Als je wilt groeien in
Nadere informatiezorgen voor elkaar over mantelzorgers met een migranten achtergrond stamm
zorgen voor elkaar over mantelzorgers met een migranten achtergrond stamm Mantelzorg is... Mooi De hulpvrager is je dankbaar, mantelzorg geeft veel voldoening Divers De taken lopen uiteen: huishoudelijke
Nadere informatieLieve mensen van de Hofkerk, gasten, gemeente van Jezus Christus
Zondag 27 september Markus 9, 30-37 Overdenking Lieve mensen van de Hofkerk, gasten, gemeente van Jezus Christus 1) Ongemakkelijk gevoel Ik kreeg een beetje een ongemakkelijk gevoel toen ik dat gedeelte
Nadere informatieOOGGETUIGE. Johannes 20:30-31
1 januari OOGGETUIGE Johannes 20:30-31 Een nieuw jaar ligt voor ons. Wat er gaat komen, weten we niet. Al heb je waarschijnlijk mooie plannen gemaakt. Misschien heb je goede voornemens. Om elke dag uit
Nadere informatieKinderen zonder papieren
VPM VPM Kinderen zonder papieren Je ziet het bijna elke dag op de tv of in de krant: beelden van landen in oorlog, mensen in armoede. Op zoek naar een betere plaats om te leven, slaan ze op de vlucht.
Nadere informatiePraktische gids internationale kinderontvoering uitgave voor jongeren
Praktische gids internationale kinderontvoering uitgave voor jongeren Centrum Internationale Kinderontvoering Inhoudsopgave Voorwoord 3 1. Wat is internationale kinderontvoering? 1.1 Als je ouders uit
Nadere informatieVertrouwen. Margriet Ledin-de Hoop. Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer
Vertrouwen Margriet Ledin-de Hoop Uitgeverij Boekencentrum, Zoetermeer Inhoudsopgave Woord vooraf 6 1. Op reis 8 2. Spring! 15 3. Ver weg of heel dichtbij? 24 4. Actief afwachten 32 5. In vertrouwen keuzes
Nadere informatieDounia praat en overwint
Dounia praat en overwint Deze informatiefolder is een uitgave van Pharos, Expertisecentrum gezondheidsverschillen, in samenwerking met: Stichting Hindustani, Samenwerkingsverband Marokkaanse Nederlanders,
Nadere informatieDeel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties
Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatiekoppel geboorte Familie bemiddeling huwelijk uit elkaar gaan scheiding wettelijk samenwonen opvang voor kinderen zwangerschap
uit elkaar gaan huwelijk geboorte wettelijk samenwonen bemiddeling opvang voor kinderen koppel zwangerschap scheiding Familie We wonen samen maar willen niet trouwen. Kan dat? Ja. In België leven vele
Nadere informatieEen huwelijk sluit je niet, maar een huwelijk open je.
Een huwelijk sluit je niet, maar een huwelijk open je. Zo komt het dat een man zich losmaakt van zijn vader en moeder en zich hecht aan zijn vrouw, met wie hij één van lichaam wordt. - Genesis 2:24 samen_bw_v3.indd
Nadere informatieNypels Speelt. 8 ingrediënten voor verbindend samenwerken
Nypels Speelt 8 ingrediënten voor verbindend samenwerken Inleiding Het Nypels wordt steeds leuker, doe jij ook mee? Nypels Speelt, onder die titel wordt op een nieuwe manier gewerkt aan de betrokkenheid
Nadere informatieJohannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente,
Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, We zijn er doorheen gegaan, Veertig dagen en nachten, Tijd van voorbereiding...
Nadere informatie2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1
2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1! " #$% & #& '$' '& + ()" *% $, $ -% 1 H. Jagersma en M. Vervenne, Inleiding in het Oude Testament, Kampen, 1992. J. Bowker, Het verhaal
Nadere informatieU leert in deze les "toestemming vragen". Toestemming vragen is vragen of u iets mag doen.
TOESTEMMING VRAGEN les 1 spreken inleiding en doel U leert in deze les "toestemming vragen". Toestemming vragen is vragen of u iets mag doen. Bij toestemming vragen is het belangrijk dat je het op een
Nadere informatieVerslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.
Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien
Nadere informatieLuisteren naar de Heilige Geest
Luisteren naar de Heilige Geest Johannes 14:16-17 En Ik zal de Vader bidden en Hij zal u een andere Trooster geven om tot in eeuwigheid bij u te zijn, de Geest der waarheid, die de wereld niet kan ontvangen,
Nadere informatieFEEDBACK GEVEN IN ZELFSTURENDE TEAMS. Yvette Paludanus
FEEDBACK GEVEN IN ZELFSTURENDE TEAMS Yvette Paludanus 2 Dit boekje is tot stand gekomen dankzij de vragen en verhalen van medewerkers in de zorg. Wil je een exemplaar van dit boekje bestellen? Wil je begeleiding
Nadere informatieBeertje Bruin zegt dan: Ik heb van moeder Beer gehoord dat je erg verdrietig
Beertje Anders zit stil in een hoekje als Beertje Bruin langskomt. Beertje Bruin zegt dan: Ik heb van moeder Beer gehoord dat je erg verdrietig bent. Kan ik je helpen, want ik ben je vriend en vrienden
Nadere informatieWees duidelijk tegen je klanten
Ronald Dingerdis Wees duidelijk tegen je klanten 3 In onze training Klantgerichtheid en communicatie vroeg een cursist me onlangs of je tegen je klant kan zeggen dat hij extreem vervelend is. Dat hij onredelijk
Nadere informatieHandreiking bij 40 DAGEN GEBED voor groep 4-8 van de basisschool
Handreiking bij 40 DAGEN GEBED voor groep 4-8 van de basisschool NAAM September 2009 In september en oktober 2009 was de Levend evangelie Gemeente bezig met het onderwerp 40 DAGEN GEBED. Om gemeente breed
Nadere informatieHij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te
Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te kijken...4 De mensenmenigte opende zich in het midden...5 Toen
Nadere informatiewat is passend? naar aanleiding van Paulus brief aan de Kolossenzen wil ik dat uitwerken voor 4 categorieën vier kringen
vandaag wil ik dit gebod toepassen op het geloofsgesprek onderwerp van de gemeenteavond komende week onze overtuiging is dat zulke gesprekken hard nodig zijn voor de opbouw van onze gemeente tegelijk is
Nadere informatieMEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave
Nadere informatie6.2.1 Dealen met afleiding onderweg
Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je
Nadere informatieLes 3. Familie, vrienden en buurtgenoten
www.edusom.nl Opstartlessen Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten Wat leert u in deze les? Een gesprek voeren over familie, vrienden en buurtgenoten. Antwoord geven op vragen. Veel succes! Deze les
Nadere informatieVoorwoord 7. 1 Blijven je ouders je ouders? 13. 2 Moet ik nu ook verhuizen? 19. 3 Houd ik mijn eigen naam? 23. 4 Wie betaalt er voor mij?
Inhoud Voorwoord 7 1 Blijven je ouders je ouders? 13 2 Moet ik nu ook verhuizen? 19 3 Houd ik mijn eigen naam? 23 4 Wie betaalt er voor mij? 25 5 En als ik zelf geen contact wil? 27 6 Hoe gaat dat, scheiden?
Nadere informatieHoe gaat het in z n werk daar? Wat is er anders dan een gewone poli?
INTERVIEW d.d. 28 december 2009 Coeliakiepoli Op het interview-wenslijstje van Nynke en Zara staat Dr. Luisa Mearin. Zij is kinderarts MDL in het LUMC te Leiden en heeft als eerste met haar collega s in
Nadere informatie1 Ben of word jij weleens gepest?
Onderzoeksresultaten TipHorstaandeMaas.nl Pesten Pesten is van alle generaties. Het kan bijna overal plaatsvinden en is daarom dichterbij dan mensen soms denken 8 1 Ben of word jij weleens gepest? 7 6
Nadere informatieVERDEELD? VERDWAALD? VERBONDEN?
VERDEELD? VERDWAALD? VERBONDEN? 1 PROGRAMMA 1.HET VERDEELDE KIND: verlies bij scheiding 2.HET VERDWAALDE KIND: tussen twee kampen 3.HET VERBONDEN KIND: ouderschapsplan, het kind als trait-d union 2 1.
Nadere informatieSOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN
SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN Dit thema is opgesplitst in drie delen; gevoelens, ruilen en familie. De kinderen gaan eerst aan de slag met gevoelens. Ze leren omgaan met de gevoelens van anderen. Daarna
Nadere informatiePartnerkeuze bij allochtone jongeren
Partnerkeuze bij allochtone jongeren Inleiding In april 2005 lanceerde de Koning Boudewijnstichting een projectoproep tot voorstellen om de thematiek huwelijk en migratie te onderzoeken. Het projectvoorstel
Nadere informatieSoms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.
Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.
Nadere informatieDOSSIER >>> Wat is een. goede papa? DOSSIER
DOSSIER >>> Wat is een DOSSIER goede papa? 42 PSYCHOLOGIES MAGAZINE april 2014 Beter in je vel op het werk Nu de strenge maar afwezige vader definitief heeft afgedaan is het voor papa s zoeken naar een
Nadere informatieWeer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis.
Weer naar school Kim en Pieter lopen het schoolplein op. Het is de eerste schooldag na de zomervakantie. Ik ben benieuwd wie onze mentor * is, zegt Pieter. Kim knikt. Ik hoop een man, zegt ze. Pieter kijkt
Nadere informatieProgramma. Omgaan met culturele diversiteit voor bibliotheekmedewerkers. Jannie Limburg
Programma Omgaan met culturele diversiteit voor bibliotheekmedewerkers! In de sfeer komen! Cultuur, wat is het (niet)! Leervragen! Kom je uit Gezin of Familie?! Praktijk voor bibliotheek www.peervis,net
Nadere informatie