Konferentie Nederlandse Religieuzen

Transcriptie

1 Konferentie Nederlandse Religieuzen bulletinjaargang 15 nummer 3 oktober 2012 In beeld De boodschap gaat verder Jeanne Simons pagina 4 De boekenkast van Theo Sponselee Boeken als toegang tot de ruimte van het volledig leven pagina 22 Religieus leven Ergernissen Ton Augustin pagina 32

2 Redactioneel Normaliter treft u in dit blad geen vermelding van overledenen aan. Vanwege hun betekenis voor de communicatie in de wereld van de religieuzen maken we voor twee markante persoonlijkheden een uitzondering: Ton Smits en Aad van Bentem fsc. Het nieuwe seizoen ging veelbelovend van start met verschillende samenkomsten in het kader van Gerechtigheid en Vrede. Deze maand blikken oudere katholieken terug op vijftig jaar Vaticanum II. Jan Jacobs en anderen publiceerden een boeiende bundel over dit onderwerp. Voorts vertellen Moniek Siermann en Geeske Hovingh in dit najaarsnummer over nieuwe vormen van kerk-zijn in respectievelijk Arnhem en Amsterdam. En mocht u benieuwd zijn wat mensen doen wanneer ze Whatsappen, dan bent u na lezing van dit bulletin weer helemaal bij-de-tijd. inhoud In beeld....4 De boodschap gaat verder. In gesprek met zr Jeanne Simons 4 Varia....7 Lekenleiderschap/kapittelbegeleiding Open Kloosterdag Woord en bezinning 7 Catharinadag 2012 Vrouwen met passie Religieuzenprijs Remedie voor verminkte Afrikaanse vrouwen Katholieke jongerendag Dichters (v/m) gezocht Overcomplete huisraad Vacatures Paasepos In Memoriam Aad van Bentem fsc In Memoriam Ton Smits Gerechtigheid en vrede Summerschool Andante door Esther van de Vate 14 Dient de economie de oorlog of de vrede. Nationale Vredesdag 2012 door Tom Boesten 16 Platform Missionaire Oversten bezoekt Bijlmer door Erica op t Hoog 18 Geboortegrond column Ans Bertens Colofon 2012 Het KNR-bulletin (ISSN: ) is een uitgave van de afdeling communicatie van de KNR en verschijnt vier maal per jaar. Door middel van dit bulletin wil de redactie religieuzen in Nederland en belangstellenden informeren over ontwikkelingen die zich afspelen in de wereld der religieuzen in brede zin. De redactie behoudt zich het recht voor om toegezonden kopij in te korten. Aan ieder bestuur van de bij de KNR aangesloten religieuze instituten en aan de redacties van congregatiebladen wordt een exemplaar verstrekt. Daarnaast ontvangen leden van commissies van de KNR het blad. Afzonderlijke communiteiten en individuele religieuzen kunnen het bulletin op aanvraag toegezonden krijgen. Artikelen mogen met bronvermelding overgenomen worden. Illustratie voorzijde: Rotterdam Blaak 2006 / Botsing van belangen Vormgeving en lay-out: Vormweijs, Nijmegen Druk: Benda drukkers, Wijchen KNR-afdeling communicatie, Postbus 111, 5201 AC s-hertogenbosch Redactiesecretariaat/Eindredactie: Will van de Ven T: , F: , E: communicatie@knr.nl / / Het volgende nummer van dit blad verschijnt in december 2012 Sluitingsdatum van kopij: 26 november 2012 Projecten De Zijp 20 Goed voor je hart column Ben Verberne msc De boekenkast van Boeken als toegang tot de ruimte van het volledig leven. Theo Sponselee 22 Boeken Alledaags en buitengewoon. Spiritualiteit in vrouwendomeinen. Angela Berlis en Anne-Marie Korte 24 Visioenen van het Tweede Vaticaans Concilie. Jan Jacobs, Martin Hoondert en Franck Ploum 25 Religieuzen en de nieuwe evangelisatie Religieuzen en de nieuwe evangelisatie door Esther van de Vate 26 Je bent tot elkaar gezonden door Gerard Moorman 28 Religieuzen en nieuwe media De mobiele revolutie 30 Religieus leven Ergernissen door frater Ton Augustin 32 Studentenekklesia Amsterdam 34 Bestuurswisselingen Agenda

3 In beeld De boodschap gaat verder In gesprek met zr Jeanne Simons De Zusters Missionarissen van Onze Lieve Vrouw van Afrika, meestal kortweg aangeduid als Witte Zusters, zijn in 1869 gesticht door Charles Lavigerie. In het missiewerk van de Witte Zusters staat Afrika centraal. Het klooster Sancta Monica te Esch was tot 2005 het moederhuis voor de regio. De Witte Zusters vormen een internationaal instituut van pauselijk recht met drie provincies: Afrika, Noord Amerika en Europa. In Boxtel bevindt zich het kantoor van zuster Jeanne Simons, die als regionaal overste verantwoordelijk is voor 68 zusters in Nederland en een zuster in Tanzania. Zuster Jeanne Simons vertelt in deze bijdrage over haar eigen bewogenheid en over de stappen, die zijn gezet om bestuurlijke taken over te dragen aan niet-leden van de congregatie. zr. Jeanne Simons De tent met de symbolische vlam Afrika: een zegel op mijn hart Zuster Jeanne (Helvoirt, 1931) groeide op in een middelgroot gezin, waar ze leerde om met elkaar te delen wat je ontvangt. Dat kwam goed van pas in Afrika. Ze wist al op jonge leeftijd dat ze naar Afrika wilde en dat motiveerde haar om in te treden bij de Witte Zusters. Spijt over haar levenskeuze heeft ze nooit gehad; haar vele jaren in Afrika als Witte Zuster hebben haar gelukkig gemaakt. Zr Jeanne: Het gemeenschapsleven biedt oriëntatie en is een uitdaging om je bij te stellen. Christus en Zijn blijde evangelische boodschap zijn altijd mijn leidraad geweest. Ujamaa is verbonden met het Afrikaans socialisme van de toenmalige President Nyerere van Tanzania. Haar mooiste missiejaren beleefde zuster Jeanne in de jaren zeventig in een Ujamaa dorp. Zij leefde daar met andere zusters en woonde de dorpsvergaderingen bij, waar ze hoorde hoe mensen met tegenslag en teleurstellingen te kampen hadden. Zuster Jeanne: Zo leerde ik de diepgewortelde overtuigingen van Afrikaanse mensen kennen. Bij het uitblijven van regen bijvoorbeeld kregen de regenmakers de schuld en werden zij bestraft, terwijl wij zusters gewoon dachten dat ons gebed niet verhoord was. Ook ter verklaring van sterfte zoekt men vaak naar een bovennatuurlijke oorzaak. Nadat de zusters gesetteld waren in het dorp zetten ze zich in voor onderricht van vrouwen op het gebied van hygiëne, voedingsleer en bewustzijn. Zuster Jeanne: Hun verklaring voor tegenslagen en ziekte was simpelweg ni Mungu: God wil het. Deze lijdzame instelling probeerden we te doorbreken, hetgeen veel geduld vroeg. We hebben vrouwen bewust gemaakt van hun krachten en rechten en de dorpsbewoners gestimuleerd om zich onafhankelijk op te stellen van ons missionarissen. Het ideaal van een multiculturele samenleving, waarin ieder tot zijn recht kan komen, is voor Witte Zusters geen luchtfietserij, maar geleefde praktijk. De Witte Zusters leven in internationaal samengestelde communiteiten en getuigen op die manier dat samen leven als mensen met verschillende achtergronden mogelijk is. Zuster Jeanne heeft altijd met de lokale bevolking samengewerkt, bijvoorbeeld in de slums van Nairobi, waar ze jonge meisjes heeft geholpen om hun waardigheid terug te vinden. Zuster Jeanne: Jonge meisjes voelen zich gauw achtergesteld en misbruikt. Het bekende historische verhaal van Baquita, een slavin die zich ontworstelde aan haar beperkingen, kan dan als tegengeluid fungeren. Er is een Baquitagroep geformeerd om de meisjes een voorbeeld te stellen en voor zichzelf op te komen. Zuster Jeanne mobiliseerde ook een groep jongeren om de strijd aan te binden tegen Aids. Terugblikkend op ruim 25 jaar ervaring in Afrika zegt zuster Jeanne: We zijn speciaal voor Afrika opgericht en werken nu nog in 18 Afrikaanse landen. Wij stonden aan de wieg van 22 Afrikaanse zustercongregaties, die al enige tijd onafhankelijk zijn en die op voet van gelijkheid met elkaar en met ons om kunnen gaan. Wij zijn elkaars bondgenoten en dat vervult me met gepaste trots. Bij de overdracht van mijn werk in 2004 sprak ik vertrouwen uit in de mensen met wie ik heb samengewerkt en ik zei: Jullie kunnen het ook. Missionaire presentie in Nederland Zuster Jeanne beschouwt zichzelf als pelgrim, voor wie de hele wereld een thuis is, dankzij de mobiliteit en geborgenheid van haar tijdelijke onderkomens. Na het opbreken in Afrika heeft zuster Jeanne haar tent opnieuw opgeslagen in het vertrouwde Sancta Monica in Esch. Zuster Jeanne: Als missionaris heb je een specifieke inbreng, want na zoveel jaren in het Zuiden relativeer je de dingen van hier. Gelukkig is de missionaire bewogenheid niet verloren gegaan. Dat betekent bewust hier in Nederland present zijn en dat is van betekenis,want ook hier zijn bevrijding,verzoening en dialoog nodig. Dat gebeurt waar mensen in gemeenschap samen komen en de boodschap van het Evangelie uitdragen. Ons huis in Esch voldeed niet meer aan de eisen van de tijd. Het was pijnlijk om daar te vertrekken, want binnen de muren van Sancta Monica zijn in de loop der jaren ervaringen en veel lief en leed gedeeld. Natuurlijk waren er bij haar terugkeer ook op materieel en bestuurlijk vlak verschuivingen gaande. Zuster Jeanne: Het samen werken met nietreligieuzen in de zorg is geen uitzondering meer en ter verlichting van de taken van de zusters zijn drie mantelzorgsters aangetrokken voor respectievelijk 25 uur en tweemaal 15 uur per week. De overdracht van bestuurlijke taken aan een niet-lid van het religieus instituut was een noodzakelijke vervolgstap. Zuster Jeanne: In het verleden is gepoogd te komen tot een meer intensieve samenwerking tussen Engeland en Nederland, binnen de zogenoemde Noordzeeprovincie, maar dat bleek niet werkbaar. Samengaan met een andere regio is geen reële optie, want overal speelt hetzelfde probleem en bovendien zijn er grote verschillen in wetgeving tussen Nederland en andere landen. We waren er aan toe om naar een andere oplossing toe te werken. Al gauw besefte ik dat een nietlid mij zal opvolgen, omdat er binnen het instituut niemand in het vizier was om de taak van regionaal overste op zich te nemen. Als je te lang wacht bestaat het gevaar dat je het niet meer kunt opbrengen, want het gehele proces vraagt veel tijd en aandacht. Overdracht bestuurlijke taken Wezenlijk voor het welslagen van het proces is het informeren van de zusters en het organiseren van hun 4 knr bulletin knr bulletin

4 in beeld betrokkenheid. Zuster Jeanne: De zusters staan helemaal achter de genomen besluiten en zij bemoedigen mij. Vanuit die vertrouwensbasis konden we vervolgstappen zetten. We hebben inlichtingen ingewonnen bij congregaties, die al ervaring hebben met leken als bestuurslid. Om zicht te krijgen op de consequenties, met name op het terrein van het kerkelijk recht, is er contact gelegd met deskundigen van de KNR. De Adviesraad, die de Witte Zusters op tal van terreinen ondersteunt, heeft van meet af aan meegedacht. Rond de provinciale overste is een kleine commissie van Witte Zusters geformeerd specifiek voor dit onderwerp. Gaandeweg kreeg ik meer zicht op de situatie en kwam het aan de orde in de Provinciale Raad, waar verschillend op gereageerd werd. Dat is prima, want dat kan helpen om de plaats van de Nederlandse regio in het geheel te bepalen. Vervolgens is in het Algemeen Kapittel in 2011 het groene licht gegeven om een en ander op experimentele basis in gang te zetten. Dit betekende dat een wervings- en selectiebureau (Rieken & Oomen) ingeschakeld is om ons in de verschillende stappen van het proces te begeleiden. We plaatsten een kleine advertentie en dat leverde 53 reacties op. Uit het selectieproces kwam uiteindelijk mevrouw Marina van Dalen als beste kandidate uit de bus. Zij is vertrouwd met de missionaire wereld en is begonnen op 1 april Tijdens haar introductieperiode maakte ze kennis met alle zusters en ze heeft ook enthousiast meegedaan met de Open Kloosterdag op 24 juni. Zo heeft ze een eerste indruk gekregen van onze spiritualiteit. Er is nog een weg te gaan om een niet-religieus in te wijden in onze spiritualiteit en missie, opdat ze optimaal onze zusters kan begeleiden, die liefdevolle aandacht verdienen juist in de kwetsbaarheid van hun hoge ouderdom. Zuster Jeanne is vertrouwensvol over de toekomst, omdat zij Christus aan haar zijde weet. In de tent waarover ze sprak is een vlammetje. Zuster Jeanne: Dat symboliseert voor mij Christus, die met me meetrekt en Licht, Warmte en Kracht geeft. WvdV Varia / korte berichten Lekenleiderschap / kapittelbegeleiding De meeste congregaties in Europa hebben te maken met vergrijzing. De religieuzen worden ouder en het aantal nieuwe roepingen is miniem. Bij internationale congregaties worden er vaker medebroeders of zusters overgebracht vanuit andere landen, met name Azië, om hier de zaken te regelen. Cultuurverschillen maken dat men er de voorkeur aan geeft om zaken vanuit het land zelf te regelen. Geassocieerde leken kunnen hier een rol in spelen Niet elke congregatie heeft een grote lekenbeweging die taken uit handen kan nemen. Bernice Reintjens is ruim zes jaar werkzaam in de ondersteuning van de congregatie van de zusters van de Heilige Harten in Nederland naar de voltooiing toe. Ze is al 15 jaar als lekenmarist verbonden aan de congregatie van de Fraters Maristen en heeft daar aan diverse projecten en kapittels deelgenomen. Momenteel is zij bezig met de opleiding Theologie aan de School of Catholic Theology aan de Universiteit Tilburg en verwacht komend jaar haar Bachelor af te ronden. Ze heeft inmiddels al twee internationale lezingen vanuit haar praktijkervaring mogen geven over lekenleiderschap en pastorale zorg voor oudere zusters. Mocht u belangstelling hebben in een bijeenkomst over dit thema, dan wel begeleiding van (een deel van) een provinciaal kapittel dan is mevrouw Reintjens u daar graag bij van dienst. Dit is mogelijk in het Nederlands, Engels of Spaans. In overleg met u maakt zij een programma toegespitst op uw congregatie. Daarbij is zowel een informatieve bijeenkomst mogelijk als een interactieve bijeenkomst met onderlinge uitwisseling in kleinere groepen. De vergoeding hiervoor is afhankelijk van de tijd die het haar kost om alles voor te bereiden en te begeleiden. drs. Bernice Reintjens is bereikbaar via: bvreintjens@ymail.com Zo begon het in Afrika Over de pioniersfase van de congregatie doet een mooi verhaal de ronde: Wat onwennig zaten de acht Bretonse jonge vrouwen bij elkaar, eindelijk alleen om onder elkaar hun eerste indrukken te verwerken. Gehoor gevend aan de oproep van kardinaal Lavigerie, de aartsbisschop van Algiers, hadden zij vanuit Bretagne heel Frankrijk doorgereisd naar Marseille. Vervolgens waren ze, daarbij overvallen door een hevige storm, de Middellandse Zee overgestoken naar Algiers, begeesterd door eenzelfde ideaal: religieuze worden in een missiecongregatie in en voor Afrika. Waar zijn die andere zusters toch? vroeg er een. Ik denk, antwoordde Pierrine, dat er geen andere zusters zijn dan wij. Maar die nieuwe missiecongregatie dan? Vraagtekens en verbaasde blikken. Ik heb zo n idee dat wij het zelf zijn die daarmee moeten beginnen. Wel, dat zal me dan wat moois worden, besloot Marie Françoise kort en bondig. Open Kloosterdag Circa twee maanden geleden, op 24 juni 2012, vond de vijfde Open Kloosterdag plaats. De aandacht van de media voor dit evenement was opmerkelijk open en belangstellend van karakter. Verrassend veelzijdig was de diversiteit in programma s: het schooltv-weekjournaal, RTV Oost, het programma En dan nog even dit, Volzin, Tubantia, Q radio, de zondag-van-van-willigenburg, het Jeugdjournaal, het ANP, De Nieuwe Morgen, Trouw, De Telegraaf en Tertio. Naar schatting circa 8500 mensen hebben een klooster bezocht in het kader van de Open Kloosterdag. Er is een enquête gehouden onder de deelnemende gemeenschappen en de resultaten daarvan zijn geïnventariseerd. Een samenvatting van de bevindingen is toegezonden aan het Bestuur KNR en aan de deelnemers. Uit deze samenvatting blijkt dat de deelnemers deze dag overwegend als positief hebben ervaren. Opvallend is dat de meeste gemeenschappen de intervaltermijn voor het houden van een Open Kloosterdag willen terugbrengen van 3 naar 2 jaar. Naast de goede ervaringen met dit evenement houdt dit verband met de ongewisheid van het (voort) bestaan van de gemeenschap en de broze gezondheid van de leden. Het bestuur heeft inmiddels besloten dat de volgende Open Kloosterdag in 2014 zal worden gehouden. 6 knr bulletin knr bulletin

5 varia / korte berichten varia / korte berichten Woord en bezinning 7 Religieuzenprijs I.W.V.L. Stichting Intermonasteriële Werkgroep Voor Liturgie. s.v.p. schriftelijk bestellen: Secretariaat: Johannahoeveweg VG Arnhem. E: zr.margareth@koningsoord.org Botsing van belangen / deelname is gratis, aanmelden is verplicht via communicatie@knr.nl. Aanmelding: vóór 1 november een mailtje met naam, adresgegevens en eventueel het aantal personen naar communicatie@knr.nl. Wilt u daarnaast (een veelvoud van) 15 over maken op rekeningnummer , t.n.v. KNR s-hertogenbosch o.v.v. Vrouwen met passie?! Eind 2012/begin 2013 wordt WOORD EN BEZINNING 7 uitgegeven, bestaande uit drie delen. Het zijn korte niet-schriftuurlijke lezingen bij het evangelie van de dag op A4 wit papier (80 grs., eenzijdig bedrukt en losbladig). Deel 1: Advent en Kersttijd, inclusief de zondagen A-B-C jaar compleet Tijd door het jaar week 1 t/m 10, inclusief de zondagen A-B-C jaar compleet Prijs Euro 20,00 exclusief verzendkosten Deel 2: Veertigdagentijd en Paastijd, inclusief de zondagen A-B-C jaar compleet Prijs Euro 15,00 exclusief verzendkosten Deel 3: Tijd door het jaar week 11 t/m 34, inclusief de zondagen A-B-C jaar compleet Prijs nog niet bekend Catharinadag 2012 Stichting Christine de Pisan organiseert jaarlijks een bijeenkomst rond een actueel thema. Dit jaar is dat het thema VRIENDSCHAP. De zogenoemde Catharinadag, die dit jaar voor de elfde keer wordt georganiseerd, vindt plaats op 23 november 2012 in het Savelbergklooster te Heerlen. Voorafgaand aan de eigenlijke thema-bijeenkomst is er vanaf uur de gelegenheid voor belangstellenden om een bezoek te brengen aan de tentoonstelling EEN LEVEN LANG. Er is prachtig beeldmateriaal te zien over de Kleine Zusters van de Heilige Joseph, die dit jaar het 140-jarig jubileum van hun congregatie vieren. Aansluitend voorziet het programma in een drietal voordrachten: Ervaringen met vriendschap en haar grenzen. dr. Kees Verheul, slavist en schrijver Hij is nu gewaarschuwd De vriendschap tussen Marga Klompé en Pater Beaufort Iris Plessius MA, Amerikanist/historica Vriendschap: tussen zeeslag en penseel br. drs. Theo Sponselee, theoloog Vrouwen met passie Op vrijdag 9 november 2012 organiseert de commissie vrouwencontacten van de KNR in Tilburg een netwerkdag voor vrouwen(organisaties) met als thema Vrouwen met passie?! Vrouwenorganisaties werken aan zaken die vrouwelijke religieuzen van oudsher na aan het hart liggen. Zusters zoeken vandaag de dag naar manieren om de aandacht voor de positie van vrouwen op de maatschappelijke agenda te houden. Vrouwenorganisaties werken in al hun diversiteit aan zichtbaarheid en kracht van vrouwen. Delen we dezelfde passie? Kunnen we elkaar vinden en versterken in dat wat we belangrijk vinden? Op deze netwerkdag zoeken we rondom een aantal thema s naar onze passie en mogelijkheden om te komen tot verbinding. De thema s die voor het voetlicht komen zijn: armoede, onderwijs, vrouwenhandel, multicultureel samenleven en social media. In de middag zal theologe Maaike de Haardt een inleiding houden over passie en verbinding. Locatie: Ontmoetingscentrum van de Zusters van Liefde aan de Oude Dijk 1a in Tilburg. In 2013 zal de KNR voor de derde keer een prijs uitreiken voor een lofwaardig maatschappelijk initiatief. De prijs bestaat uit een kunstwerk en een geldbedrag van euro. De prijsuitreiking zal plaats vinden in het voorjaar van 2013 (28 mei 2013?). Voor een prijs komen deze keer in aanmerking activiteiten, die nauw aansluiten bij de traditie en de spiritualiteit van waaruit actieve congregaties zijn ontstaan en zich hebben ontwikkeld. Activiteiten die zich richten op mensen in de Nederlandse samenleving. Meer specifiek gaat het om de traditie van inzet voor de allerarmsten, de ontrechten, de marginalen in onze samenleving en oog hebben voor hun menselijke waardigheid. De prijs is bedoeld ter bekroning van een project en/of persoon, gericht op het bestrijden van typisch eigentijdse noden. Het spreekt voor zich dat leden van het eigen religieus instituut niet voorgedragen kunnen worden, die van andere instituten wel. Een volledige versie van de criteria die gehanteerd worden in de beoordeling zijn te vinden op de KNR- site of op aanvraag verkrijgbaar. De jury voor deze derde Religieuzenprijs bestaat uit br W. Swüste fic, zr R. Geurts scmm en p F. Meijers msc. Remedie voor verminkte Afrikaanse vrouwen De werkgroep Gerechtigheid, Vrede en Ontmoeting van een zustercongregatie heeft onlangs mevrouw Kwast uitgenodigd om te spreken over de mogelijkheden ter verbetering van het lot van Afrikaanse vrouwen, die lijden aan verloskundige fistels. Mevrouw Kwast heeft vele jaren in Afrika gewerkt en is nog verbonden met het Fistula Hospital in Addis Ababa. In grote delen van Subsahara Afrika zijn de afstanden tot gezondheidsklinieken groot. Hierdoor komen veel zwangere vrouwen, niet op tijd in de kliniek. Daardoor kampen zij met de gevolgen van te lang durende bevallingen. Wanneer het bekken van vrouwen te nauw is voor een natuurlijke bevalling worden kinderen vaak dood geboren, terwijl de moeders die het overleven beschadigd raken. De gevolgen daarvan zijn incontinentie, hetgeen er toe leidt dat vrouwen wegens onreinheid uitgestoten worden en afgezonderd moeten leven. Fistelpatienten, die niet behandeld worden, leiden een ellendig leven. In vele Afrikaanse landen zijn nu gespecialiseerde ziekenhuizen waar vrouwen een hersteloperatie kunnen ondergaan ( Malawi, Zambia, Tanzania, Kenya, Uganda, Ethiopie, Sudan, Niger, Sierra Leone, Nigeria, Ghana etc.). Het is belangrijk dat de missiecongregaties, die werkzaam zijn in Afrika, op de hoogte zijn van dit probleem en weten hoe dit voorkomen of behandeld kan worden. Missiecongregaties kunnen ook helpen bij het opsporen van deze vrouwen zodat zij een nieuw leven kunnen krijgen. Nominaties kunt u vóór 6 januari 2013 per brief of sturen aan: Jury RELIGIEUZEN-prijs, p/a Postbus 111, 5201 AC s-hertogenbosch. E: communicatie@knr.nl Wilt u mevrouw Kwast uitnodigen om in uw gemeenschap te vertellen onder deze problematiek, neemt u dan contact met haar op. Barbara Kwast De Zeilmakerij C W Leusden. T: E: b.e.kwast@planet.nl 8 knr bulletin knr bulletin

6 varia / korte berichten varia / korte berichten Katholieke Jongerendag (KJD) Paasepos Br. Fer van der Reijken ofm T: E: reijkenofm@hetnet.nl Op zondag 4 november vindt in De Maaspoort in Den Bosch voor de 35e keer de Katholieke Jongerendag plaats. Jaarlijks komen religieuze families naar deze dag toe en hebben dan ook een stand op de informatiemarkt. Ook dit jaar zal er een Kloosterplein zijn, waar religieuzen met hun stands naast elkaar kunnen staan. Ieder die naar de KJD wil komen en een stand op de informatiemarkt wenst, dient zich aan te melden via de site van de KJD. Daarnaast ontvangt Fer van der Reijken ofm dan graag een berichtje, zodat hij er voor kan zorgen dat uw stand geplaatst wordt op het Kloosterplein. Veel mensen staan aan de zijlijn van de maatschappij. Zij zijn vastgelopen in hun leven, vereenzaamd of op zoek naar een plek om thuis te komen bij zichzelf. In de jaren tachtig kwam pastor Stephen Boonzaaijer met een groep vrienden intensief met elkaar in gesprek om te bedenken hoe ze gezamenlijk iets voor deze mensen konden betekenen. Na vijf jaar praten is stichting De Bondgenoot opgezet. Een oord met negen gezinswoningen en daartussen twaalf appartementen werd gebouwd. In 1987 is leefgemeenschap De Bondgenoot werkelijkheid geworden. Een unieke plek waar mensen een nieuwe start konden maken. Op 26 november aanstaande is de viering van het 25-jarig bestaan van de Bondgenoot in de vorm van een culturele avond in het locale Schaffelaartheater. Wilt u ons attenderen op dichtende mede-religieuzen? Graag uw reacties naar communicatie@knr.nl. Contact met de secretaris van de abdij, de heer Bram Verheijen, E: secretaris.abt@ gmail.com. Sint Adelbertabdij (OSB), Abdijlaan 26, 1935 BH Egmond-Binnen. Telefoon: Website: Vriendelijk dank! Berichten naar: communicatie@knr.nl Dichters (v/m) gezocht Een zuster, die reeds decennia lang gedichten schrijft, wil graag in contact komen met andere religieuzen, die zich bezig houden met- dan wel interesseren voor poëzie. Waar vinden we een religieus (v/m), die zelf gedichten schrijft of heeft geschreven dan wel een religieus (v/m) met met liefde voor en kennis van gedichten? Gevraagd: overcomplete huisraad De ontvangstruimte en Benedictushof, nabij de St. Adelbertabdij, wordt momenteel verbouwd. Er moet worden voorzien in een nieuwe keuken, projectmeubilair, servies en couverts, enz. De broeders vragen zich af of er religieuze gemeenschappen zijn, die tweedehands materiaal ter overname willen aanbieden. Abt Mathijsen osb geneert zich enigszins voor de lengte van de lijst van benodigdheden en hij schrijft dan ook: We verwachten natuurlijk niet dat alles ons als gebraden haantjes in de mond zal vliegen. Maar als ergens spullen overcompleet en buiten gebruik staan te wachten op een bestemming, dan zou het toch jammer zijn om daaraan voorbij te gaan. Er is behoefte aan: audio visuele apparatuur, bestek en serviesgoed voor 100 personen, broodschalen, broodsnijmachine, gebakschalen, magnetron, rijdende kapstokken, serveerwagens, schrobmachine, chafing dishes, stapelstoelen, steamer, terrasmeubilair, tafels en warmwagens. Vacatures Is er binnen uw organisatie een vacature, dan kunt u deze onder de aandacht brengen door deze te (doen) plaatsen op de website van de KNR. Hier zijn geen kosten aan verbonden. Van deze mogelijkheid wordt nog niet vaak gebruik gemaakt, vandaar dat we deze service langs deze weg nog eens onder de aandacht brengen. Elisabeth Riphagen is een van de dragende krachten van het eerste uur. Omdat het aantal aanvragen van hulpzoekenden bij De Bondgenoot het aanbod overtreft, ging zij begin jaren negentig op pad om alternatieve opvangmogelijkheden in kaart te brengen. Dat resulteerde in 1995 in haar boek Leefgemeenschappen in Nederland. Er bleken honderden gemeenschappen te bestaan (zoals De Bondgenoot). Zij vertelt: We krijgen circa 20 aanmeldingen per week voor opvang, terwijl er slechts plaats is voor 1 à 2 mensen per jaar. Als ik nog 40 was, dan ging ik er op nieuw op uit om te kijken hoe we deze mensen een goed thuis kunnen bieden. Bij leefgemeenschappen zie je een soort golfbeweging. In de jaren zestig zijn veel idealistische initiatieven ontstaan voor gezamenlijke woonvormen, toen vaak communes genoemd. Het uitgangspunt was een gezamenlijke filosofie, idealen of grondgedachten; later verzakelijkte het meer. Tegenwoordig staan mensen wat meer met beide benen op de grond, zonder de aanvankelijke inspiratie ontrouw te zijn geworden. Wij van de Bondgenoot kwamen in zwaar weer toen de initiatiefnemers ouder werden en we moeite hadden om jonge mensen te interesseren. Maar in korte tijd kwam er nieuw bloed, toen twee kinderen van pioniers van onze gemeenschap in het huwelijk traden en zich hier vestigden. De zoon van Stephen Boonzaaijer trouwde met Maartje en onze zoon trouwde met Esther; het zijn topmeiden allebei. Een vriendin van Esther raakte ook enthousiast en toen hadden we drie jonge gezinnen, onze brug naar de toekomst. Wat de Bondgenoot tot een succes maakt is onder meer de verbindende spiritualiteit van pastor Stephen Boonzaaijer. Elisabeth Riphagen heeft dit jaar in de Veertigdagentijd Stephen Boonzaaijer vergezeld bij diens tournee van voordrachten rond het door hem geschreven Paasepos. Dat bleek in een behoefte te voorzien. De mensen toonden zich geraakt door de originele en empathische invalshoek. In verband met de planning van de bezinningsprogramma s is er dit keer eerder gelegenheid om contact te zoeken. Hij is beschikbaar van 17 februari tot 31 maart 2013 voor een voordracht van het Paasepos. De voordracht zelf duurt circa vijf kwartier en is verweven met fragmenten uit de Matthauspassion, waarna er gelegenheid is tot gesprek. Het is een avondvullend programma. Boonzaaijer zelf aan het woord: Ik heb een Epos geschreven. Een verdichte vorm van het drama, dat de wereldgeschiedenis heeft veranderd. Ik ben in de huid van Maria van Magdala, Petrus, Judas en omstanders gekropen. Hun antwoord op de dood van hun Meester, was duidelijk geen overgave en berusting, maar opstandigheid. Opstanding is een innerlijke ervaring. De hemel gaat open en bevestigt hun opstandigheid met een ervaring van de Levende. Het geeft hun de geestelijke kracht de dood tegen te spreken, het kruisgebeuren te overstijgen en de boodschap van liefde te radicaliseren. Dit proces heb ik verwoord. Het voelt goed, het klopt. Voordracht Paasepos Meer informatie: Voor boekingen: T: of E: elisabethriphagen@live.nl 10 knr bulletin knr bulletin

7 In Memoriam Aad van Bentem fsc (Haarlemmermeer 1939 / Voorhout 2012) Aad van Bentem (1939) groeide op in een groot gezin van bollenkwekers. Zijn lagere schooltijd bracht hij door bij de Broeders in Heemstede. In 1964 legde hij geloften voor het leven af en kwam in het internaat in Stevensbeek terecht, waarvan hij op zijn 28e directeur werd. Als pedagoog in hart en nieren zette hij zich met name in voor minder gefortuneerde pupillen, maar ook ouders en collega s konden altijd bij hem terecht. Vanaf de jaren zestig liep het aantal schoolinternaten in snel tempo terug. Broeder Van Bentem was en bleef overtuigd van de waarde van het Lasalliaanse erfgoed. In zijn woorden: De La Salle tilde de onderwijspraktijk naar een hoger niveau. Als ideaal stond hem een gelovige, evangelisch geïnspireerde gemeenschap voor ogen, gericht op het opheffen van ervaringen van uitsluiting. Of het nu ging om notabelen of om verschoppelingen, Aad was zonder aanzien des persoons bij eenieder gelijkelijk betrokken, in voor- en tegenspoed. Hij kon goed organiseren, was van nature vrouwvriendelijk, slim en diplomatiek. Hij had een brede maatschappelijke belangstelling en was een ruimhartig levenskunstenaar, die met ijver, geloof, werklust en charme veel voor elkaar kreeg. Voordat hij diverse bestuursfuncties bekleedde, gaf hij jarenlang leiding aan de bureau-secretariaten van SBCN en SNVR ( Bureau Carmelweg ), hij was redactielid van het Tijdschrift Nederlandse Religieuzen en maakte deel uit van de toenmalige Denkgroep Besturen naar de Toekomst. Hij was gedurende vele jaren provinciaal van de Nederlandse provincie van de broeders FSC en nadien bestuurslid en voorzitter van de Europese Conferentie van Provinciale Oversten (FSC). Voorts was hij tot aan de formatie in 2004 van de KNR-nieuwe-stijl de laatste voorzitter van het samenwerkingsverband van de broedercongregaties, de SBCN. Recentelijk was hij actief op missionair terrein als vice-voorzitter van de Week Nederlandse Missionaris, als lid van de Commissie Communicatie van de KNR en als bestuurslid van Erfgoedcentrum Kloosterleven. In een recent interview gaf broeder Van Bentem zijn visie op de toekomst van het missionaire werk: Onze zorg gaat vooral uit naar de leken, die nu in het voetspoor van de traditionele missionarissen willen treden en zó het missionaire werk voortzetten. (-) Missie is méér dan inplanting van het kerkelijk bouwwerk met priesteropleiding, kerkenbouw en sacramentenbediening. Er moet ook (-) plaats gemaakt worden voor diaconie, ziekenzorg en onderwijs. Ook dient er aandacht te zijn voor rechtvaardigheid en vrede in de samenleving. In die wisselwerking tussen de gemeenschappen hier en daar ligt naar mijn idee de toekomst van onze missie. Broeder Aad van Bentem was ook in de kring van zijn familie een graag gezien persoon, die met zijn rijzige gestalte en zijn prachtige stem aan elk samenzijn een bijzonder karakter verleende. De lengte van de rouwstoet, die door Voorhout schreed om hem uitgeleide te doen, toonde de omvang van de weerklank, die hij in anderen had opgeroepen. Moge hij rusten in vrede. In Memoriam Ton Smits (Woerden 1934 / Vught 2012) Vakkundig, strijdbaar, met een klein hart. Zo kunnen we het leven van Ton kenmerken. Opgeleid als onderwijzer in Beverwijk eertijds de bakermat van het verzet tegen de gevestigde orde kwam hij al snel in de wereld van de media terecht. Hij was chef bij de KRO Schoolradio en werkte hierbij onder andere samen met het Pauselijk Missiewerk van de Kinderen. Hij kon hierin zijn diep geloof in het verbeteren van de wereld gestalte geven: opkomen voor het kleine, zwakke en kansloze. Toen het instituut schoolradio uit de gratie viel, was hij enkele jaren werkzaam bij de Novib. Hij maakte reizen naar Afrika, waar hij geconfronteerd werd met armoede en kansloosheid. Daarom zette hij zich later met zeer veel enthousiasme in voor een kinderhuis in Brazilië. Samen met Marijke ten Kortenaar, zijn vrouw, bezocht hij dit project met regelmaat. Hij wist hiervoor ook religieuzen warm te maken, die hij ontmoette in zijn werk als perschef van de KNR. In zijn taak als perschef had hij een goed gevoel voor het strijdbare in het leven van vrouwelijke en mannelijke religieuzen. Hij leidde werkgroepen die zich inzetten voor recht en gerechtigheid en schreef daarover, onder meer in het door zijn initiatief opgerichte Tijdschrift Nederlandse Religieuzen. Bij het pausbezoek in 1985 deed hij in samenwerking met velen, het boek Religieuzen in de Nederlandse Kerkprovincie verschijnen, als document dat de onderliggende stroom van aandacht voor het zwakke in ons land alle aandacht gaf en de zegenrijke inzet van religieuzen verwoordde. Bij dit alles was hij letterlijk en figuurlijk een man van groot postuur, die nadrukkelijk wist wat hij wilde. Hij nam afscheid van de KNR in 1994 en ging zich daarna bezig houden met hulp op mediagebied voor zijn project in Brazilië, voor lichamelijk gehandicapten en voor zijn gezin, met name voor Jasper zijn zoon, zijn oogappel. Ton Smits heeft op zijn geheel eigen wijze bijgedragen aan het onder de aandacht brengen van het vele goede dat religieuzen tot stand brachten en brengen. Hij is het waard om door ons meegedragen te worden in respect en dank. Wim Swüste FIC WvdV 12 knr bulletin knr bulletin

8 Gerechtigheid & vrede Geboortegrond De vier elementen Deze zomer organiseerde Andante, een Europese alliantie van katholieke vrouwenbewegingen, in Augsburg een Summerschool rond de vraag: Wij zijn erfgenamen van de aarde. Wat kunnen wij doen om verantwoord te leven? Vijftig deelneemsters bespraken de uitdaging van een duurzaam leven. De inleidingen waren geordend rond de vier elementen: lucht, water, aarde en vuur. Deze elementen symboliseren niet alleen wereld waarin wij leven maar ook de energieën, die in ons leven aangesproken worden. Lucht staat voor visie, creativiteit, innovatie, het nemen van risico: ik denk. De deelneemsters maakten kennis met het bomenplantproject Plant for the planet, een initiatief van en voor kinderen van 10 tot 12 (14) jaar. De toekomst van onze planeet is voor hen geen academisch issue meer. Het doel van deze kinderen is om voor 2020 in elk land bomen te planten. Hun grote voorbeeld is de Afrikaanse Nobelprijswinnares, Wangari Maathai, die zegt: Het zijn de kleine dingen, die burgers doen. Dat zal het verschil maken. Mijn klein ding is bomen planten. Zij plantte in 30 jaar 30 miljoen bomen. Aarde staat voor structuur, duidelijkheid, vermogen tot organisatie, zekerheid: ik voer uit. We hoorden over de ecologische betrokkenheid van de Noorse kerken. Uitgangspunt van hun engagement is het Griekse woord oikos. Oikos betekent niet alleen de gehele bewoonbare wereld maar ook huishouden. De Noorse kerk kiest daarom voor locale acties met een globaal perspectief. Tijdens oogstmaaltijden wordt er voor en door kerkgemeenschappen gekookt met lokale producten. Op een fietscampagnedag fietst de gemeenschap langs fabrieken in de omgeving en overhandigt daar een vriendelijk opgestelde reminder met de vraag wat hun aandeel in de klimaatsverbetering kan zijn. Think outside the box! (denk buiten het kader!) werd als goede raad meegegeven. Water staat voor empathie, sociale gevoeligheid, relatie en teamgericht werken: ik voel. Bij dit element stond de watercampagne van de Engelse hulporganisatie Cafod centraal. Gebrek aan schoon drinkwater en problemen rond sanitatie veroorzaken een crisis op wereldniveau. Water is een universeel en onvervreemdbaar recht voor alle mensen. Toch heeft één op de acht mensen geen toegang tot schoon drinkwater en gaat er elke 20 seconden ergens ter wereld een mens daaraan dood. Dat zijn 1,7 miljoen doden per jaar. Zijn wij dorstig genoeg om dit te veranderen? vroeg de spreekster zich af. Vuur staat voor volharding, beweging, confrontatie, motivatie en macht: ik wil. De laatste van de vier elementen, onze energie, werd toegelicht vanuit de organisatie Women in Europe for a Common Future. Deze netwerkorganisatie bestaat uit meer dan 100 vrouwen- en milieuorganisaties en is werkzaam in veertig landen verspreid over Europa, de Kaukasus en Centraal-Azië. Door middel van lokale projecten en beleidswerk streeft de WECF naar een gezonde leefomgeving voor iedereen. Ons werd verteld over de 20/20/20-doelstellingen van de Europese Unie: de uitstoot van broeikasgassen moet met 20 procent worden verminderd ten opzichte van 1990, de energie-efficiëntie moet met 20 procent zijn verhoogd en 20 procent van de energie moet op duurzame wijze worden opgewekt. Elk van deze organisaties laat zien hoe ieder op zijn of haar eigen manier een bijdrage kan leveren aan een beter leefmilieu en een goed leven voor iedereen. Waar politieke onwil blokkades opwerpt die pijn was met name voor de vrouwen uit de Oostbloklanden goed voelbaar staan wij voor de opgave om op een authentieke manier getuigenis af te leggen van de hoop die in ons leeft. Het is, zoals één van de inleidsters opmerkte: Ook wanneer het niet realistisch lijkt, hoeft een betere wereld nog niet onmogelijk te zijn. Esther van de Vate o.carm. De inleidingen van deze Summerschool zijn terug te vinden op Andere interessante websites: (met een Nederlandstalige folder), thirst-for-change en Het dagelijks leven als oefening Over een tijdje ga ik verhuizen en dat is een plezierige aanleiding om opruiming te houden in mijn huis. Lang vergeten spullen komen boven water. Ik vond een schilderijtje dat ik ooit van mijn ouders kreeg. Een herinnering aan de mooie dag van je Eerste Heilige Communie schreef mijn moeder op de achterkant. Het zijn acht tafereeltjes uit het dagelijks leven van een kind. Van een halve eeuw geleden wel te verstaan, het kinderleven laat zich zien als een ernstige zaak: er wordt niet gespeeld, maar afgewassen en s morgens voor school al naar de kerk gegaan. In alles wat ze doen worden de kinderen terzijde gestaan door een engel. Het zou kunnen dat mijn bezorgde moeder vooral gecharmeerd was van die engelbewaarder, hij zou haar kind in alle levensomstandigheden beschermen. Ik nam het schilderijtje in handen en keek er na zoveel jaren met andere ogen naar: hé, dit gaat eigenlijk over spiritualiteit in het dagelijks leven. Grappig dat die simpele plaatjes iets verbeelden van mijn huidige zoeken. De engel als het lijntje naar boven. Hoe kan ik in mijn leven van alledag de innerlijke diepte bewaren? Er schoot me een titel te binnen van een boekje dat in het begin van mijn theologiestudie, toen al dit nadenken begon, een gids voor me was: Het dagelijks leven als oefening. Over bewust leven, geïnspireerd door oosterse wijsheid. Het doet me ook denken aan het vijfmaal daags bidden van moslims. In het stiltecentrum bij ons in het ziekenhuis is een ruimte uitgespaard voor moslimbidders. Iedere keer weer valt me op hoeveel mensen daar hun dagelijkse gebeden doen, vaak jonge mensen, ook medewerkers van het ziekenhuis. Doen ook zij niet wat de engel in die tafereeltjes van vroeger laat zien en waar dat boek over ging: je oefenen om te midden van het gewone leven je te verbinden met je bronnen. Misschien valt in onze westerse wereld dat bidden van moslims meer op. Maar natuurlijk kennen niet alleen zij deze heiliging van de dag. Soms zit ik bij iemand aan bed te praten en hoor in een keer het Angelus luiden. En dat is dan het klokje van de Studentenkerk op het naastgelegen universiteitsterrein. Een eenzame roepende stem die midden op de dag tot ons zegt: er is meer, het hangt niet allemaal van jou af. Eigenlijk is dat opgedoken schilderijtje zelf een reminder voor mijn levensweg. Ans Bertens 14 knr bulletin knr bulletin

9 gerechtigheid & vrede gerechtigheid & vrede Dient de economie de oorlog of de vrede Nationale Vredesdag Religieuzen 2012 Is de markt een slagveld waarop mensen, landen en bedrijven vechten om steeds rijker te worden? Of is de markt eigenlijk bedoeld als een manier om alle mensen te voorzien van de materiële zaken die zij nodig hebben? Die vraag was aan de orde op de Nationale Vredesdag Religieuzen, die op 8 september voor de 24 e keer werd gehouden. Spreekster was dr. Greetje Witte - Rang, die met een scherp en helder betoog de ongeveer honderdtachtig toehoorders wist te boeien. Zoals elk jaar was de sfeer opperbest, en was er ruim de tijd om oude bekenden te spreken. Het was weer een dag om met genoegen op terug te zien. Olijfbomen op de Westelijke Jordaanoever Toespraak Greetje Witte - Rang Het thema Onze olie ligt onder hun zand is de tekst van een affiche van de bekende Loesje. Het sloot aan bij de Vredesweek, die dit jaar als motto had: Powered by peace. Grondstoffen en energiebronnen zijn wereldwijd de inzet van veel strijd. Menige oorlog of burgeroorlog wordt uitgevochten met als inzet olie, zeldzame metalen, diamant, landbouwgrond of zoet water. Het roept de vraag op of economie ervoor dient om ieder mens te verschaffen wat zij of hij nodig heeft, of dat het er enkel om gaat zo sterk mogelijk uit de strijd te komen, ongeacht wat er met de andere marktpartijen gebeurt. Het overheersende neoliberale denken wijst geen weg naar vrede. Dit denken gaat ervan uit dat ieder de vrijheid moet hebben zijn eigen belangen Greetje Witte - Rang zo goed mogelijk te verdedigen, ook al gaat dat ten koste van anderen. Het is al erg genoeg dat het neoliberalisme de economie bepaalt, maar het gaat nog verder. Dit soort denken beïnvloedt ook de manier waarop we naar onszelf en naar onze medemensen kijken. Het heeft zich genesteld in allerlei sectoren waarin het niet thuishoort, zoals zorg en onderwijs. Politici zien hun kiezers als klanten, die je tevreden moet houden. Zorginstellingen zien bewoners en patiënten als klanten, die zelf keuzes kunnen en moeten maken. Een treffend voorbeeld is het competentiedenken dat nu ook het onderwijs beheerst. Het gaat al lang niet meer alleen over vaardigheden, maar ook over persoonskenmerken: we moeten onszelf als bedrijf zien, en succes als ons levensdoel. Het is echter de vraag of alles daar beter van wordt. Hebben we meer keuzevrijheid gekregen, of is daar vooral nieuwe onvrijheid voor in de plaats gekomen? Worden we gelukkig als we ons dikke ik cultiveren, zonder te letten op onze medemensen? De kerken kunnen iets hier tegenover stellen, en we moeten dat ook doen. We hoeven ons niet te laten afschrikken door economen die onze deskundigheid in twijfel trekken. Kerken hebben al lang geleden gewezen op de gevaren die de economie bedreigen. Lang voordat de neoliberale economen wakker werden, hebben de kerken de huidige economische crisis zien aankomen. We hebben een taak in drie stappen: a) ons verhaal over economie en samenleving goed voor elkaar krijgen, door voortdurende bezinning en dialoog; b) zelf een andere economie voorleven, laten zien hoe het ook kan; c) ons mengen in het maatschappelijke debat. Ieder op onze eigen plek kunnen we veel dingen concreet aanpakken: groene energie bevorderen, biologisch voedsel kopen, kringloopwinkels benutten, anders bankieren, ruimte maken voor organisaties die werken aan bewustwording. We moeten onze stem laten horen. Vaak zullen we daarmee weinig bereiken, maar we bemoedigen de mensen die, vaak op eenzame plekken, strijd voeren voor een betere wereld voor iedereen. Huldiging oud-leden De commissie Vredesvraagstukken heeft in het afgelopen jaar afscheid genomen van vier leden: Agnes Koekkoek, Aloysa van Amersfoort, Tarcies Lippus en Francina Janssen. Voordat de middagpauze begon, zette de nieuwe commissie de oud-leden in het zonnetje. Hierbij betrok ze ook Paula Hermans, die vroeger lid is geweest en jarenlang dagvoorzitter is gebleven van de Vredesdag. Tarcies en Francina waren er niet, maar ze werden meegenomen in de huldiging. Suze Lases sprak Agnes, Aloysa en Paula toe. Als cadeau heeft de commissie olijfbomen besteld, die worden geplant in Palestina (de Westelijke Jordaanoever), bij Palestijnse boeren, wier bomen zijn gerooid door illegale joodse kolonisten. De aanwezigen werden opgeroepen een donatie te doen om dit cadeau te realiseren, en om het nog wat groter te maken. Aan die oproep werd in de pauze ruimschoots gehoor gegeven. Hoe gaat onze inzet verder Na de pauze was het woord aan de zaal. Er ontstond een levendige discussie. Enkele vragen gingen over kwesties die recent in de publiciteit zijn gekomen: het pleidooi voor nog meer intensieve landbouw door een professor uit Wageningen, het verbod op windmolens in de provincie Noord-Holland, de microkredietverlening die door de banken is ontdekt als een nieuwe goudmijn. Deze dingen zaaien twijfel over zaken waar wij positief over zijn. Vandaar dat het zo belangrijk is dat we weten wat er aan de hand is, en ons steeds blijven informeren. Gelukkig zijn er ook hoopgevende verhalen, zoals een vrijwillige klussendienst in Amersfoort. Een belangrijk punt van gesprek was hoe we onze idealen kunnen delen met jongere generaties. Enkele aanwezigen vertelden dat ze niet zo goed uit de voeten kunnen met het feit dat jonge mensen zich niet graag voor lange tijd aan iets verbinden. Dat is een tijdsverschijnsel. Je hoeft tegenwoordig ook voor ouderen geen serie van twintig avonden meer te beleggen. Toch blijven idealen ook jonge mensen bezielen. We hoeven niet te denken dat hun inzet pas zinvol is als ze lang blijven. Ook al zien we soms niet hoe: het verhaal gaat door. Tom Boesten Olijfbomen voor illustere voorgang(st)ers Met het aftreden van vier leden onderging de commissie Vredesvraagstukken vorig najaar een gevoelige aderlating. Tijdens de Nationale Vredesdag 2012 kregen de deelnemers gelegenheid om Aloysa van Amersfoort, Agnes Koekkoek, Tarcise Lippus en Francina Janssens hartelijk te bedanken. Paula Hermans, die zich al eerder had moeten terugtrekken, is nu ook publiekelijk bedankt. Ieder van hen ontving het op naam gestelde certificaat van sponsoring van een olijfboom op de Westelijke Jordaanoever. De deelnemers werden opgeroepen tot een donatie om de olijfbomen tot een gezamenlijk cadeau te maken. Aan deze oproep is ruimhartig gehoor gegeven. In de olijfbomendoos is het enorme bedrag van 378, 10 ingezameld. Na aftrek van 100,- voor de bomen voor Aloysa, Agnes, Tarcise, Francina en Paula resteerde er nog geld voor 14 olijfbomen. Besloten is om voormalig commissievoorzitter Josephine Stumpel te verrassen met een boom. Voorts zal een aantal illustere voorgang(st)ers in de strijd voor gerechtigheid en vrede door middel van een boom herdacht worden: Lidy Brager, Felicia Egberts, Aad van Bentem, Philothea Muskens, Esther Baselmans, Nel Boons, Kees Seelen, Karl Derksen, Harrie Salemans, Piet Neelen en Cor van den Brand. Met dank, ook namens de Palestijnse boeren wier hoop levend blijft door de aanplant van de gesponsorde jonge boompjes. Commissie Vredesvraagstukken 16 knr bulletin knr bulletin

10 gerechtigheid & vrede gerechtigheid & vrede Platform Missionaire Oversten bezoekt Bijlmer Op 26 september bracht een groep van ongeveer 30 religieuzen van missionaire religieuzen een bezoek aan enkele projecten in de Bijlmer. De dag werd georganiseerd door de stichting Stap Verder en de CMBR. Vanaf het station Amsterdam Bijlmer Arena werd in kleine groepjes gestart met een korte rondwandeling onder leiding van enkele mensen van Stap Verder en Afrikaanse bewoners van de Bijlmer die het centrum regelmatig bezoeken. Er werd daarbij ook een bezoek gebracht aan de flat waar de stichting is gevestigd. Stap Verder is een gezamenlijk project van de Sociëteit Afrikaanse Missiën (SMA) en de Stichting Pastoraal Diaconaal Centrum Bijlmermeer (SPDCB), en wordt gedragen door verschillende kerken in de Bijlmer. In de middag waren de religieuzen uitgenodigd in het oecumenisch kerkcentrum de Nieuwe Stad, waar de verschillende organisaties nog wat meer vertelden over hun werk en de achtergronden hiervan. De aanwezigen luisteren geboeid naar Erika Feenstra, coördinator van Stap Verder Stap Verder Veel bezoekers van Stap Verder zijn Afrikaanse immigranten, van wie er veel zonder verblijfsvergunning in ons land leven. Het centrum wil deze een stap verder brengen door hen wegwijs te maken in het woud van regels en de vele instanties in onze samenleving en hen te wijzen op hun rechten. Er worden gratis taallessen gegeven. Daarnaast is er een sociaalpastoraal spreekuur waarbij een luisterend oor wordt geboden voor de problemen. Vaak zijn deze complex; het gaat om het niet kunnen betalen van de huur, het niet hebben van woonruimte, schulden, problemen met de IND en met verblijfsvergunningen, sociale en psychische problemen. De vrijwillige medewerkers proberen zo veel mogelijk mensen door te verwijzen naar de juiste instanties (voedselbanken, advocaten) en hen te helpen om praktische zaken op te lossen. Een enkele keer wordt er ook financiële noodhulp verleend. Dokters van de wereld In het centrum houdt ook Dokters van de Wereld spreekuur, een organisatie die zich wereldwijd inzet voor toegang tot medische zorg voor iedereen. Hier in de Bijlmer gaat het bijvoorbeeld over het zoeken naar huisartsen, het bemiddelen tussen onverzekerde patiënten en ziekenhuizen bij noodzakelijke behandelingen en het geven van voorlichting. Ongedocumenteerde immigranten zijn niet verzekerd, maar hebben wel recht op noodzakelijke medische zorg. Veel mensen weten niet dat dit een basisrecht is. Liesbeth Glas vertelt over Stap Verder SMA Vormingscentrum en pastoraat West Afrikanen In de flat zijn ook het vormingscentrum van de SMA en het pastoraat voor West Afrikanen gevestigd, twee activiteiten van de SMA. Het vormingscentrum traint missionaire (leken)werkers die voor een periode van vier jaar worden uitgezonden naar een project in Afrika. In het verleden was dit voornamelijk naar Ghana, maar tegenwoordig ligt de focus op Liberia. Missie gaat verder De aanwezige religieuzen, veelal oud-missionarissen waren onder de indruk van het werk dat door Stap Verder en de andere organisaties wordt gedaan. Jaren geleden trokken de missionarissen naar landen in Afrika om letterlijk over grenzen heen te gaan en daar het leven van kwetsbaren te delen en present te zijn. Nu is Afrika ook hier te vinden en terwijl veel Nederlandse kerken leeglopen, bloeien de migrantenkerken hier. In de bouwplannen voor de Bijlmer waren geen kerken gepland. Maar ze zijn er toch. De Bijlmer is misschien wel het meest christelijke stukje van Nederland, aldus Liesbeth Glas. In Afrika is geloof een onderdeel van het dagelijks leven en de vele immigranten hebben hun geloof en hun kerk meegebracht naar de Nederland. In Amsterdam zijn wel 200 migrantenkerken waarvan een groot deel in de Bijlmer. Niet in geplande kerkgebouwen, maar vaak in omgebouwde parkeergarages en dergelijke. Ook hier is de kerk en het geloof een belangrijk deel van het leven van de mensen. Stap Verder werkt veel samen met de verschillende kerken om zo met mensen in contact te komen. Missie is dichtbij mensen staan en dat is wat Stap Verder ook doet. Ik ben blij te zien dat de missie en het werk doorgaat sprak een deelnemer aan het slot van de dag. De projecten van Stap Verder en van Dokters van de Wereld worden gesteund door de gezamenlijke religieuzen via PIN. Erica op t Hoog Een uitgebreider verslag van deze dag is verkrijgbaar via het secretariaat van de CMBR Pater Frans Smulders sma, een van de vrijwilligers van het sociaal -pastoraal spreek uur. Hij was zelf jarenlang actief in Ghana Rondwandeling door de Bijlmer door mensen van Stap Verder en bewoners van de Bijlmer 18 knr bulletin knr bulletin

11 gerechtigheid & vrede Projecten Goed voor je hart De Zijp Dit jaar bestaat stichting De Zijp te Arnhem 5 jaar. De Zijp (Arnhemmers zeggen Ziep), is genoemd naar de bron van de Sint Jansbeek, die door de stad stroomt. De gezamenlijke religieuzen hebben in 2007 bij de start een solidariteitsbijdrage verstrekt. De Zijp is opgericht door pastoraal werkster Moniek Siermann en predikante Rita Hoeve met als doel het organiseren en uitvoeren van eigentijdse vieringen en activiteiten voor mensen in de regio Arnhem en omstreken. Met de vieringen mikt men op mensen die enigszins vervreemd zijn van de traditionele kerken. In de opzet zijn er tien gebedsdiensten per jaar met vaste voorgangers op de zondagmiddag. Er is minimaal één Bijbellezing en daarnaast zijn er gedichten en verhalen bijvoorbeeld van Catharina Visser of van Blöf. Moniek Siermann: Je moet op een spoor worden gezet. Niet dat we antwoorden geven, eerder streven we ernaar om nog meer vragen op te roepen. We zijn zo n plek van bezield verband. De verschillende plekken hebben allen een eigen karakter. En hier in Arnhem is het ontstaan vanuit het heimwee, het verlangen, niet om ons ergens tegen af te zetten. Een eigen koor vertolkt liederen van Oosterhuis of van het nieuw Liedfonds en belangrijk is voorts de ontmoeting na afloop. Moniek Siermann: De mensen komen van heinde en verre. Vooral de ontmoeting tussen mensen vanuit verschillende geloofsopvattingen spreekt mensen aan die van oorsprong kerkelijk zijn, maar daar al jarenlang niets meer mee hebben gedaan. Het koffiedrinken na afloop duurt vaak wel een uur. Daarnaast hebben de teksten van Oosterhuis veel zeggingskracht. Hij weet grote woorden uit de Bijbel, zoals genade en verlossing, te vertalen naar deze tijd. Hij laat een profetisch geluid in deze wereld klinken. Tijdens het massaal en voluit meezingen van die prachtige vierstemmige composities komt het meer binnen, het raakt dieper, zodat je de liturgie meer beleeft. Ik laaf mij aan liederen zoals Die mij droeg op adelaarsvleugels en Woord dat ruimte schept. Tussen-ruimte Theologe en ingenieur Moniek Siermann raakte gebiologeerd door spiritualiteit door haar contacten met de zusters Franciscanessen van Denekamp. Ze werkt in deeltijd in kloosterverzorgingshuis Insula Dei en heeft een Mill Hiller als college. Voorheen was ze werkzaam in het Rijnstate ziekenhuis in Arnhem, waar ze heeft ervaren dat mensen na ontslag uit het ziekenhuis in een gat vallen, omdat het natuurlijk niet de bedoeling is dat je als medewerker van Rijnstate mensen thuis opzoekt. Ruim een jaar geleden ontstond daarom de Stichting Geestelijke Verzorging Arnhem. Een team van nietgebonden geestelijk verzorgers wil er zijn voor iedereen, die behoefte heeft aan een vertrouwelijk gesprek. Men is met name in de palliatieve zorg werkzaam, omdat er goede contacten zijn gegroeid met mensen van de thuiszorg. Veel inwoners van Arnhem hebben geen binding meer met een kerk, maar zitten wel met levensvragen. Moniek Siermann: Sommige collega s voorzien in deze leemte op een gereguleerde wijze. Ze voeren een intakegesprek en dienen bij de zorgverzekeraar een aanvraag in voor vijf gesprekken. Maar voor mij werkt het niet wanneer ik weet dat er een-op-een betaald moet worden. Ton Jorna, humanistisch docent geestelijke begeleiding, heeft het in dat verband over de tussenruimte die je nodig hebt. Daar gebeurt het tussen jou en de ander. Wanneer ik in gesprek ben met een mevrouw die in een euthanasie-proces zit en met een onafhankelijk iemand wil praten, dan probeer ik ruimte te maken in het gesprek, tussen-ruimte, tussen mij en die ander, zodat daar woorden kunnen ontstaan die stamelend gezegd worden. Ik ervaar daar iets van genade, soms krijg ik woorden aangereikt, god-dank! En in een gesprek voel ik ook dat het gedragen wordt door iets dat groter is dan wij zelf zijn. Toekomst Moniek Siermann: Het is de vraag of beide stichtingen toekomstbestendig zijn. Bij de vieringen is er financiële ondersteuning dankzij de collectes en de giften die regelmatig binnenkomen, waardoor alles kostendekkend is. Vorig jaar ontvingen we zomaar een gulle gift van een weldoener. Daarentegen blijven Moniek Siermann de giften voor geestelijke verzorging erg achter. Blijkbaar is het niet zo gewoon om daarvoor te betalen, omdat de relatie die je als geestelijk verzorger met iemand hebt, soms een vriendschappelijk karakter heeft. Positief is de groeiende verwevenheid tussen De Zijp en geestelijke verzorging, mensen uit het ene circuit raken geïnteresseerd en betrokken bij het andere. Zo heb ik bijvoorbeeld de uitvaart verzorgd van een vrouw, wier echtgenoot nu in de vieringen komt en steeds heel ontroerd achterin zit. Ook langs andere wegen winnen De Zijp en GV Arnhem aan bekendheid en kracht. Beide stichtingen nemen deel aan het project Arnhem als Stad van compassie. Dit betekent zich verbinden om zich gedurende drie jaar in te zetten voor medemenselijkheid binnen de organisatie. En wat werkt naar binnen heeft een uitstraling naar buiten / Weerloos Wie het metrostation Rotterdam Blaak uit komt, ziet rechts bovenop de dakrand van een verzekeringsgebouw de woorden Alles van waarde is weerloos. Een dichtregel van Lucebert die zich heeft vastgebeten in ons nationale geheugen; woorden die appelleren aan een algemeen gedeeld gevoel: Zo is het! Wat van waarde is blijft vaak verborgen. Schijnbaar is het onbeduidend, kwetsbaar en niet eenvoudig te ontdekken. Wat van waarde is gaat schuil achter de dagelijkse werkelijkheid; je moet ernaar op zoek. De recente verkiezingen waren zo n moment van op zoek gaan naar wat politiek gezien van waarde is: Waar staan we voor? Over bezuiniging op ontwikkelingssamenwerking, in april nog een hype, heb ik tijdens de verkiezingsdebatten nauwelijks nog iets gehoord. Is het nu van de baan? Welke partij is overtuigd van het belang van ontwikkelingssamenwerking? Het gaat hier over een waarde die verder reikt dan onze nationale economie. Het gaat om solidariteit met kwetsbare mensen en om het slaan van bruggen naar andere culturen. Daar kunnen we in de Nederlandse samenleving nog veel baat bij hebben! De export van politieke modellen waarin marktdenken en economisch gewin centraal staan, is een moderne vorm van koloniale machtspolitiek. Ontwikkelingssamenwerking is echter geen VOC in een nieuwe jas, maar een onderlinge verbondenheid op internationale schaal, - een kernwaarde die hoort tot de kwaliteit van ons leven. De tekst op de dakrand van het verzekeringsgebouw aan de Blaak staat daar sinds De krakersbeweging was toen op haar hoogtepunt. Terwijl de trein vaart zette, kon je vanuit de coupé nog een andere leus zien, in ruwe letters geschilderd op het pand naast het verzekeringsgebouw. Als een strijdkreet. Poen is puin! Ben Verberne msc 20 knr bulletin

12 de boekenkast van De boekenkast van Natuurlijk zijn er geheimen, waarvan je niet wilt dat ze Theo Sponselee wereldkundig worden. Boeken als toegang tot de ruimte van het volledig leven Broeder Theo Sponselee (Rotterdam, 1936) woont op Katendrecht en is bestuurslid van zijn instituut, de broeders van St. Louis. Vijfentwintig jaar geleden zorgde zijn boek Sterven of werven? voor veel commotie in de wereld der religieuzen. Zijn stelling dat de formule van het traditionele broederleven was uitgewerkt werd hem niet in dank afgenomen en door menigeen misverstaan als een collectieve euthanasieverklaring. Inmiddels zijn meer religieuzen bereid om het einde van de klassieke vormen van religieus leven en de consequenties daarvan onder ogen te zien. Zij beschouwen de ars moriendi als een ultieme vorm van levenskunst. Lezen De simpele vraag waarom lees je? leidt bij broeder Sponselee tot een genuanceerd antwoord: Ik onderscheid twee mogelijke invalshoeken, namelijk waaruit en waartoe? Bij het waaruit gaat het om boeken die je leest, omdat je een relatie hebt met degene die het je schonk of die het zelf geschreven heeft. Dan wil ik recht doen aan de schenker of auteur. Bij het waartoe haakt een boek aan bij een proces, waarin je verwikkeld ben. Recentelijk bijvoorbeeld bezonnen we ons als broeders van verschillende congregaties op het thema THUIS ZIJN. Dat thema is natuurlijk van toepassing op onze broeders in Oudenbosch, die de ervaring van thuis-zijn verloren hebben, toen ze hun vertrouwde omgeving moesten inruilen voor een nieuwbouwcomplex. Ik stuitte al struinend in Boekhandel Donner op een boek van Miek Pot (Thuiskomen). Gauw gelezen. Een tweede voorbeeld ter illustratie van het waartoe-perspectief vloeit voort uit de bewuste zoektocht van broeder Sponselee naar gepubliceerde dagboeken van anderen. Hij is benieuwd naar andermens dagboeken om deze te kunnen vergelijken met dat van hemzelf. Naar aanleiding van een persoonlijke crisis is hij reeds in 1959 gestart met een dagboek. Hij is er nooit meer mee gestopt. Nu bevindt broeder Sponselee zich in een levensfase, die stemt tot nadenken over de vraag wat hij aanmoet met duizenden pagina s papier. Rond 2003 besloot hij om zijn teksten op een toegankelijke manier te ontsluiten voor mogelijk geïnteresseerden. De vrucht van het ordenen en beschrijven van zijn geestelijke nalatenschap vormt een reeks uitgaven in eigen beheer onder de verzameltitel Eroos Wegen. Op de voor hem kenmerkende speelse wijze verschaft broeder Sponselee in deze reeks aan een kleine kring een inkijkje in zijn leven en werken: Niet alles is even interessant en het komt ook wel eens voor dat je akelig over anderen schrijft. En natuurlijk zijn er geheimen, waarvan je niet wilt dat ze wereldkundig worden. Eigenlijk zou alles dus vernietigd moeten worden en dat zou jammer zijn. Omdat ik veel nalatenschappen opgeruimd heb, weet ik dat broeders zelden dagboeken hebben bijgehouden. Ik ben een van de weinigen, die er werk van heeft gemaakt. Sommige dagboeken vertellen omslachtig de loop der gebeurtenissen en de weerslag daarvan op het humeur van de verteller; in mijn geval gaat het om de laag onder de dagelijkse realiteit aan belevenissen. Een pastoraal ingestelde lezer van deel VII noemde dat tot mijn verrassing zelfs een geestelijk dagboek. Vensters Er zijn diverse romans en spirituele werken, die in een eerdere levensfase veel indruk op broeder Sponselee hebben gemaakt. Rond 1960 las hij Het woud der verwachting van Hella Haasse, hetgeen voor hem een openbaring was, omdat het een venster opende op een grotere wereld. En het- Broeder Theo Sponselee zelfde effect had de roman De vuuraanbidders van Simon Vestdijk over de dertigjarige oorlog: Het was de schok van de ruimte van het volledig leven, waarover Lucebert dicht in diens magistrale Ik tracht op poëtische wijze. Dat is mijn hele leven verder met me meegegaan. Twintig jaar later rond 1980 had Meditieren wozu und wie van Karlfried Graf Dürckheim eenzelfde effect, evenals de bundel gedichten Leren vliegen van Dorothee Sölle. Broeder Theo Sponselee: Jarenlang is Dürckheim s boek een soort bijbel voor me geweest. En Sölle heeft me er op gewezen dat het zinvol is om je dagelijks bewust te zijn van drie prijzenswaardige dingen. Dat heeft me een eindeloze reeks van waardevolle ervaringen opgeleverd. Er zijn natuurlijk wel eens dagen dat ik een beetje moet schrapen, maar meestentijds is er overvloed. Het zijn niet per se steeds nieuwe belevenissen; sommige ervaringen keren terug. Zo is er bij C1000 een caissière met een stralende lach, zelfs aan het einde van de dag. Soms zie ik haar meerdere keren per week en dat is weldadig. Er is zo n enorm verschil in de wijze waarop je bejegend wordt. Tot de prijzenswaardige dingen, die ik verzamel kan ook behoren wat ik lees of wat ik zelf doe. Vroeger noteerde ik alle prijzenswaardigheden in mijn dagboek. Nu schrijf ik ze even op en als het blaadje vol is, gooi ik het weer weg. Toeval speelt een grote rol in hetgeen broeder Theo Sponselee onder ogen krijgt. Bij het opruimen van een nalatenschap van een confrater kreeg hij een exemplaar van Kleriker van Eugen Drewermann in handen. Dat was een eye opener, het vergrootte zijn inzicht in de psychologie van religieuzen. Uit enthousiasme wijdde hij er tien publicaties aan. Aan een nalatenschap dankt hij ook Johan Huizinga s Herfsttij der Middeleeuwen: Dat is geweldig, de auteur beschikt over formidabel veel kennis. Hij inspireert mij tot vervolgonderzoek, bijvoorbeeld wanneer hij een schilderij van Jan van Eijck beschrijft. Diens Madonna en kanselier Rolin heb ik zo op mijn computerscherm getoverd en daar geniet ik intens van. Binnenkort is er hier in het Booijmans een grote expositie over Van Eijck, waar ik naar uit zie. Een onbewoond eiland Momenteel leest broeder Sponselee dagelijks een gedicht van de Poolse Nobelprijswinnares Wislawa Szymborska uit haar bundel Einde en begin: Met haar lichtvoetigheid, subtiele observaties en zelfrelativerend vermogen amuseer ik me kostelijk. Op de vraag wat hij mee zou willen nemen naar een onbewoond eiland is het antwoord: Een goede editie van La Divina commedia van Dante Alighieri. Liefst tweetalig (Italiaans / Nederlands) met commentaar. Het staat al lange tijd op mijn lijstje. Een dagblad leest Theo ook nog wel, al wordt hij daar naar eigen zeggen wat slordiger in : Ik sla wat meer over dan vroeger. Als je 75 bent komt er toch meer urgentie over je. De weg naar Van Eyck. Vanaf 13 oktober knr bulletin

13 boeken Boeken Alledaags en buitengewoon Vaticanum II De spiritualiteit van vrouwen heeft vaak het gewone leven van alledag tot uitgangspunt (gehad). Hoe ontdekken en ervaren zij wat heilig is in dit alledaagse leven? Deze bundel met bijdragen van tien vrouwelijke theologen en religiewetenschappers, ontdekt sporen van alledaagse heiligheid in oude en nieuwe vrouwendomeinen. De associaties met het begrip vrouwendomeinen waren vroeger anders dan nu. Dacht men toen met name aan de keuken, het huis en de kerkbank, tegenwoordig associeert men het begrip vrouwendomeinen eerder met internet. Toch is dat niet het verbindende thema in deze bundel. In alle bijdragen aan deze bundel gaat het om de vraag naar de ervaringen van vrouwen met heiligheid en heiliging in het alledaagse leven vroeger en nu. De auteurs richten zich op concrete plekken van vrouwenlevens zoals huiskamers, werkkamers, stadspleinen, kerken en kloosters en beschrijven de spanning tussen het alledaagse leven in deze ruimtes en de opmerkzaamheid voor het buitengewone. De aandacht voor het alledaagse leven sluit aan bij onderzoek naar geleefde religie, waarin centraal staat hoe gewone mensen religie ervaren, vorm geven en benoemen. Bekende onderzoeksters in dit kader zijn Mary Grey en Yvone Gebara. Erik Borgman looft deze bundel op de cover aldus: Het heilige houdt zich midden in het alledaagse leven schuil, en het zijn met name vrouwen die dit aan het licht brengen. Zij vinden het heilige in hun eigen leefomgeving, dat daarmee in een ander licht komt te staan. De schrijfsters van dit boek maken zo het mysterie van het heilige niet kleiner, maar groter. In Het heilige op straat schrijft Riet Bons-Storm over de organisatie Vrouwen in het Zwart, die op verschillende plekken ter wereld op een vaste tijd geweldloos demonstreren tegen de Israelische besetting van de Palestijnse gebieden. In Undercover in Paulus kerk onderzoekt Magda Misset-van de Weg de vraag naar de oorsprong van het idee dat vrouwen in geheiligde ruimtes het hoofd dienen te bedekken. En Maaike de Haardt schrijft over leven en spiritualiteit van de Mexicaanse religieuze Sor Inés de la Cruz. Zij illustreert het religieuze en wetenschappelijke belang van typisch vrouwenwerk. Wie wil weten waarom de zusters van het gemene leven rond 1460 in Deventer ruzieden met hun geeestelijk begeleider leze de bijdrage van Mathilde van Dijk over dit onderwerp. Conclusie: een boeiende bundel met veel nuttige tips om verder te lezen en bijzondere door Franneke Hoeks geselecteerde illustraties, die treffend de inhoud samen vatten. Angela Berlis en Anne-Marie Korte (red.). Alledaags en buitengewoon. Spiritualiteit in vrouwendomeinen. Uitgeverij Skandalon. ISBN: De vreugde en de hoop, het leed en de angst van de hedendaagse mens, vooral van de armen en van alle lijdenden, zijn ook de vreugde en de hoop, het leed en de angst van Christus leerlingen; en er is niets echt menselijks, of het vindt weerklank in hun hart, zo luiden de bekende beginwoorden van het conciliedocument Gaudium et Spes, over de rol van de kerk in de moderne wereld. Woorden die openheid, optimisme en engagement ademen. Op 11 oktober 2012 is het vijftig jaar geleden dat de eerste bijeenkomst van het Tweede Vaticaans Concilie plaatsvond. Meer dan gezagsbekleders uit de rooms-katholieke kerk werden vijftig jaar geleden door paus Johannes XXIII bijeengeroepen met als doel kerk en liturgie meer bij de tijd te brengen. 168 Vergaderingen later, lagen er zestien documenten die de gestalte van de rooms-katholieke kerk hebben veranderd. Tijdens Vaticanum II maakte de r.-k. kerk in tal van opzichten een moderniseringsslag door de deelname van alle gelovigen aan het kerkelijk leven en de liturgie in de volkstaal te aanvaarden, door de concentratie op de Bijbel en door een positieve waardering van de godsdienstvrijheid en de democratie. Vaticanum II rekende ook af met kerkelijk antisemitisme. Wat beoogde paus Johannes XXIII met zijn concilie? Hoe hebben de andere bisschoppen zijn streven naar een aggiornamento vertaald? En spreken de idealen waardoor zij begeesterd werden, ook nu nog aan? Over de geschiedenis, de teksten en de interpretatie van het Tweede Vaticaans Concilie ( ) is al veel geschreven, maar in Visioenen van het Tweede Vaticaans Concilie staan juist de visioenen van de deelnemers aan dat Concilie centraal. Allereerst wordt het verhaal van Vaticanum II opnieuw verteld en wel vanaf de aankondiging op 25 januari 1959 tot het begin van de implementatie van de conciliebesluiten in Daarbij ligt de nadruk op de toepassing in Nederland. Vervolgens halen enkele personen die Vaticanum II van nabij gevolgd hebben, persoonlijke herinneringen op aan deze kerkvergadering: bisschop J. Bluyssen, vicaris-generaal M. de Groot, bisschop H. Ernst. Wat zijn voor hen ook nu nog de meest aansprekende resultaten? Dan worden de zeven visioenen gepresenteerd: het verstaan van de tekenen van de tijd; de eenheid van het volk van God; diversiteit in de eenheid; herbronning als een vorm van vernieuwing; de rijkdom van broeder- en zusterschap; het besef van de joodse oorsprong; en de waarde van kunst en schoonheid als vindplaats van God. Van elk visioen wordt de historische context geschetst en vervolgens is de vraag aan de orde in hoeverre dit visioen nog van betekenis is voor de kerk van nu en in de nabije toekomst Jan Jacobs, Martin Hoondert en Franck Ploum. Visioenen van het Tweede Vaticaans Concilie. Uitgeverij Abdij van Berne. ISBN Berne. ISBN knr bulletin knr bulletin

14 nieuwe evangelisatie Nieuwe evangelisatie Welkom zij die goed nieuws brengen! Op 30 en 31 augustus jongstleden was de tweedaagse ontmoeting van oversten en vormingsverantwoordelijken rond het KNR-jaarthema Welkom zij die goed nieuws brengen! Religieuzen en de Nieuwe Evangelisatie. Aan de hand van het voorbereidende document voor de komende bisschoppensynode en een viertal inleidingen van mensen uit het veld werd de uitdaging besproken: wat betekent de Nieuwe Evangelisatie voor ons religieuzen? Bij wijze van impressie volgen enkele gedachten die werden ingebracht door de inleiders en deelnemers. Het jaarthema Welkom zij die goed nieuws brengen! appelleert aan de kern van het religieus leven. Een leven volgens de drie evangelische raden de wezenskenmerken van Christus verkondigt Christus aanwezigheid in deze tijd. De vraag die het jaarthema oproept is dan ook: wat betekent het voor religieuzen om goed te evangeliseren? Wat wil het zeggen dat wij geroepen zijn om mensen op een goede manier bij Christus te brengen? Religieuzen als wandelend vraagteken Religieus leven getuigt van een zichtbare en vaak eeuwenlange ervaring van zoeken naar het volle leven in Christus. Onze attitude tegenover de traditie is daarom een belangrijk gegeven in de overdracht van het geloof. Religieus leven is intrigerend door haar andersheid. De vraagtekens die opgeroepen worden kunnen het gesprek openen. We hoorden Walter Ceyssens s.j. vertellen hoe de godsvraag hot is op de school waar hij werkt. Jongeren van nu leren zich te verhouden met verschillende culturen en godsdiensten. Hoe pakken de religieuzen hun vragen op? Religieuzen stellen als vanzelfsprekend de godsvraag. Waar zij geloofwaardig en evangelisch leven vormen ze een levend tegenwicht tegen het relativisme dat mensen bij hun diepste levensvragen weghoudt. In dit verband kwam een spannende vraag op tafel te liggen: Gaat het de herbronners van onze tijd dat is waar de Nieuwe Evangelisatie op aan stuurt - lukken om de neutralisering te stoppen? Zien religieuzen waar het op aan komt? Durven zij kritisch te zijn ten opzichte van zichzelf en van de wereld? Vriendschap met Christus Christelijk geloof groeit in een levende relatie. Veel katholieken spreken echter nog in dogma s en termen van moreel, zo constateerde Mgr. De Korte. Dat mag doorbroken worden. Met haar oproep tot een Nieuwe Evangelisatie stelt de Kerk de gelovigen voor de uitdaging om de relatie onder die waarden te beleven en uit te dragen in haar omgeving. Wij hebben de opdracht om mensen uit de woestijn te leiden naar de plaats van het leven, naar de vriendschap met de Zoon van God. ( Vgl. Porta Fidei, 2) Het gaat dus niet langer om het winnen van ongedoopte zieltjes maar meer om het winnen van de ziel van ons geloof. Waar zetten we elkaar op het spoor van God? En hoe doen we dat op een goede manier? Enkele praktijkverhalen passeren de revue Colm Dekker vertelde over zijn ervaringen in de Sant Egidiogemeenschap van Amsterdam. Het sleutelwoord van hun dienstbaarheid aan de armen is vriendschap. Vriendschap raakt mensen tot in hun hart. Het groeit in een wederzijds contact. Vriendschap valt niet te organiseren of te institutionaliseren maar vraagt om engagement. Wie vriendschap met de armen zoekt haalt een reële spanning binnen, maar krijgt er ook veel voor terug. Colm Dekker vertelde ook over hun contacten met jongeren. De Europese jongeren van de Sant Egidiogemeenschap zijn deze zomer naar Auschwitz geweest om te leren van het verleden en elkaar uit te nodigen om te bouwen aan een betere wereld. Zo n ervaring in het midden van de samenleving helpt hen om het eigen geloof te beleven en door te geven. De zaligverklaring van pater Lataste heeft de spiritualiteit van de zusters Dominicanessen van Bethanie op de kaart gezet. Zuster Sara Böhmer hield een inleiding over deze spiritualiteit. Wie aan de rand van onze maatschappij leeft, raakt uit het zicht. Het christelijk geloof wordt uitgedragen en beleefd, waar wij elkaar niet buitensluiten maar binnenhalen. Mensen uit de rand worden in het centrum geplaatst. Hier ligt een belangrijk aanknopingspunt voor het apostolaat van religieuzen en de Nieuwe Evangelisatie. Religieuzen, met name vrouwen, zijn in staat om de plekken aan de rand van de samenleving bereiken. Welkom zij die goed nieuws brengen! Een ander aanknopingspunt is dat religieuzen hun diepste motivatie kunnen duiden in het licht van het evangelie. De liefdevolle blik van God betekent in ons leven bevrijding, waardering en een nieuw begin. Het gaat om wie en niet om wat ons bezielt! Dat mag best gezegd worden. Succes is geen godsnaam Gelukkig wordt er niet veel meer van religieuzen verwacht. We zijn inmiddels zelf gemarginaliseerd en dat is een goede uitgangspositie om het religieus leven te beleven. In het leven aan de rand van de samenleving schuilt onze kracht. Maar het is ook onze zwakte. Daarom werd er volgens Duits gebruik een Unwort aangewezen: een woord dat men geacht wordt de komende tijd niet te gebruiken. Dat is het woordje nog. Het wordt op dit moment te vaak gebruikt in zinnen als wat kunnen wij nog betekenen? en wij zijn nog met. zusters. In het nagesprek werd ook gesproken over de context waar veel religieuzen vandaag de dag hun roeping beleven, namelijk in een zorgcentrum voor ouderen. Moeilijk, maar ook daar klinkt de uitdagende vraag: Wie ben jij en wat kun jij voor een ander zijn? Misschien is er wel geen betere plek om te beleven waar de Nieuwe evangelisatie ons toe oproept. Met dank aan de dagvoorzitter zr. Beatrix Woertman. Esther van de Vate o.carm. De lezing van zr. Sara Böhmer staat op de homepage van de KNR- site. 26 knr bulletin knr bulletin

15 nieuwe evangelisatie nieuwe evangelisatie Je bent tot elkaar gezonden een missionair perspectief op Nieuwe Evangelisatie Pater Jan Mol is gedelegeerd overste voor Nederland van de Europese provincie van de Witte Paters. Zijn missionaire ervaring in zowel Afrika als hier heeft hem geleerd dat evangelisatie geen eenrichtingsgebeuren is. Je wordt geëvangeliseerd door de mensen bij wie je leeft. Talloos vaak ontdekte hij sporen van God bij mensen die niet direct christenen waren. De congregatie van de Missionarissen van Afrika, ofwel de Witte Paters, is een exclusief missionaire congregatie. Jan Mol vertelt dat het tijdens zijn opleiding nog echt ging om missio ad extra, naar Afrika dus bij zijn congregatie. Hij heeft de hele verschuiving in het denken over missie mee gemaakt. Waar voor het Tweede Vaticaans Concilie missie vooral het stichten van kerken betekende, kwam het Rijk Gods centraal te staan in het missiedenken. In 1971 werd Jan Mol uitgezonden naar Oost-Congo. Hij heeft zich op drie verschillende terreinen ingezet: bestuurlijk werk voor de congregatie, vormingswerk en pastoraat. Die combinatie vond hij vruchtbaar. Ik ben blij dat ik steeds ook pastoraal werk heb kunnen doen. Dan sta je toch het dichtst bij de mensen. Presentie naast mensen staan In totaal heeft pater Mol 25 jaar in Afrika geleefd. De meest ingrijpende periode voor hem waren de zes maanden die hij in doorbracht in een door geweld geteisterd Congo. Na het vertrek van Mobutu, trokken losgeslagen militairen plunderend en rovend door het land. Zijn medebroeders waren gevlucht. Hij vertelt: Ik kon niet weg, maar ik kon ook niets doen voor de mensen. Het was een hele moeilijke periode; maar misschien ook de meest leerzame periode voor mij als missionaris. Toen heb ik immers geleerd waar het in missie om gaat: Kan je naast mensen staan? Ik kon niets doen aan de situatie. Het enige wat ik kon doen was het leven delen van de mensen. We probeerden elkaar te ondersteunen in de ontreddering en samen de menswaardigheid overeind te houden in barbaarse omstandigheden. Ik heb juist toen het sterkst ervaren wat de diepste waarden van de mensen zijn. Er is onder Afrikanen zoveel menselijkheid, zo n onderlinge verbondenheid! Wederkerigheid de arme evangeliseert ons Die ervaring betekende een fundamentele ommekeer in zijn missie. Aan den lijve had hij ervaren dat de kern van missie is dat men het leven deelt en open staat voor de ander. Jan schetst hoe missionarissen volgens hem te lang zijn opgetreden vanuit de gedachte dat ze iets moesten brengen. Wij hadden het evangelie. Wij brachten het heil. Mijn ontdekking, en dat van veel missionarissen, is dat je tot elkaar gezonden wordt. Je kan alleen mens zijn als je medemens bent en open staat voor de ander zoals hij of zij is. Wij missionarissen zeggen dan ook vaak dat we veel meer hebben ontvangen dan we hebben gegeven. De bevrijdingstheologie heeft dat mooi onder woorden gebracht: de arme evangeliseert ons, de arme reikt ons het evangelie aan, zodat we het beter gaan begrijpen. Sporen van God ontdekken Evangelisering is voor pater Mol dan ook geen eenrichtingsverkeer. Het evangelie overstijgt ons, we kunnen het nooit vatten en vastgrijpen als het onze. Onze opdracht is om steeds opnieuw de betekenis ervan te ontdekken in een steeds veranderende wereld. Net zoals je ook God niet kan vatten, want als je denkt dat je dat kan, ontglipt Hij je. God overstijgt al onze kaders en begrippen. Hoe vaak ontdekken we niet sporen van God in milieus die niet kerkelijk of christelijk zijn? In Afrika heb ik veel geleerd over verzoening. Mensen blijven met elkaar in gesprek om nader tot elkaar te komen, het beroemde palaver. Jezus zelf verbaasde zich meermaals over het geloof dat hij aantrof onder de niet-joden. Het geloof van de Romeinse honderdman en van de Syro-fenicische vrouw ontlokte Hem de uitroep: Zo n groot geloof heb ik in heel Israel niet aangetroffen! Als je ervoor open staat, ontvang je het evangelie op plekken en bij mensen waar je het niet van verwacht. Voor mij is evangelisering dan ook een ontmoeting en uitwisseling. Jezus zei zelf, dat wanneer we elkaar in liefde ontmoeten we ook God ontmoeten. God komt naar ons toe in mensen en gebeurtenissen. Maar we moeten daar wel voor open staan. Een confrater vatte deze visie mooi en kernachtig samen in drie woorden: geven ontvangen delen. Als je de beginletters samenvoegt krijg je GOD. Verbondenheid tot stand brengen Wat betekent evangelisatie vanuit deze visie voor de inzet van hem en zijn medebroeders hier in Nederland? Jan wijst dan op de eerste plaats naar de eigen gemeenschap. Die houding van openheid en respect voor de ander moeten we allereerst in de eigen gemeenschap waar maken. Laten we elkaar proberen te aanvaarden. Laten we samen luisteren naar het evangelie en naar de boodschap die we verstaan voor ons nu. En laten we samen nadenken over de grote uitdagingen in deze tijd. Naar de samenleving toe ziet Jan de opdracht om mee te helpen een klimaat van ontmoeting en luisterbereidheid te scheppen. Het maatschappelijk klimaat is verhard. Mensen staan zo snel klaar om te oordelen over anderen. Terwijl je als je eerlijk bent weet dat jijzelf ook kwade kanten hebt. Waak ervoor te denken in tegenstellingen: die daar is slecht en ik ben goed. Want zo is het niet. Jezus waarschuwt telkens om niet te oordelen. Hij is gekomen om te helen. Jan ervaart dat ook in een geseculariseerd land als Nederland veel spiritualiteit aanwezig is onder de mensen. Veel mensen beseffen dat het leven niet alleen draait om geld en macht. Er zijn veel positieve ontwikkelingen gaande. Elke keer dat ik naar de Afrikadag ga die de Evert Vermeer Stichting elk jaar organiseert, kom ik geïnspireerd terug vanwege het idealisme dat ik er aantref onder jongere mensen die zich met hart en ziel inzetten voor Afrika. Als grote uitdagingen voor deze samenleving en deze tijd noemt hij het leren omgaan met de culturele en religieuze diversiteit. Zijn pleidooi voor luisterbereidheid geldt ook hier. We moeten ervoor waken dat we blijven leven in onze eigen getto s. God wil alle mensen bij elkaar brengen. Wij zijn allemaal kinderen van eenzelfde Vader. Dat is de kern van het evangelie. Daarom is het zaak om met elkaar in gesprek te blijven, ouderen met jongeren, buitenlanders met Nederlanders, en ga zo maar door. We hebben elkaars inzichten en inzet nodig. Gerard Moorman Pater Jan Mol 28 knr bulletin knr bulletin

16 nieuwe media Nieuwe media De mobiele revolutie De snelle en voortvarende uitbreiding van de gebruiksmogelijkheden van smartphones vormt een belangrijke ontwikkeling in onze hedendaagse samenleving. Een smartphone ( slimme telefoon ) is eigenlijk een computer op zakformaat waarmee je veel meer kunt dan enkel bellen of sms en. Het is eenvoudig om extra functies aan een mobiel apparaat toe te voegen door middel van zogenaamde apps. Een app (spreek uit: èp) is een kleine applicatie, die draait op een smartphone of een tablet, zoals een iphone en ipad. Smartphones en tablets (de generieke aanduiding voor ipad-achtigen) zijn met behulp van applicaties uit te breiden tot multifunctionele communicatieapparatuur. Whatsappen Er is een grote diversiteit aan functies van apps, van spelletjes tot informatie over het weer en internetbankieren. Er zijn gratis en betaalde apps en sommige apps zijn zowel in een gratis als in een betaalde versie verkrijgbaar. De betaalde versie laat dan bijvoorbeeld reclame achterwege en/ of heeft meer opties. Na Facebook is WhatsApp de meest gebruikte app onder de Nederlandse beroepsbevolking. WhatsApp is een populaire berichtendienst voor mobiele telefoons, die het mogelijk maakt gratis met elkaar te sms en of te chatten. Ook kunnen gebruikers gemakkelijk bestanden als foto s met elkaar delen. Na googlen (zoeken op het internet), msn en (chatten via een messenger) en hyven (communiceren via het digitale vriendennetwerk Hyves) wordt nu ook het woord whatsappen aan de Dikke Van Dale toegevoegd. Omslagpunt In de app-economie is er allerminst sprake van een recessie. Amsterdam heeft ambities om de app-capital van Europa te worden. De smartphonedichtheid per hoofd van de bevolking is in Nederland hoger dan waar dan ook. Dat zal niemand verbazen, die wel eens per trein reist en constateert hoe druk mede-passagiers in de weer zijn met hun slimme telefoon. Het ontwikkelen van een app is kostbaar en voor ieder platform moet je een app opnieuw ontwikkelen, naast de iphone is er namelijk ook Android (Google), Blackberry en Windows Mobile. Partijen die een groot bereik willen, moeten dus in ieder geval voor de twee populairste platforms iphone en Android apps laten bouwen. Dat betekent veel werk voor een opkomende industrie van app-ontwikkelaars. Mobiel internet is het belangrijkste medium aan het worden. Het aantal log-ins op mobiel bankieren van ABN Amro bijvoorbeeld is het aantal logins op internet gepasseerd. Voordeel van apps is de betere gebruikservaring in vergelijking met websites. Omdat veel software op de telefoon staat, ben je minder afhankelijk van de kwaliteit van het netwerk, je hoeft minder data binnen te halen. De opslagcapaciteit en de rekenkracht van smartphones groeien veel sneller dan de bandbreedte. App reviews Om je te orienteren in de wereld van de apps zijn er App reviews in de dag- en computerbladen. Zo lees je bijvoorbeeld over de eyewally, die je kan helpen om binnen je budget te blijven. Voor anderen is er de Tie+, die je leert hoe je een stropdas kunt knopen. Er zijn honderden literaire apps met klassiekers als Madame Bovary of Don Quichot en zelfs de collectie van de British Library Collection is in één app bijeengebracht. Met hardloop-apps kun je afstand, gemiddelde snelheid, afgelegd traject en het aantal verbrande calorieën bijhouden. Er zijn maar liefst medische apps over gezondheid en zorg. En met de app van Google Translate heb je 63 talen in de broekzak. Ingesproken tekst kan meteen vertaald worden in 14 talen. Er zijn natuurlijk ook veel leuke, voor sommigen onweerstaanbare games, zoals het succes van Angry Birds en van de online Scrabblevariant Wordfeud bewijst. Privacy Smartphonegebruikers raken zonder dat ze dat weten veel gegevens kwijt voor commercieel gebruik. Maar ze gaven er hun apps zelf toestemming voor. Veel applicaties blijken vergaande machtigingen te vragen. Er is een belangrijk verschil tussen gegevens die een app nodig heeft om te functioneren en gegevens die om andere redenen worden verzameld. Veel ontwikkelaars verzamelen via apps meer informatie dan ze nodig hebben en verkopen die gegevens door. Soms moeten populaire apps onder publieke druk hun leven beteren. Toch blijft het lastig: het is voor een gebruiker moeilijk te achterhalen wie een ontwikkelaar is, waar ter wereld hij zit en aan welke wetten hij zich moet houden. Wie applicaties installeert en machtigingen accepteert, doet er goed aan vertrouwelijke informatie niet op de telefoon te zetten, want foto s, sms jes, browsegedrag: alles is inzichtelijk voor derden. Door je privacy op te geven, betaal je als gebruiker voor veelal gratis apps alsnog een hoge prijs. WvdV 30 knr bulletin knr bulletin

17 religieus leven Religieus leven Ergernissen Ergernissen of irritaties. Het zijn vaak de pijnpunten in een gemeenschap. Wie heeft er geen last van? Ik althans wel. Meestal worden ze niet uitgesproken naar elkaar toe en open en bloot op tafel gelegd. We willen elkaar niet kwetsen of zijn toch bang voor elkaar. Het gevaar dat de pot de ketel gaat verwijten ligt op de loer. Soms wordt er in kleine groepjes over gepraat, wel zachtjes. De betreffende persoon is er dan vaak niet bij. Door er niet over te praten kunnen die gevoeligheden heel hinderlijk worden en spanningen doen oplopen. De andere kant van de medaille is dat wanneer een ander tegen jou zegt waaraan hij zich ten opzichte van jou ergert, dat wel heel vervelend is, maar dat het uitspreken van die wrijvingen ook heel bevrijdend en zelfs genezend kan werken, al zul je in eerste instantie misschien schrikken: Ben ik zo? Kom ik zo over? Zo overkwam het mij dat gezegd werd dat de wijze waarop ik rust en stilte om mij heen wilde handhaven erg hinderlijk was. En dan is dan zacht uitgedrukt, want er werd een veel sterker woord gebruikt. Door deze harde confrontatie wenste ik mijn gesprekspartner alle lelijke dingen toe die ik maar bedenken kon, tot ik tenslotte ontdekte dat hij gelijk had. Er was mij een eyeopener geboden, die een impuls gaf om er iets mee te doen. Op de manier waarop haiku s worden gemaakt, kon ik die dag zeggen: Vernederd vandaag. Maar toch rijker geworden. Verwarring verdwijnt. Wanneer ik me erger zal ik me meestal aan een ander ergeren; ik kan me ook aan mezelf ergeren. Dit laatste zou je de positieve kant van de ergernis kunnen noemen. Je ergeren aan jezelf Wanneer je op gezette tijden nadenkt over je manier van leven, kun je in jezelf dingen ontdekken, eigenschappen, gewoontes, dwangmatigheden, die je het liefst kwijt zou zijn. Als je steeds opnieuw met die negatieve kanten van je bestaan geconfronteerd wordt, kun je ongeduldig worden en je gaan ergeren. En die ergernis kan toenemen als er in het openbaar over gesproken wordt, zoals bijvoorbeeld door een voorganger die bij het begin van de eucharistieviering de beminde gelovigen uitnodigt berouw te hebben over dingen die je toch weer elke dag verkeerd doet. Ik schaam me dan en erger me aan het feit dat ik nog steeds met die onvolkomenheden behept ben. Je ergeren aan anderen In bovenstaand kopje zit meteen de wortel van de negatieve ergernis. Het gaat namelijk over anderen, om mensen die anders zijn, totaal anders, de niet-ikken. Die dus vaak niet accorderen met mij; die er andere gewoonten op nahouden, een totaal ander karakter hebben, anders geaard zijn, anders denken, voelen, andere normen hanteren, anders zijn gevormd en opgevoed, en ga zo maar door. En omdat ze dus anders in elkaar zitten, de andere zijn, kan ik moeite met ze hebben. Ik kan met ze botsen, uiterlijk of in mijn gedachten. Ze kunnen me storen in mijn manier van zijn, in mijn rust, in mijn ik-zijn. Eigenlijk ontzeg ik zo de andere het recht de andere te zijn; er is er op zo n moment in mijn ogen slechts één die belangrijk is en recht van bestaan heeft. En die ene ben ik dan. Verschillende aspecten van ergernis Het valt mij op dat ik me kan ergeren aan persoon-x, terwijl een ander dat een toffe vent of vrouw vindt. Een bewijs te meer dat ergernissen sterk persoonsgebonden zijn. Ook is het opvallend dat ergernissen twee kanten kunnen hebben: ik kan me ergeren aan het drukke praten van een ander of aan zijn teruggetrokken zwijgen; aan zijn gehaaste manier van optreden of aan zijn secundaire wijze van handelen; aan kalmte en onverstoorbaarheid of aan heftig optreden; aan (te) grote behulpzaamheid of aan niets zien en niets opmerken en de boel de boel laten. Deze opsomming is moeiteloos verder uit te breiden. Ik trap een open deur in als ik zeg dat spanningen in mijn leven een goede dispositie zijn om me sneller te ergeren. Het kan ook van dag tot dag verschillen naargelang van wat ik zo juist of gisteren heb meegemaakt of heb gehoord; of ik me happy voel of niet, ziek of gezond ben. Een vraag die ik me ook steeds moet blijven stellen is: Wat weet ik van de ergernissen die een ander van mij moet verduren? Kortom: om ergernissen heen, hangt een scala van gradaties, omstandigheden en gevoelens. Het is ingewikkelder dan ik denk. Leven met irritaties Irritaties zijn lastig, maar ze geven mij ook de kans op het spoor te komen van mijzelf. Waar komen mijn irritaties vandaan? Ontstaan ze bij mijzelf omdat ik een maat hanteer waar de ander niet aan beantwoordt? Als ik me ergens over irriteer, raakt dat dan iets in mijzelf, een zwakke of gewonde plek, ontstaan omdat ik mijzelf verplichtingen opleg die mij moeite kosten? Zo kan ik geïrriteerd raken omdat ik me door de ander verplicht voel of gecontroleerd, omdat ik zelf naar vrijheid hunker en die niet aandurf, of... Ik kan mijn irritaties ook zien als vrienden, als signalen en noodkreten van lagen in mijzelf die ik nog niet kende. Het is goed mijn irritaties aan te zien en mij af te vragen: wat wordt er in mij (aan)geraakt? Als ik dat antwoord vind, de plek ontdek en daar liefdevol naar kan kijken, dan win ik, dan wint ook de gemeenschap aan kracht. Het is mogelijk je te slijpen aan de ander, met en aan de ander te groeien tot de mens die je eigenlijk bent. Regels en jezelf zijn Ik denk dat we elkaar de ruimte moeten gunnen ieders eigen weg te gaan. In een ideale gemeenschap krijgt elk lid de kans, wordt aan iedereen echt gegund - van binnenuit steeds meer de ander te zijn en de ander te worden. Ja, niet alleen gegund, maar zelfs bevorderd dat die ander steeds meer mag uitgroeien tot die totaal andere, de volledig andere mag worden, tot dat wat hij in diepste wezen is. En dus niet stiekem het toch jammer vinden (en eigenlijk veroordelen) dat iemand het anders doet. We hoeven niet te ontveinzen dat dat moeite kost. Ik denk dat de gemeenschap er zeer mee gebaat is als we ons er in kunnen verheugen dat iemand het anders doet, dat we het die ander mogelijk maken zijn leven te leiden door hem ook in onszelf de geestelijke en emotionele ruimte daarvoor te bieden. Elkaar te willen veranderen of zelfs te eisen dat de ander verandert, is de doodsteek voor alle leven in gemeenschap. Als ik alle irritaties wil elimineren, probeer ik voor mijzelf een oase te scheppen, waarin ik mij welbevind en dat is egoïsme ten voeten uit. God houdt van ons zoals we zijn. We hoeven niet allereerst allerlei ondeugden af te leren en deugden aan te leren alvorens Hij ons kan liefhebben. Als we de ander liefhebben zonder voorwaarden vooraf, dus ook onvoorwaardelijk, gaan we op God gelijken, worden we godvormig zoals de mystici dat uitdrukken. Ten slotte In Achter de Karmel van 2005/3 stond het artikel: Aspecten van gemeenschap. Hierin verwoordt Tjeu Timmermans o.carm. wat hij ziet als belangrijk voor de opbouw van de gemeenschap. We nemen er enige passages uit over: Het is wezensnoodzakelijk voor de toekomst om de opbouw van de persoon alle aandacht te geven. In mijn ervaring is mij duidelijk geworden dat er geen andere weg is dan ieders eigenheid ruimte te bieden. Het is een uitdagende kans om niet te denken in termen van gelijke monniken, gelijke kappen, maar te durven denken dat iedere persoon een eigen rijkdom heeft. Dat een gemeenschap alleen maar interessant wordt wanneer ieders eigen rijkdom ruimte krijgt. Ik zeg niet dat dit gemakkelijk is. Hoe meer wij echter de eigen persoon ruimte bieden en de rijkdom van iedere mens aanvaarden als een belangrijke bijdrage aan de gemeenschap, in die mate komt ook God in mensen aan het licht. De gemeenschap wordt in mijn ogen opgebouwd door werkelijk te durven zeggen tegen elkaar: Het is goed dat jij er bent, ook al vind ik het soms lastig. frater Ton Augustin 32 knr bulletin knr bulletin

18 religieus leven Studentenekklesia Amsterdam In de wereld van de religieuzen is Geeske Hovingh (1979) geen onbekende. Via Missie en Jongeren kwam ze in Ghana, waar ze onder andere FIC-broeders, SMI-zusters en Mill Hillers heeft ontmoet. Twee jaar geleden was ze een van de sprekers tijdens de bijeenkomst van Kleurrijk Religieus Leven, die in het najaar van 2010 plaatsvond onder het motto Zilver en goud heb ik niet, maar wat ik heb, geef ik u: in de naam van Jezus Christus. Regelmatig organiseert ze kloosterweekenden voor jongeren, die veel belangstellenden trekken (meer dan 18 personen). Zo was ze met een groep in het Liobaklooster, de St. Adelbertabdij, de Emmauspriorij in Maarssen en de Abdij Maria Toevlucht in Zundert. Geeske Hovingh is lid van het liturgisch team van de Amsterdamse Studentenekklesia. Zij geeft inhoudelijk vorm aan Jong Geleerd-diensten en het Jongerenleerhuis, organiseert debatten rondom het Nederlandse asielbeleid en maakt deel uit van de redactie van het Nieuwe Liefde magazine. Ze kwam in 2006 in dienst bij Stichting Leerhuis & Liturgie, die vorig jaar is opgenomen in De Nieuwe Liefde. Geeske Hovingh Geeske Hovingh licht het aanbod van de Studentenekklesia toe. De Jong Geleerd-diensten op de zondagochtenden worden voorafgegaan door bijeenkomsten van het jongerenleerhuis op de maandagavond. Dit biedt Geeske Hovingh de gelegenheid om hetgeen zij van jongeren heeft gehoord te verwerken in haar overwegingen: Het is een vorm van interactiviteit, die goed werkt, jongeren weten dan dat ze gehoord zijn. In de keuze van de thema s, die besproken worden, wisselen macro- en microniveau elkaar af. Geeske Hovingh: Er is bijvoorbeeld een serie geweest rond zeven kopzorgen (bindingsangst, onrust, prestatiedruk etcetera). Het afgelopen jaar waren de thema s meer maatschappelijk gericht: klimaatverandering, vergrijzing, polarisatie. Via de wereldliteratuur, film en filosofie gaan we dit seizoen weer naar het microniveau. Er staan Zeven Moderne Deugden centraal, te weten: volharding, moed, empathie, waakzaamheid, authenticiteit, eerbied en wijsheid. Doordat de diensten plaats vinden in het gebouw van De Nieuwe Liefde vindt er regelmatig een kruisbestuiving plaats, waardoor er ook meer mensen voor de zondagse vieringen komen. Bovendien is voor jongeren belangrijk dat het een neutraal gebouw is, niet te kerkelijk. Dat werkt drempelverlagend. Geeske Hovingh is van huis uit een synodaal gereformeerde (de vrijzinnige vleugel binnen het PKN-spectrum) domineesdochter. Haar ouders waren trouwe deelnemers aan de vieringen van de Studentenekklesia en ook de maatschappelijke betrokken- / heid vormde een integraal onderdeel van haar opvoeding. Haar ervaringen in Ghana hebben haar engagement versterkt. Ze is er inmiddels een tiental malen geweest onder meer voor eigen projecten, zoals het bouwen van een weeshuis en het is niet helemaal toevallig dat haar partner er vandaan komt. Door haar ontmoetingen met Afrikanen in Nederland besefte ze hoe pijnlijk het verschil is tussen de levensstijl van mensen in hun geboorteland en de Nederlanders. Zij komen allemaal uit landen waar gastvrijheid het handelsmerk vormt, hier stuiten ze op dichte deuren, op over elkaar geslagen armen in plaats van uitgestrekte handen. Dat spoorde haar aan om iets voor en met deze mensen te willen doen en zo kwam ze terecht in het Jeannette Noelhuis, de opvangplek in de Bijlmer voor asielzoekers zonder papieren. Iedere week gaat ze er heen om een aantal van hen wat Nederlands te leren, een brief van de advocaat te vertalen, of wat er ook maar voorbij komt. Deze contacten inspireren haar in haar werk als projectleider voor Vreemdeling in Nederland, een initiatief van Huub Oosterhuis. De thema s die dit seizoen aan de orde komen zijn: vreemdelingendetentie, gezinshereniging en mensensmokkel. Geeske Hovingh: Er is te weinig aandacht voor mensen zonder papieren. Ze zijn arm, vaak getraumatiseerd en krijgen steeds vaker de boodschap dat ze niet welkom zijn. We beleggen bijeenkomsten met politici, met mensen uit het veld en met de asielzoekers zelf. Het gaat erom dat deze mensen gezien worden, een naam en een gezicht krijgen. We mogen ons niet laten verlammen door vooroordelen of onverschilligheid. Deze mensen verdienen blijvend onze aandacht. WvdV Bestuurswisselingen Kleine Zusters van St. Joseph Zuster Esther Geertsma, provinciaal overste Mevrouw Hetty Rouwette, raadslid Mevrouw Annemarie Strijbosch, raadslid Leiding Provincie Nederland/België Zuster Esther Geertsma Mevrouw Suzanne van Basten Batenburg Mevrouw Gabrielle Dorren Mevrouw Lilian Wouters Franciscanessen Missionarissen van Maria Zuster Jolanda Delleman, overste Zuster Gerda van Dooren, lid Zuster Paula Wijnants, lid Zuster Maria Theunis, lid Nieuw bestuur SCMM Zuster Marie-Thérèse Brinkmann, provinciaal overste Zuster Mariëtte Kinker, vicars Zuster Renée Geurts, bestuurslid Het bestuur zal nog worden aangevuld. Sociëteit van Jezus (SJ) Sinds 15 augustus is Johan Verschueren sj benoemd tot provinciaal overste van de Nederlandse en Vlaamse jezuïeten. Beide provincies blijven bestaan als onafhankelijke provincies, maar staan voortaan onder het bestuur van éénzelfde provinciaal. Lazaristen Pater Wiel Bellemakers, overste Pater Frans Bomers, lid Pater Dré Dekkers, lid Pater Tjeu van Knippenberg, lid Pater Leo Mouës, lid Generaal Bestuur Broeders van Maastricht Broeder Martinus Handoko, generaal overste Broeder Guido Sukarman, vicaris general Broeder Raphael Besigrinee, raadslid Broeder Theodorus Suwaryanto, raadslid Benedictijnen Broeder Gerard Mathijsen osb is herkozen als abt van de St. Adelbertabdij. 34 knr bulletin knr bulletin

19 Agenda oktober Platformdag rond Toekomst van Religieus Leven s-hertogenbosch 8 november AV-KNR s-hertogenbosch 9 november Netwerkdag Vrouwen met passie?! TILBURG 14 november COR themadag s-hertogenbosch 14 november Platformdag Internationalisering s-hertogenbosch 16 november Dag voor jonge religieuzen NADER TE BEPALEN 23 november Catharinadag HEERLEN 29 november Conferentie over Eerlijke Economie AMERSFOORT 36 knr bulletin