Epifanie herdenkt de belangrijke momenten uit het leven van Jezus dat Hij laat zien wie Hij is en wat zijn missie is: bv

Transcriptie

1 INLEIDING Silo 8 januari 2012 Deze week worden overal de kerstbomen weggehaald en kerststallen opgeruimd. Het Driekoningenfeest werd op diverse plaatsen in ons land gevierd en de drie wijzen hebben niet ontbroken in onze kerststallen. Vormen deze drie 'koningen' een wezenlijk onderdeel van het Kerst(Christus)verhaal? In de weken voor KERST hielden we ons bezig met de vraag: waar is de ware koning te vinden, en daarom lazen we op de kerstmorgen ook al Mattheus 2, de reis en de komst van drie koningen op zoek naar de ware koning. Hoe komen ze aan de naam 'koningen', of waren het magiërs, wijzen, geleerden? We kijken deze zondag nog één keer terug op het Kerstgebeuren: wat was nou de rol van de drie Waren ze we wel echt wijs, omdat ze eerst naar de verkeerde plaats zijn gereist? Wat wil Mattheüs ons leren met deze door hem geschreven 'koninklijke mythe'? Eerste zondag van de Epifanie, feest van Epifanie, (dat 'verschijning' of 'manifestatie' betekent of Openbaring des Heren): dit belangrijke feest wordt gevierd tussen 2 en 8 januari. Vandaag dus de laatste dag om dat feest in de kerk te kunnen vieren, de laatste dag dat de kerstboom nog mag staan. Epifanie herdenkt de belangrijke momenten uit het leven van Jezus dat Hij laat zien wie Hij is en wat zijn missie is: bv -dat Hij als koningskind aanbeden werd door wijzen uit het Oosten -dat God Hem bij zijn doop in de Jordaan zijn Zoon noemde -dat Hij als gast op een bruiloft water in wijn veranderde, zijn macht over onze natuurwetten. -etc Tot aan de 40 dagentijd, 40 dagen voor Pasen, zullen alle zondagen genoemd worden naar dit feest, de zondagen na Epifanie. Jezus laat zich zien als de Messias, een Godszoon, de ware Koning. In de aanbidding van de wijzen uit het Oosten lezen wij de vervulling van de profetie van Jesaja: de goddelijke liefde is inderdaad verschenen in Jeruzalem en wel in de persoon van Jezus. Nie bij zijn geboorte, wel bij zijn sterven daar op die heuevel bij Jerusalem. En: dat de God van Israël alle volkeren van de wereld tot zich geroepen heeft. Jezus is niet alleen de Verlosser van Israël maar van de gehele mensheid, zo luidt de boodschap van Epifanie

2 OVERDENKING zondag Epifanie Driekoningen Domme wijzen en machteloze koningen... ds Arjan Noordhoek Psalm 72 Jesaja 60 : 1 12 Matteüs 2 : 1 12 Magiërs, sterrenwichelaars, wetenschappers, koningen, ze komen naar Jeruzalem om de pasgeboren koning van de Joden te eer te bewijzen, die in een stalletje in Bethlehem is geboren. Een heel bijzonder verhaal met alle trekken van een mythe, een verhaal dat zoals alle legenden en mythen probeert een duiding te geven aan wat mensen niet kunnen vatten, waar wij geen begripskaders voor hebben. Dankzij de veel gelezen bijbelvertalingen ( bijbelvertellingen volgens BRUNA) van ds Nico ter Linden zijn we, niet alleen als kerkvolk, vertrouwd geraakt met de gedachte, dat Mattheus voor Jezus speciale verhalen, in dit geval een geboorteverhaal ter ere van Jezus de Messias heeft geschreven. Ter ere van hem, hij leve lang, in de gloria, zoals wij dat ook traditioneel zingen op verjaardagen. Dat was in zijn tijd gewoonte: als er belangrijke mensen zijn, hebben die bijzondere geboorten. Als iemand veel voor je betekent doe je hem een geboorteverhaal cadeau. En zijn verhalen beelden tot op de dag van vandaag het geloof uit dat het heil helemaal van God komt (en niet van mensen) Weet u nog, Mattheus, de man die door Jezus was opgepikt uit zijn tolhuis, de man met een strafblad, maar volledig gerehabiliteerd door Jezus een trouwe discipel werd? Telkens als er in de bijbelse geschiedenis een scharnierpunt is, als er zich een vernieuwing voordoet, is er in de bijbel iets bijzonders met een geboorte: -Zo zijn Izaäk en Jakob geboren uit een eerst onvruchtbare Sara en Rachel en ontstaat het volk Israël. -Zo is Mozes geboren als slavenkind en zou niet mogen leven maar wordt opgevoed als Egyptische prins en hij leidt een volk weg uit Egypte, land van verslaving en onvrijheid. -Zo is de profeet Samuël geboren uit de onvruchtbare Hanna en hij zalft de eerste van Israëls koningen. -Zo is ook Jezus de zoon van Maria, te jong en te ongehuwd om zwanger te zijn, een geboren godszoon, een koningskind. Jezus is geboren in Bethlehem, maar staat bekend als Jezus van Nazareth. *Volgens Lucas komt dat door de keizer die een volkstelling liet houden en ieder, dus ook Jozef, naar de plaats van zijn voorouders liet gaan.

3 *Volgens Matteüs komt het door de koning Herodes. Hij wil het kind doden zodat de familie moet vluchten, eerst naar Egypte en uiteindelijk in een buitenplaats als Nazareth komt te wonen. Om Hem vervolgens uit Galilea te laten komen, wat voor goeds kan dáár nou vandaan komen, volgens menselijke redenering. Jezus is nog maar net geboren of er verschijnen sterrenkundigen uit het oosten met de vraag: waar is de pasgeboren koning der Joden? De magiërs (magoi, astronomen) hebben via hun ingewikkelde systemen van getallen, formules en sterrenbeelden gezocht naar tekenen waaruit ze het lot van de mensen kunnen aflezen. Ze komen uit het Oosten, uit het oerland, waar Ur der Chaldeeën ligt, waar ooit Abraham vandaan kwam op zoek naar zijn land, door God gestuurd naar een onzekere toekomst vol beloften. Uit het oosterse Babel, waar Israel zo lang in ballingschap gevangen zat, maar bevrijd werd door de Almachtige. Drie koningen vonden een teken dat er weer een nieuw begin was een bevrijdend nieuw begin, in Jeruzalem, een koningszoon. Een oude droom van Jesaja, de ballingenprofeet, wordt werkelijkheid: de volken trekken naar Jeruzalem om eendrachtig de God van hemel en aarde te aanbidden. Jesaja zag het al en we hebben het vandaag gelezen: Volken zullen opgaan naar uw licht,koningen naar uw stralende opgang. Zie zij komen tot u met een menigte kamelen uit Midjan, en Efa en Seba, goud en wierook brengen zij mee. Dit visioen neemt Matteüs hier over, hij kende zijn joodse geschiedenis en haar beroemde profeten. De kerkvader Origenes spreekt pas in de derde eeuw voor het eerst over drie Wijzen, drie in aantal, vanwege de drie gaven, goud, wierook en mirre en de volksvroomheid heeft hier in de zevende eeuw koningen van gemaakt, die rijden op kamelen. Waarschijnlijk onder invloed van het profetisch visioen van Jesaja 60. Deze koningen krijgen zelfs namen: Caspar, Melchior en Balthasar en kleuren: blank, bruin en zwart, en staan voor de drie dan bekende werelddelen, Europa, Azië en Afrika. Herodes schrikt en heel Jeruzalem met hem. Een pasgeboren koning der Joden? Hij wil dat de mensen voor hem buigen en niet voor een ander. Hij roept zijn adviseurs, de priesters en schriftgeleerden bijeen. Waar wordt de Messias, de Verlosser geboren? Herodes kent zijn Bijbel, want waar de magiërs nog vragen naar een koningszoon, weet Herodes (die zelf jood was) al lang dat het gaat om een Messias, een gezalfde Verlosser. Deze joodse gelovigen weten wel waar de messias, deze Davidszoon, geboren zou worden: waar anders dan in Bethlehem, de stad van koning David, de grootste koning van de Joden ooit? Ga, onderzoek alles van het kind en vertel me dan waar het is, dan kan ik komen om het te aanbidden. De huichelaar! Hij wil niet aanbidden, maar aanbeden worden. Het kind is nu al een gevaar voor de machthebbers en dus zelf in gevaar.

4 De hemel verhoede dat de wijzen straks via Jeruzalem terug reizen. Dat zou pas echt on-wijs zijn. Was het een foute ster om eerst naar Jeruzalem te gaan en niet direct naar Bethlehem? Nee, het is ook geen astronomische ster, maar een theologische ster : Matteüs had voor zijn verhaal Herodes nodig om het kind uit Bethlehem te laten wegvluchten. En onze pastor Willemijn zei het al op de Kerstdag: als de wijzen naar Bethlehem gaan om het kind te zoeken, verroeren de gelovigen die al eeuwen op die Messias wachten, geen vin en blijven in Jeruzalem wachten. Zij kennen hun profetieën, weten waar de Messias zal zijn, maar blijven zitten waar ze zitten, omdat ze niet echt een verandering willen. Dan moet volgens Mattheus de hemel de magiërs maar de weg wijzen: met hemelse wijsheid volgen ze de ster tot ze bij de plek kwamen waar het kind geboren was. Daar schenken ze aan het kind geschenken uit het rijke Babel (u weet wel, van die toren, van de menselijke babbelstad) : de gouden schat waar op gejaagd wordt, de wierook van onze wensen en gebeden en de mirre waarmee onze doden worden verzorgd en begraven, ons besef van sterfelijk zijn. Zo grijpen ze al vooruit op de toekomst van Jezus: koning zal hij zijn, maar ook zal hij moeten sterven en lijden. We zeiden al: de hemel verhoede dat de wijzen argeloos via Jeruzalem naar huis terugkeren. En dat gebeurt ook: in een droom gewaarschuwd keren ze langs een andere weg naar huis terug. En 'koning' Herodes, die zich na een tijd gepakt voelt, probeert alsnog zijn zin te krijgen: een onmachtige koning, waarvan bekend is dat hij niet alleen zijn eigen zoon liet ombrengen, maar vele anderen, zonen van moeders, volgens ons verhaal onschuldige kinderen. Zo doen machthebbers dat die zich bedreigd voelen. Opnieuw door een droom gewaarschuwd is Jozef met moeder en kind dan al op de vlucht naar Egypte, om ook uit vanuit dat slavenhuis als een leidende en reddende Mozes terug te komen. Waarom heeft Matteüs dit geboorteverhaal cadeau gedaan aan zijn Jezus? Keren we daarvoor even terug naar het jaar 70, de tijd ongeveer waarin Matteüs het verhaal schreef van de wijzen die de pasgeboren koning zoeken. Het was kort na de tijd van keizer Nero (54-68 n. Chr.), de meest wrede keizer die Rome heeft gekend. Nero had een delegatie Oosterse vorsten ontvangen, Perzen, Armeniërs, machtigen en magiërs. Deze delegatie had zelfs geknield voor de keizer op de grote markt in Rome. Dat betekende dat het Oosten zich onderwierp aan het Westen.

5 In die dagen had Nero op harde, soms afschuwelijke en wreedaardige wijze de wereldmacht in handen. Overal ter wereld had hij handlangers aangesteld die zijn zaak behartigden. Herodes in Israël was er zo een. En wat doet Matteüs in zijn evangelie? Hij schrijft het verhaal van de wijzen, die ook uit het Oosten komen. Hij schrijft precies zo'n verhaal als wat er gebeurd was een paar jaren voordien onder keizer Nero. Alleen met dit verschil: Jezus heeft de plaats ingenomen van de keizer. En dat betekent vrede in plaats van wreedheid, een menselijke koning in plaats van een tiran. De ene macht wordt tegenover de andere gesteld. Matteüs ontneemt elke tiran of dictator zijn brute macht en laat die een zachte kracht worden in de handen van een ander, de vorst van de vrede. Wat Matteüs in onze ogen misschien lijkt geschreven te hebben als een onschuldig, romantisch en erg gelovig verhaal, was toentertijd provocatie, een vlammend protest tegen alle wrede Nero's en Herodessen. Zo laat het zich ook verstaan dat Herodes in Betlehem alle zuigelingen wilde doden, om de onbekende, pasgeboren maar nu al levensgevaarlijke koning der joden voorgoed onschadelijk te maken. Laten wij in onze tijd het verhaal lezen als een protest tegen geweld zoals dat nu ook nog overal ter wereld en ook rondom Jeruzalem plaatsvindt. Geen gelovige vorsten trekken naar Jeruzalem, maar tanks en raketten. Maar het raakt ons ook op een ander vlak: in het verhaal zijn het de gelovigen, de schrift-kundigen, zeg maar de kerkmensen die niet in beweging komen, die belang hebben alles te houden zoals het is. Geen verandering alsjeblieft. Voor hen komt die Messias niet als geroepen. Wel voor de herders, uitschot van de samenleving, wel voor de wijzen uit dat vreemde oosten, wel voor het kleine onmachtige meisje Maria, die het volgens Mattheus aandurft om een revolutionair lied te zingen: machtigen worden van de troon gestoten en kleinen rechtopgezet. Waarmee zij ons allen oproept om de wereld te veranderen, een wereld te maken die meer lijkt op de wereld die haar Zoon voor ogen had: vrede, gerechtigheid voor allen.