ANALYSE VAN DE MARKTWERKING IN DE SUIKERKOLOM

Transcriptie

1 Instituut voor de nationale rekeningen ANALYSE VAN DE MARKTWERKING IN DE SUIKERKOLOM PRIJZENOBSERVATORIUM

2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Inleiding De suikerkolom: definities, actoren, markten en Europees kader Suiker: definitie, gebruik en concurrerende producten Definitie en historiek Gebruik en verbruik Concurrerende producten en substituten De schakels van de suikerkolom Bietentelers Suikerproducenten Agrovoedingsindustrie (verwerkte producten) Non-foodindustrieën Mondiale en Europese context: de suikermarkten Wereldmarkt De Europese markt: de Gemeenschappelijke Marktordening voor suiker De suikerbietenteelt Algemeen Productiewaarde van de suikerbietenteelt Kenmerken van de suikerbietenteelt De prijs voor suikerbieten De financieel-economische situatie van de suikerbietenteler Kosten- en opbrengstenstructuur Rendabiliteit Suikerbietenteelt in de buurlanden De suikerindustrie Economisch belang Financiële analyse Structuur van de bedrijfskosten Ratio s van rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit Buitenlandse handel Handelsbalans Uitvoer Invoer Relatie tussen de suikerindustrie en de stroomafwaartse sectoren

3 6. FOCUS: Evolutie van de consumptieprijzen in de categorie Suiker, jam, honing, chocolade en suikerwaren in België en in zijn belangrijkste buurlanden Beschrijvende analyse van de consumptieprijzen Evolutie van de geharmoniseerde index van de consumptieprijzen in België en in zijn belangrijkste buurlanden De bijdrage van de verschillende componenten aan de inflatie van de categorie Suiker, jam, honing, chocolade en suikerwaren in België Analyse van de evolutie van de consumptieprijzen van de verschillende componenten in België en in zijn buurlanden Econometrische analyse van de suikerkolom in België, Frankrijk en Duitsland Conclusie Lijst van afkortingen Bijlagen Bijlage 1. Aandeel van de suikerbietenteelt in de totale productiewaarde van de landbouw, per gewest Bijlage 2. Suikerbietenteelt in België en de gewesten Bijlage 3. Overzicht van de gebruikte kosten- en opbrengstenposten Bijlage 4. Rendabiliteit van de suikerbietenteler in Vlaanderen ( ), met extrapolatie voor 2014 en Bijlage 5. Berekening van de ratio s van rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit Bijlage 6. Rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit van de voedingsindustrie in België (NACE 10) vergeleken met de suikerindustrie Bijlage 7. Uitvoer en invoer van ruwe bietsuiker Bijlage 8. Enquêteformulier suikerverwerkende industrie Bijlage 9. Evolutie van de consumptieprijzen van de producten in de categorie Suiker, jam, honing, chocolade en suikerwaren Bijlage 10. Evolutie van de prijzen in de suikerkolom in België en in zijn belangrijkste buurlanden Bijlage 11. Modellering voor België Bijlage 12. Modellering voor Duitsland Bijlage 13. Modellering voor Frankrijk Bijlage 14. Kruiscorrelaties

4 Inleiding Met de wet van 3 april werden de opdrachten van het Prijzenobservatorium uitgebreid. Naast prijsobservatie en -analyse werd tevens onderzoek naar het prijsverloop, prijsniveaus, marges en marktwerking aan het takenpakket toegevoegd. De studie naar de sector NACE 1081 Vervaardiging van suiker valt binnen dit kader. Het Prijzenobservatorium voerde deze studie uit naar aanleiding van de resultaten van de horizontale sectorscreening 2, die sectoren identificeert die in aanmerking komen voor een verdere analyse van de marktwerking. Volgens deze horizontale screening wordt de suikersector gekenmerkt door een hoge concentratie en een beperkt aantal ondernemingen. Een andere belangrijke aanleiding voor deze studie zijn de quota binnen de suikersector, die in 2017 zullen worden afgeschaft. Deze studie heeft bijgevolg betrekking op de suikersector onder het huidige quotumstelsel. Het Prijzenobservatorium kon voor deze studie beroep doen op verschillende bestaande studies, publicaties en statistische gegevens. Daarnaast werden bilaterale ontmoetingen georganiseerd met vertegenwoordigers van alle schakels binnen de keten: de Europese Commissie, de Vlaamse en Waalse overheid, de Confederatie van de Belgische Bietenplanters, Boerenbond, de federatie van de Belgische Suikerproducenten en federaties van de suikerverwerkende industrie, namelijk Choprabisco (chocolade, pralines, biscuits, confiserie), VIWF (water- en frisdrankenindustrie) en Ajunec (fruitsappen). Tot slot werd een enquête georganiseerd bij de suikerverwerkende industrie. De studie gaat in op verschillende schakels van de keten en is als volgt opgebouwd: Het eerste hoofdstuk schetst het algemene kader van de suikersector en gaat in op de wereld- en Europese markt, evenals op de verschillende schakels in de suikerkolom. Het tweede hoofdstuk behandelt de suikerbietenteelt 3, met aandacht voor de productiewaarde, de suikerbietenprijs, de financieel-economische situatie van de bietenteler en de situatie in de buurlanden. In het derde hoofdstuk komt de suikerindustrie aan bod, met een bespreking van het economisch belang van de sector en een financiële analyse ervan. Het vierde deel gaat vervolgens in op de buitenlandse handel. Het vijfde hoofdstuk bespreekt via een enquête de situatie in de suikerverwerkende sector. Het zesde en laatste deel analyseert de evolutie van de consumptieprijzen in België en zijn voornaamste buurlanden. Dit gebeurt enerzijds via een descriptieve analyse, anderzijds werd geprobeerd de prijstransmissie in de suikersector via een econometrische analyse in kaart te brengen. Afsluitend worden de voornaamste conclusies van dit onderzoek samengevat. De inzameling van de cijfergegevens voor de studie werd eind mei 2016 afgerond. 1 Wet houdende invoeging van boek IV Bescherming van de mededinging en van boek V De mededinging en de prijsevoluties in het Wetboek van economisch recht. 2 Prijzenobservatorium. Marktwerking in België: horizontale screening van sectoren (februari 2015), Prijzenobservatorium. Marktwerking in België: horizontale screening van sectoren (2015) 3 In deze studie wordt enkel gefocust op suiker afkomstig van suikerbieten, niet van suikerriet. 4

5 1. De suikerkolom: definities, actoren, markten en Europees kader 1.1. Suiker: definitie, gebruik en concurrerende producten Definitie en historiek Suiker maakt een wezenlijk deel uit van onze eetgewoonten. Binnen de Europese Unie zouden we er momenteel 37,7 kg per jaar per persoon van verbruiken (en 24,5 kg op wereldvlak) 4. Suiker is een "wit of bruin voedingsmiddel met een zoete smaak, gewonnen uit suikerriet en uit suikerbieten" 5. Suiker kan worden geproduceerd uit verschillende natuurlijke bronnen (ahorn, maïs, wortel, honing,...), maar alleen suikerriet en suikerbieten worden gebruikt voor grootschalige productie. Aangezien in ,5 % van de suikerproductie in de Europese Unie afkomstig was van suikerbieten 6, zal deze studie van de Belgische suikerkolom hoofdzakelijk betrekking hebben op bietensuiker. Qua terminologie wordt er een onderscheid gemaakt tussen ruwe suiker en witte suiker. Bietensuiker is van nature wit aan het einde van het productieproces, terwijl suikerriet een bruine kleur heeft (ruwe suiker). Het is echter mogelijk om ruwe rietsuiker om te zetten in witte suiker dankzij een raffinagestap. De grote meerderheid van de suiker die wereldwijd wordt geproduceerd, is afkomstig van suikerriet (ongeveer 80 % van de wereldproductie). Slechts enkele regio s in de wereld produceren bietensuiker - in de periode was gemiddeld 45,7 % van de geoogste suikerbieten in de wereld afkomstig van de Europese Unie, 14,4 % uit Rusland, 11,3 % uit de VS, 6,4 % uit Turkije en 5,9 % uit Oekraïne 7. Historisch gezien zou de eerste productie van rietsuiker achtereenvolgens afkomstig zijn uit Azië 8, Perzië (in de oudheid) en de Arabische wereld (vanaf de zevende eeuw). Rietsuiker kwam in Europa na de kruistochten in de twaalfde eeuw. Deze suiker werd aanvankelijk als een geneesmiddel beschouwd. Vervolgens voerden de Europese mogendheden in de meeste van hun koloniën de teelt van suikerriet in, waardoor ze voor hun bevoorrading konden zorgen en het wereldverbruik ervan sterk toenam. De conflicten in het begin van de negentiende eeuw in Europa, en met name de continentale blokkade onder Napoleon, ondermijnden deze bevoorrading via de koloniën, wat leidde tot een sterke stijging van de suikerprijs. Om dit probleem op te lossen, moesten de Europese landen andere productiemethoden voor suiker ontwikkelen. Daarom werd er geleidelijk begonnen met de productie van bietensuiker. 4 Statistieken OECD FAO: stats.oecd.org. 5 Definitie Larousse (2015). 6 France AgriMer, Conjoncture (2014). 7 Statistieken OECD FAO: stats.oecd.org. 8 Het woord suiker zou afgeleid zijn van het woord Sarkara in het Sanskriet. 5

6 Gebruik en verbruik Naast rechtstreeks verbruik ("tafelsuiker") komt suiker ook voor als intermediair product in vele verwerkende industrieën, zowel in de voedings- (chocolade, suikerwaren, koekjes,...) en drankenindustrie (frisdrank, vruchtensap, cider en alcohol) als in andere, non-foodindustrieën (bioethanol, geneesmiddelen,...). Marktwerkingsproblemen in de sector van de productie van suiker kunnen dus een onrechtstreekse invloed hebben op vele andere sectoren, naast de rechtstreekse impact ervan op de consumptieprijs van suiker Concurrerende producten en substituten Het is interessant om op te merken dat suiker niet het enige element is dat een zoete smaak kan geven aan voeding of drank. Er zijn heel wat andere zoetstoffen ontwikkeld. Het kan gaan om calorische zoetstoffen, zoals isoglucose en dextrose, natuurlijke niet-calorische zoetstoffen, zoals die op basis van stevia, of synthetische niet-calorische zoetstoffen, zoals aspartaam. Dit zijn echter niet allemaal concurrenten van suiker. De kwaliteit en de intensiteit van het zoetmakende vermogen verschillen sterk van de ene zoetstof tot de andere. Daarnaast lijkt het gebruik van suiker in de verwerkende industrie (voeding, drank, geneesmiddelen) aan andere criteria te beantwoorden dan het zoetmakende vermogen alleen: vooral in termen van textuur, kleur, oplosbaarheid en hittestabiliteit 9. Daarom is suiker in vele toepassingen moeilijk te vervangen 10. Suiker is veruit de meest gebruikte zoetstof, met 82,5 % van het wereldwijde verbruik van zoetstoffen in Isoglucose, dat voornamelijk uit zetmeel geproduceerd wordt, vertegenwoordigde 7,3 %. Het lijkt op vloeibare suiker en wordt daarom vooral in de drankenindustrie als vervangmiddel ervoor gebruikt. Wegens moeilijkheden bij het vervoer en de bewaring van isoglucose, blijft de handel erin echter geografisch geconcentreerd rond de productieregio's. De Verenigde Staten zijn de belangrijkste producent ervan. Binnen de Europese Unie is het verbruik van isoglucose relatief laag, omdat de industrie onderworpen is aan productiequota (vastgelegd in het kader van de GMO voor suiker). In 2013/2014 bedroeg de Europese productie ton onder quotum 12 (en minder dan ton buiten quotum): wat overeenkomt met 4 % van de jaarlijkse productie van suiker. Het einde van de quota in 2017 zou de Europese productie van isoglucose echter kunnen stimuleren. De niet-calorische (natuurlijke of synthetische) zoetstoffen vertegenwoordigden 9,6 % van het wereldwijde verbruik van zoetstoffen in Sacharine en aspartaam zijn de twee belangrijkste synthetische zoetstoffen. Het eerste wordt voornamelijk geproduceerd in China, terwijl het tweede hoofdzakelijk wordt geproduceerd en geconsumeerd in de Verenigde Staten. Wat de natuurlijke zoetstoffen betreft, is de industriële productie van zoetstoffen op basis van stevia nog vrij recent (de toestemming van de Europese Commissie voor het gebruik ervan in voedingsmiddelen en dranken dateert van 2011). Deze zoetstof wordt momenteel hoofdzakelijk gebruikt in de drankenindustrie. 9 International Sugar Organization, Les édulcorants alternatifs dans un environnement de prix élevés du sucre, MECAS(12)04, Bijvoorbeeld, aspartaam zou instabiel zijn bij gebruik in kookprocessen. 11 International Sugar Organization, Les édulcorants alternatifs dans un environnement de prix élevés du sucre, MECAS(12)04, Europese Commissie, Suikerbalans,

7 1.2. De schakels van de suikerkolom Verschillende actoren spelen een rol in de "suikerkolom" die loopt van de suikerbieten tot suiker en de daarvan afgeleide producten. De belangrijkste schakels, zoals de bietentelers en de suikerproducenten, zullen uitvoeriger worden besproken in de volgende delen van de studie. Dit punt is bedoeld om de verschillende schakels van de keten en hun interacties kort voor te stellen. Grafiek 1. De suikerkolom Bronnen: FOD Economie Bietentelers Binnen de Europese Unie was 97,5 % van de suikerproductie in 2013 afkomstig van suikerbieten 13. De bietentelers zijn dan ook de eerste actor in het suikerproductieproces (in België en in de Europese Unie). De productie van suiker uit suikerriet is marginaal binnen de Europese Unie en is geconcentreerd in de Franse of Portugese overzeese gebieden. Daarom zal deze studie zich richten op de suiker die wordt gemaakt van suikerbieten. Suikerbieten worden gezaaid in het voorjaar, van maart tot half mei. Ze worden geoogst in de herfst. Na het rooien van de bieten dienen het loof en de kragen als voer voor het vee. De levering van suikerbieten aan de fabriek gebeurt tussen september en half januari. Om hoge transportkosten te vermijden en bederf van de bieten na de oogst te beperken, moet de fabriek die de suiker produceert gevestigd zijn in de buurt van het land waar de bieten geteeld worden. Bovendien legt het bestaan van nationale productiequota binnen de Europese Unie op dat elke suikerproducent (die een quotum krijgt) de vereiste hoeveelheid bieten voor zijn productie toewijst aan verschillende bietentelers. Voor deze laatsten zijn de verkoopmogelijkheden voor hun oogsten dus geografisch beperkt en ingeperkt. De telers zijn gebonden aan een suikerproducent door individuele contracten, waarin de prijzen, de hoeveelheden en leveringsvoorwaarden worden bepaald. Voor de prijs legt de Europese Unie een gegarandeerde minimumprijs per ton suikerbieten vast (voor de suikerproductie onder quotum). In het algemeen verloopt de aankoop van het zaad voor de productie van suikerbieten ook via de suikerproducent. 13 France AgriMer, Conjoncture (2014). 7

8 Suikerproducenten Na het oogsten van de suikerbieten zal het productieproces starten bij de producent. Binnen de Europese Unie wordt aan elke lidstaat een productiequotum toegewezen dat de lidstaat vervolgens zal verdelen onder de verschillende nationale suikerproducenten. Een producent kan meerdere productievestigingen hebben. In de Europese Unie is de productiefase sterk geconcentreerd: vijf ondernemingsgroepen zouden 70 % van de Europese suikerproducerende fabrieken bezitten 14. In België zijn de Tiense Suikerraffinaderij en Iscal Sugar de twee producenten die van een productiequotum genieten. In 2014 bedroeg hun totale omzet meer dan 680 miljoen euro. Beide bedrijven behoren tot ondernemingsgroepen die actief zijn in vele landen van de Europese Unie (respectievelijk SüdZucker en Finasucre). Meerdere stappen zijn nodig om de suiker uit de biet te winnen. Zodra de bieten in de fabriek aankomen, worden ze gewassen en in dunne reepjes gesneden. Vervolgens komt de diffusiestap waarin deze reepjes in warm water worden gelegd. De teruggewonnen vloeistof vult zich geleidelijk met suiker, terwijl de rest van de reepjes de bietenpulp vormt. De door diffusie verkregen vloeistof wordt vervolgens verwarmd en gefilterd om onzuiverheden te verwijderen. Deze vloeistof wordt vervolgens verdampt en gekookt waardoor de suiker kristalliseert. Dit mengsel van kristallen en siroop wordt vervolgens in een centrifuge gedaan om de kristallen te scheiden van de siroop. Na deze bewerking te herhalen, vormt de resterende siroop de melasse, terwijl de suikerkristallen droog worden opgeslagen in een silo. Naast suiker maakt het extractieproces het mogelijk andere afgeleide producten te verkrijgen. De tijdens het productieproces opgevangen bietenpulp en melasse kunnen ook worden gebruikt als veevoeder. Melasse wordt ook gebruikt om alcohol of gist te maken. De suikerproducent kan zijn productie op verschillende manieren afzetten. Ten eerste kan de suiker worden verkocht voor consumptie, hetzij via detailverkoop aan de eindverbruiker of, in grotere hoeveelheden, via de groothandel (met name voor restaurants). Ten tweede kan de suiker dienen als tussenproduct in de voedingsindustrie (suikerwaren, chocolade, frisdrank,...). Ten derde kan de productie die het quotum overschrijdt ofwel verkocht worden aan andere non-food industrieën (voor de productie van bio-ethanol, alcohol of farmaceutische producten), ofwel uitgevoerd worden, ofwel overgedragen worden naar de volgende suikercampagne Agrovoedingsindustrie (verwerkte producten) Binnen de Europese Unie zou 70 % van de suikerproductie onder quotum bestemd zijn voor de voedings- en drankenindustrie 15. Het directe verbruik (via de groothandel of detailhandel) vertegenwoordigt slechts 30 % van de suikerproductie onder quotum. Suiker wordt gebruikt bij de vervaardiging van vele voedingsmiddelen, zoals snoepgoed, chocolade, koekjes en gebak. Het wordt ook gebruikt bij de productie van veel frisdranken AgroSynergie (2011). 15 N. Rosenboom, M. Boschloo, R. van der Noll en B. Tieben, Prijzige Suiker, SEO Economisch Onderzoek, 2013 en ISCAL SUGAR, jaarverslag Zie deel 3.1 voor meer details over de verdeling van de suikerproductie in België tussen de verschillende sectoren stroomafwaarts. 8

9 In Frankrijk, bijvoorbeeld, zijn de belangrijkste afzetmogelijkheden voor suiker in de voedings- en drankenindustrie de frisdranken (18,7 %), chocolade (17,9 %), yoghurt en pudding (12,5 %), siroop (10,4 %), zoete koekjes en voorverpakt gebak (7,4 %), jam (4,9 %) en snoepgoed (4,5 %) Non-foodindustrieën De suiker geproduceerd buiten de productiequota kan worden afgezet op verschillende manieren waarbij de non-foodindustrieën de belangrijkste bestemmingen zijn. Suiker wordt gebruikt bij de productie van bio-ethanol, alcohol, farmaceutische en chemische producten. De productie van bio-ethanol kent een sterke expansie (volgens voorspellingen van de FAO en de OESO zou de productie met 70 % moeten stijgen tegen 2022 ten opzichte van het gemiddelde voor de periode ). De suiker wordt omgezet in alcohol, die geconcentreerd en vervolgens gedehydrateerd wordt om bio-ethanol te produceren. Deze laatste kan worden gemengd met benzine om een schonere transportbrandstof te creëren. Bio-ethanol kan ook geproduceerd worden uit zetmeel. Bio-ethanol is de belangrijkste biobrandstof wereldwijd. De Verenigde Staten en Brazilië zijn de belangrijkste producenten ervan. Arbitrage tussen de hoeveelheid suikerriet gewijd aan de productie van suiker voor voeding en die voor bio-ethanol is een belangrijke kwestie in Brazilië, die een grote impact kan hebben op de beschikbare hoeveelheden suiker op de wereldmarkt en bijgevolg op de prijzen Mondiale en Europese context: de suikermarkten Om de werking van de suikerkolom in België te analyseren, is het belangrijk de werking van de mondiale en Europese markt in aanmerking te nemen, evenals de interacties tussen deze markten en de Belgische markt Wereldmarkt In 2014 werd de wereldproductie van suiker geschat op 181,3 miljoen ton (in equivalent ruwe suiker - zie grafiek 2) 18. Dit betekent een stijging met 36,8 % ten opzichte van de wereldproductie in Het wereldverbruik van suiker kende een vergelijkbare stijging in deze periode. Veel regio s in de wereld hebben beschermende maatregelen ingevoerd met betrekking tot de invoer van suiker: dit is met name het geval voor de Europese Unie, de Verenigde Staten en China, hoewel er geleidelijk een proces voor openstelling van de markt op gang komt onder leiding van de Wereldhandelsorganisatie. Bijgevolg zou slechts ongeveer 30 % van de wereldproductie verhandeld worden op de internationale markten. De internationaal verhandelde hoeveelheden zouden 54,8 miljoen ton (in equivalent ruwe suiker) bedragen in 2014, een stijging met 38,6 % ten opzichte van Centre d étude et de documentation du sucre, Mémo statistieken 2015, gegevens OECD-FAO Stats: stats.oecd.org 9

10 Grafiek 2. De productie, het verbruik, het niveau van de voorraden en de export van suiker op wereldniveau ( , in ton, in equivalent ruwe suiker) Bronnen: OECD- FAO Stats Productie Uitvoer Voorraden: einde van de periode Consumptie Brazilië is de grootste suikerproducent ter wereld, met 37,9 miljoen ton per jaar in de periode (wat overeenkomt met 20 % van de wereldproductie - zie grafiek 3). Brazilië wordt gevolgd door India (26,9 miljoen ton), de EU-28 (18,1 miljoen ton), China (12,7 miljoen ton) en Thailand (11 miljoen ton). Frankrijk is de grootste producent in de Europese Unie (4,7 miljoen ton in ). Brazilië, China en Thailand hebben een sterke productiestijging gekend tussen 2000 en 2014, met een groei van respectievelijk 90 %, 97 % en 124 %. 19 Waarvan 3 miljoen onder quota. (Dit cijfer houdt geen rekening met de productie van rietsuiker in de overzeese grondgebieden en departementen). 10

11 Grafiek 3. Belangrijkste suikerproducenten en hun uitvoer (Gemiddelde in de periode , in ton) Productie Uitvoer Bronnen: OECD- FAO Stats In de periode was gemiddeld bijna 60 % van de uitvoer van suiker op wereldniveau afkomstig uit twee landen: Brazilië (25,3 miljoen ton) en Thailand (7,5 miljoen ton). De andere belangrijkste uitvoerlanden zijn Australië (2,9 miljoen ton), India (2,3 miljoen ton) en Mexico (1,8 miljoen ton). De belangrijkste suikerinvoerders zijn China, Indonesië, de Europese Unie en de Verenigde Staten. In absolute waarde zijn de belangrijkste verbruikers van suiker India (25,5 miljoen ton), de Europese Unie (19,2 miljoen ton), China (16,5 miljoen ton), Brazilië (13,6 miljoen ton) en de Verenigde Staten (10,8 miljoen ton). Brazilië (67,5 kg per inwoner) en Maleisië (54,7 kg per inwoner) hebben echter de hoogste verbruiksratio per inwoner. Voor de Europese Unie bedraagt deze ratio 37,7 kg per inwoner. De op de internationale markten verhandelde hoeveelheden bepalen de wereldprijzen van suiker. Wereldwijd zijn er twee noteringsmarkten: die van Londen voor witte suiker (Londen nr. 5) en die van New York voor ruwe suiker (New York nr. 11). De wereldmarktprijzen voor witte suiker en ruwe suiker zijn sterk gecorreleerd 20. Zoals blijkt uit grafiek 4, zijn de prijzen van suiker op de internationale markten volatiel. Gezien het belang van de Braziliaanse uitvoer in de internationale handel (meer dan 44 % van de verhandelde suiker in de periode ) hebben de oogsten en de evolutie van de productiekosten in dit land een grote invloed op de wereldmarktprijzen. Dit geldt ook voor andere grote suikerproducenten zoals India, China en Thailand. 20 Met namelijk een correlatiecoëfficiënt van 97 % tussen de prijs van witte suiker en die van ruwe suiker, voor de gegevens tussen januari 2005 en februari

12 Grafiek 4. Wereldprijs van witte suiker en van ruwe suiker (linkerschaal) en de ratio voorraden aan het einde van de periode op het wereldverbruik (rechterschaal) (linkerschaal: USD per ton) ,50 0,45 0,40 0,35 0,30 0,25 0,20 Witte suiker (London 5) Ruwe suiker (NY 11) Ratio voorraden einde periode/consumptie Bronnen: investing.com; OECD-FAO Stats De wereldmarktprijzen worden beïnvloed door het verschil tussen vraag en aanbod. Zo zijn de prijzen, wegens een tekort op de markt (onvoldoende aanbod ten opzichte van de vraag en daling van de beschikbare voorraden) in 2008 en 2009 (zie grafiek 4), voornamelijk als gevolg van een sterke daling van de Indiase productie, meer dan verdubbeld tussen januari 2008 en januari 2010 (namelijk van 350 USD/t naar 742 USD/t voor witte suiker). Vanaf 2010 heeft de wereldmarkt grote overschotten gekend, waardoor de beschikbare voorraden stegen en de prijzen daalden (-45 % in januari 2015 ten opzichte van januari 2010). Volgens de OESO zouden de omvangrijke voorraden die tijdens deze jaren van overschotten zijn aangelegd de opwaartse druk op de wereldmarktprijs van suiker, veroorzaakt door een eventuele vertraging van de productie en een stijging van het wereldverbruik, moeten beperken De Europese markt: de Gemeenschappelijke Marktordening voor suiker Historiek In 1968 schiep de Europese Economische Gemeenschap (EEG), die vervolgens de Europese Unie (EU) is geworden, een kader voor de Europese suikermarkt door de Gemeenschappelijke Marktordening voor suiker (GMO - Suiker) op te zetten. Historisch gezien kunnen drie fasen worden onderscheiden in het verloop van deze GMO: de periode , de hervorming van 2006 en de toekomstige hervorming na

13 In het kader van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) werden in de late jaren 60 een aantal gemeenschappelijke organisaties van de sectorale markten geïmplementeerd. Dat was met name het geval voor suiker. Het doel van dit landbouwbeleid bestond erin om een stabiele markt te creëren voor de producenten en consumenten: dat wil zeggen, zorgen voor zelfvoorziening op voedselgebied met behoud van stabiele inkomsten voor de landbouwers en producenten. De drie belangrijkste instrumenten die de EEG heeft gebruikt in het kader van de GMO - Suiker om deze doelstellingen te bereiken, zijn de productiequota, de gegarandeerde minimumprijzen en de handelsbeleidsinstrumenten (exportsubsidies, invoerbelemmeringen). Zo werden er productiequota (A en B) ingevoerd voor elke lidstaat. Voor de onder quotum geproduceerde hoeveelheden (Quotum - A) gold een gegarandeerde minimumprijs, zowel voor de suikerproducenten als voor de bietentelers. Een extra hoeveelheid (Quotum - B) kreeg beperkte steun in termen van een minimumprijs. Er werd geen gegarandeerde prijs verzekerd voor de hoeveelheden buiten quotum (Suiker - C), die op de wereldmarkt konden worden uitgevoerd en/of konden worden opgeslagen voor de volgende periode (binnen bepaalde grenzen). Voor de hoeveelheden onder quotum die niet op de Europese markt verkocht konden worden, waren er exportsubsidies om het verschil tussen de Europese gegarandeerde prijs en de wereldprijs te compenseren. De hoeveelheden buiten quotum gaven daarentegen geen recht op deze exportsubsidies. De invoer werd beperkt door douanetarieven en invoerquota. Sommige geografische zones genoten van preferentiële invoerregelingen. Dankzij deze steunmechanismen voor de productie is de Europese Unie uitgegroeid tot een van de belangrijkste uitvoerders van suiker op de wereldmarkt. Hervorming van 2006 Deze Gemeenschappelijke Marktordening voor suiker bleef relatief stabiel tot de hervorming van Deze beoogde vooral de productie te concentreren in de meest efficiënte regio's, door middel van een herstructurering van de sector. De belangrijkste pijlers waren de verlaging van de productiequota, de verlaging van de gegarandeerde prijs voor suikerbieten en de omzetting van de gegarandeerde prijs voor suiker in een referentiedrempel, evenals een wijziging van het handelsbeleid. Deze hervorming heeft meerdere oorsprongen: Ten eerste ondermijnden de nieuwe regels voor het handelsbeleid, na de afsluiting van de onderhandelingen van de Uruguay Round en de oprichting van de Wereldhandelsorganisatie (WHO) in 1995, de exportsubsidies en de preferentiële invoerregelingen van de Europese Unie. In 2005 dwong het Orgaan voor Geschillenbeslechting van de WHO, naar aanleiding van een klacht van Brazilië, Australië en Thailand, de EU om haar handelsbeleid inzake suiker te herzien (met name door de uitvoer te beperken en de exportsubsidies af te schaffen 21 ). Ten tweede beoogde de hervorming het risico van verstoring van het marktevenwicht, dat mogelijkerwijs gegenereerd werd door de beperkingen op de uitvoer en door een grotere openheid voor invoer, met name de vrije toegang tot de Europese markt voor de minst ontwikkelde landen (MOL), te vermijden. Het idee was om een overaanbod op de Europese markt te voorkomen. 21 Zelfs de hoeveelheden buiten quotum waarvoor er geen exportsubsidies waren, werden als onrechtstreeks gesubsidieerd beschouwd, wat in strijd was met de internationale handelsregels. Daarom werd de EU gedwongen om haar uitvoer te beperken. 13

14 Ten derde moest deze hervorming zorgen voor meer samenhang met het nieuwe kader van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid dat in 2003 werd gedefinieerd. Ten slotte vereiste de uitbreiding van de Europese Unie met nieuwe landen, waarvan sommige belangrijke producenten van bieten zijn (bv. Polen), een aanpassing van de mechanismen van de Gemeenschappelijke Marktordening voor suiker. De hervorming van 2006 werd geleidelijk doorgevoerd na een overgangsperiode van vier jaar ( ). In de loop van deze overgangsperiode werden de minst efficiënte producenten gevraagd om hun quotum af te staan mits tijdelijke herstructureringssteun 22, waarbij de productiequota voor de gehele Europese Unie met 30 % werden verminderd en de productie werd geconcentreerd in een beperkt aantal landen en regio's. Hierdoor zijn de drie voornaamste productielanden (Frankrijk, Duitsland en Polen) samen goed voor 57 % van de productiequota. Naast deze drie landen is de productie ook geconcentreerd in het Verenigd Koninkrijk, Nederland, België en Italië. In de loop van deze periode is de gegarandeerde minimumprijs voor suiker geleidelijk gedaald (met 36 % tussen 2006 en 2010) en omgezet in een referentiedrempel. De Europese Commissie grijpt in op de markt wanneer de prijzen onder 85 % van de referentiedrempel dalen. De gegarandeerde minimumprijs voor suikerbieten daalde met 20 % in de loop van deze herstructureringsperiode. De hervorming van 2006 heeft ook het onderscheid tussen het quota-a en het quota-b afgeschaft. De suikerproductie is nu verdeeld in twee categorieën: suiker onder quota en suiker buiten quota. De suikerproductie boven het geplande quotum kan worden verkocht op drie verschillende manieren. Ten eerste kan een beperkte hoeveelheid worden uitgevoerd naar de internationale markten (maximaal 1,35 miljoen ton witte suiker). Ten tweede kan ze worden verkocht aan nonfoodindustrieën voor de vervaardiging van bepaalde producten zoals bio-ethanol, alcohol of farmaceutische producten. Ten slotte kan ze worden opgeslagen met het doel te worden overgedragen naar de volgende verkoopcampagne. Een productieheffing wordt toegepast op elke ton suiker die onder quotum wordt geproduceerd (12 euro/ton). Dat maakt het mogelijk het Europese suikerstelsel te financieren en neutraal of zelfs positief te blijven in de EU-begroting. Na 2017 De productiequota uit de hervorming van 2006 moesten gehandhaafd worden in de periode In 2013 besloot het Europees Parlement, in het kader van de besprekingen over de hervorming van het GLB voor de periode , om de quota en de minimumprijs voor suikerbieten en de referentiedrempel voor suiker te verlengen tot september Na die datum zal de markt worden vrijgemaakt: gedaan met de productiequota, de referentiedrempel voor de prijs van suiker, de minimumprijs voor suikerbieten en de beperkingen op de uitvoer. 22 Namelijk een financiële steun van 730 euro/ton in 2007/2008 voor de producenten die afstand doen van hun quotum en de sector verlaten (dit bedrag daalt in de volgende jaren). (Bronnen: International Sugar Organization, The EU Sugar Market Post 2017, MECAS(14)05, 2014). 14

15 Huidige situatie op de Europese suikermarkt Productie De Europese Unie is de derde grootste producent van suiker na Brazilië en India, en de tweede grootste verbruiker na India. In 2014 werd het verbruik van suiker geraamd op 19,2 miljoen ton voor een binnenlandse productie van 19,1 miljoen ton 23. De belangrijkste productiedaling vond plaats op het moment van de hervorming van 2006 naar aanleiding van de vermindering van de productiequota, met een daling van de totale productie met 24,8 % tussen 2005 en 2010 (zie grafiek 5). Het verbruik is daarentegen relatief stabiel gebleven tijdens de onderzochte periode. Grafiek 5. Productie en verbruik van suiker binnen de Europese Unie ( , in ton, in equivalent ruwe suiker) Productie Consumptie Bronnen: FAO stat De Europese Unie kent een jaarlijks productiequotum toe aan de verschillende lidstaten 24. De hervorming van 2006 heeft geleid tot een concentratie van de productie in bepaalde regio's van de Europese Unie en tot een sterke vermindering van de productiequota. Momenteel is meer dan 75 % van de quota verdeeld over zes landen (Frankrijk, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Polen, Nederland en België). De belangrijkste productielanden, zoals Frankrijk, Polen en Nederland, hebben een matige productiedaling gekend na de hervorming van Omgekeerd zijn sommige landen die suiker produceerden in 2005 nu gestopt met de productie (Bulgarije, Ierland, Letland, Portugal en Slovenië) of hebben die sterk verminderd (Hongarije, Griekenland, Italië). Aangezien de in de Europese Unie geproduceerde suiker voor het overgrote deel afkomstig is van suikerbieten, 23 OECD-FAO Stats 24 Zoals eerder gezien, verdeelt de lidstaat vervolgens zijn quotum over de verschillende nationale suikerproducenten. De suikerproducent kent dan de hoeveelheid suikerbieten, die nodig is om zijn suikerquotum te produceren, toe aan de verschillende bietentelers. 15

16 heeft de vermindering van de productiequota de hoeveelheid geoogste suikerbieten bijgevolg met 19 % verminderd in 2014 ten opzichte van Frankrijk en Duitsland zijn de belangrijkste producenten in de Europese Unie (zie grafiek 6), met een productie van respectievelijk 5,2 en 4,7 miljoen ton in 2014 (26 % en 23,4 % van het totaal van de EU) 25. Andere belangrijke producenten zijn Polen (10,1 %), het Verenigd Koninkrijk (7,7 %), Nederland (5,5 %) en België (4,4 %). In 2014 bestond 67 % van de productie uit suiker onder quotum. Grafiek 6. Productie onder quota en productie buiten quota van suiker (2014, in ton) Frankrijk (Metro) Duitsland Polen Verenigd Koninkrijk Nederland België Italië Spanje Tsjechische Republiek Denenmarken Frankrijk (Dom) Zweden Oostenrijk Kroatië Roemenië Slovakijë Griekenland Finland Litouwen Hongarijë Portugal (Azoren) Bronnen: Europese Commissie, suikerbalans Handelsbalans Buiten quotum Binnen quotum De hervorming van 2006 wijzigde ook de internationale positie van de Europese Unie. Van een positieve handelsbalans in 2005 is de Europese Unie netto-invoerder van suiker geworden (zie grafiek 7). Deze achteruitgang van de handelsbalans wordt voornamelijk verklaard door een daling van de uitvoer (-74,5 % tussen 2005 en 2014) als gevolg van de door de WHO opgelegde uitvoerbeperkingen. Omgekeerd steeg de invoer met 36,8 % in de loop van deze periode. De Europese Unie is momenteel de tweede grootste invoerder van suiker na China Rekening houdend met de overzeese gebieden voor Frankrijk. 26 International Sugar Organization, The EU Sugar Market Post 2017, MECAS(14)05,

17 Grafiek 7. Uitvoer en invoer van suiker in de Europese Unie in vergelijking met de rest van de wereld ( , in ton) Bronnen: ComExt (Eurostat) Invoer kandijsuiker Invoer witte suiker Uitvoer witte suiker In de periode waren gemiddeld de belangrijkste landen van bestemming voor de uitvoer (van de Europese Unie) van witte suiker Israël, Algerije, Syrië, Noorwegen en Zwitserland. Om de markt te beschermen tegen buitenlandse concurrentie heeft de Europese Unie douanerechten en invoerquota ingevoerd. In 2015 bedroegen de douanerechten 339 euro per ton voor ruwe suiker en 419 per ton voor witte suiker 27. Het grootste deel van de invoer is echter afkomstig van handelspartners met een preferentiële toegang tot de Europese markt. Dit is met name het geval voor de ACS-landen 28, zoals Mauritius en Swaziland, die vrijgesteld zijn van douanerechten (er bestaat echter een vrijwaringsclausule voor deze landen waardoor de EU de toegang kan beperken in geval van overaanbod op de markt). De "MOL 29 "-landen, zoals Mozambique en Zambia, hebben ook een vrije toegang tot de Europese markt 30. Enkele andere landen, zoals Brazilië, India en Cuba, hebben een specifieke overeenkomst waardoor ze beperkte douanerechten verschuldigd zijn op een bepaalde hoeveelheid suiker. De Europese Unie voert voornamelijk ruwe rietsuiker (gemiddeld 76 % tussen 2010 en 2014) en witte suiker (23 %) in. Tussen 2000 en 2014 steeg de invoer van ruwe rietsuiker van 2,35 miljoen ton naar 2,69 miljoen ton (met een piek van 3,29 miljoen ton in 2011), een stijging van 14 %. De invoer van witte suiker steeg fors in deze periode, van 110 duizend ton naar 908 duizend ton. 27 TARIC 2015 witte suiker ( ) en ruwe suiker ( ) 28 Afrika, het Caraïbisch gebied en de Stille Oceaan 29 Minst Ontwikkelde Landen (MOL) 30 In het kader van de Everything but arms EBA-overeenkomst 17

18 Brazilië is het belangrijkste land van herkomst voor de invoer van ruwe rietsuiker, met een gemiddelde van ton per jaar tussen 2010 en 2014 (33,1 % van het totaal). Brazilië wordt gevolgd door Swaziland (8,8 %), Mozambique (6,9 %) en Cuba (6,7 %). De ingevoerde witte suiker is voornamelijk afkomstig uit Mauritius, Servië, Brazilië en Algerije. Concentratie en marktstructuur Naast de geografische concentratie heeft de herstructurering, veroorzaakt door de hervorming van 2006, ook geleid tot een grotere concentratie van de suikerproducenten. Tussen 2005 en 2014 is het aantal bedrijven dat actief is in suikerproductie of -raffinaderij in de Europese Unie verminderd van 71 naar 44, een daling van 38 % 31. Het aantal suikerfabrieken 32 daalde van 194 in 2005 naar 109 in Zoals weergegeven in grafiek 8 zijn vooral de fabrieken van geringe omvang verdwenen na de herstructurering van de sector. Het aandeel van de fabrieken in de Europese Unie met een kleine dagelijkse snijcapaciteit (<5.000 ton gesneden bieten per dag) daalde van 36,6 % in 2005 naar 14,2 % in Omgekeerd was het aandeel van de fabrieken van grote omvang (meer dan ton) 20,9 % in 2014, tegenover slechts 10 % in CEFS (2015) 32 Een onderneming kan meerdere fabrieken hebben (als productievestigingen). 33 CEFS (2015) 18

19 Grafiek 8. Aandeel van de fabrieken in de EU die suiker vervaardigen volgens hun dagelijkse verwerkingscapaciteit 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Bronnen: CEFS (2015) (in ton gesneden bieten) De productie is eveneens geconcentreerd en in handen van meerdere ondernemingsgroepen. Zo zouden de groepen Südzucker, Nordzucker, AB Sugar, Tereos, Pfeifer und Langen en Cristal Union goed zijn voor meer dan 70 % van de productiequota in de Europese Unie. Tabel 1. Verdeling van de productiequota binnen de EU-28 over de ondernemingsgroepen Ondernemingsgroepen Verdeling van de EU prodcutie quotum in % (in 2012) SüdZucker Saint Louis Sucre (Duitsland) 25,1 Nordzucker (Duitsland) 15,6 British Sugar Azucarena (Spanje) 11,1 Tereos (Frankrijk) 10,9 Pfeifer & Langen (Duitsland) 8 Bronnen: Autorité de la Concurrence (France), Décision n 12-DCC-06 Grootschalige onderhandelingen tussen enkele multinationals in de agrovoeding die in België aanwezig zijn en de top van suikerproducerende ondernemingsgroepen maken dat de Europese verkoopprijs van suiker (berekend op basis van de verkoop van suiker aan de voedingsindustrie in de EU-28) een goede indicator is van de groothandelsverkoopprijs van suiker op de Belgische markt. Prijs en referentiedrempel Fabrieken < t Fabrieken t < t Fabrieken < t Fabrieken < t Fabrieken > t De hervorming van 2006 heeft het mogelijk gemaakt de kloof tussen de wereldmarktprijs van witte suiker (Londen nr. 5) en de verkoopprijs op de Europese markt (zie grafiek 9) geleidelijk te dichten als gevolg van de verlaging van de referentiedrempel (die van 631,9 euro/t in 2006 naar 404,4 euro/ton in 2010 ging, oftewel een daling van 36 %) en het einde van de exportsubsidies. 19

20 De convergentie werd versterkt door de stijging van de prijzen op de wereldmarkt in 2009 en Tussen 2011 en 2014 nam het prijsverschil echter opnieuw toe en lag de Europese prijs ver boven de wereldmarktprijs. Dit is te wijten aan een onvoldoende aanbod op de Europese markt, waardoor de binnenlandse prijzen stijgen. Sinds juni 2015 lijken de prijzen opnieuw te convergeren. Grafiek 9. Europese prijs en wereldprijs van witte suiker 0,8 (in euro per kilogram) 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 Europese verkoopprijs Wereldkoers witte suiker (London 5) EU referentiedrempel Bronnen: investing.com, Europese Commissie Aangezien de afzetmogelijkheden voor de buiten quotum geproduceerde suiker beperkt zijn, is de gemiddelde verkoopprijs lager dan voor de suiker onder quotum. Bijvoorbeeld, in januari 2014 bedroeg de prijs voor suiker onder quotum 627 euro/ton tegenover 357 euro/ton industriële suiker (buiten quotum) France agrimer (2014) 20

21 2. De suikerbietenteelt 2.1. Algemeen Productiewaarde van de suikerbietenteelt In de periode kwam de gemiddelde jaarlijkse productie van de suikerbietenteelt, die deel uitmaakt van de nijverheidsgewassen, uit op ongeveer 161 miljoen euro, wat goed is voor 2,0 % van de totale productiewaarde van de Belgische landbouw, ofwel 4,4 % van de plantaardige productie. Vlaanderen is verantwoordelijk voor ongeveer 32 % van de Belgische suikerbietenproductie, Wallonië staat in voor 68 % ervan (toestand in 2013). Grafiek 10. Waarde van de suikerbietenteelt in de Belgische landbouw (gemiddelde ) Dierlijke productie 55,3% Plantaardige productie 44,7% Voedergewassen 8,1% Andere nijverheidsgewassen 1,1% Suikerbieten 2,0% Groenten en tuinbouwproducten 15,8% Aardappelen (incl. zaden) 5,8% Fruit 5,4% Granen (incl. zaden) 6,3% Andere plantaardige producten 0,4% Bronnen: Landbouweconomische rekeningen (FOD Economie, AD Statistiek Statistics Belgium) De suikerbietenteelt is binnen de gewesten sterker vertegenwoordigd in Wallonië dan in Vlaanderen: ten opzichte van de totale landbouw had de suikerbietenteelt in 2014 een aandeel van 6,5 % in Wallonië tegenover 0,9 % in Vlaanderen (en 0,9 % in 2015). Bovendien daalde het aandeel van de suikerbietenteelt sterk doorheen de jaren, vooral sinds de hervorming van 2006 (Vlaanderen 2,3 % in 2000, Wallonië 11,3 % in 2001) (zie bijlage 1). 21

22 Kenmerken van de suikerbietenteelt De suikerbietenteelt situeert zich voornamelijk in de provincies Henegouwen, Namen, Luik, Waals- Brabant en West-Vlaanderen. 35 Relatief gezien telt West-Vlaanderen veel suikerbietentelers in vergelijking met de geteelde oppervlakte. Grafiek 11. Geografische situering van het suikerbietenareaal (links) en de suikerbietentelers (rechts) in België (toestand 2015) 0,1% 13,1% 0,7% 8,7% 0,1% 9,8% 0,7% 9,7% 12,9% 12,2% 9,6% 18,7% 5,0% 7,1% 26,5% 7,6% 26,7% 13,4% 9,2% 8,2% Antwerpen West-Vlaanderen Vlaams-Brabant Oost-Vlaanderen Bronnen: Landbouwenquête (FOD Economie, AD Statistiek Statistics Belgium) Limburg Waals-Brabant Henegouwen Luik Luxemburg Namen Tussen 2000 en 2015 daalde zowel het suikerbietenareaal (-42,4 %) als het aantal suikerbietentelers (-47,3 %) in België. Vooral tussen 2007 en 2008 kenden beiden een enorme terugval, voornamelijk te wijten aan de hervorming van de suikermarkt in Vooral in de nabijheid van een suikerfabriek. België telt nog twee suikerondernemingen, namelijk Iscal Sugar en de Tiense Suikerraffinaderij. Iscal Sugar bezit één suikerfabriek in Fontenoy. De Tiense Suikerraffinaderij heeft twee suikerfabrieken, in Tienen en in Wanze. (Bronnen: CBB, Activiteitenrapport ) 22

23 Grafiek 12. Evolutie van het suikerbietenareaal (linkerschaal) en het aantal suikerbietentelers (rechterschaal) Oppervlakte suikerbieten in hectare (volle lijn) Aantal bedrijven met suikerbieten (stippellijn) 0 0 België Vlaanderen Wallonië Bronnen: Landbouwenquête (FOD Economie, AD Statistiek Statistics Belgium) In het Vlaams Gewest liet de daling zich sterker voelen dan in het Waals Gewest: het Vlaamse suikerbietenareaal ging met 48,0 % achteruit en het aantal suikerbietentelers verminderde met 56,6 % tussen 2000 en 2015 (tegenover respectievelijk -39,3 % en -36,5 % in het Waals Gewest). Van het aantal hectaren suikerbieten dat in België geteeld worden, neemt Wallonië 66,0 % voor zijn rekening, Vlaanderen heeft een aandeel van 33,7 % en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een aandeel van 0,3 %. Wat betreft de suikerbietentelers bedraagt het aandeel in het Vlaams Gewest 44,7 %, in het Waals Gewest 55,1 % en in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 0,2 % (cijfers van 2015). Hoewel deze verdeling door de jaren heen weinig gewijzigd is voor het suikerbietenareaal (37,3 % in Vlaanderen, 62,6 % in Wallonië, in 2000), is voor het aantal telers een kentering waar te nemen sinds de periode , met een toenemend aandeel voor Wallonië (54,3 % in Vlaanderen, 45,7 % in Wallonië, in 2000) (zie bijlage 2). De Belgische suikerbietenteelt wordt tussen 2000 en 2015 gekenmerkt door een sterke concentratietendens: de daling van het aantal bedrijven overtreft ruimschoots de afname van het suikerbietenareaal. Het gemiddelde aantal hectaren suikerbieten per bedrijf nam in België toe met 9,3 % in 2015 ten opzichte van 2000, in Vlaanderen met 19,7 %. Wallonië daarentegen kende een daling van de gemiddelde oppervlakte suikerbieten per bedrijf (-4,5 %). 23

24 Grafiek 13. Gemiddeld aantal hectare suikerbieten per bedrijf Vlaanderen Wallonië België Bronnen: Landbouwenquête (FOD Economie, AD Statistiek Statistics Belgium) De sector wordt tevens gekenmerkt door een toenemende productiviteitsstijging 36 : hoewel er jaarlijks steeds minder hectaren bieten geplant worden, brengt een hectare steeds meer op (+37,0 % in de periode in ton per hectare bij een standaard suikergehalte van 16 Z). Ook het rendement in witte suiker nam in dezelfde periode toe met 37,6 %. 36 De toenemende productiviteitsstijging kan worden verklaard door onder andere de veredeling van de bietenzaadjes. Bovendien wordt veel onderzoek gedaan naar de optimalisatie van de teelttechnieken en de betere bewaring van de suikerbieten. 24

25 Grafiek 14. Bietenopbrengst versus suikeropbrengst (in ton per hectare) 15,0 13,5 12,0 10,5 9,0 7,5 6,0 4,5 3,0 1, ,0 Bietenopbrengst (à 16 Z) (linkerschaal) Suikeropbrengst (rechterschaal) Bronnen: CBB 2.2. De prijs voor suikerbieten Voor de bepaling van de bietenprijs is het onderscheid binnen quotum en buiten quotum van belang. Het quotum, dat in 2017 zal worden afgeschaft, blijft de laatste jaren constant en is verdeeld à rato van 28 % ( ton witte suiker) en 72 % ( ton witte suiker) over de twee overblijvende suikerondernemingen, namelijk Iscal Sugar en Tiense Suikerraffinaderij. 25

26 Grafiek 15. Verdeling suikerquotum België (in ton witte suiker) Iscal Sugar Tiense Suikerraffinaderij Bronnen: CBB De prijs die een bietenteler ontvangt voor zijn bieten bestaat enerzijds uit een minimumprijs en anderzijds uit een variabel deel. De minimumprijs wordt bepaald door de Europese Unie en ligt momenteel vast op 26,29 euro per ton bieten (binnen quotum) bij een suikergehalte van 16 Z. Het variabele deel is o.a. afhankelijk van de opbrengsten uit de verkoop van suiker en wordt dus à posteriori bepaald, na de resultaten van de campagne 37. De definitieve bietenprijs voor 2015 zal bijvoorbeeld pas in december 2016 gekend zijn. De verdeling van de toegevoegde waarde tussen suikerproducent en bietenteler is vastgelegd via interprofessionele akkoorden. De uitbetaling aan de bietentelers voor quotumbieten gebeurt jaarlijks op vier tijdstippen, afhankelijk van de leveringsdatum: 1. Voor bietenleveringen tot 13 december ontvangt de bietenteler op 22 december een voorschot op de geleverde bieten. 2. Op 31 januari wordt het saldo van de minimumprijs van de bieten geleverd tot 13 december uitbetaald, evenals 100 % van de minimumprijs van de bieten geleverd na 13 december, aangevuld met de premies. 3. Op 31 maart gebeurt de uitbetaling van de buiten quotum leveringen. 37 Suikerbieten worden geoogst in de periode september-januari. De campagne 2015/2016 duurde gemiddeld 102 dagen. (Bronnen: CBB) 26

27 4. Op 22 december van het jaar nadien vindt tot slot de definitieve afrekening plaats en wordt de meerprijs uitbetaald. De prijs voor quotumbieten die de suikerindustrie betaalt aan de bietenteler bestaat uit de minimumprijs plus de waarde voor de rijkheid 38, de premies en de eventuele meerprijs. 39 De premies (op reëel geleverde bieten) bestaan uit (1) een vroegleveringspremie (voor bietenleveringen tot 9 oktober wordt een compensatie betaald omwille van het geleden rendementsverlies door een vroege oogst), (2) een laatleveringspremie (compensatie voor de bietenleveringen na 5 december, aangezien deze bieten moeten gestockeerd worden, waardoor het suikergehalte daalt) en (3) een afdekvergoeding (0,8 à 1,10 euro per ton voor het vrijwillig afdekken van de bietenhopen of het verplicht afdekken bij vriesweer). Als de gemiddelde verkoopprijs van de suiker boven een overeengekomen prijs evolueert, dan wordt het verschil (d.i. de meerwaarde) verdeeld tussen de bietenteler en de suikerproducent. In 2011, 2012 en 2013 werden hoge meerprijzen betaald, wat ook blijkt uit onderstaande tabel. De buiten quotumprijs van bieten wordt bepaald door middel van de verkregen suikerprijs voor buiten quotum leveringen (1) aan de industrie of (2) voor de export. Bij de Tiense Suikerraffinaderij worden er bijvoorbeeld collectieve contracten afgesloten met de bietenplanters voor buiten quotum leveringen. Indien suiker wordt overgedragen naar de volgende campagne, wordt de stockagekost gedeeld tussen de industrie en de bietenteler. Tabel 2. Evolutie van de bietenprijs (euro/ton bieten à 16 Z) Quotumbieten Buiten quotum bieten Iscal Sugar Tiense Suiker Iscal Sugar Tiense Suiker ,70 47,88 12,00 12, ,86 32,86 18,00 24, ,91 28,91 15,00 16, ,95 26,95-18, ,64 26,18 20,00 20, ,10 27,27 23,82 23, ,96 38,44 24,98 26, ,57 45,06 26,29 22, ,41 31,99-19,05 Bronnen: CBB Een vergelijking tussen de Belgische gemiddelde prijs voor een ton bieten (bij een standaard suikergehalte van 16 Z) en de Europese prijs voor witte suiker (i.e. bulkproducten van de suikerraffinaderijen) toont aan dat tussen beiden een sterke correlatie bestaat: met een zekere vertraging (omwille van het tijdsverloop tussen de oogst van de bieten en de verkoop van de daaruit geproduceerde suiker) volgt de Europese suikerprijs de Belgische bietenprijs en dit zowel in opgaande als neergaande fases. 38 Het suikergehalte van de suikerbiet, standaard 16 Z. 39 Bronnen: Interview SUBEL 27