galmaarden, bron van rust en ontspanning is samengesteld uit drie deelgemeenten: Galmaarden, Tollembeek en Vollezele. De gemeente gelegen in de

Transcriptie

1 G A L M A A R D E N T o L L E M b E E k V o L L E Z E L E M a r k a n t i n h e t P a j o t t e n l a n d

2

3 S i T U E R i N G & G E S C H i E D E N i S galmaarden, bron van rust en ontspanning is samengesteld uit drie deelgemeenten: Galmaarden, Tollembeek en Vollezele. De gemeente gelegen in de zuidwestelijke hoek van de provincie Vlaams-brabant maakt deel uit van het Pajottenland en telt circa 8300 inwoners. onze buurgemeenten zijn Geraardsbergen en Ninove in oost-vlaanderen en Gooik, Herne en bever in Vlaams-brabant. bovendien ligt Galmaarden op een boogscheut van de taalgrens, nabij de provincies Henegouwen en Waals-brabant. Eenmaal buiten de dorpskernen krijgt men de indruk dat de wegen achter een bocht verdwijnen en wat verder met de horizon versmelten. Zo maken de vrij drukke dorpskernen snel plaats voor uitgestrekte landschappen met talrijke hoeves en veldkapelletjes. Zonder pretentieus te willen klinken, durven we stellen dat onze drie dorpen in vele opzichten niet moeten onderdoen voor gerenommeerde toeristische steden uit Vlaanderen. onze troeven liggen weliswaar bij de landschappelijke en natuurlijke uitstraling van de drie gemeenten. Hun eigenheid doet geen afbreuk aan de landschappelijke pracht van de gronden aan de boorden van de Mark. Hun afbeelding op het netvlies laat zien dat het goed om leven en wonen is. De deelgemeente galmaarden, die zich met ietwat chauvinistische fierheid beroemt op haar Pauwelviering, naar de legende ontstaan in het jaar 1382, is vooral actief op cultureel vlak. beslist is de aanwezigheid van het Gemeenschapscentrum baljuwhuis, dat Galmaarden op de culturele kaart heeft gezet, hier niet vreemd aan. tollembeek, dat tot ver buiten de gemeentegrenzen bekendheid verwierf, dankzij de bijzondere verdiensten op het vlak van de kaatssport en dankzij zijn bekendste inwoner Urbanus, ligt in het valleigebied van de Mark. De eigenheid van vollezele bevindt zich in hoofdzaak in haar waardevol landschappelijk schoon. Men kan er nog rustig genieten van heuvelachtige omgeving met pittoreske fiets- en wandelwegen. in deze gemeente bevindt zich ook de bakermat van het belgisch trekpaard. Door het zuidelijk deel van Galmaarden stroomt van oost naar west de Mark, een sterk vertakt en onbevaarbaar zijriviertje van de Dender. De Markvallei met haar prachtige watermolens is van een ongeziene schoonheid. Van de acht overblijvende watermolens staat er één op het grondgebied van Galmaarden nl. de Gemelingenmolen (ook Driscartmolen genoemd naar de vroegere eigenaars) en bevinden er zich twee op het grondgebied van Tollembeek nl. de Heetveldemolen en de Wielantmolen. De oudste vermelding van Galmaarden komt voor in de stichtingsoorkonde van Geraardsbergen van in de late Middeleeuwen had de stad van Gaumerage een zeker belang als centrum van lakennijverheid. De keure van Galmaarden dateert van 1330 en het Marktrecht van Tot de annexatie van onze gewesten bij frankrijk in 1795 behoorde Galmaarden, gelegen langs de grens met het oude graafschap Vlaanderen, tot het graafschap Henegouwen. De spotnaam van de Galmaardenaren is de brabantse Patatten. Sinds de 9de eeuw behoorde Tollembeek tot het graafschap Henegouwen, vanaf de 13 de eeuw tot aan de franse Revolutie aan de heren van Edingen. De eerste vermelding van Tollembeek dateert van 1148 en wordt dan geschreven als Tholobecca. Sinds het begin van de 16de eeuw is Tollembeek een zelfstandig dorp. De spotnaam van de Tollembekenaren is de Hanezoekers. De oudste sporen van bewoning in Vollezele vond men op de Congoberg. op deze getuigenheuvel werd een Midden-Paleolitische site van de Neanderthaler ontdekt. De plaatsnaam Volensela dateert al van kenmerkend zijn de vele pachthoven, die in het glooiend landschap verspreid liggen. Van enkele oude grote hoven bestaan gegevens uit de 12de eeuw. Vollezele telde ook tal van stoeterijen, die gespecialiseerd waren in het fokken van het brabants trekpaard. Vanuit Vollzele trokken vele mijnwerkers naar de borinage. Het merendeel van de kolenkappers woonde op het armere gehucht Achterdenbos. De lokale plaatsnaam Congo verwijst mogelijk naar de vele houilleurs en mineurs, die ongewassen van de koolmijn en nog zwart als oelje (van het franse houille=steenkool) naar hun gezin terugkeerden. De spotnaam van de Vollezelenaren is de Hengstemans of de bosvarkens.

4

5 G A L M A A R D E N op het Marktplein staat de classicistische Sint-pieterskerk. De parochie Sint-Pieter dateert al uit de 8ste-9de eeuw. Door de jaren heen werd de kerk meermaals verbouwd en vergroot. De laatste restauratie van deze geklasseerde kerk dateert van Een hevige brand vernielde de kerk op 12 mei Het Heilig Kruis van galmaarden is een relikwiekruis dat gedurende eeuwen in processies en ommegangen werd meegedragen. in de reliekhouder (een zilveren ovalen doosje) zitten twee relikwieën van het H. kruis: één is zichtbaar, de andere zit ingewerkt in een geslepen gebroken kruisje in rotskristal, dat met zilverdraad werd omringd en verborgen zit achter een klein deeltje groen fluweel, vergezeld van een eenvoudig briefje waarop een Latijnse tekst staat. De Nederlandse vertaling luidt: deze relikwie is genomen uit het echte hout van het Allerheiligste kruis van onze Verlosser, gevat in een kristallen kruis en voorzien van het zegel van Z.H. de Paus. Het Heilig kruis dat bewaard werd in de sacristie heeft de brand doorstaan. in de schaduw van de Sint-Pieterskerk bevindt zich het gemeenschapscentrum baljuwhuis. Het vroegere Gravenhuys of s Herenhuys behoorde ooit toe aan de graven van Galmaarden. Later deed het gebouw dienst als brouwerij-boerderij. De gebouwen rond het binnenplein huisvesten momenteel de gemeentelijke socioculturele dienst, de openbare bibliotheek, de gemeentelijke muziekacademie en het VVV-kantoor Markvallei. Het Gemeenschapscentrum baljuwhuis is eveneens een thuishaven voor tal van verenigingen. De poort op de binnenkoer leidt u naar een groene oase van rust langs de kronkelende Mark. in deze prachtige tuin en boomgaard is het heerlijk wandelen en verpozen. Het baljuwhuis is eveneens het vertrekpunt van meerdere wandel- en fietsroutes. Het verouderde spoorwegstation van galmaarden, op de in 1867 aangelegde lijn Gent - braine-le-comte, werd in 1999 afgebroken en vervangen door een modern station. De architectuur verwijst naar de vele mijnwerkers die vanuit het Pajottenland naar de Waalse steenkoolmijnen spoorden. Naast de ingang werden twee replica s van mijnliften geplaatst en een opstelling van een kolenwagentje. om een terechte hulde te brengen aan die vele fossemannen (mijnwerkers), werd in 1991 op het stationsplein een standbeeld opgericht. Het is een werk van kunstenaar Luc Van Ruysevelt uit oudenaken. Het beeld de Mijnwerker, in half zittende, half liggende houding, steenkolen kappend in een smalle schacht, staat op een sokkel in ruwe blauwe hardsteen en is uitgevoerd in brons. Het nieuwe stationsgebouw bevat eveneens een mini-mijnwerkersmuseum. Het gehucht Sint-Paulus dankt zijn naam aan de Sint-pauluskapel. Deze schilderachtige kapel ligt op het kapelleblok, dicht bij de Pauwelhoeve. We kunnen met zekerheid stellen dat de Sint-Pauluskapel al bestond vóór het jaar in de onmiddellijke omgeving van de kapel ontspringt een waterbron, voor onze voorouders een heilige plaats. De laat-middeleeuwse kapel, die vermoedelijk in het begin van de 16de eeuw werd opgetrokken, bestaat uit een bakstenen gebouw in laatgotische stijl. in de kapel worden onder meer enkele 15de-eeuwse kunstvoorwerpen bewaard. De Sint-Pauluskapel is geklasseerd en werd volledig gerestaureerd in De pauwelhoeve, vroeger Somershoeve genoemd naar de eigenaars, is een 18deeeuws boerderijcomplex dat nu nog een woonhuis bevat, een geplaveid vierkant erf, een grote schuur en enkele bergplaatsen. De stallingen zijn afgebroken of omgevormd tot ruimte voor allerlei gebruiksdoeleinden. De Pauwelhoeve is één van de oudste en grootste hoeven van het Sint-Paulusgehucht. De Pauwelhoeve werd geklasseerd in bij de ingang van de Pauwelhoeve prijkt het bronzen pauwelbeeld, een afbeelding van de Heilige Paulus te paard ter herinnering aan het wonder van 1382, toen een witte ruiter door het dorp reed en broodjes uitdeelde aan mens en dier, waardoor er een einde kwam aan de heersende pest. De Pauwelviering heeft elk jaar plaats op 25 januari indien dit een zondag is of de zondag daaropvolgend. Met dit kunstwerk van de hand van de heer Lieven D Haese hoopt de Pauwelgilde de uitstraling van dit folkloristisch feest te vergroten.

6

7 T o L L E M b E E k De oude kerk, midden op de Plaats, is in gebruik gebleven tot in omdat deze kerk te klein en in slechte staat was, werd een nieuwe en grotere kerk gebouwd. De neogotische Sint-Martinuskerk (1873) werd opgetrokken in bak- en natuursteen. De kerk met orgel, de kerkhofmuur en het dodenhuisje zijn geklasseerde monumenten. De beschermde Sint-Leonarduskapel staat op het gelijknamig gehucht en dateert uit de 18de eeuw. Van oudsher is er een bedevaart op paasmaandag. De heilige Leonardus wordt aangeroepen bij verlamming, blindheid, leven in gevangenschap en door vrouwen in barensnood. op het gehucht Herhout bevindt zich de Onze-Lieve-vrouwkapel die gebouwd werd in Het voorste gedeelte, aanvankelijk een oude oven, werd in 1957 door de toenmalige kapelaan, E.H. Jan Pornel, verbouwd tot een kapel. Al vlug was deze kapel te klein voor het grote aantal kerkgangers en in 1958 werd de huidige kapel gebouwd. E.H.Pornel bouwde zelf, met hulp van bereidwillige parochianen, deze kapel. in de kleine kapel zijn het houten altaar, het kruisbeeld en de kandelaars eveneens het werk van deze bouwheer. Het marmeren rustaltaar in de grote kapel is afkomstig uit de kerk van Herne. Naast de kapel bevindt zich de pastorie, ook gebouwd door E.H. Pornel. Langs de Mark rechtover de Heetveldemolen (de enige actieve molen aangedreven door water in de streek) ligt een voormalige kasteelhoeve. begin jaren 1900 bestond deze kasteelhoeve uit een brouwerij en boerderij. Momenteel is dit enkel nog een boerderij. kaatsen is dé sport van het Pajottenland. De Tollembeekse kaatsploegen kaapten destijds de hoogste prijzen weg en werden meermaals belgisch kampioen. De oude glorie van de kaatssport werd terecht onder de aandacht gebracht tijdens de onthulling van het standbeeld de Kaatser op de Plaats in Tollembeek, een creatie van Ron Deblaere. Ter herinnering aan de talrijke mijnwerkers en hun werk in de Waalse kolenputten werd in 1998 aan het station van Tollembeek een Mijnwerkerslamp opgericht, naar het voorbeeld van de echte lamp die de kompels bij zich droegen in de kolenschachten. Deze metaalconstructie is het werk van de firma E. kaesemans - f. Renders uit Gooik. s Avonds verlicht de mijnwerkerslamp de stationsomgeving. in de Hernestraat op een boogscheut van de school staat het bronzen Urbanusbeeld dat op 8 april 2000 ingehuldigd werd. Het idee kwam van Urbanus zelf. Wijlen burgemeester Georges Cardoen was meteen gewonnen voor het initiatief. De kosten voor de creatie van het beeld en de sokkel nam Urbanus voor eigen rekening. beeldhouwer koenraad Tinel, woonachtig in het naburige Vollezele en goede vriend van Urbanus, verleende zijn technische medewerking aan de realisatie van het Urbanusbeeld. Het beeld moest wel iets ludieks hebben. Naast een kwajongensachtige Urbanus met groot hoofd en uitpuilende ogen in bermuda broek, zien wij ook de mannelijke bromvlieg Amedee en de tweedelige hond Nabuko Donosor. Voor Amedee voorzag Tinel een kindvriendelijke truuk: wie aan een hendel draait, laat de bromvlieg in zijn lucifersdoosje dansen. En wie aan de achterzijde de lege nis opmerkt, kan daar een haan te voorschijn toveren als hij aan het witte kaatsballetje op de handschoen trekt.

8

9 V o L L E Z E L E boven de dorpskom torent de classicistische Sint-pauluskerk uit. De eerste Sint- Pauluskerk dateerde zeker uit de 14de eeuw. De huidige kerk werd gebouwd in door de abdij van Vorst. Het gebouw is rechthoekig van vorm met een helmvormig torendak en peerspits. binnenin heeft de kerk voornamelijk 18de-eeuws meubilair. Het belgisch trekpaard, een stuk levend cultureel erfgoed van belgië heeft zijn standbeeld gekregen op het oudstrijdersplein te Vollezele. Het was Remi Van Der Schueren die met zijn legendarische hengst brillant, in de jaren 1870 tot 1885 onoverwinnelijk op tal van internationale prijskampen, Vollezele en belgië op de wereldkaart plaatste. De Vollezeelse paardenfokkerijen voerden weldra hun dieren uit over heel de wereld. Het zware belgisch trekpaard, ook brabander genoemd, werd tientallen jaren gebruikt in de landbouw en in de industrie. om deze episode uit de geschiedenis van Vollezele blijvend in herinnering te brengen, werd in 2000 rechtover het Museum van het belgische Trekpaard brillant vereeuwigd door kunstenaar Ron Deblaere. De 4 belangrijkste stoeterijen kregen een gedenkplaat. Het Museum van het belgische trekpaard, gevestigd in het voormalig gemeentehuis van Vollezele, is een algemeen erkende waarde geworden als cultureel erfgoed. Het trekt jaarlijks vele honderden bezoekers van heinde en verre. Heel wat roerend erfgoed wordt er bewaard: foto s van prijsdieren, van hoog bezoek aan de stoeterijen, paardengetuig, stamboeken, enz. De stichter en promotor van dit alles was wijlen Philippe van Dixhoorn. Het museum gelegen, oudstrijdersplein 4 te Vollezele, is enkel te bezoeken op afspraak: of museum.trekpaard@ hotmail.com - om de herinnering levendig te houden aan de mijnwerkers en aan hun vuil en lastig werk in de zwarte Waalse ondergrond, Le Pays Noir, werd voor de kerkhofmuur op het oudstrijdersplein, de vroegere kleine Plaats, een bronzen Mijnwerkersbuste neergezet. Dit standbeeld werd ontworpen en uitgevoerd door beeldhouwer Hendrik Muylaert. Het kunstwerk, geeft uiting aan de innerlijke gevoelens van de mijnwerker. Tijdens het Ancien Régime stond er in elke deelgemeente een schandpaal waarvan slechts één gedeeltelijk overgebleven is in Vollezele. De deels bewaarde schandpaal staat nu naast de Mijnwerkersbuste. Mogelijk stond er eerst een houten kaak die in de tweede helft van de 18de eeuw vervangen werd door een stenen exemplaar. De middeleeuwse houten schandpaal was een strafinstrument, de stenen schandpaal werd bovendien symbool van macht en jurisdictie. Tot het midden van de 19de eeuw kwam het nog voor, dat iemand letterlijk aan de kaak stond. De strafuitvoering ging door op marktdagen of na de hoogmis op zondag. Het was vooral de bedoeling schande te brengen over de gestrafte, door hem openlijk te laten bespotten door het volk, dat de daad bij het afkeurende woord voegde door het gooien van rotte eieren, straatvuil,... Jaak ballings ( ), dichter-auteur-toneelschrijver, zette zich als tiener aan het schrijven. Hij werd onderwijzer te Vollezele. Hij schreef 150 toneelwerken, opgevoerd in eigen land en Nederland. Tal van redenen liggen aan de basis van het inrichten van een museum. De overzichtelijke tentoonstelling toont ons wat de talentrijke auteur ballings zijn Vlaamse volk heeft nagelaten. De bezoeker kan kennismaken met de tijdsgeest, de omstandigheden en de sfeer waarin de auteur heeft geleefd. Het museum werd geopend op 5 juli 1997 en is gelegen in het oude gemeentehuis, oudstrijdersplein 4 te 1570 Vollezele. bezoek op afspraak: tel omringd door weilanden, bos, park en een grote hoeve vindt men het waterkasteel Steenhault waarvan de grondvesten waarschijnlijk dateren uit de 15de eeuw. Het vierkantig kasteel stamt uit het midden van de 17de eeuw maar het huidige kasteel kreeg zijn uitzicht en vorm in De heerlijkheid kwam in het bezit van het geslacht Steenhault. Vandaag worden het kasteel en het kasteeldomein beheerd door de nv Steenhout.

10 Gemeenschapscentrum baljuwhuis Sint-Leonarduskapel kasteel Steenhault Sint-Pieterskerk bosberg Sint-Pauluskapel Heetveldmolen Museum belgisch Trekpaard & Jaak ballings brillant Pauwelhoeve & Pauwelbeeld Schandpaal Sint-Pauluskerk Gemelingenmolen Sint-Martinuskerk De Mijnwerker Urbanusbeeld Mijnwerkersbuste Spoorwegstation Mijnwerkerslamp onze-lieve- Vrouwkapel Wielantmolen de kaatser

11 W A N D E L E N E N f i E T S E N een aantal erkende wandelpaden en fietsroutes blijven een onweerstaanbare aantrekkingskracht uitoefenen op onze eigen bevolking en op toeristen van buiten de gemeente die bij ons rust, groen en verpozing komen zoeken. daarnaast heeft ook de term Stiltegebied ondertussen grote bekendheid verworven. Het Stiltegebied dender- Mark was een primeur voor vlaanderen. Langs enkele wandelingen kan u zelf naar de stilte komen luisteren. Graag zetten we ze voor u op een rijtje: Galmaarden: - watermolenwandeling: afstand 5,8 km, vertrekpunt GC baljuwhuis te Galmaarden - pauwelwandeling: afstand 6,5 km, vertrekpunt Camping Raspaljebos te Galmaarden - andries d Hoevewandeling: afstand 8,5 km, vertrekpunt GC baljuwhuis te Galmaarden - bosbergwandeling voor andersvaliden: afstanden 500 m., 1,3 km en 2,1 km, vertrekpunt Camping Raspaljebos te Galmaarden - Stiltegebied Zuid: afstand 7,5 km, vertrekpunt GC baljuwhuis - ringmuswandeling: afstand 9 km, vertrekpunt GC baljuwhuis Vollezele: - walgraevewandeling: afstand 7 km, vertrekpunt het oudstrijdersplein te Vollezele - Stiltegebied Oost: afstand: 6 km, vertrekpunt Centrum Vollezele - trage wegen: In samenwerking met het regionaal Landschap Zenne, Zuun en Zoniën werden bepaalde voetwegen in kaart gebracht. Met deze kaart beschik je over alle bewandelbare wegen ook de fietsers komen aan hun trekken. Wil je onze streek verkennen, fiets dan één van onze fietsroutes en ontdek de schoonheid van het Pajottenland op een sportieve manier. - Fietsknooppuntennetwerk pajottenland en Zennevallei: vanaf mei 2010 kan je fietsen van knooppunt naar knooppunt doorheen onze gemeente en het Pajottenland. Dit netwerk sluit in Galmaarden perfect aan op het fietsknooppuntennetwerk van de Vlaamse Ardennen en Scheldeland. - grote hoeven - kleine kapellen: afstand 45 km, themalus op fietsknooppuntennetwerk - Markroute - galmaarden/viane/bever/sint-pieters-kapelle/herne/ vollezele/tollembeek: afstand 45 km, vertrekpunt GC baljuwhuis te Galmaarden - Mountainbikeroute: afstand 40 km. Ze bestaat uit 2 lussen (30 km en 10 km). Deze zijn, naargelang de moeilijkheidsgraad, bewegwijzerd met een gekleurd signalisatiesymbool: rood blauw. Het vertrekpunt is het GC baljuwhuis te Galmaarden. Alle informatie omtrent deze wandel- en fietsroutes kunt u bekomen bij het toerismekantoor V.V.V. Markvallei (GC baljuwhuis) en bij het gemeentebestuur

12 H o E b E R E i k J E G A L M A A R D E N? Met de wagen Galmaarden ligt in de driehoek Geraardsbergen Ninove Edingen Vanuit brussel: E40 richting kust, afrit Ternat, richting Edingen Vanuit Gent: E40 richting brussel, afrit Wetteren, richting Zottegem - Geraardsbergen - Edingen Openbaar vervoer nmbs Galmaarden ligt op de lijn brussel-geraardsbergen. Er zijn 2 haltes op ons grondgebied: Tollembeek en Galmaarden info: de LIJn Lijn 71: Geraardsbergen Galmaarden Edingen (weekdagen) Lijn 72: Geraardsbergen Galmaarden bever (weekdagen) Lijn 161: Leerbeek Galmaarden Geraardsbergen Lijn 162: Leerbeek - Vollezele Ninove op de website van De Lijn vindt u bijkomende informatie. info: dienst informatie gc baljuwhuis kammeersweg Galmaarden T: f: info@galmaarden.be toerisme pajottenland Zennevallei vvv Markvallei brusselstraat Galmaarden T: f: markvallei@toerismepajottenland.be in het Pajottenland is nog heel wat natuur en cultuur te ontdekken, individueel of in groep: wandelingen, fietsroutes, parken, kastelen, musea. Voor al deze informatie kan je terecht bij Toerisme Pajottenland-Zennevallei. Verantwoordelijke uitgever: Gemeentebestuur Galmaarden Eindredactie: Guido Reygaerts foto s : Luc bohez, Luc Cromphout en Guido Reygaerts oude foto: Verzameling M. Matthijs Teksten: met dank aan Michel Matthijs en Liliane Vanderstokken Druk: Drukkerij Deneef Dit boekje is samengesteld op basis van beschikbare informatie. indien er bepaalde gegevens niet juist zijn, kunnen de samenstellers echter geen verantwoordelijkheid dragen. opmerkingen en suggesties kunt u doorsturen naar info@galmaarden.be