Onderhoud instrumenten

Transcriptie

1 Onderhoud instrumenten Als je meer en langer plezier wilt beleven van je instrument en het maken van muziek, neem dan de navolgende tips n tools in acht. Algemeen In de praktijk komt het vaak voor dat instrumenten defect raken door vuil dat niet is weggehaald. Dit vuil kan door een aantal oorzaken op het instrument komen. Indien vingerafdrukken na het bespelen van het instrument, niet direct worden verwijderd, ontstaan er op die plaatsen onherroepelijk lelijke vlekken. Verwijder daarom na gebruik van uw instrument de vingerafdrukken. Gebruik daarvoor een zachte niet pluizende poetsdoek. Het gevaar van vocht in de vorm van regenwater of vochtige lucht. Regendruppels welke op het metaal zijn ingedroogd laten zich bijzonder moeilijk verwijderen. Maak daarom je instrument goed droog, indien regenwater op je instrument terecht is gekomen. Wrijf daarna het instrument op met een zachte doek tot de glanzende kleur is teruggekomen. Bewaar je instrument altijd in de koffer of étuis, het beschermt je instrument tegen beschadigingen. Echter, een te luchtdichte afsluiting kan nadelig zijn. Het vocht in een instrument moet namelijk de mogelijkheid krijgen zich te verwijderen en mag zich niet opslaan in een étui of koffer. Daarom moet na het gebruik eerst al het vocht uit het instrument worden verwijderd. Vervolgens kan het instrumenten worden opgeborgen in zijn koffer of étui. Hierbij moet worden opgelet dat het vocht kan ontsnappen. Dus bij voorkeur de koffer een klein beetje op laten. KOPERINSTRUMENTEN Buitenkant Nadat je hebt gespeeld, reinig dan het instrument aan de buitenzijde met een vezelvrije zachte doek die in warm water is uitgewrongen. Vooral de plaatsen die met de handen of speeksel in aanraking komen goed reinigen. Transpiratie en speeksel tasten het materiaal erg aan. Daarna het instrument met een droge doek goed droog wrijven. Vernikkelde en verzilverde instrumenten van tijd tot tijd met zeep en water afwassen. Met zeep en water behoudt het instrument zijn glans. Het onderhoud van de buitenkant heeft betrekking op de lak- of zilverlaag. Een gelakt instrument heeft weinig onderhoud nodig. Omdat transpiratievocht van handen de laklaag kan aantasten, is het verstandig om die plekken waar het instrument wordt vastgehouden na het spelen met een doek af te vegen. De mate van aantasting van de laklaag kan op den duur van persoon tot persoon zeer verschillend zijn, afhankelijk van de zuurgraad van het transpiratievocht en natuurlijk de kwaliteit van 1

2 de laklaag. Voor spelers met een zeer agressief transpiratievocht kunnen (leren) beschermhoesjes (zg. ventielbeschermers) een oplossing zijn. Hoewel zilver duurzamer en sterker is dan lak, vraagt een verzilverd instrument iets meer onderhoud. Dit onderhoud heeft betrekking op het uiterlijk (glans) van de zilverlaag. De plekken waar het instrument met water in aanraking komt, bijvoorbeeld de waterklepjes of de binnenkant van de beker, worden op den duur vlekkerig en dof. Om de glans van het zilver weer te herstellen zijn diverse onderhoudsmiddelen in de muziekhandel verkrijgbaar, zoals zilverpoetsdoeken, reinigingsmiddelen met zeepoplossing en polijstmiddelen (Geen poetsmiddelen gebruiken die krassen kunnen veroorzaken.) Binnenkant Het onderhoud van de binnenkant is niet alleen voor de levensduur van het instrument van belang, maar ook voor het behoud van een goede toonkwaliteit en intonatie. Het instrument moet iedere 3 maanden schoongemaakt worden. Dit omdat door het blazen vocht vanuit de mond in het instrument komt. Dit is niet alleen water maar het bevat allerlei vuiligheid, zoals bijv. etensresten. Dit blijft in het instrument achter waardoor de buizen steeds verder zullen dichtslibben. Door vooraf je tanden te poetsen of je mond te spoelen met water kun je dit gedeeltelijk voorkomen. Het wordt dan ook steeds moeilijker blazen op zo n instrument. Het instrument zal ook steeds onzuiverder in stemming worden. De speler zelf zal deze achteruitgang niet zo snel merken, omdat dit proces heel langzaam verloopt. Daarom is een regelmatige schoonmaakbeurt absolute noodzaak. Haal voor dit onderhoud je hele instrument uit elkaar dus, de ventielen, de ventielbuizen en de stempijpen. Leg het instrument in lauw/warm water met enkele druppels afwasmiddel. Dit kan in een badkuip of kinderbadje. Lukt dit niet dan kan je altijd je instrument doorspoelen onder de douche. Zorg dat na het weken het instrument wordt schoongespoeld. Droog het daarna af met een zachte doek. Doe dit ook met de losse onderdelen. Smeer dan de uiteinden van de buizen in met slide grease of zuurvrije vaseline. Doe dit ook op het schroefdraad van de ventielen. Nooit op de ventielen zelf! Doe op de ventielen zelf weer enkele druppels ventielolie. Poets het instrument met een zachte doek en klaar ben je. De mondpijp kan uitstekend worden schoongemaakt met een zogenaamde flexibele wisser. Dit is een beweeglijke dunne (geplastificeerde) veer van ongeveer 1 meter met aan beide uiteinden een borsteltje. Door deze wisser in de mondpijp heen en weer te bewegen, wordt het instrument gereinigd. Nog beter is het om deze behandeling onder een stromende kraan te doen, waardoor vuil meteen wordt weggespoeld. Met deze wisser kunnen tevens de ventielpompjes en stempomp gereinigd worden. 2

3 Voor trombones geldt hetzelfde alleen moeten hier de twee delen afzonderlijk worden schoongemaakt. Indien bij het schoonmaken zeep wordt gebruikt dan het instrument goed naspoelen anders gaan pompen en ventielen vastzitten. De binnenkant van schuiven van trombones en de pompen van ventielinstrumenten kun je het beste schoonhouden door er van tijd tot tijd een vezelvrije doek doorheen te halen, nadat het onderdeel met water en afwasmiddel is schoongemaakt. Deze doek maakt u vast aan een koord, aan de andere zijde uitkomt, vervolgens de doek er doorheen trekken. Bij dit reinigen heel voorzichtig te werk gaan teneinde deuken of verbuigen tegen te gaan. Tot slot dit onderdeel met koud water goed naspoelen zodat er geen vezels of stofresten achterblijven Het mondstuk kun je uitkoken in water waaraan je wat soda toevoegt Dit geldt niet voor aluminium mondstukken. Ook kun je de binnenkant reinigen met een wisser. Met deze wisser ook de mondstukbuis reinigen en steeds na het spelen goed droog maken. De buitenzijde van het mondstuk reinigen met water en zeep. Het onderhoud van ventielen en cilinders Deze verdienen bijzondere aandacht omdat het precisie instrumenten zijn. Bij de minste of geringste stof of vetafzetting gaan ze trager lopen. Ventielen reinigen door de boven- en onderdeksel te verwijderen en ventiel en veren uit te nemen. De ventielen schoonmaken met een vezelvrije doek. De binnenzijde van de behuizing schoonmaken met een vezelvrije doek die u om een stukje hout draait, bijvoorbeeld een potlood. Nooit metaal gebruiken. Ventielen regelmatig smeren met speciale ventielolie. Ventielolie heeft twee functies: 1. er voor zorgen dat de ventielen of cilinders goed blijven functioneren 2. er voor zorgen dat het metaal van de ventielen of cilinders schoon blijft. 3

4 De beste methode voor het oliën van de ventielen is als volgt: Trek de te oliën ventiel ca 2 á 3 cm uit de ventielbus. Spuit royaal olie daarop en breng met een draaiende beweging het ventiel weer op de plaats. De schroefdraad van boven en onderdeksel licht insmeren met vaseline Voor cilinders kunt je het beste de ventielolie spuiten in de colliesbuis, welke op het betreffende cilinderventiel correspondeert en gelijktijdig de cilinder op en neer beweegt. Zorg er voor dat je de ventielolie altijd bij de hand hebt. Zodra de ventielen iets beginnen te zuigen of de cilinders niet vlot draaien, direct inspuiten en het euvel zal zijn verholpen. In de praktijk is duidelijk geworden, dat het schoonmaken van ventielen of cilinders met een doek van minder belang is, dan het regelmatig oliën. Doordat de ventielolie zeer dun is, verdwijnt de olie met het overige vocht via waterklep, buizen of beker. Daarom is voortdurend oliën erg belangrijk. Je zult ervaren, dat wanneer je het bovenstaand goed toepast, je weinig of in het geheel geen moeilijkheden zult hebben met de ventielen of cilinders. Indien je dan bovendien twee a drie maal per jaar de ventielen of cilinders uit het instrument neemt en schoon maakt met een zachte, niet pluizende doek, dan is het onderhoud optimaal. Pompen Ook de pompen van koperen blaasinstrumenten van tijd tot tijd insmeren met slide grease of zuurvrije vaseline, dit voorkomt vastzitten. De binnenschuiven van trombones dienen regelmatig voor het blazen met wat trombonevet te worden gesmeerd. Cilindermechanieken kun je smeren door langs de pompen wat ventielolie op de rotors te laten lopen. Daarna de rotors draaien waardoor de olie ook de lagering komt. ENKELE NUTTIGE TIPS 1. Speel steeds met de vingertoppen, dit voorkomt dat ventielen schreef gedrukt worden. Het mondstuk voorzichtig in de mondstukbuis steken en niet op slaan. Dit voorkomt vastzitten. 2. Ben je verkouden, keelontsteking of een andere mondinfectie, steriliseer dan regelmatig het mondstuk voor het onder te dompelen in een ontsmettingsmiddel of het uit te koken met een beetje soda in het water. 3. Leg het instrument gelijk na gebruik in de koffer of etui, laat het etui bij thuiskomst enige tijd openstaan. 4. Losse onderdelen uit de koffer of etui houden, tenzij er een speciale bergruimte in de koffer of etui zit. 5. Repareer in geen geval uw instrument zelf, laat dit aan de vakman over, nadat u eerst de persoon, belast met het instrumentenbeheer, heeft ingelicht over de uit te voeren reparatie. 6. Leg het instrument altijd met de pompen naar boven neer. 7. Gebruik een instrument altijd met de nodige voorzichtigheid, het is een precisie instrument wat makkelijk onklaar raakt. 4

5 8. Behandel het instrument dat u van de vereniging in bruikleen heeft alsof het je eigen instrument is. 9. Op een goed onderhouden instrument is het veel prettiger spelen, leeftijd maakt dan niet uit. 10. Als er onderdelen van het instrument (ventielen, buizen etc) niet met handkracht los zijn te krijgen, neem dan contact op met de instrumentenbeheerder. Gebruik nooit gereedschap, dat kan het instrument blijvend beschadigen. RIET- en HOUTINSTRUMENTEN Algemeen Hout is een product dat niet altijd hetzelfde is. Het zal krimpen en uitzetten onder verschillende omstandigheden. De inspeelperiode geeft het instrument de tijd om hieraan te 'wennen'. De houtvezels moeten 'leren' om te gaan met de relatief warme, vochtige lucht, en om kunnen gaan met het absorberen en weer kwijt raken van waterdampen. Houtinstrumenten zoals klarinet, hobo e.d. mag men in het begin slechts korte tijd bespelen (± 30 minuten per dag), zodat het hout bij het blazen optredende vochtigheid en warmte kan absorberen. Na het spelen moet het instrument uit elkaar worden genomen en worden droog gemaakt met een daartoe geschikte wisser. Hoewel voor klarinetten etc. alleen jarenlang natuurgedroogd grenadilhout wordt gebruikt, blijft het een natuurproduct dat op alle temperatuurwisselingen reageert. Om het risico van scheuren zoveel mogelijk tegen te gaan, moet er dan ook voor gewaakt worden dat de instrumenten aan al te grote temperatuurwisselingen worden blootgesteld. Vooral direct vóór en ná het blazen. De binnenkant van het instrument regelmatig met een speciale wisser schoonmaken. De buitenkant voorzichtig met een doek schoonmaken en er op toezien dat de polsters niet met water, zeep, olie of vet in aanraking komen. Mondstukken van rietinstrumenten niet met de steelwisser schoonmaken wegens risico van beschadiging door de scherpe punt van de steel. Na het spelen moet het instrument uit elkaar worden genomen en goed worden droog gemaakt met een daartoe geschikte wisser. Ook kun je een zeemlapje gebruiken met daaraan bevestigd een koordje met een gewicht. Het gewicht door het instrument schuiven en aan de andere zijde eruit trekken en het zeemlapje langzaam door het instrument trekken. Kleppen, schroefjes en veren moeten van tijd tot tijd gesmeerd worden. Het beste kun je dit doen met een naald en instrumentolie. Er goed voor zorgen dat er geen olie op de polsters komt. Tapkurken moeten regelmatig met rundvet worden ingevet. Ook is er speciaal vet in de handel. Nooit een wisser in het instrument laten zitten. Onderhoud saxofoons: in elkaar zetten Bij het in elkaar zetten van het instrument, moet op de volgende punten gelet worden: Bij plaatsing van het halsstuk op het instrument, het octaaf- mechanisme (uitstekende pennetje) niet 5

6 verbuigen. Het mondstukkurk regelmatig met kurkvet insmeren zodat het kurk niet uitdroogt en het mondstuk soepel op het instrument geplaatst kan worden (stemming aanpassen). Onderhoud saxofoons: schoonmaken van de saxofoon Na het spelen dient al het water uit het instrument verwijderd te worden. Het meeste vocht verzamelt zich onder in de bocht van de beker. Door het instrument voorzichtig om te keren, loopt het meeste water uit de beker. Nog achtergebleven vocht kunnen we verwijderen door gebruik te maken van een wisser (ronde borstel met een zeem of een z.g. padsaver). Bij de baritonsaxofoon zal het water zich in de bocht vlak onder het mondstuk verzamelen. Dit kan verwijderd worden door het waterklepje te openen. Wordt het water niet verwijderd dan zal, als het instrument in de koffer wordt opgeborgen, het water vanuit de binnenzijde op de polsters lopen. De polsters worden hierdoor vuil en hard en dichten niet goed meer af. Water in het bovenste deel kan verwijderd worden door de bovenste kleppen te openen en het water tussen klep en zitting weg te blazen. Het halsstuk kan schoongemaakt worden met een wisser. Dit kan een smal stukje zeemleer zijn waaraan een koord met gewichtje bevestigd is wat enkele malen door het halsstuk wordt gehaald. Deze buis moet regelmatig aan de binnenzijde goed schoon gemaakt worden met een flexibele borstel en handwarm water. De octaafklep eerst verwijderen. Het octaafgaatje met een pijpenrager schoonmaken. Onderhoud saxofoons: het mondstuk Het mondstuk is voor de toonvorming een zeer belangrijk onderdeel en vereist daarom veel aandacht. Het mondstuk kunnen kan schoongemaakt worden door middel van een zeemleren lapje of een zakdoek. Eens per maand uitspoelen in lauwwarm water, niet te warm, het mondstuk gaat anders vervormen en wordt dan waardeloos voor gebruik. Door het spoelen lost achtergebleven aanslag op (bron van bacteriën) en deze kan dan met een kleine tandenborstel verwijderd worden. De baan waar het riet tegenaan komt en de binnenzijde van het mondstuk mogen niet beschadigen. Geen scherpe voorwerpen gebruiken voor het schoonmaken. Onderhoud klarinetten: in elkaar zetten Bij het in elkaar zetten van de klarinet moet goed opgelet worden. Het is namelijk een ontzettend kwetsbaar instrument. De stukken passen makkelijk in elkaar als deze stevig, zonder dat de kleppen verbuigen, worden vastgepakt en daarna draaiende naar elkaar toe worden gebracht. Om de brug niet te beschadigen is het nodig om het bovenste deel in de linkerhand te houden en de ringkleppen in te drukken bij het in elkaar zetten 6

7 Schoonmaken en onderhouden Wanneer men enige tijd geblazen heeft, wordt het instrument uit elkaar genomen, de tappen gedroogd en de boring met een wisser schoongemaakt. De kop echter niet met de wisser schoonmaken, daar anders het schuine vlak beschadigt. Kop en riet met lauw (niet heet) water schoonmaken. Denk erom dat de gaten nooit met een zakmes of ander scherp voorwerp schoongemaakt worden, daar deze kunnen beschadigen. Ze zullen dan niet meer goed afgesloten worden door de polsters. Het instrument moet regelmatig op de bewegende onderdelen worden geolied. Let er dan op dat de olie niet op de polsters terecht komt. Vuil kan met een kleine borstel (bijvoorbeeld een tandenborstel) worden weggehaald. Het kurk dat zich op de diverse delen bevindt moet regelmatig worden ingevet met daarvoor bestemd kurkenvet. Onderhoud dwarsfluiten De dwarsfluit is een houten blaasinstrument. "Dwars" duidt op de houding van de fluit tijdens het blazen. De meeste dwarsfluiten zijn van metaal gemaakt, gewoonlijk zilver. Vroeger werden ze van hout gemaakt, vandaar dat ze ingedeeld zijn bij de houtblazers. De dwarsfluit wordt bespeeld door tegen het mondstuk te blazen. Zo ontstaat een toon. Kleppen zorgen ervoor dat de gaten, die in de buis van het instrument zijn geboord, afgesloten kunnen worden. Door het indrukken of loslaten van deze kleppen, kun je op dit instrument verschillende tonen maken. De dwarsfluit heeft een toonomvang van drie octaven. Onderhoud: Een goed onderhouden instrument geeft meer speelplezier en inspiratie. Maar dit vraagt wel bepaalde aandachtspunten. Het onderhoud van een dwarsfluit is vrij eenvoudig. 7

8 Het droogmaken van de fluit na het spelen kan met een speciale wisserpen en een zachte katoenen doek. Na het drogen kan er een padsaver gebruikt worden om het laatste beetje vocht eruit te halen. Een padsaver is een soort plumeau die het vocht uit de polsters kan halen. Om de kleppen van de dwarsfluit goed werkend te houden kunnen deze geolied worden. Hiervoor is er speciale kleppenolie op de markt. Een klein beetje is al voldoende. Wanneer het oliën geen effect meer heeft moet het instrument naar de reparateur gebracht worden die de kleppen dan goed kan reinigen. Wanneer de polsters kleverig zijn kan dit verholpen worden door polsterpapier tussen de polster en het toongat te houden en de klep rustig in te drukken. Hiervoor kan ook rijstpapier of sigarettenvloeitjes gebruikt worden. Om de fluit mooi te laten glimmen kan je een zilverpoetsdoek gebruiken. Dit doekje is niet agressief en beschadigt zo de laklaag niet. Het wordt dan ook niet aanbevolen om zilverpoets of andere middelen te gebruiken. Een zilverpoetsdoek verliest zijn werking na intensief gebruik of na het wassen van de doek. ENKELE NUTTIGE TIPS Speel de eerste dag niet meer dan 15 á 30 minuten Voer deze tijd geleidelijk op met 5 minuten per dag Maak je instrument ALTIJD droog als je gespeeld hebt, ook in de pauze van een repetitie. Vermijd grote temperatuurwisselingen (leg je hobo nooit in de zon of boven de verwarming!) Speel nooit buiten bij lage temperaturen. Na het spelen het riet afdrogen tussen duim en wijsvinger en vlak opbergen in een rietetui of een Reedgard (niet op het mondstuk laten zitten). Het riet houdt, wanneer het op deze wijze wordt op- geborgen, langer de juiste vorm en spanning. Rieten nooit los in de koffer laten slingeren. 8

9 Zorg altijd dat je enige rieten in voorraad hebt. Een beschadigd riet is waardeloos en kan weggegooid worden zoals ook een langdurig bespeeld riet zijn veerkracht verliest en vervangen moet worden (bij regelmatig spelen om de drie á vier weken). Het mondstuk altijd zo opbergen in de koffer dat de rietbaan niet kan beschadigen. Wikkel het in een doek of een washandje en berg het op in een apart vakje in de koffer. De beschermkap van het mondstuk nooit te stevig op het mondstuk plaatsen. De tip van het mondstuk kan beschadigen. Extra aandacht als het riet niet op het mondstuk zit. Regelmatig alle draaipunten controleren en losse assen en/of schroeven vastdraaien. De draaipunten spaarzaam smeren met dunne olie. Overtollig olie direct verwijderen en geen olie morsen op de polsters. Stof en vuil verwijderen met een zachte doek en tussen de kleppen en assen met een zacht kwastje. Na het spelen met een zachte doek de vingerafdrukken verwijderen. Mocht het instrument problemen gaan vertonen, raadpleeg dan altijd de docent of een reparateur. Ga nooit zelf aan instellingen draaien of kleppen verbuigen als je niet weet wat je doet. 9