Archeo-rapport 67 Het archeologische vooronderzoek te Maasmechelen- Mottekamp (fase 2)

Transcriptie

1 Archeo-rapport 67 Het archeologische vooronderzoek te Maasmechelen- Mottekamp (fase 2) Kessel-Lo, 2011 Studiebureau Archeologie bvba

2 Archeo-rapport 67 Het archeologische vooronderzoek te Maasmechelen- Mottekamp (fase 2) Kessel-Lo, 2011 Studiebureau Archeologie bvba

3 Colofon Archeo-rapport 67 Het archeologische vooronderzoek te Maasmechelen-Mottekamp (fase 2) Opdrachtgever: Projectleiding: Uitvoering veldwerk: Auteurs: Gemeente Maasmechelen VBG NV Maarten Smeets Michiel Steenhoudt Sophie Rooms Wouter Yperman Ludo Fockedey Michiel Steenhoudt Maarten Smeets Ludo Fockedey Foto s en tekeningen: Studiebureau Archeologie bvba (behalve figuren 1 t.e.m. 5) Op alle teksten, foto s en tekeningen geldt een auteursrecht. Zonder voorafgaandelijke schriftelijke toestemming van Studiebureau Archeologie bvba mag niets uit deze uitgave worden vermenigvuldigd, bewerkt en/of openbaar gemaakt, hetzij door middel van webpublicatie, druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook. Studiebureau Archeologie bvba Jozef Wautersstraat Kessel-Lo info@studiebureau-archeologie.be tel: 0474/ fax: 016/ , Studiebureau Archeologie bvba

4 Inhoudstafel Inhoudstafel p. 1 Hoofdstuk 1: Inleiding en situering p. 2 Hoofdstuk 2: Bodemkundige aspecten p Fysiografie p Topografie en hydrografie p Geologische opbouw p Bodemeenheden rond de site en hun eigenschappen p Bodemgenese en terreinwaarnemingen p Gronden zonder profielontwikkeling p Gronden met weinig duidelijke kleur B horizont p Andere terreinwaarnemingen p. 12 Hoofdstuk 3: Werkmethode p. 14 Hoofdstuk 4: De resultaten p Sporen van begraving p Sporen van bewoning p. 20 Hoofdstuk 5: Besluit p. 22 Bibliografie p. 24 Bijlagen p. 25 Bijlage 1: Fotoinventaris p. 26 Bijlage 2: Sporenlijst p. 38 Bijlage 3: Vondstenlijst p. 43 Bijlage 4: Profieltekeningen p. 47 Bijlage 5: Opgravingsplannen p. 49 1

5 Hoofdstuk 1 Inleiding en situering Naar aanleiding van de geplande verkaveling Mottekamp te Maasmechelen legde Ruimte en Erfgoed een archeologisch vooronderzoek in de vorm van proefsleuven op. Het te verkavelen terrein is ca. 20 ha groot en situeert zich tussen de Heirstraat, de Ringlaan, de Zandstraat en de E314. Het archeologisch vooronderzoek werd door hoofdaannemer VBG toevertrouwd aan Studiebureau Archeologie bvba. Tussen 4 en 11 augustus 2010 werd de eerste fase van dit vooronderzoek uitgevoerd. Op basis van de resultaten van dit eerste onderzoek werd een terrein van ongeveer 1,1 ha afgebakend voor verder archeologisch onderzoek. In november 2011 werd hier een deel van een Romeins grafveld opgegraven. Een tweede fase van het vooronderzoek vond plaats in april en mei Dit terrein sloot direct aan bij het reeds opgegraven grafveld. Fig. 1: De Centrale Archeologische Inventaris met aanduiding van het projectgebied De Centrale Archeologische Inventaris (CAI) (fig. 1) bevat enkele interessante vondstmeldingen in de nabije omgeving van het projectgebied. Zo is er een locatie met diverse meldingen van Romeinse en vroegmiddeleeuwse vondsten net aan de overkant van de E314 (CAI 50059), ten zuiden van het projectgebied. Het zou gaan om enkele afvalputten of beerputten en concentraties van Romeins en middeleeuws aardewerk die mogelijk verband houden met een grafveld. Locatie CAI 50058, ten zuiden van CAI 50059, is eveneens een concentratie van vondsten die zou wijzen op Romeinse begraving. Ten noorden van het projectgebied bevindt zich CAI , waar Keltische urnen gevonden zouden zijn. CAI is een vindplaats van steentijdmateriaal. CAI tenslotte is de vindplaats van een 20tal potten die wijzen op een Merovingische (6 de -7de eeuwse) begraving. Opvallend is dat de Heirstraat, de oostelijke begrenzing van het projectgebied, over een groot deel van haar verloop net op de rand van de alluviale vlakte en het terras van Maasmechelen loopt. De vermelde interessante locaties in de Centrale Archeologische Inventaris met sporen van 2

6 ijzertijdbegraving, Romeinse en middeleeuwse begraving liggen ook allen rond de Heirstraat geconcentreerd. Door een gebrek aan nog bestaande referentiepunten, is het niet mogelijk om heel exact de locatie van het plangebied op de Ferrariskaart ( ) te projecteren. In elk geval is wel duidelijk dat de volledige zone tussen de gehuchten Dael Gremi -Daalgrimbie- en Mechelen -Maasmechelen- ten tijde van de opmaak van de Ferrariskaart ingenomen werd door akker- en graasland naast de bedding van een thans verdwenen beekje (fig. 2). Ook op de Atlas der Buurtwegen (fig. 3) staan in de buurt van het projectgebied twee beekjes getekend, namelijk Loosgraef Ruisseau en Molebeke Ruisseau. Op de huidige topografische kaart is het projectgebied gekend onder het toponiem Lograaf. Fig. 2: Uittreksel uit de Ferrariskaart. Fig. 3: Uittreksel uit de Atlas der Buurtwegen. 3

7 Hoofdstuk 2 Bodemkundige aspecten Fysiografie Topografie en hydrografie De westelijke rand van het gebied ligt op gelijke hoogte (45 m). In het Maasdal daalt het topografisch oppervlak van 45m te Neerharen tot 36 m te Meeswijk. Het reliëf is vlak en heeft een algemene oostelijke helling. Het hydrografisch net wordt beheerst door de Maas. Het is een meanderende regenrivier die over een rechtlijnige afstand van 10 km een afstand van 17 km doorloopt. Het valleidal wordt gedraineerd door een reeks grachten en beken die met elkaar verbonden zijn (z.g. bifurkaties). De voornaamste beken in Maasmechelen zijn de Langbroekbeek, de Kikbeek, de Wiemerbeek en de Daalbroekbeek. Belangrijker op geomorfologisch dan op hydrologisch gebied zijn de verlaten Maasmeanders Geologische opbouw Volgens de geomorfologische kaart van de Maasvallei, in de jaren 70 van de 20 ste eeuw opgemaakt door Paulissen (fig. 4), bevindt het projectgebied zich op het terras van Maasmechelen, net ten westen van de alluviale vlakte van de Maas. De alluviale vlakte van de Maas, in Oost-Limburg bijna vier km breed, is gedefinieerd als dat deel van de Maasvallei, dicht tegen de stroom gelegen, opgebouwd uit alluviale lemen en kleien, rustend op grint, door de Maas getransporteerd en onderhevig aan periodische overstromingen 2. Na de sedimentatie van het hoofdterras van de Kempen, door een verwilderde rivier tijdens het Mindel-glaciaal, erodeerde de Maas tijdens het Mindel-Riss-interglaciaal de Maasvallei. Deze interglaciale vallei was een 10-tal meter dieper ingesneden dan de huidige. Het Riss-glaciaal is de belangrijkste periode in de wordingsgeschiedenis van de huidige Maasvallei. De opnieuw verwilderde Maas zette grintrijke sedimenten af, afgewisseld met zandbeddingen en kleilagen. Onder andere de terrassen van Eisden-Lanklaar en Caberg-Pietersheim werden in deze periode door sedimentatie gevormd. Tijdens het Riss-Würm-interglaciaal vond weer erosie plaats en dit ruimde een deel van de Riss-terrassen op. Tijdens het Würm-glaciaal verwilderde de rivier weer en werd het terras van Maasmechelen gevormd. Gedurende het Tardiglaciaal werd nog het terras van Geistingen gevormd 3 en plaatselijk zorgt verstuiving voor de vorming van duinen. Zowel het terras van Maasmechelen als dat van Geistingen, beide topografisch iets hoger gelegen binnen de Maasvallei, zijn gekend omwille van hun vele (Romeinse) vindplaatsen. Tijdens het Holoceen is de Maas een eilandenrivier die een brede alluviale vlakte opbouwt door talrijke migraties en stroomverplaatsingen. Vooral de vele stroomverplaatsingen zijn er de oorzaak 1 Baeyens L. (opname) & Tavernier R. (leiding), Bodemkaart Rekem 79 W, 1:20.000, uitgave I.W.O.N.L. (Instituut tot aanmoediging van het Wetenschappelijk Onderzoek in Nijverheid en Landbouw), druk MGI (Militair Geografisch Instituut), Brussel, Bodemkaart van België, Verklarende tekst bij het kaartblad Rekem 79 W, I.W.O.N.L., Paulissen 1973: Paulissen 1973:

8 van dat het klassieke oeverwal-komsysteem zich morfologisch niet kon manifesteren. De bovenste grinten van de laagterrassen werden herbedekt met grote hoeveelheden alluvium 4. Fig. 4: Uittreksel uit de geomorfologische kaart van de Maasvallei in Belgisch Limburg, met aanduiding van het projectgebied. 4 Paulissen 1973:

9 De ondergrond bestaat uit verschillende tertiaire lagen gevormd door het Bolderiaan, de zanden van Voort en het Rupeliaan. Het tertiair werd overdekt door grintrijk materiaal van het Laagterras (Boven-Pleistoceen) in de huidige alluviale vallei en met grint van het Middenterras (Riss II Interglaciaal Riss I) ten westen van de alluviale vallei. Het zijn het terras van Eisden-Landklaar en dit van Maasmechelen. Het Maasgrint werd afgedekt met een laag dekzand van meer dan 125 cm dikte in het zuidelijk deel (Opgrimbie, Rekem, Neerharen) en met een dunne laag (minder dan 125 cm) dekzand in het noordelijk deel (Maasmechelen). Soms ontbreekt de zandige deklaag of is ze zodanig met het terrasgrint vermengd dat er moeilijk een onderscheid kan gemaakt worden. Het noordwestelijk deel van het gebied bestaat uit stuifzand. 2.2 Bodemeenheden binnen het studiegebied en hun eigenschappen Binnen het projectgebied bevinden zich zowel lemige zandgronden (S), lichte zandleemgronden (P) als stenige leemgronden (G) (fig. 5). Binnen de lemige zandgronden gaat het om droge lemige zandgronden met weinig duidelijke kleur B horizont (Sbb). In profiel zijn het droge gronden met kleur B horizont. Sbb komt overeen met Zbb voor hetgeen de profieldifferentiatie betreft. Hij is gekenmerkt door een verweringshorizont van ca. 50 cm dikte met bruinachtige kleur, die contrasteert met de dieper liggende Cg horizont. Dit type gronden heeft een wisselende waterhuishouding waardoor roestverschijnselen beginnen tussen 90 en 125 cm diepte. Dit geeft de hoogste winterwaterstand aan, terwijl de zomerwaterstand daalt tot 2-3 m onder het maaiveld. Sbb is een droge grond met betrekkelijk hoge productiecapaciteit in vergelijking met uitgeloogde gronden (podzolen) met dezelfde natuurlijke draineringsklasse. Dit type bodem is één van de meest voorkomende zgn. rivierwalgronden van de Maas. Grote vlekken komen voor in het zuidelijk gedeelte (Draaimortel, Loosgraaf, Maasmechelen, Neerharen, Opgrimbie). Binnen de lichte zandleemgronden komt het bodemtype Pbpt voor. Dit zijn droge gronden op licht zandleem met als variante een grintbijmenging ( t). Het zijn droge alluviale bodem zonder profielontwikkeling met recente (holocene) afzettingen afkomstig van de Maas (oeverwallen) of van colluviale afspoeling. De Ap is bruingrijs, de C geelgrijs. Aan de onderkant van het profiel, op meer dan 90 cm diepte, kunnen eventueel zwakke roestverschijnselen optreden. Bij afwezigheid hiervan duidt een meer gebleekte horizont de plaats van de (tijdelijke) waterstuwing aan (watervoerende laag). Zowel in de zomer als de winter zijn deze gronden (te) droog, en enkel geschikt voor weinig eisende gewassen, alhoewel droogteschade te vrezen is. Dit type bodem komt als enkele vlekken op het Laagterras en overwalafzettingen voor (Daalgrimbie, Loosgraaf). Bij de stenige leembodems ten slotte gaat het om gronden op leem met grintbijmenging (Gbpt). Dit type bodem heeft een morfologisch uitzicht dat overeenkomt met dat van Abp of Lbp. De stenige (grint-) bijmenging bedraagt meer dan 5 % en overschrijdt zelden 50%. Onder de humeuze bovenlaag (ca. 20 tot 30 cm) komt een grijsbruine niet gedifferentieerde C horizont voor. Het is niet uitgesloten dat er lichtere en zwaardere leem- of lemig-kleilagen voorkomen, waardoor een gelijkenis met een uitgeloogde bodem (Alfisol) niet denkbeeldig is. Gbpt heeft een gunstige inwendige en oppervlakkige waterhuishouding. Geheel de vallei is soms onderhevig aan tijdelijke overstromingen van de Maas. In dat geval staat Gbpt tijdelijk onder water. 6

10 Dit type bodem, dat zeer geschikt is voor landbouw, komt in enkele grote vlekken voor in de Maasvallei (o.a. te Eisden, Leut, Meeswijk en Rekem). Fig. 5: Uittreksel van de bodemkaart met aanduiding van het projectgebied. 2.3 Bodemgenese en terreinwaarnemingen In alle sedimenten, die gedurende voldoende tijd de invloed van de bodemvormende factoren ondergingen, vormden zich horizonten met bepaalde morfologische kenmerken. Deze welke in het studiegebied voorkomen worden hieronder besproken. De terreinwaarnemingen worden, waar mogelijk, meteen in verband gebracht met de bodemgenese Gronden zonder profielontwikkeling Gronden zonder profielontwikkeling, behorend tot de groep van de Regosols maar vertonen in feite wel morfologische kenmerken. Aan het oppervlak heeft zich een humus A horizont gevormd, die in jonge stuifzandgronden dun is (enkele cm) en meestel vleksgewijs het oppervlak bedekt. In alluviale gronden heeft zich een dikkere A horizont gevormd en in hydromorfe omstandigheden komen gleyverschijnselen voor. Er werden twee profielen gedocumenteerd die hiermee vrij goed overeen stemmen. Het eerste profiel bevindt zich in de bodemeenheid Pbpt (fig. 6). Op basis van de kleur zijn vier horizonten te onderscheiden. De eerste is de Ap met karakteristieke scherpe ondergrens (1). De tweede en de derde horizont zijn mogelijk lagen bewerkt colluvium en 7

11 vallen dus niet onder het criterium van horizont (2) (3). De vierde zou het moedermateriaal moeten zijn. Uitsluitsel hieromtrent kan er enkel komen door gedetailleerde bodemprofielbeschrijvingen (FAO guidelines, 2006) en bijkomende fysisch-chemische karakterisatie van het profiel. Het belang voor het archeologisch onderzoek om de gecolluvieerde depressies te scheiden van natuurlijke bodemprofielen mag niet onderschat worden Fig. 6: Bodemprofiel Pbpt. Het tweede profiel stemt overeen met de bodemeenheid Gbpt (fig. 7). Er zijn, op basis van de kleur, duidelijk twee horizonten. De eerste is de Ap horizont (1) met grijze kleur en scherpe ondergrens. De tweede is de stenig-lemige horizont met homogeen bruine kleur (2). De overgang op het terrein van het ene naar het andere profiel is complex omdat we hier te doen hebben met bodems die gevormd zijn op alluviale afzettingen. De veldlokalisatie komt grosso modo wel overeen met hun ligging op de bodemkaart. 8

12 1 2 Fig. 7: Bodemprofiel Gbpt Gronden met weinig duidelijke kleur B horizont De bruine bodems vormen na de gronden zonder profielontwikkeling (Regosols) de eerste fase in de bodemontwikkeling. Onder de oppervlakte-humus A horizont heeft zich door verwering een kleur B gevormd. Het bodemmateriaal heeft een bruinere kleur en vertoont een meer ontwikkelde structuur. Het is een profiel dat behoort tot de bodemgroep met structuur B horizont in de zwaardere materialen of met kleur B horizont in de lichtere gronden. In een eerste profiel kunnen op basis van kleurverschillen vijf horizonten worden onderscheiden (fig. 8). De eerste horizont is een grijze Ap met een scherpe ondergrens (1). De tweede is een bruine, zwaar gebioturbeerde horizont die veeleer karakteristieken vertoont van bewerking (2). Dat zou betekenen dat de derde lichtbruine horizont eerder voldoet aan de criteria van een bruine kleur B (3). De vierde zou dan de C horizont zijn met dieper roestverschijnselen van veroorzaakt door fluctuerend grondwater (4). Onderaan het profiel,op twee meter diepte, is er een bruinrode, hardere horizont aanwezig die door een dunne keienlaag van het bovenste pakket wordt gescheiden(5). 9

13 Verspreid over het profiel kon de aanwezigheid van keien vastgesteld worden. Het is niet duidelijk of deze daar op een natuurlijke manier gekomen zijn of wijzen op menselijke activiteit. Bij een vlakdekkende opgraving zou zeker aandacht besteed moeten worden aan het optekenen van deze keien (soms grote blokken) Fig. 8: Bodemprofiel. Volgens het hierboven beschreven morfologisch criterium valt het tweede profiel ook onder de gronden met weinig duidelijke kleur B horizont. Er kunnen op basis van kleur en van textuur vijf horizonten onderscheiden worden (fig. 9). De eerste horizont is een grijze Ap met een scherpe ondergrens (1). De tweede is een bruine, zwaar gebioturbeerde horizont die veeleer karakteristieken vertoont van bewerking (2). De derde, lichtbruine horizont voldoet aan de criteria van een bruine kleur B (3). De vierde zou dan de een uitspoelingshorizont (E 1 ) zijn (4). Er zijn dan drie duidelijke kleibanden van 10 tot 15 cm dik met daartussen een E horizont. De bovenste kleiband is al deels verbrokkeld. Onderaan het profiel, op twee meter diepte, is er een bruinrode, hardere horizont aanwezig die door een dunne keienlaag van het bovenste pakket wordt gescheiden(5). Ook hier kon de aanwezigheid van verspreide keien onderaan in het profiel vastgesteld worden. Ze zijn vermengd met het moedermateriaal en liggen ingebed in de Bt banden. 5 10

14 Deze twee profielen scheppen verwarring omdat het laatste ook kan geklasseerd worden onder de gronden met verbrokkelde textuur B horizont. Onder invloed van de natuurlijke vegetatie en het klimaat verweerden de niveo-eolische afzettingen. In principe vertoonde het profiel de volgende horizonten: O : ruwe-humushorizont, voortkomend van de strooisellaag, A 1 : humushoudende bovengrond, ca. 10 cm dik, A2: aan klei verarmde, geelbruine horizont, ca. 30 cm dik, B2t: met klei aangerijkte, bruinachtige horizont, gekenmerkt door continue dikke banden met grijsachtige vlekken in zware materialen (licht zandleem en zandleem) of door geïsoleerde brokstukken in lichte materialen (lemig zand en zand) C: ontkalkt moedermateriaal Deze bodems komen in het gebied slechts voor op lemig zand en zand. In deze sedimenten zijn de oorspronkelijke B 2 t banden verbroken en blijven er slechts geïsoleerde brokstukken over. Ze worden beschreven als gronden met verbrokkelde textuur B horizont of gedegradeerde grijsbruine podzolachtige bodems. Ook hier geldt dat enkel beschrijvingen volgens het FAO systeem aangevuld met fysisch-chemische karakterisatie van het profiel hierover uitsluitsel zou kunnen geven, eventueel aangevuld met mesoen micromorfologisch onderzoek Fig. 9: Bodemprofiel. 11

15 2.3.3 Andere terreinwaarnemingen Een opvallend profiel bevond zich in één van de sleuven die verder doorgetrokken was naar het westen (fig. 10). Op basis van de kleur zijn drie duidelijke horizonten te onderscheiden. De eerste horizont is een lichtgrijze Ap (33 cm) met gele brokken opgenomen uit de onderliggende C horizont (1). De tweede is de C horizont (2). De derde is een bruinrode, hardere horizont met fijne bovenliggende keien (3). Dit profiel is bodemkundig het minst interessant maar maakt het landschapsevolutionaire aspect van de site des te boeiender. Het profiel is perfect vergelijkbaar met het eerste van de gronden zonder profielontwikkeling (fig. 2). Het is duidelijk dat hier ten opzichte van het eerste profiel meer dan 50 cm ontbreekt, terwijl het in het landschap heel wat lager lag ten opzichte van het eerste profiel. Bij kartering kunnen we er een Sbp van maken. 1 2 Fig. 10: Bodemprofiel Sbp. Verspreid over de site komen nog profielen voor met Bt horizonten, zij het minder duidelijk en soms heel erg verbrokkeld (fig. 11). In onderstaand profiel zijn de Bt banden nog te herkennen. Ze splitsen zich zelfs. In vergelijking met het tweede profiel van de gronden zonder profielontwikkeling (fig. 3), begint de bovenste Bt band op 70 cm diepte terwijl de eerste Bt band in het eerder besproken profiel op 90 cm begint. Dit wil niet zeggen dat er 20 cm is geërodeerd. Mogelijk volgen de banden de topografie want in het veld is er ook waargenomen dat ze naar de zandige toppen uitwiggen en dunner worden. 3 12

16 Fig. 11: Profiel met Bt banden. 13

17 Hoofdstuk 3 Werkmethode De sleuven werden machinaal aangelegd (fig. 12) met een graafmachine voorzien van een platte bak van 2 m breed. In totaal werden 12 parallelle sleuven aangelegd die, met uitzondering van sleuven 4 en 12, allemaal op een afstand van maximaal 15 m van elkaar lagen. Sleuven 4 en 12 werden met een grotere tussenafstand van de voorliggende sleuven aangelegd. Dit werd, in overleg met Ruimte en Erfgoed, gedaan om de kosten voor de opdrachtgever te drukken. Omdat in sleuf 4 tot en met 12 ook relevante archeologische sporen werden geregistreerd en sleuf 12 helemaal op het uiterste van het projectgebied lag, werd het niet nodig geacht om deze tussenliggende sleuven nog aan te leggen. Fig. 12: De aanleg van de sleuven. Alle aanwezige sporen werden opgeschaafd, gefotografeerd en beschreven. De sleuven en sporen werden topografisch ingemeten. Er werd een selectie van de sporen gecoupeerd en deze werden ook opgekuisd, gefotografeerd en ingetekend op schaal 1/20. Deze selectie werd gemaakt op basis van duidelijkheid en aard van de sporen om op deze manier een idee te krijgen over de bewaringstoestand van de sporen, maar ook of er naast sporen die in verband stonden met het grafveld ook nederzettingssporen aanwezig waren. Alle vondsten werden per spoor ingezameld. In elke sleuf werden een heel deel losse vondsten aangetroffen die ook topografisch werden ingemeten. Er werden 2 kijkvensters aangelegd in sleuven 9 en 10 waarin telkens een structuur aanwezig was. In sleuven 5 en 8 werd over een lengte van ongeveer 6 m de sleuf verbreed om de aanwezige sporen helemaal te kunnen registreren en ook in sleuf 4 werd over een lengte van 35 m de sleuf 4 m breed uitgegraven om de aanwezige sporen volledig te kunnen intekenen. 14

18 Omdat er in een aantal sleuven ook nog graven werden aangetroffen, zijn deze zones nadat ze waren ingemeten, direct terug dichtgelegd. Dit werd gedaan om de sporen te beschermen tegen verzamelaars en metaaldetectoramateurs. Ook tijdens de opgraving van fase 1 was dit een gekend fenomeen en het is dan ook aangewezen de nodige maatregelen te treffen naar de veiligheid van de site toe (politietoezicht, plaatsen van hoge, afsluitbare werfhekken,...). 15

19 Hoofdstuk 4 De resultaten 4.1 Sporen van begraving In de twaalf aangelegde sleuven werden in totaal 151 sporen geregistreerd. In sporen 9 en 10 (fig. 13) in sleuf 3, sporen 40 en 45 in sleuf 5 en spoor 79 in sleuf 8 waren crematieresten aanwezig. In spoor 9 werd een handgevormd, geglad randfragment gevonden dat vermoedelijk in de ijzertijd gedateerd kan worden. In spoor 40 werd een handgevormde, ruwwandige wandscherf gevonden die eveneens eerder in de ijzertijd gedateerd kan worden. Uit de resterende graven werden geen vondsten ingezameld. Omdat de zones met graven bijna onmiddellijk terug dichtgemaakt werden en dergelijke sporen beter opgegraven worden binnen het kader van een volledige opgraving, zijn er van de graven geen coupes gemaakt. Sporen 9 en 10 zijn eerder rond tot ovaal van vorm terwijl sporen 40, 45 en 79 rechthoekig lijken met een NNO-ZZW oriëntatie. Fig. 13: Spoor 10 in sleuf 3, een crematiegraf. Twee opmerkelijke sporen zijn de twee structuren die in het oosten van sleuven 9 en 10 werden geregistreerd. Spoor 86 in sleuf 9 (fig. 14) heeft een rechthoekige vorm van ongeveer 5 x 4 m en bestaat uit een opeenstapeling van natuurstenen blokken zonder mortel die een soort van afbakening of fundering vormen. Sommige van de gebruikte stenen zijn duidelijk bewerkt tot min of meer rechthoekige stenen. De structuur is NNO-ZZW georiënteerd en in de meest zuidelijke lange zijde zit een opening die geïnterpreteerd wordt als ingang. In sleuf 10 werd een gelijkaardige structuur, spoor 109, opgetekend. De afbakening of fundering is hier minder goed bewaard waarbij de stenen soms helemaal verdwenen zijn. Hier is wel nog een zeer vaag grondspoor waar te nemen 16

20 dat van kleur iets lichter geel is dan de natuurlijke bodem. De afmetingen bedragen ongeveer 6 x 7,5 m. Er werd geen opening waargenomen, maar de volledige structuur was niet zichtbaar in het kijkvenster. Ook deze structuur was NNO-ZZW georiënteerd. Fig. 14: Spoor 86 in sleuf 9, een grafstructuur. Over het hele terrein zijn nog meerdere sporen geregistreerd waarin grote natuurstenen aanwezig waren die duidelijk door de mens werden aangevoerd. In sleuf 1 is dit spoor 5, in sleuf 3 sporen 13, 15 (fig. 15) en 16, spoor 39 in sleuf 4, sporen 110 en 118 in sleuf 10, in sleuf 11 sporen 123 en 133 en ten slotte in sleuf 12 spoor 134. Of het hier ook over soortgelijke structuren gaan is nog niet duidelijk. Enerzijds kunnen ze gezien worden als een soort van markeringen, anderzijds kunnen het ook funderingen van palen geweest zijn. De ruimtelijke inplanting samen met het grotere geheel kan in een vervolgonderzoek hierover meer uitsluitsel geven. Omdat de greppelstructuur van het reeds opgegraven deel eenzelfde oriëntatie heeft, en dergelijke grafstructuren binnen een grafveld vaker kunnen voorkomen wordt verondersteld dat het hier ook om twee graven gaat. Vergelijkbare structuren, weliswaar niet in steen, werden gevonden op de inheems-romeinse begraafplaats te Wijshagen-Plokrooi. Hier was een gelijkaardige grote rechthoekige gracht van 20 op 35 m aanwezig met een NNO-ZZW oriëntatie. Naast deze grote greppelstructuur waren er meerdere kleinere grachtstructuren aanwezig. Binnen deze kleinere structuren waren één of meerdere graven aanwezig 5. 5 Creemers & Van Impe 1992:

21 Fig. 15: Spoor 15 met grote natuursteen in sleuf 3. Deze rechthoekige grafmonumenten komen al vanaf de vroege ijzertijd voor. Het oudst gekende in België is het grafveld te Destelbergen-Eenbeekeinde. Dit type grafmonument komt in de La Tèneperiode voor in Engeland en in het Seine-Aisne-Marne-gebied en het Bekken van Parijs. Naar het einde van de ijzertijd en het begin van de Romeinse periode wordt het opgetekend in het gebied van de Maas, Rijn en Moezel. De grafmonumenten uit de ijzertijd bevatten meestal individuele graven. In de Romeinse periode zijn ze eerder te zien als echte familiebegraafplaatsen. Op plaatsen waar de greppelstructuur geen dienst deed om een bijzetting te omheinen, kan men veronderstellen dat er een rituele functie aan verbonden moet geweest zijn 6. Over het algemeen kan gesteld worden dat in de Romeinse periode de begraving op specifieke plaatsen werd gedaan. Het gaat om echte necropolen die buiten de nederzetting lagen en een duidelijke afbakening hadden door middel van muren of grachten. Deze begrenzing werd voorzien omdat men angst had van de zielen van de overledenen 7. Binnen spoor 86 werden een gladwandige Romeinse wandscherf en een handgevormde wandscherf gevonden samen met een aantal metalen nagels en dakpanfragmenten die vermoedelijk Romeins zijn. In spoor 109 werden 11 gladwandige Romeinse wandscherven ingezameld samen met een aantal Romeinse dakpanfragmenten. Op basis van de vondsten worden deze structuren dus in de Romeinse periode gedateerd. Door deze vondsten is de vermoedelijke afbakening van het grafveld te situeren ten noorden van sleuf 10. In sleuf 8 werden op ongeveer 14 m van elkaar nog twee sporen geregistreerd die als greppels geïnterpreteerd werden. Sporen 83 en 84 zijn donkerbruin tot grijs van kleur met houtskool. 6 Creemers & Van Impe 1992:

22 In spoor 83 werd Romeins aardewerk aangetroffen. Mogelijk zouden deze twee greppels nog een rechthoekige greppelstructuur kunnen vormen. De oriëntatie is bij deze sporen wel meer NO-ZW. In sleuf 9 werden sporen 91 (fig. 16) en 92 geïnterpreteerd als greppels. Ze liggen ongeveer 10 m van elkaar en hebben een donkerbruine vulling. In spoor 92 werd Romeins aardewerk aangetroffen. De oriëntatie van deze greppels is ongeveer NNO-ZZW. Ook hier kan vermoedelijk een rechthoekige greppelstructuur aanwezig zijn. Het valt op dat de rechthoekige individuele graven eveneens een NNO-ZZW oriëntatie hebben. Fig. 16: Spoor 91 in sleuf 9, een greppel. Spoor 91 werd gecoupeerd waarbij vastgesteldkon worden dat de greppel een komvormig profiel had met een donkerbruine tot grijze laag en daaronder een lichtbruine laag. De greppel was nog 84 cm diep bewaard. In sleuf 3 en sleuf 7 werden twee circelvormige greppels, respectievelijk spoor 13 en spoor 66, opgetekend. Spoor 66 werd gecoupeerd (fig. 17). Deze greppel had een komvormig profiel met een donkerbruine laag en eronder een lichtbruine laag. De aflijning van deze tweede laag was naar de bovenkant van het profiel toe niet meer zichtbaar door bioturbatie. In dit spoor werden een fragment van een Romeinse dakpan en drie gladwandige Romeinse wandscherven gevonden. 19

23 Fig. 17: De coupe van spoor 66 in sleuf Sporen van bewoning In sleuf 11 en 12 werden meer paalkuilen geregistreerd en zijn er geen duidelijke graven meer aangetroffen.vermoedelijk zal hier de rand van een nederzetting gesitueerd zijn. Of deze nederzetting te linken is aan het grafveld is momenteel nog niet duidelijk, maar omdat deze sporen nog steeds in de aanwezige zandkop liggen, waarin ook het grafveld grotendeels ligt is de kans wel groot dat het de verderzetting is van één en dezelfde site waar het grafveld en de nederzetting samen opgegraven kunnen worden. Naast de reeds besproken sporen zijn er nog 7 kuilen die een bruine, donkerbruine tot donkergijze kleur hebben en waarin handgevormd aardewerk werd aangetroffen. Deze kuilen, sporen 2, 11, 19, 27, 32, 67 en 71, liggen verspreid van sleuf 1 tot en met sleuf 8. In sleuf 9 werd nog één losse vondst handgevormd aardewerk geregistreerd. Vanaf sleuf 10 zijn alleen nog Romeinse vondsten ingezameld. Het handgevormde aardewerk bestaat uit geglad en ruwwandig aardewerk, maar ook besmeten wandscherven werden gevonden. Een aantal wandscherven zijn versierd met nagelindrukken. Het aardewerk bestaan uit open en gesloten vormen van type I, II en III 8. In tegenstelling tot het handgevormde aardewerk werd het Romeins vondstenmateriaal over het volledige gebied teruggevonden. Wat opvalt is dat vanaf sleuf 6 er meer bouwmateriaal in de vorm van Romeinse dakpannen wordt teruggevonden. Dit is op zich niet onlogisch daar de nederzettingssporen en paalkuilen zich ook meer naar het noorden, weg van de kern van het grafveld, bevinden. 8 van den Broeke

24 In sleuf 12 werden drie paalkuilen (sporen 144, 145 (fig. 18) en 146) min of meer op een rij waargenomen. Het zijn eerder rechthoekige paalkuilen van 40 x 55 cm groot. Sporen 145 en 146 werden gecoupeerd. In profiel zijn ze rechthoekig van vorm en ongeveer 40 cm diep bewaard. Verder naar het oosten toe werden in dezelfde sleuf nog een aantal kleinere kuilen (sporen 142 en 137) gecoupeerd die mogelijk ook als paalkuil te interpreteren zijn. Ook deze zijn in profiel eerder rechthoekig met een diepte van ongeveer 40 cm. Fig. 18: De coupe van spoor 145 in sleuf 12. Over het volledig onderzochte terrein werden in totaal 81 losse vondsten opgetekend. Deze hebben vermoedelijk te maken met de sterke bioturbatie en bewerking van het terrein waardoor het bovenste deel van de sporen werd omgewoeld en zo de aanwezige vondsten verspreid werden. 21

25 Hoofdstuk 5 Besluit Conform art. 4 2 van het Decreet houdende Bescherming van het Archeologisch Patrimonium van 30 juni 1993 (B.S ), gewijzigd bij decreet van 18 mei 1999 (B.S ), 28 februari 2003 (B.S ) en 10 maart 2006 (B.S ) zijn de eigenaar en de gebruiker ertoe gehouden de archeologische monumenten die zich op hun gronden bevinden te bewaren en te beschermen en ze voor beschadiging en vernieling te behoeden. Daarom werd een archeologisch vooronderzoek gevraagd om de archeologische potentie van het terrein in te schatten. Gezien het reeds opgegraven deel ten zuiden van het projectgebied waarin zich een deel van een grafveld uit de ijzertijd en een deel van een Romeins crematie grafveld bevond en de aanwezigheid van relevante archeologische sporen (zowel grafcontexten als nederzetingssporen uit de ijzertijd en de Romeinse periode) in het huidige vooronderzoek is een vervolgonderzoek in de vorm van een vlakdekkende opgraving noodzakelijk. Op basis van de aanwezigheid van de sporen dient de volledige onderzochte zone, met een afbakening van ongeveer 6 ha, opgegraven te worden. Het belang van deze site ligt in het feit dat er een mogelijke link gemaakt kan worden tussen een zeer goed bewaard grafveld en de nabijgelegen nederzetting. Bij het onderzoek moet uitgemaakt worden of het één groot grafveld is of verschillende en wat de datering en fasering is. Ook de link tussen de nederzettingssporen en het grafveld moeten onderzocht worden. Indien er een fasering in het grafveld is, kan die dan ook in de nederzetting teruggevonden worden? Welke types van graven zijn er gevonden, welke verhouding tussen mannen en vrouwen of kinderen is er? Het onderzoek naar Romeinse begraving en begraving in de ijzertijd krijgt ruime aandacht in de onderzoeksbalans van het VIOE. Er wordt gepleit voor de noodzaak van gericht, grootschalig onderzoek van (Romeinse) grafvelden ( ) waarbij interdisciplinair kan gewerkt worden, alle natuurwetenschappelijke studies kunnen uitgevoerd worden en waarbij aspecten zoals de ruimtelijke organisatie binnen het graf en ruimer die van het grafveld in detail worden gedocumenteerd 9. Ook voor begraafplaatsen uit de ijzertijd wordt gesteld dat nieuw noodonderzoek op enkele onbekende urnenvelden een schat aan nieuwe mogelijkheden open laat voor verder onderzoek op chronologie (aardewerktypologieën in combinatie met absolute dateringen), fysische antropologie op de crematieresten, en maatschappelijke contexten (comparatieve studie van de vondsten uit grafvelden versus nederzettingen) 10. Vanuit archeopedologisch standpunt roept deze site roept heel wat vragen op naar de landschapsevolutie. Daarom dient in een vervolgonderzoek de nodige aandacht hieraan besteed te worden en moet gezocht worden naar antwoorden op volgende vragen: - Hoe komt het dat eenzelfde profiel dat lager gelegen is zo sterk is afgeknot? - Wat betekent dit voor de afbakening van de site? Zijn alle sporen hier weg of niet en bevinden de archeologische indicaties zich dus enkel in de ploeglaag? - Wat betekent dit voor het hoger gelegen deel? Wegens de aanwezigheid van praktisch alle horizonten kan voorlopig het idee geopperd worden dat er ofwel lang niet aan landbouw

26 gedaan is op het terrein, ofwel dat er materiaal is aangevoerd (vandaar de aanwezigheid van de bruine, sterk gebioturbeerde horizont), ofwel een combinatie van beide. Om het paleolandschap te reconstrueren is er een gedetailleerde topografische opname nodig. Daarin dienen zowel horizonten als (archeologische) lagen betrokken te worden bij referentie opmetingen. Voor een vlakdekkende opgraving van 6 ha wordt geadviseerd om met twee ploegen te werken van elk 2 archeologen en 3 arbeiders. Op deze manier kan er in twee werkputten gelijktijdig gewerkt worden. De dagelijkse leiding wordt aan een archeoloog gegeven die de twee ploegen stuurt. Met een dergelijke ploeg zou een termijn van 132 werkdagen voorzien moeten worden voor het terreinwerk. Voor de verwerking moeten een ploeg van 2 archeologen en 2 arbeiders voorzien worden voor een periode van 130 werkdagen. Gezien het feit dat het om grafcontexten gaat, kan best een fysisch antropoloog voorzien worden die ervaring met crematieresten heeft. Verder dient er een budget van ,00 vrijgehouden te worden voor conservatie en natuurwetenschappelijk onderzoek. In afwachting van een definitieve opgraving is het noodzakelijk dat de site, en gezien de uitgestrekheid en het wetenschappelijk belang van de site ook de ruime omgeving errond, als archeologische bewaarzone worden opgenomen. 23

27 Bibliografie CREEMERS G. & VAN IMPE I. 1992: De inheems-romeinse begraafplaats van Wijshagen-Plokrooi, Archeologie in Vlaanderen II. PAULISSEN E. 1973: De morfologie en de kwartairstratigrafie van de Maasvallei in Belgisch Limburg, Verhandelingen van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België, Klasse der Wetenschappen 127, Brussel. VAN DEN BROEKE P.W. 1980: Bewoningssporen uit de IJzertijd en andere perioden op de Hooidonksche Akkers, gem. Son en Breugel, prov. Noord-Brabant, Analecta Praehistorica Leidensia XIII, Leiden,

28 Bijlagen 25

29 Bijlage 1 Fotoinventaris Inv. Nr. Sleuf Spoor Aard Overzicht Overzicht Profiel Profiel Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Profiel Profiel Vlak Vlak Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Profiel Profiel Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak 26

30 Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Overzicht Overzicht Overzicht ,21 Vlak ,21 Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak 27

31 Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak 28

32 Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak 29

33 Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak 30

34 Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak 31

35 Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Overzicht Overzicht Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak 32

36 Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Overzicht Overzicht Overzicht Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Overzicht Overzicht Vlak 33

37 Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak 34

38 Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak 35

39 Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Vlak Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht Overzicht 36

40 Overzicht Overzicht Overzicht Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe Vlak Vlak Vlak Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe Coupe 37

41 Bijlage 2 Sporenlijst Spoornummer Sleuf Kleur Vorm Bijmening Interpretatie Opmerkingen 1 1 Br Ovaal Kuil 2 1 Br Onregelmatig Kuil Handgevormd aardewerk 3 1 Br Onregelmatig Kuil Doliumfragment 4 1 DBr Onregelmatig HK, VL Kuil 5 1 Br-DBr Onregelmatig Kuil Doliumfragment 6 1 Br-DBr Onregelmatig Zone Handgevormd aardewerk, geen aflijning zichtbaar 7 2 Br Ovaal Kuil 8 3 LBr-Br Rond Kuil 9 3 DGr-Br Ovaal HK, crematieresten Graf Handgevormd aardewerk 10 3 DBr-Zw Ovaal HK, crematieresten Graf gevlekt 11 3 LBr-Br Onregelmatig Kuil Handgevormd aardewerk 12 3 Br Onregelmatig BS Kuil 13 3 Br Afgerond Grote stenen Greppel? 14 3 Br Onregelmatig BS Kuil 15 3 DBr-Br Onregelmatig BS, natuursteen Fundering of kuil? 16 3 Br Onregelmatig Grote natuursteen Kuil 17 3 Br Ovaal Kuil 18 3 DBr-Br Onregelmatig Kuil 19 3 Br Ovaal Kuil 20 3 Br-Gr Onregelmatig Kuil Doorsneden door Sp Br-Gr Onregelmatig Kuil Doorsnijdt Sp Br Rond Kuil Zeer vage aflijning 23 3 Br Onregelmatig Kuil Zeer vage aflijning 24 4 Br Onregelmatig HK Kuil 25 4 Br Onregelmatig HK, BS Kuil 26 4 DGr Vierkant Paalkuil Recent 27 4 LBr-Br Rond Kuil gevlekt 28 4 Br Rond Kuil 29 4 DBr-DGr Rond HK Kuil 30 4 Br Onregelmatig Kuil 31 4 Br-DBr Ovaal HK Kuil 32 4 Br-DBr Rond HK Kuil Aardewerk 33 4 Br Onregelmatig HK, VL Kuil Aardewerk 38

42 34 4 Br Onregelmatig HK Kuil Aardewerk 35 4 Br + Or Onregelmatig VL, HK Kuil 36 NG 37 4 Br-Gr Onregelmatig HK Paalkuil 38 4 LGR-BR Rond Kuil 39 4 Br Onregelmatig BS, HK Kuil Grote steen 40 5 Br Rechthoekig Crematieresten Graf Handgevormd aardewerk 41 5 Br Onregelmatig Kuil 42 5 LGr-Br Rond Kuil 43 5 LGr-LBr Rond Kuil 44 5 LGr-Br Vierkant Paalkuil 45 5 Br-Gr Rechthoekig HK Graf? Aardewerk 46 6 DBr-Zw Langwerpig HK Greppel? Aardewerk 47 6 DBr-Gr Onregelmatig Kuil Aardewerk 48 6 DBr+LBr- Onregelmatig Kuil Gl vlekken 49 6 DBr-Gr Rond Kuil gevlekt 50 6 DBr-Gr Ovaal Kuil Aardewerk 51 6 DBr-Gr Rond HK Kuil 52 6 DBr-DGr Onregelmatig HK Kuil Aardewerk 53 6 DBr-DGr Ovaal HK Kuil Aardewerk 54 6 DBr-Gr Onregelmatig HK Kuil Aardewerk 55 6 DGr Onregelmatig Spitsporen 56 6 DGr-DBr Ovaal HK Kuil Aardewerk 57 6 DGr-DBr Langwerpig HK Greppel? Aardewerk 58 7 DGr-Zw + LBr vlekken Rond HK Kuil 59 7 DBr-DGr Ovaal HK Kuil Aardewerk 60 7 DBr-DGr Onregelmatig HK Kuil Aardewerk 61 7 DBr-DGr Ovaal HK Kuil 62 7 DBr-Br Onregelmatig Kuil Aardewerk 63 7 DBr-Gr Onregelmatig Kuil Aardewerk 64 7 Br-Gr Onregelmatig HK Kuil Aardewerk 65 7 DBr-Gr+ Ovaal Kuil DGr-Zw omlijning 66 7 DBr-DGr Onregelmatig Greppel? Aardewerk 67 7 DBr-DGr Rond HK Kuil Aardewerk 68 7 DGr-DBr Onregelmatig HK Kuil 39