VGS Technologienotitie

Transcriptie

1 VGS Technologienotitie VERF DUUR EN HECHTING Vereniging Graveren & Sign Secretariaat VGS Einsteinbaan NJ Nieuwegein Postbus GA Nieuwegein Tel: Fax: info@vgs-online.eu

2 Inhoudsopgave VOORWOORD VERFPRODUCTEN IN HET GRAVEERBEDRIJF DE TECHNIEK ACHTER VERFPRODUCTEN... 5 WAT IS VERF?... 5 WAT IS DE FUNCTIE VAN VERF?... 5 Inkleuren van gravure... 5 Het beschermen van de ondergrond... 5 Onderhoud en hygiëne... 5 Markering... 5 Bijzondere eigenschappen... 5 UIT WELKE BESTANDDELEN BESTAAN VERFPRODUCTEN?... 5 Bindmiddel... 5 Oplos- en verdunningsmiddel... 6 Pigmenten en vulstoffen VERFPRODUCTEN IN DE GRAVEERBRANCHE... 7 Hechting... 7 Een praktijkvoorbeeld... 7 Droging... 7 Glansgraad... 8 ONDERZOEK DUUR EN HECHTING VAN VERF IN GEGRAVEERDE MATERIALEN... 9 De gebruikte ondergronden zijn:... 9 De gebruikte verfproducten Meting en meetmethode VERWERKING GEGEVENS EN VERANTWOORDING Conclusies Adviezen voor gebruik van verfproducten ORGANISEREN VOOR HET WERKEN MET VERFPRODUCTEN WAT ORGANISEER IK TEN BEHOEVE VAN VERFPRODUCTEN? Applicatie Veiligheid en Arbo Milieu Opslag van verfproducten DE FINANCIËN ACHTER VERFPRODUCTEN Wat investeer ik? Faalkosten BIJLAGEN

3 VOORWOORD Voor u ligt de vierde technologienotitie met als thema verfproducten. Na het uitvoeren van een kennispositiestudie is gebleken dat in de branche behoefte bestaat aan kennis ten aanzien van nieuwe technologieën. VGS geeft deze reeks uit in het kader van kennisoverdracht binnen de graveerketen. Ondernemers en medewerkers die werken in het graveerbedrijf worden ondermeer door technologienotities in staat gesteld kennis te maken met ontwikkelingen op technologisch gebied. De term notitie wordt dan ook niet voor niets gehanteerd. De uitgaven pretenderen niet volledig en uitputtend te zijn, maar bieden ondernemers en medewerkers een verbreding van het onderwerp. De technologienotitie is een onderdeel van een cyclisch programma. Naast de notitie bestaat het programma uit voorlichtingsbijeenkomsten waarin ondernemers en medewerkers nader kennis kunnen maken met de betreffende technologie en er dan ook mee kunnen werken. Namens VGS wensen wij u met deze notitie veel kennis toe om daarmee wellicht voor uw onderneming een passende keuze te kunnen maken. VGS Nieuwegein, april In deze notitie is informatie opgenomen die ten aanzien van aansprakelijkheid, organisatorisch en/of in financiële zin consequenties kan hebben. De opzet van deze brochure is informatief van aard. Aan deze publicatie kunnen derhalve geen rechten worden ontleend. 3

4 1. VERFPRODUCTEN IN HET GRAVEERBEDRIJF In de graveerbranche worden verfproducten toegepast. In het algemeen worden verfproducten gebruikt voor de verfraaiing en bescherming van ondergronden. De meest voorkomende toepassing in het graveerbedrijf is het inkleuren van een gravure. Daarnaast kunnen verfproducten voor hun beschermende werking worden toegepast. De technologische ontwikkeling van verfproducten is de laatste jaren vooral gericht op het terugdringen van de milieubelasting van verfproducten en de veiligheid voor de gebruikers van verfproducten. De nieuwe verfproducten hebben andere eigenschappen dan de traditionele verfproducten. Hoofdstuk 2 gaat in op de algemene eigenschappen van verfproducten. Hoofdstuk 3 gaat vervolgens in op verfproducten specifiek voor de graveerbranche de bevindingen uit een onderzoek over duur en hechting van verfproducten. In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de organisatie rondom het werken met verfproducten. Tot slot wordt in hoofdstuk 5 ingegaan op de financiën achter het werken met verfproducten. In deze technologienotitie worden ook realistische voorbeelden uit de praktijk beschreven. 4

5 2. DE TECHNIEK ACHTER VERFPRODUCTEN Wat is verf? Verf is een vloeibaar, pasta of poedervormig product dat in dunne lagen op verschillende materialen wordt aangebracht. Na het aanbrengen (applicatie) volgt een proces waarin de verffilm wordt gevormd en vervolgens gaat de verffilm over in een vaste duurzame laag. Wat is de functie van verf? Steeds vaker worden verfproducten ontwikkeld met nieuwe functies. Door de jaren heen is er een breed aanbod aan verfproducten met verschillende functies ontstaan. De belangrijkste functies zijn: I n k l e u r e n Het esthetisch effect van het verfproduct hangt af van de gekozen kleur en glans. H e t b e s c h e r m e n v a n d e o n d e r g r o n d De ondergrond moet beschermd worden tegen factoren uit de omgeving. Verf kan de levensduur van een object verlengen. O n d e r h o u d e n h y g i ë n e Op ondergronden die behandeld zijn met verfproduct hecht vuil en stof minder goed. De ondergrond is ook makkelijker te reinigen. M a r k e r i n g Verf kan ingezet worden om de veiligheid te bevorderen. Bijvoorbeeld in het verkeer of bij het gebruik van speciale stoffen. B i j z o n d e r e e i g e n s c h a p p e n Naast de genoemde functies van verf kunnen aan verfproducten specifieke en bijzondere eigenschappen worden meegegeven. Enkele voorbeelden zijn: brandvertragendheid, hittebestendigheid, isolatievermogen, geleidend vermogen en lichtreflectie. Uit welke bestanddelen bestaan verfproducten? Verfproducten zijn technologisch hoogwaardige producten die soms wel uit vijftig verschillende stoffen zijn samengesteld. Toch kennen nagenoeg alle verfproducten de volgende bestanddelen: B i n d m i d d e l Het bindmiddel is het belangrijkste bestanddeel. Het bindmiddel vormt na het drogen van de verf de verffilm of droge verflaag. Het bindt de andere bestanddelen zoals pigment, vulstoffen en hulpstoffen aan elkaar. Het bindmiddel bepaalt de eigenschappen van de verflaag, zoals hechting, glans en duurzaamheid. Daarom noemt men verfsoorten meestal naar hun bindmiddel: alkydharsverf, acrylaatverf, epoxy en polyurethaanverf. Het bindmiddel is meestal een kunststof. 5

6 O p l o s - e n v e r d u n n i n g s m i d d e l Oplos- en verdunningsmiddelen zijn vloeistoffen die andere stoffen kunnen oplossen. Water is ook een oplosmiddel. Een oplosmiddel kan in verven verschillende functies hebben. De belangrijkste functies zijn: oplossen van het bindmiddel; verdunnen van de verf zodat deze verwerkbaar wordt; onderling laten mengen van verfbestanddelen; versnellen van de droging; vertragen van de droging (bij watergedragen verven); verbetering van de vloeiing van de verf; aaneen laten vloeien van deeltjes bindmiddel (in watergedragen verf) In het laatste geval zijn traag verdampende oplosmiddelen nodig. Deze verdampen pas nadat het water uit de verf is verdampt. Verven die veel snel verdampende oplosmiddelen bevatten zijn vaker schadelijk voor de gezondheid. In de tabel staan meest gebruikte oplosen verdunningsmiddelen en hun omschrijving. Oplosmiddel Terpentine Thinner Glycolen/glycolether Meest gebruikte oplosmiddel. Vooral in alkydverven voor de bouw. Snel verdampend. Verzamelnaam voor mengsels van verschillende oplosmiddelen. Mengsel verschilt per toepassing. Bevat vaak schadelijke stoffen zoals tolueen en xyleen. Zeer snel verdampend. Oplosmiddel in watergedragen verven. Langzaam verdampend. P i g m e n t e n e n v u l s t o f f e n Pigmenten (kleurstoffen) geven dekkracht en kleur aan de verf. Sommige pigmenten gaan ook roestvorming op metaal tegen. Er zijn pigmenten op basis van metalen, zoals ijzer. Er zijn ook pigmenten op basis van koolstof: zogenaamde organische pigmenten. Het witte pigment titaandioxide maakt 90% uit van het totale verbruik aan pigmenten. Vulstoffen geven body aan de verf. Zij zijn goed in het opvullen van gaatjes en scheuren in de ondergrond. Ze zitten dan ook voornamelijk in muurverven en grondverven. 6

7 3. VERFPRODUCTEN IN DE GRAVEERBRANCHE In het graveerbedrijf worden verschillende verfproducten gebruikt. De keuze voor een verfproduct hangt af van verschillende factoren. De belangrijkste factoren voor de keuze van verfproducten zijn: Hechting; Droging; Glansgraad; Duurzaamheid. H e c h t i n g De hechting van een verflaag wordt over het algemeen beschouwd als een moleculair fenomeen. Om een goede hechting te krijgen moeten verflaag en ondergrond elkaar zeer dicht naderen. Om te bereiken dat een verflaag een ondergrond zeer dicht nadert moet een verflaag de ondergrond goed benatten. Benatting is een effect van oppervlaktespanning van een verflaag en een ondergrond. Alle ondergronden hebben een bepaalde oppervlaktespanning. Ook verven hebben een bepaalde oppervlaktespanning. Een schone metaalplaat heeft een zeer hoge oppervlaktespanning. De hechting van verf op metalen ondergronden is vaak afhankelijk van de aanwezigheid van vetten. Op een vette ondergrond hecht verf slecht. Deze ondergronden moeten dus zeer goed gereinigd worden. Ondergronden zoals bijvoorbeeld kunststof hebben een lage oppervlaktespanning waarop hechtingsproblemen kunnen ontstaan. Op kunststof ondergronden met een lage oppervlaktespanning haalt reinigen niet zoveel uit. Er zijn de laatste jaren diverse technieken ontwikkeld om de hechting van verflagen op dergelijke ondergronden te verbeteren. De technieken zijn erop gericht het oppervlak chemisch te bewerken door oxidatie. Door oxidatie wordt de oppervlaktespanning verhoogd. Een veel gebruikte verf die het oppervlak chemisch bewerkt is washprimer. De washprimer tast door de etsende werking het oppervlak aan waardoor een betere hechting van de volgende verf ontstaat. Vaak kan de hechting van verf op gladde ondergronden verbeterd worden door opruwen (schuren). In deze schuurkrassen zal verf zich beter hechten (mechanische hechting). Door schuren wordt het oppervlak significant vergroot waardoor meer aanhechtingspunten ontstaan. Echter alleen schuren is onvoldoende voor een goede hechting. Vooral een schoon oppervlak is van groot belang. Om een goede mechanische hechting te krijgen is het noodzakelijk dat de verf ook in alle groefjes en oneffenheden penetreert en de daar aanwezige lucht volledig verdrijft. De hechting van een verfsysteem op het oppervlak is een ingewikkeld systeem van krachten, waarbij ook de laagdikte een rol speelt. Hoe dikker de verflaag in de regel is des te meer cohesie- krachten er kunnen optreden die de hechting (adhesiekracht) kunnen beïnvloeden. Dit is de reden dat (wash)primers soms in zeer dunne lagen worden aangebracht. Voor een goede bescherming is het wenselijk een hoge laagdikte aan te brengen. Dit moet echter niet overdreven worden omdat een te grote laagdikte kan leiden tot een mindere hechting. Voor de hechting van verf in gravures speelt ook de grootte van het oppervlak een rol. Vaak is de gravure erg klein waardoor de verf wegtrekt van de soms scherpe randen van de gravure. 7

8 D r o g i n g De wijze van droging van verf hangt sterk af van de aard van het bindmiddel. Er wordt onderscheid gemaakt tussen chemisch drogende verf en fysisch drogende verf. Chemische droging Bij chemisch drogende verven vindt een chemische reactie plaats. Tot de chemisch drogende verven behoren de drogende oliën en harsen zoals gebruikt in alkydverven. Na het verdampen van het verdunningsmiddel uit de verf begint het drogingsproces. De droging van Alkudverven vindt plaats door oxidatie. Het bindmiddel reageert met zuurstof uit de lucht. Dat proces wordt oxidatie genoemd. Na het oxidatieproces is een andere stof ontstaan dan de stof in vloeibare toestand. De ontstane droge verflaag bevat grotere moleculen (macromoleculen) dan de vloeibare verf. Nadeel van de oxidatieve droging is dat ze trager verloopt. Het voordeel is daarentegen dat de bestendigheid van deze verven uitzonderlijk goed is. Er zijn ook verven die door een chemische reactie met waterdamp uitharden. Een ander voorbeeld van chemisch drogende verven zijn de componentenverven. Deze verven gaan een chemische reactie aan met een andere verfstof of met een zogenaamde verharder. Fysische droging De fysisch drogende verven drogen alleen door de uitdamping van het oplosmiddel. Deze verven kunnen vaak na droging weer opgelost worden in hetzelfde oplosmiddel. Tot de fysisch drogende verven behoren o.a. Chloorrubberverf. De fysisch drogende verven bevatten veel oplosmiddelen. Voor een acrylaatdispersielak is dat water. Voor een nitrocelluloselak is dat thinner. Thinner is een schadelijk oplosmiddel. 8

9 G l a n s g r a a d De glansgraad van een verflaag is de mate waarin een gedroogde verflaag lichtstralen reflecteert. Verven met een hoge glansgraad (hoogglans verf) reflecteren meer lichtstralen dan verven met een lage glansgraad (mat of zijdeglans verf). Verven met een hoge glansgraad zijn vaak duurzamer dan verven met een lage glansgraad. Onderzoek duur en hechting van verf in gegraveerde materialen Op verzoek van VGS is een aantal verfsoorten op verschillende ondergronden getest op: onthechting op randen onthechting in gravures onthechting op vlakken verkleuring zwart en rood afpoederen zwart en rood op vlak D e g e b r u i k t e o n d e r g r o n d e n z i j n : ABS PVC PMMA Trespa Aluminium Messing RVS ABS (Acrylonitrilbutadieenstyreen) Door de butadieentoevoeging is deze kunststof niet meer doorzichtig. ABS is in alle kleuren te leveren en heeft een hoogglanzend oppervlak. Het is stijf en bij lagere temperaturen (40 C) blijft het taai. Een bekende toepassing van ABS zijn de bouwsteentjes van Lego. PVC (Polyvinylchloride) PVC is een hard polymeer en kent twee hoofdtypen: hard en zacht PVC. Hard PVC is ook verkrijgbaar als hardschuim en structuurschuim. Dit materiaal is taai en stijf, koudebestendig en warm vervormbaar. Acrylaat (Polymetholmethacrylaat - PMMA) PMMA is een hard en glashelder polymeer. Het materiaal is beter bekend onder de naam 'acrylaat'. PMMA is in alle kleuren, zowel transparant als ondoorzichtig, verkrijgbaar. De optische eigenschappen van het materiaal zijn uniek en het is bovendien zeer goed te be- en verwerken. 9

10 Trespa (Thermohardende harsen) Trespa is een plaatmateriaal op basis van thermohardende harsen, versterkt met papier- of houtvezels en vervaardigd onder hoge druk en temperatuur. Het oppervlak van het plaatmateriaal bestaat uit een EBC uitgeharde urethan-acrylaatcoating. Aluminium Het oppervlak van aluminium graveerplaten is over het algmeen geanodiseerd In sommige gevallen worden aluminiumplaten pas na het graveren ganodiseerd. Messing Messing of geelkoper is een legering van koper en zink. Messing is een waardevol materiaal, vanwege zijn hardheid en goede smeedbaarheid. Het oppervlak is gepolijst. RVS Roestvast staal, ook RVS genoemd, is een legering van hoofdzakelijk ijzer, chroom en koolstof. D e g e b r u i k t e v e r f p r o d u c t e n Voor het onderzoek zijn verschillende soorten verfproducten gebruikt. De keuze van de producten is deels bepaald door ervaringen in het graveerbedrijf. Daarnaast is een keuze gemaakt voor verfproducten die minder belastend zijn voor de verwerker. Voor het onderzoek zijn de volgende verfproducten gebruikt: 1. Reinigingsmiddel: Het reinigen van de ondergronden is uitgevoerd met het een ontvettingsmiddel op basis van een mengsel van een tenside (synthetische zeep) en oplosmiddel (Koolwaterstof). 2. Primer: In een aantal gevallen is primer gebruikt. Als primer is een etsende washprimer voor metalen gebruikt. 3. Finishing: Voor de afwerking zijn de volgende soorten verf gebruikt 1. 1 K aflak op basis van Alkydhars. Dit verfproduct wordt voornamelijk toegepast in de carrosseriebranche; 2. Aflak op basis van nitrocellulose-acrylaathars combinatie. Dit verfproduct wordt toegepast in de meubelindustrie maar wordt steeds vaker vervangen door watergedragen verfproducten; 3. Aflak op basis van polyurethan-alkydemulsie type AN. Dit verfproduct wordt als bouwverf toegepast; 4. Aflak op basis van polyutethan-alkydemulsie type Si. Dit verfproduct wordt als bouwverf toegepast; 5. Aflak op basis van nafta. Dit verfproduct is voor de graveerbranche ontwikkeld. 10

11 M e t i n g e n m e e t m e t h o d e Onderzoeksmethode algemeen: De proefplaatjes zijn geplaatst in UVCON kast waarmee de veroudering van verflagen versneld kan worden. De proefplaatjes zijn belast volgens de belastingscyclus: condens - UV: 40/60 Voor de temperatuur instelling is de standaardinstelling van de UVCON kast gebruikt. De beoordeling van de proefplaatjes is steeds door dezelfde persoon uitgevoerd gedurende een periode van 10 weken. De beoordelingsmomenten waren steeds na 1 week op maandagmorgen: dus steeds na 168 uur. De beoordeling is optisch uitgevoerd op algemeen beeld. Per week is beoordeeld: onthechting op randen; onthechting gravures; en verkleuring Na 10 weken is de onthechting en het afpoederen op vlakken beoordeeld. De gegevens zijn geregistreerd in een verzamelstaat (spreadsheet) Meet / Beoordelingsmethode specifiek: 1. Onthechting op randen: meetmomenten: steeds na 1 week: 168 uur optisch: bekijken met loep, omkrullen randen op scheiding / hoeken registreren na hoeveel uur schade ontstaat registreren % onthecht, intensiteit en omvang 2. Onthechting in gravures: meetmomenten: steeds na 1 week: 168 uur optisch: perslucht blazen: 5x1 sec gevolgd door 1x 10 sec, loodrecht, 10 bar registreren na hoeveel uren schade ontstaat registreren % verwijderd oppervlak: intensiteit en omvang 3. Onthechting op vlakken: meetmoment: pas na 1680 uren (10 weken) ruitjesproef: aangepast snijpatroon: kruisje, 2 snedes loodrecht op elkaar: # registreren onthechtingspatroon: zie standaard NEN norm 4. Verkleuring zwart en rood: meetmomenten: steeds na 1 week: 168 uur optisch vergelijken met standaard kleur registreren verschillen: zie standaard NEN norm 5. Afpoederen zwart en rood: meetmomenten: pas na 1680 uur (10 weken) plakbandproef op vlak rood en vlak zwart registreren verschillen: zie standaard NEN norm 11

12 Verwerking gegevens en verantwoording Bij condensvorming en glansverlies is gebruik gemaakt van een subjectieve schaal: Condensvorming 0 = geen 1 = fijne condensdruppels 2 = fijne en grove druppels 3 = grove druppels Glansverlies 0 = geen glansverlies 1 = licht glansverlies 2 = glansverlies 3 = mat Bij de onthechting zijn de volgende getallen gebruikt: Randen en gravuur onthechting 0 = geen zichtbare schade 1 = enkele haarscheurtjes met loep zichtbaar 2 = haarscheurtjes met blote oog zichtbaar 3 = veel haarscheuren 4 = grotere scheuren 5 en meer zijn percentages onthechting Bij Totaalscores werden de getallen opgeteld. De onderzoekers zijn ervan uitgegaan dat wanneer de verf van het oppervlak verdwijnt (onthechting), andere factoren zoals glansverlies niet meer interessant zijn. Daarom zijn ook bij hoge percentages onthechting gewoon alle waarden opgeteld. Als er dus fijne condensdruppels gevormd zijn (2) is en licht glansverlies optrad (1) maar de onthechting aan de randen 25% was en de onthechting op de gravure 10%, levert dit een waarde op van =38. Hierdoor vallen de eerste waarden in het niet al zijn deze dus redelijk gunstig, maar is de totaalscore toch erg slecht. De overweging hier is dat wanneer er onthechting plaats vindt het glansverlies en condensvorming eigenlijk niet meer relevant is. C o n c l u s i e s In de bijlage zijn de tabellen met daarin de bevindingen opgenomen. Er is geen eenduidige conclusie te trekken uit het onderzoek. De belangrijkste conclusies zijn vertaald in adviezen voor het gebruik van verfproducten per ondergrond. A d v i e z e n v o o r g e b r u i k v a n v e r f p r o d u c t e n Op basis van het onderzoek duur en hechting zijn adviezen opgesteld. Hieronder volgen per ondergrond adviezen ten aanzien van keuze verfproducten en applicatiemethode. 12

13 Ondergrond Bevindingen en advies Trespa zwart met primer Spatel autolak of nitrocelluloselak of doseer autolak Trespa rood met primer Doseer lak op naftabasis of nitrocelluloselak ABS Zwart Autolak presteert hier erg goed, de rest doet het gewoon goed (doseren) ABS rood Alleen gedoseerd. Hier valt op dat de polyurethaan/alkyd emulsies het slecht doen. ABS Zwart met primer Alle lakken doen het goed. Doseer de lakken ABS rood met primer Alle lakken doen het goed. Doseer de lakken PVC Zwart Spatel of doseer Autolak. PVC rood Spatel of doseer nafta of polyurethaan/alkyd emulsie type AN PVC zwart met primer Spatel autolak of doseer nitrocelluloselak en autolak PVC rood met primer Alle lakken doen het goed. Doseer de lakken PMMA zwart Doseer polyurethaan/alkyd emulsie beide typen PMMA rood Doseer polyrethaan/alkyd emulsie beide typen of lak op naftabasis PMMA zwart met primer Doseer polyrethaan/alkyd emulsie beide typen of lak op naftabasis PMMA rood met primer Alle lakken doen het goed. Doseer de lakken Aluminium zwart Spatel of doseer autolak en nitrocelluloselak Aluminium rood Doseer lak op naftabasis, nitrocelluloselak, autolak of polyuretaan/alkyde type AN Aluminium zwart met primer Alle lakken doen het goed. Een klein probleem met polyurethaan. Aluminium rood met primer Spatel Polyurethan/alkyd emulsie type Si of doseer alles behalve polyurethan/alkydemulsie type AN Messing zwart Spatel autolak of nitrocelluloselak of doseer nitrocelluloselak Messing rood Geen van de lakken is geschikt. Messing zwart met primer Autolak en nitrocelluloselak presteren hier erg goed, de rest goed. Messing rood met primer Autolak en nitrocelluloselak presteren hier erg goed, de rest goed. RVS zwart Autolak en nitrocelluloselak presteren hier erg goed, polyurethan/alkydemulsie type AN presteert slecht, de rest goed RVS rood Bij doseren presteren alle lakken goed behalve polyurethan/alkydemulsie type AN; Bij spatelen valt lak op naftabasis positief op RVS zwart met primer Opvallend is dat alle lakken slechter presteren bij de gebruikte primer RVS rood met primer Opvallend is dat alle lakken slechter presteren bij de gebruikte primer Wanneer de kwaliteit gelijkwaardig is wordt geadviseerd om watergedragen verfproducten te gebruiken omdat deze minst schadelijk zijn voor de verwerker en de omgeving. 13

14 4. ORGANISEREN VOOR HET WERKEN MET VERF Wat organiseer ik ten behoeve van verfproducten? A p p l i c a t i e Inkleuren van gravures kan op verschillende manieren gebeuren. Een veel gebruikte methode is het gebruik van een spatel. Verfproducten worden met behulp van een kunststof spatel in de gravure verdeeld. De verf vloeit uit in de gravure waarna de verf buiten de gravure wordt verwijderd. Deze methode werkt snel en efficiënt. Een nadeel is dat de verf ook buiten de gravure komt. In de meeste gevallen is dat geen probleem behalve bij poreuze ondergronden. Poreuze ondergronden laten zich moeilijk reinigen nadat de verf in de poriën is getrokken. Een nadeel van deze methode is het reinigen na het aanbrengen. Het oplosmiddel komt, zij het in geringe mate, weer in contact met de verflaag tijdens het droog- en vloeiingsproces en kan daarmee het eindresultaat beïnvloeden. Naast de technische aspecten zijn het financiële aspect van de kosten van het oplosmiddel en de schadelijke dampen van het oplosmiddel nadelig. Inlakken van gegraveerde borden kan ook met een doseerapparaat. Het spuitje wordt gevuld met lak/verf in de gewenste kleur en dmv de precisienaald komt de kleur exact en zonder morsen in de gravure. Een voordeel van deze methode is dat de verf kan uitvloeien in de gravure en niet meer in contact komt met oplosmiddel. Een nadeel is dat het werken met het doseerapparaat veel arbeidsintensiever is dan het werken met de spatel. Doseerapparaat Uit het onderzoek komt naar voren dat de keuze voor de applicatiemethode ook afhankelijk is van de te behandelen ondergrond en het type verf. V e i l i g h e i d e n A r b o Bij het werken met verfproducten is een ondernemer met personeel verplicht om stofspecifieke informatie op de werkplek beschikbaar te hebben. Deze informatie is vastgelegd op zogenaamde Veiligheids Informatiebladen (VIB) of Material Safety Data Sheets (MSDS). Deze informatiebladen worden door de leverancier van verfproducten meegeleverd of zijn op afroep beschikbaar. 14

15 Het graveerbedrijf (werkgever) is volgens het Veiligheidsinformatiebladenbesluit (Wet Milieugevaarlijke Stoffen) wettelijk verplicht om: 1. de in het VIB genoemde maatregelen te nemen in een werksituatie 2. de gebruiker (werknemer) te informeren over de gevaren omschreven in het VIB 3. doeltreffende arbeidsbeschermende maatregelen te nemen aan de hand van het VIB 4. de gebruiker te informeren over hoe zij veilig kunnen werken met het product door bijvoorbeeld een VIB te vertalen naar een werkvloerinstructiekaart (WIK) De gebruiker (werknemer) is wettelijk verplicht om de aanwijzingen op het VIB en/of de WIK te volgen. De informatie op het VIB is onderverdeeld in zestien rubrieken Rubriek 1: Identificatie van het preparaat en de vennootschap/onderneming Hier worden de handelsnaam van het product en gegevens van de fabrikant vermeld. Rubriek 2: Samenstelling en informatie over de bestanddelen Volgens de Nederlandse wet (Wet Milieugevaarlijke Stoffen) moeten alle stoffen die als gevaarlijk worden beschouwd en in een bepaalde hoeveelheid in het product zitten, worden vermeld. De hoeveelheid stof verschilt en is afhankelijk van de omvang van het gevaar. Per soort stof gelden er concentratiegrenzen van 0,1% tot 1%. Per vermelde stof staat het gehalte aangegeven of is het concentratiebereik vermeld waarin de stof kan voorkomen in de verf. Ongevaarlijke stoffen en stoffen in zeer lange hoeveelheden hoeven niet te worden vermeld. Rubriek 3: Gevarenidentificatie Volgens het 'Besluit verpakking en aanduiding milieugevaarlijke stoffen' (Wet Milieugevaarlijke Stoffen), moeten de gevaren van de stoffen worden vermeld in de vorm van Risk-zinnen (R-zinnen). R-zinnen betekenen in alle landen hetzelfde. In rubriek 2 worden de R-zinnen vaak al kort bij iedere stof genoemd. Rubriek 4: Eerste hulpmaatregelen In deze rubriek staat omschreven wanneer het nodig is om eerste hulp te verlenen en hoe deze moet worden verleend. De informatie moet helder, compact en gemakkelijk leesbaar zijn. De diverse wijzen waarop de gebruiker kan worden blootgesteld aan stoffen moeten worden behandeld. Contact met de huid of ogen, inademing en opname door de mond zijn enkele voorbeelden. Rubriek 5: Brandbestrijdingsmaatregelen In deze rubriek staat omschreven welke maatregelen er het beste kunnen worden genomen als het product brand. Rubriek 6: Maatregelen bij het per ongeluk vrijkomen van het product In deze rubriek staat beschreven welke maatregelen er het beste kunnen worden genomen bij gemorst of gelekt product (bijvoorbeeld of water mag worden gebruikt), en of er bij het opruimen nog op iets bijzonders moet worden gelet (bijvoorbeeld wanneer het product de vloer erg glad maakt). In deze rubriek staan tevens milieuvoorzorgsmaatregelen en personenvoorzorgsmaatregelen vermeld. Voorbeelden hiervan zijn: mag het product in de riolering komen, is goed ventileren nodig? Rubriek 7: Hantering en opslag In deze rubriek wordt aangegeven hoe de gebruiker met het product om moet gaan en hoe hij het product het beste kan opslaan. 15

16 Rubriek 8: Maatregelen ter beheersing van blootstelling/persoonlijke bescherming In deze rubriek staat beschreven welke maatregelen de gebruiker moet nemen om zich te beschermen bij gebruik. Er staat bijvoorbeeld hoe technische installaties het beste kunnen worden ingericht en welke persoonlijke beschermingsvoorzieningen er kunnen worden getroffen (afzuiging, extra ventileren, mondkapje, handschoenen, veiligheidsbril). Rubriek 9: Fysische en chemische eigenschappen In deze rubriek wordt informatie gegeven over veiligheidsrelevante fysische en chemische eigenschappen waaronder vlampunt en ontploffingsgrens. Tevens is het mogelijk om eigenschappen als kleur, geur en ph van het product hier te vermelden. Rubriek 10: Stabiliteit en reactiviteit In deze rubriek wordt informatie over de stabiliteit van het product gegeven als te vermijden omstandigheden, te vermijden stoffen en gevaarlijke ontledingsproducten. Rubriek 11: Toxicologische informatie In deze rubriek wordt informatie gegeven over de verschillende toxische effecten die zich na contact met het product kunnen voordoen. Rubriek 12: Milieu-informatie In deze rubriek wordt aangegeven welk effect het gebruik van product heeft op het milieu. Rubriek 13: Instructies voor verwijdering In deze rubriek wordt vermeld hoe de gebruiker veilig het afval van het product kan hanteren hoe hij zich van het afval moet ontdoen. Rubriek 14: Informatie met betrekking tot het vervoer In deze rubriek staat informatie over vervoer over land, water en lucht. Rubriek 15: Wettelijk verplichte informatie In deze rubriek worden alle risk-zinnen (R-zinnen), safety-zinnen (S-zinnen) en gevaarssymbolen die volgens de Wet milieugevaarlijke stoffen op het etiket en VIB moeten staan, vermeld. Rubriek 16: Overige informatie In deze rubriek wordt alle informatie vermeld die niet in een andere rubriek kan worden ondergebracht maar vanuit veiligheidsoverwegingen wel van belang is. Een voorbeeld hiervan zijn de zogenaamde P-zinnen waarmee vrijwillige aanvullende informatie kan worden verstrekt. Als bijlage bij deze Technologienotitie vindt u de Veiligheidsinformatiebladen van de onderzochte producten. RI&E Uiteraard geldt voor het werken met verfproducten de algemene arbo-regelgeving. Zo moet elk bedrijf onderzoeken (of laten onderzoeken) in welke mate medewerkers blootstaan aan risico s, waaronder chemische stoffen. Dit kan gebeuren door schattingen, berekeningen of metingen. Het resultaat wordt vastgelegd in de risico-inventarisatie en evaluatie (RI&E). De verfproducten moeten ook voldoen aan de algemene richtlijnen van etikettering met R- en S- zinnen en gevaarssymbolen. Daarnaast geldt voor verven de Europese Verfrichtlijn. Deze richtlijn geeft grenswaarden aan voor het gehalte aan oplosmiddel in verven. 16

17 De Arbowet bepaalt dat de RI&E getoetst dient te worden. Voor bedrijven met meer dan 10 werknemers dient de RI&E getoetst te worden door een gecertificeerde deskundige (arbeidshygiënist, veiligheidskundige, A&O-deskundige, bedrijfsarts). Voor bedrijven met 10 tot en met 25 werknemers kan worden volstaan met een lichte toets (geen werkplekbezoek), mits men gebruik maakt van een door de branche erkend RI&E-instrument, dat de instemming heeft van werkgevers en werknemers. Voor bedrijven met minder dan 10 werknemers is per 1 juli 2005 de verplichte toets vervallen, mits men gebruik maakt van een per CAO vastgelegd branchespecifiek RI&Einstrument. Als men dat niet doet, geldt de lichte toets. Etiket Op het etiket van verfproducten staat veel nuttige informatie waarvan een deel wettelijk verplicht is. Fabrikanten van verfproducten zijn bijvoorbeeld verplicht om gevareninformatie te vermelden. Vaak staat er meer dan verplichte informatie op het product. De fabrikant kiest hiervoor als hij de gebruiker verder wil informeren over het product en het gebruik daarvan. Gevaarssymbolen Een symbool wordt ook wel een pictogram genoemd. Er zijn pictogrammen voor brand- en ontploffingsgevaar, gezondheidsgevaar en milieugevaar. Of een fabrikant wettelijk verplicht is om een gevaarsymbool te vermelden is afhankelijk van de gebruikte stoffen in het product en de concentratie van de gevaarlijke stof. Gevaarssymbool Betekenis Irriterend Sensibiliserend bij huidcontact Schadelijk Sensibiliserend bij inademen Kankerverwekkend categorie 3 Mutageen categorie 3 Voor de voortplanting vergiftig categorie Bijtend /Corrosief De kleur van het symbool is zwart met een oranje ondergrond zodat deze duidelijk afsteekt naast de overige informatie. Het symbool moet aan de onder-, linker- of rechterzijde voorzien zijn van bijbehorende benaming van het gevaar. Gevaarszinnen (R(isk)-zinnen) R-zinnen zijn wettelijk vastgestelde standaard zinnen die risico s (Risks) aangeven. Onder risico valt bijvoorbeeld dat een product schadelijk kan zijn voor de luchtwegen bij inademing. De inhoud van de zinnen op het etiket moeten strikt overeenkomen met de in de de richtlijn voor de indeling van gevaarlijke preparaten (1999/45/EC) vastgestelde inhoud. 17

18 Veiligheidszinnen (S(afety)-zinnen) S-zinnen zijn wettelijk vastgestelde standaard zinnen die veiligheidsaanbevelingen (Safety) geven. Ze geven aan hoe de gebruiker moet omgaan met de beschreven gevaren (Rzinnen). Of een fabrikant wettelijk verplicht is om een S-zin te vermelden is afhankelijk van het gebruik van het product en de verpakkingsvorm. Daarnaast vermelden de meeste verf en verfproducten fabrikanten andere relevante S-zinnen op een etiket. De inhoud van de zinnen op het etiket moet strikt overeenkomen met de in de de richtlijn voor de indeling van gevaarlijke preparaten (1999/45/EC) vastgestelde inhoud. Voorbeeld etikettering Ingrediëntendeclaratie In bepaalde gevallen moet de stofnaam van een gevaarlijk ingrediënt vermeld worden. Dit wordt bepaald door het gevaar en de concentratie van de betreffende stof. Overige aanduidingen Hieronder vallen: De handelsnaam van een product De aanduidingen bedoeld in bijlage V bij de preparatenrichtlijn (1999/45/EC) Volume of massa (alleen als het een vaste stof is) Naam, adres en telefoonnummer van de fabrikant of importeur M i l i e u Voor de graveerbedrijven bestaan geen algemene regels die de WM (Wet Milieubeheer) vergunningsplicht vervangen. Dat betekent dat het graveerbedrijf WM vergunningsplichtig is voor de inrichting van het bedrijf. In de meeste graveerbedrijven worden over het algemeen kleine hoeveelheden verfproducten verbruikt Wanneer jaarlijks jaarlijks minder dan 1 ton aan oplosmiddelen wordt gebruikt is het Oplosmiddelenbesluit niet van toepassing. Alle eisen met betrekking tot vluchtige organische stoffen moeten worden vastgelegd in de WM vergunning. Voor informatie over het effect van een verfproduct op het milieu is het raadzaam rubriek 12 van het Veiligheidsinformatieblad te raadplegen. 18

19 O p s l a g v a n v e r f p r o d u c t e n Veel verfproducten vallen onder gevaarlijke stoffen. Daarom zijn regels en voorschriften opgesteld voor de opslag van gevaarlijke (afval)stoffen. Deze staan onder andere in de Arbowet, het Arbobesluit en de Arbobeleidsregels, in de milieuvergunning, in de Wet Milieugevaarlijke Stoffen (WMS) en de Wetmilieubeheer. Voor de opslag worden door verschillende overheden eisen gesteld aan bijvoorbeeld de constructie, de inrichting en de plaats van de opslagruimte. Die eisen hebben tot doel de veiligheid van de werknemer te waarborgen, en het milieu te beschermen. De arbeidsinspectie stelt eisen op basis van de Arbowet, de gemeente op basis van de Wet Milieubeheer en de brandweer stelt eisen aan de aspecten van brandgevaarlijkheid. Om al deze zaken op elkaar af te stemmen worden al deze eisen geïntegreerd in richtlijnen. In de praktijk is het zo dat de vergunningverlener zich (volledig) op deze richtlijnen baseert, en direct in de vergunning naar een richtlijn verwijst. Bovendien zijn voor een aantal bedrijfstakken Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB's) opgesteld die expliciet naar een richtlijn verwijzen. Vanaf 2007 wordt de AMvB s gestroomlijnd door minder bedrijven onder de nieuwe AMvB te laten vallen en dus het aantal vergunningen te verminderen. Ook metaalbedrijven komen dan te vallen onder de AmvB. Tenslotte geldt dat als in de milieuvergunning wordt aangegeven dat de opslag voor gevaarlijke stoffen op een bepaalde wijze dient te geschieden, dan geldt dit ook voor gevaarlijke afvalstoffen. Voor opslag van gevaarlijke stoffen zijn indertijd richtlijnen opgesteld door de Commissie voor Preventie van Rampen, de zogenaamde CPR-richtlijnen. De CPR 15 richtlijnen geven de minimum voorzieningen aan, waaraan een opslag van gevaarlijke (afval)stoffen moet voldoen. Voor de graveerbedrijven was met name de CPR 15-1 opslag van gevaarlijke stoffen in emballage tot liter of kg van belang. Vanaf 28 juni 2005 geldt de PGS 15 (Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen). en deze vervangt de CPR 15-1 richtlijn. Bij het toezicht door de Arbeidsinspectie en bij de advisering door de locale en regionale brandweer omtrent nieuwe opslagen van gevaarlijke stoffen geldt eveneens dat PGS 15 het uitgangspunt vormt. Hierin staat beschreven waaraan een opslagruimte moet voldoen wat betreft onder andere constructie, brandwerendheid en situering ten opzichte van andere bebouwing. De arbeidsinspectie hanteert deze richtlijn haar handhavingstaken. Praktische aandachtspunten en adviezen: Plaats vloeistoffen in een lekbak met een groter volume dan het vloeistofvat; Neem voldoende voorzorgsmaatregelen en zorg ervoor dat bijvoorbeeld zaagsel klaar staat om gemorste vloeistoffen te absorberen; De elektrische installatie moet van explosiebestendig materiaal zijn vervaardigd; Zorg voor vonkvrij elektrisch schakelmateriaal en verlichting ingeval van licht ontvlambare stoffen; Zorg voor goede ventilatie via bijvoorbeeld muurroosters Zet de producten zo neer dat ze niet kunnen omvallen; Zorg dat de verpakking van de chemische stoffen in goede staat blijft; Zorg dat de noodzakelijke persoonlijke beschermingsmiddelen ter plaatse aanwezig zijn; Stem het BHV-plan af op de opgeslagen stoffen; Zorg voor goede doeltreffende blusmiddelen; 19

20 Buiten de opslag moet een telefoon zijn, plus een lijstje met belangrijke telefoonnummers: dokter, ambulance, brandweer, politie; Producten moeten voorzien zijn van een etiket, gebruik nooit producten met een onleesbaar etiket; Bewaar geen producten in een schaftruimte; Ruim afval direct op; Zet gelijksoortige producten bij elkaar; Gebruik waarschuwings- en verbodsborden. In rubriek 7 van het veiligheidsblad staat ook aangegeven welke maatregelen nodig zijn voor de opslag van het specifieke verfproduct. 20

21 5. DE FINANCIËN ACHTER VERFPRODUCTEN W a t i n v e s t e e r i k? Belangrijk is een beeld te vormen van de applicatiemethode die bij uw bedrijf past. De eenvoudigste applicatiemethode, het werken met de spatel, vraagt geen investeringen in apparatuur. Het gebruik van een doseerapparaat vraagt een geringe investering. De droogtijd van het verfproduct en het aantal en volume van de te graveren platen bepalen de benodigde opslag/droogruimte. Voor de opslag van de verfproducten is een speciale kast nodig. De aanpassingen aan werkruimte in verband met ventilatie is sterk afhankelijk van de hoeveelheden verfproducten en de soorten verfproducten die verwerkt worden. Over het algemeen zijn de hoeveelheden verfproducten die gebruikt worden klein en behoeft nauwelijks geïnvesteerd te worden in aanpassingen van de inrichting. Voor de opslag van bewerkte platen zijn droogrekken in de handel die weinig ruimte vragen. F a a l k o s t e n De kwaliteit en duurzaamheid van ingekleurde gravures is afhankelijk van een groot aantal factoren: de ondergrond; de voorbehandeling; de keuze van het verfproduct de wijze van applicatie; de omstandigheden tijdens de bewerking; de droging van het verfproduct; Het komt regelmatig voor dat verflagen in gravures na een (te) korte periode gebreken vertonen. De meest voorkomende gebreken zijn onthechting, verkleuring en glansverlies. Het is achteraf moeilijk te achterhalen wat de oorzaak van de gebreken is en wie vervolgens aansprakelijk is voor de kosten. Kennis en vakmanschap kunnen veel faalkosten voorkomen. Daarnaast is het van belang om per opdracht een aantal zaken te registreren. Door het registreren kan achteraf sneller achterhaald worden wat de mogelijke oorzaken zijn van bepaalde gebreken. Voorbeeld van een gegevensregistratie: Opdrachtgever Bouwbedrijf Berendsen Datum 12 juli 2002 Temperatuur en RV 24 graden 80% RV Ondergrond Trespa Graveermethode frees Voorbehandeling Ontvetten met reiningsmiddel Reinigingsmiddel Solu Cleaner Special Verfproduct Obv Alkydhars Applicatiemethode Spatel Droogtijd 8 uur Bijzonderheden Brede gravures opgeruwd met scotch brite 21

22 6. BIJLAGEN Als bijlage zijn de Veiligheidsinformatiebladen van de verfproducten uit het onderzoek toegevoegd: 22