VGS Technologienotitie

Transcriptie

1 VGS Technologienotitie GEDRAG VAN VERF IN EXTREME OMSTANDIGHEDEN Vereniging Graveren & Sign Secretariaat VGS Einsteinbaan NJ Nieuwegein Postbus GA Nieuwegein Tel: Fax: info@vgs-online.eu

2 Inhoudsopgave VOORWOORD INLEIDING GEDRAG VAN VERF IN EXTREME OMSTANDIGHEDEN ONDERZOEKSOPDRACHT (ANALYSE)... 5 Algemeen: : verfsystemen: ondergronden: graveerwerk: omstandigheden: gedrag: ONDERZOEKSVRAGEN:... 5 Hoe is het hechtgedrag bij meer extreme omstandigheden: temperatuurverschil, condensbelasting, UV belasting: (A1)... 5 Hoe is het hechtgedrag bij meer extreme omstandigheden :chemische belasting (A2)... 5 Hoe is de performance bij meer extreme omstandigheden: temperatuurverschil, vochtbelasting, UV belasting: (A1)... 6 Hoe is de performance bij meer extreme omstandigheden : chemische belasting (A2): PROEFOPZET (A)... 6 Verfsystemen: ontvetten, fosfateren, grondlaag, lak... 6 Ondergronden:... 6 Ondergrond:... 6 Kleuren... 6 Aanvullend onderzoek: hechting primers: (B)... 6 Aanvullend onderzoek: performance lakken C SAMENVATTING RESULTATEN: PROEF A1 TEMPERATUUR BELASTING SAMENVATTING RESULTATEN: PROEF A2 CHEMISCHE BELASTING SAMENVATTING RESULTATEN: PROEF B HECHTING PRIMERS SAMENVATTING RESULTATEN: PROEF C PERFORMANCE LAKKEN CONCLUSIES 2

3 VOORWOORD Voor u ligt de vijfde technologienotitie met als thema Gedrag van verf in extreme omstandigheden. Na het uitvoeren van een kennispositiestudie is gebleken dat in de branche behoefte bestaat aan kennis ten aanzien van nieuwe technologieën. De Vereniging Graveren & Sign (VGS) geeft deze reeks uit in het kader van kennisoverdracht binnen de graveerketen. Ondernemers en medewerkers die werken in het graveerbedrijf worden ondermeer door technologienotities in staat gesteld kennis te maken met ontwikkelingen op technologisch gebied. De term notitie wordt dan ook niet voor niets gehanteerd. De uitgaven pretenderen niet volledig en uitputtend te zijn, maar bieden ondernemers en medewerkers een verbreding van het onderwerp. De technologienotitie is een onderdeel van een cyclisch programma. Naast de notitie bestaat het programma uit voorlichtingsbijeenkomsten waarin ondernemers en medewerkers nader kennis kunnen maken met de betreffende technologie en er dan ook mee kunnen werken. Namens de VGS wensen wij u met deze notitie veel kennis toe om daarmee wellicht voor uw onderneming een passende keuze te kunnen maken. VGS Nieuwegein, juni In deze notitie is informatie opgenomen die ten aanzien van aansprakelijkheid, organisatorisch en/of in financiële zin consequenties kan hebben. De opzet van deze brochure is informatief van aard. Aan deze publicatie kunnen derhalve geen rechten worden ontleend. 3

4 1. INLEIDING In de graveerbranche worden verfproducten toegepast. In het algemeen worden verfproducten gebruikt voor de verfraaiing en bescherming van ondergronden. De meest voorkomende toepassing in het graveerbedrijf is het inkleuren van een gravure. Daarnaast kunnen verfproducten voor hun beschermende werking worden toegepast. De technologische ontwikkeling van verfproducten is de laatste jaren vooral gericht op het terugdringen van de milieubelasting van verfproducten en de veiligheid voor de gebruikers van verfproducten. De nieuwe verfproducten hebben andere eigenschappen dan de traditionele verfproducten. In de vierde technologienotitie is aandacht besteed aan verf en de toepassing in de graveerbranche. In die notitie zijn ook de resultaten uit een onderzoek naar hechting van verf in gravures besproken. Naar aanleiding van de bijeenkomst over verf kwam naar voren dat er een ontwikkeling merkbaar is van de toenemende vraag naar industriële toepassingen van graveren in extreme omstandigheden zoals de petrochemie, offshore installaties, scheepsbouw en energiecentrales. Het betreft hier een, voor de graveerbranche interessante markt, met een hoge toegevoegde waarde. Binnen de genoemde markt worden extreem hoge eisen gesteld aan het graveerwerk. Om goed in te kunnen spelen op die markt is meer inzicht nodig naar de wijze waarop voldaan kan worden aan de extreme eisen van gravures en ondergronden. In hoofdstuk 2 worden de opzet, bevindingen en conclusies van het onderzoek beschreven.. 4

5 2. GEDRAG VAN VERF IN EXTREME OMSTANDIGHEDEN 1. Onderzoeksopdracht (analyse) A l g e m e e n : Gedrag (5) van verf of verfsystemen (1) op graveerwerk (3) op een bepaalde ondergronden (2) in meer extreme omstandigheden (4) Analyse: 1 : v e r f s y s t e m e n : Variabelen: - vier verfsystemen (voorbehandeling, grondlaag, afwerklaag) - kleur: zwart / wit 2. o n d e r g r o n d e n : Variabelen: - vier ondergronden: rvs, geanodiseerd aluminium, messing, trespa volkern 3. g r a v e e r w e r k : Variabelen: - gravures, vlakken en randen van de vlakken 4. o m s t a n d i g h e d e n : Variabelen: - temperatuurbelasting: warm / koud (verschil 100C) - chemicaliën : zuur, zout, loog - UV belasting - vocht/condensbelasting 5. g e d r a g : Variabelen: - onthechten - glansbehoud - kleurbehoud: (verkleuren, vergelen) - oppervlaktestructuur (vlekken, zwellen, blaas- blaarvorming, barsten) 2. Onderzoeksvragen: H o e i s h e t h e c h t g e d r a g b i j m e e r e x t r e m e o m s t a n d i g h e d e n : t e m p e r a t u u r v e r s c h i l, c o n d e n s b e l a s t i n g, U V b e l a s t i n g : ( A 1 ) - Wat zijn de verschillen tussen de soorten verfsystemen - wat is de invloed van de soort ondergrond op hechting - wat is de invloed van fosfateren van metaalachtige ondergronden op hechting - is er verschil van hechting op vlakken en/of randen/ graveerwerk - wat is de invloed van kleur, zwart/wit op hechting - wat is de invloed van gebruik van primers op hechting H o e i s h e t h e c h t g e d r a g b i j m e e r e x t r e m e o m s t a n d i g h e d e n : c h e m i s c h e b e l a s t i n g ( A 2 ) - Wat zijn de verschillen tussen de soorten verfsystemen - wat is de invloed van de soort ondergrond op hechting 5

6 - wat is de invloed van fosfateren van metaalachtige ondergronden op hechting - is er verschil van hechting op vlakken en/of randen/ graveerwerk - wat is de invloed van kleur, zwart/wit op hechting - wat is de invloed van gebruik van primers op hechting H o e i s d e p e r f o r m a n c e b i j m e e r e x t r e m e o m s t a n d i g h e d e n : t e m p e r a t u u r v e r s c h i l, v o c h t b e l a s t i n g, U V b e l a s t i n g : ( A 1 ) - wat is de invloed van de soort ondergrond - wat is de invloed van de kleur, zwart, wit - is er verschil op vlakken en graveerwerk H o e i s d e p e r f o r m a n c e b i j m e e r e x t r e m e o m s t a n d i g h e d e n : c h e m i s c h e b e l a s t i n g ( A 2 ) : - wat is de invloed van de soort ondergrond - wat is de invloed van de kleur, zwart, wit - is er verschil op vlakken en graveerwerk 3. Proefopzet (A) De proeven worden in beperkte omvang uitgevoerd. Vanwege tijd- en budgetbeperking. Er is daardoor sprake van vergelijkingsproeven. Er kunnen geen absolute waarden worden toegekend en er kunnen geen absolute conclusies worden getrokken vanwege de beperkte omvang. Dat is tevens de reden dat er geen product- en merknamen worden gegeven, maar alleen soortnamen. V e r f s y s t e m e n : o n t v e t t e n, f o s f a t e r e n, g r o n d l a a g, l a k a. Polyurethan, onverdund b. versterkte alkyd combinatie, onverdund c. polyurethanlak, (40% verdund) d. 2K epoxy, 5% verdund O n d e r g r o n d e n : a. RVS b. Messing c. Aluminium d. Trespa O n d e r g r o n d : a. gravure b. vlak, wel en niet gefosfateerd K l e u r e n a. wit b. zwart c. kleur (rood) A a n v u l l e n d o n d e r z o e k : h e c h t i n g p r i m e r s : ( B ) 6

7 a. washprimer b. PU c. Acrylaat d. Epoxy 2k e. Epoxy 2k f. Zinkfosfaatprimer g. Acrylaat multiprimer h. Alkyd, synthetisch A a n v u l l e n d o n d e r z o e k : p e r f o r m a n c e l a k k e n C a. Alkyd synthetisch autolak b. Alkyd silicon versterkt c. Alkyd combi d. Polyurethan e. Epoxy 2k f. polyurethanlak g. Fluor groen h. Fluor rood 7

8 3. SAMENVATTING RESULTATEN: PROEF A1 TEMPERATUUR BELASTING Onderzoeksvragen: Hoe is het hechtgedrag bij meer extreme omstandigheden: temperatuurverschil, vochtbelasting, UV belasting: (A1) - Wat zijn de verschillen tussen de soorten verfsystemen - wat is de invloed van de soort ondergrond op hechting - wat is de invloed van fosfateren van metaalachtige ondergronden op hechting - is er verschil van hechting op vlakken en/of randen/ graveerwerk - wat is de invloed van kleur, zwart/wit op hechting A1 hechting Meer extreme omstandigheden: grote temperatuurverschillen, UV en dampbelasting Uitwerking op hechting VERFSYSTEEM WIT ZWART PU, slecht op messing slecht op messing Ak versterkt Goed op alle ondergronden Goed op alle ondergronden PU lak slecht op messing slecht op messing Ep, 2K, Slecht op alle metalen Geleidelijke afname hechting Zwart geeft betere hechting dan wit ONDERGROND Rvs Rvs en alu vertonen ongeveer gelijk gedrag messing Geeft grote hecht problemen, vooral op wat grotere vlakken aluminium Rvs en alu vertonen ongeveer gelijk gedrag Trespa alle verfproducten gelijk FOSFATEREN Geen algemeen overtuigende verbeterde hechting door fosfateren PU lak wit en epoxy wit vertonen iets betere resultaten bij fosfateren PU lak zwart iets beter op messing

9 GRAVURE/VLAK 1 mm breed KLEUR Over het algemeen blijft de hechting op gravures behoorlijk Hechting op vlakken minder goed dan op gravures Epoxy zwart vertoont betere hechting op messing dan wit Na 6 weken opmerkelijk weinig verschil ALGEMEEN Nieuwe vragen 1. hoe gedraagt het systeem zich na langere belasting? 2. wat is de invloed van de laagdikte? 3. wat is de invloed van viscositeit? 4. wat is de invloed van de applicatie: doseerapparaat, spatelen, kwasten? 5. wat is de invloed van graveerdieptes en breedte op hechting? 9

10 Onderzoeksvragen: Hoe is de performance bij meer extreme omstandigheden: temperatuurverschil, vochtbelasting, UV belasting: (A1) - wat is de invloed van de soort ondergrond - wat is de invloed van de kleur, zwart, wit - is er verschil op vlakken en graveerwerk A1 performance Meer extreme omstandigheden: grote temperatuurverschillen, UV en dampbelasting Uitwerking op performance Voor glansbehoud uitgebreid : zie proef C VERFSYSTEEM WIT ZWART PU, Iets vergeling Iets vergrijzen Ak versterkt Iets vergeling (warmer) Iets vergrijzen PU lak Minste vergeling Minste vergrijzing Ep, Sterke vergeling, poedert Sterke vergrijzing, poedert sterk af ONDERGROND Op alle ondergronden gelijk gedrag Rvs messing aluminium Trespa FOSFATEREN Geen verschillen GRAVURE/VLAK 1 mm breed Geen zichtbare opvallende verschillen KLEUR Geen verschillen als gevolg van zwart/wit Wit vergeelt, zwart wordt grijzer, 10

11 4. SAMENVATTING RESULTATEN: PROEF A2 CHEMISCHE BELASTING Onderzoeksvragen: Hoe is het hechtgedrag bij meer extreme omstandigheden :chemische belasting (A2) - Wat zijn de verschillen tussen de soorten verfsystemen per chemische stof - wat is de invloed van de soort ondergrond op hechting - wat is de invloed van fosfateren van metaalachtige ondergronden op hechting - is er verschil van hechting op vlakken en/of randen/ graveerwerk - wat is de invloed van kleur, zwart/wit op hechting - wat is de invloed van gebruik van primers op hechting Hoe is de performance bij meer extreme omstandigheden : chemische belasting (A2): - wat is de invloed van de soort ondergrond - wat is de invloed van de kleur, zwart, wit - is er verschil op vlakken en graveerwerk A2 Aantasting en hechting Meer extreme omstandigheden: chemische belasting (loog, zout, zuur) Uitwerking op aantasting: zwellen, blaasvorming, loslaten VERFSYSTEEM loog Zout zuur PU, Zwelt sterk op, vanaf het begin Hechting na indrogen slecht Ak versterkt PU lak Minst bestand tegen loog, erg gevoelig, snel aangetast (blaasjes), vanaf het begin Blijvende slechte hechting na indrogen Erg verschillend per ondergrond Vanaf het begin aangetast Redelijk bestand, niet op trespa Gedrag per ondergrond verschillend Zwelt op, maar op trespa weinig Opzwellen vanaf het begin Hechting na indrogen weer redelijk Meest gelijkmatig gedrag Zwelt op vanaf het begin Hechting na indrogen blijft redelijk Vanaf begin erg gevoelig voor zuur Hechting na indrogen weer goed Vanaf begin erg gevoelig voor zuur Hechting na indrogen weer goed Gevoelig voor zuur, iets minder dan overige Hechting na indrogen weer goed 11

12 Ep, Redelijk bestand, niet op messing Grote verschillen per ondergrond Zwelt op vanaf het begin Hechting na indrogen op messing en alu blijvend slecht Gevoelig voor zuur Hechting na indrogen weer goed ONDERGROND Rvs messing Verfproducten scoren op messing het slechtst aluminium Trespa Verfproducten lijken op trespa minder gevoelig te zijn voor chemicaliën Hechting na indrogen weer redelijk Opmerkelijke resultaatverschillen: trespa, messing (niet geheel betrouwbaar) FOSFATEREN Geen verschillen GRAVURE/VLAK 1 mm breed Aantasting en onthechting in gravures neemt geleidelijk toe Aantasting en onthechting op vlakken vanaf het begin duidelijk. Hechting op vlakken neemt na indrogen weer toe. KLEUR Niet gemeten ALGEMEEN Acrylaat meest gevoelig voor chemicaliën Aantasting vrijwel vanaf het begin van de belasting. Uit zich in blaasjesvorming, opzwellen en daarna geheel loslaten. Gedrag blijft daarna vaak gelijk. Na indrogen verdwijnen de blaasjes en is de hechting soms weer goed Nieuwe vragen 1. wat is de invloed van kleur op aantasting? 2. hoe is het gedrag bij verschil in laagdikte 3. hoe gedragen andere verfproducten zich (PU 2k, EP 2k) 4. hoe gedragen verfproducten zich bij verschillende ph waarden (zwakke zuren/logen/zouten, sterke zuren/logen/zouten) 5. betrouwbaarheid vergroten door meerdere schaduw proeven, 12

13 5. SAMENVATTING RESULTATEN: PROEF B HECHTING PRIMERS Onderzoeksvragen: Hoe is het hechtgedrag van diverse primers in normale omstandigheden? - Wat zijn de veschillen tussen de diverse primers? - Wat is daarbij de invloed van de ondergrondtype? - Wat is daarbij de invloed van fosfateren? B Hechting primers VERFSYSTEEM Hechting van primers. Met en zonder fosfateren 1. washprimer Op alle ondergronden redelijk goede hechting 2. PU, Op meeste ondergronden matig. Op messing slecht 3. AC, Redelijk goede hechting op alle ondergronden 4. EP, 2k Redelijk goede hechting op alle ondergronden 5. EP 2k, Redelijke hechting op meeste ondergronden watergedr. Op messing matig tot slecht 6. Zf Op messing slecht Op trespa slecht 7. AC, multiprimer Redelijk goede hechting op alle ondergronden 8. AK Op messing slecht Op trespa slecht Algemeen: Alle verfproducten hechten redelijk goed op rvs en aluminium 13

14 ONDERGROND Rvs Alle primers hechten na 6 weken nog redelijk goed op rvs, allen gelijk messing Meeste hecht problemen op messing, aluminium Alle primers hechten na 6 weken nog redelijk goed op aluminium, allen gelijk Trespa Niet gegraveerde ondergrond geeft meer hechtproblemen Algemeen ALGEMEEN Fosfateren heeft nauwelijks invloed op hechtgedrag Nieuwe vragen 1. Hoe is de hechting van goede primers in gegraveerd werk? 2. Wat zijn de verschillen bij verschillende graveerdiepten en breedtten? 14

15 6. SAMENVATTING RESULTATEN: PROEF C PERFORMANCE LAKKEN Onderzoeksvragen: Hoe is de performance van diverse lakken in normale omstandigheden: kleurechtheid: - Wat is daarbij de invloed van de ondergrondtype? - Wat is daarbij de invloed van kleur/zwart/wit? C Performance Performance van lakken: kleurechtheid lakken: VERFSYSTEEM wit Zwart Rood 1. Alkyd, autolak Iets vergeling Regenboog effect 2. Alkyd, versterkt Iets vergeling Iets vergrijzing 3. Alkyd, combi Iets vergeling Iets vergrijzing 4. PU, Weinig vergeling Iets vergrijzing Weinig verkleuring 5. EP, Sterke vergeling Sterke vergrijzing en afpoedering 6. PU lak Geen vergeling Iets vergrijzing Weinig verkleuring 7. Fluor groen Sterke verkleuring, vervuiling, donkerder worden 8. Fluor rood Sterke verkleuring, vervuiling, donkerder worden Algemeen: PU : weinig verkleuring: redelijk kleurecht PU lak: minste verkleuring: goed kleurecht Epoxy 2k verkleurt sterk Sterke vervuiling van de proefstalen in week 6 in de UVCON kast. Resultaten week 5 aanhouden. 15

16 ONDERGROND Rvs Goede tot redelijke hechting van 1, 2, 3, 4,5 6 Slechte hechting van 7, 8 messing Slechte hechting van alle verfproducten aluminium Goede hechting van 2, 3, matige hechting van 5 en 6, Slechte hechting van 1,7,8, Trespa Goede hechting van 3, Matige hechting van 4, 6, Slechte hechting van 1,2,5, 7,8, KLEUR Bij alle kleuren gelijk gedrag ALGEMEEN Geen invloed van ondergrond op verkleuring Lakken zonder primers hechten slechter, muv 3,6 Lakken hechten vooral op messing slecht Nieuwe vragen Hoe gedragen zich 2K polyurethanlakken 16

17 Onderzoeksvragen: Hoe is de performance van diverse lakken in normale omstandigheden: kleurechtheid, glansbehoud - Wat is daarbij de invloed van de ondergrondtype? - Wat is daarbij de invloed van kleur/zwart/wit? C Performance Performance van lakken: glansbehoud, afpoederen lakken: VERFSYSTEEM wit Zwart Rood Alkyd, autolak Neemt af Zeer speciaal effect: glans neemt toe! Neemt af Alkyd, versterkt Neemt af Neemt sterk af Neemt af Alkyd, combi Neemt af Neemt sterk af Neemt af PU, Neemt sterk af Neemt sterk af Neemt af EP, Lage startwaarde, neemt sterk af, Sterke afpoedering Lage startwaarde, neemt sterk af, Sterke afpoedering Lage startwaarde, neemt sterk af, Sterke afpoedering PU lak Neemt af Neemt af Neemt af Fluor groen Lage startwaarden. Blijven ongeveer gelijk. Fluor rood Lage startwaarden. Blijven ongeveer gelijk. Algemeen: Epoxy 2k heeft lage startglans waarde en neemt sterk af, poedert sterk af ONDERGROND Rvs messing Glansafname op messing minder sterk aluminium Trespa Glans startwaarde zijn lager dan metalen Glansafname van aantal witte lakken op trespa is minder Glans afname zwarte lakken op trespa sterker KLEUR Start glanswaarde wit iets lager Zwarte lakken worden door warmteabsorptie erg sterk aangetast. Sterke barstvorming en onthechting vooral op messing Glans afname zwarte lakken op trespa sterker 17

18 Algemeen: Witte lakken geven sterk uiteenlopende scores: niet betrouwbaar Glans neemt na 3 weken sterker af Nieuwe vragen Wat is de invloed van laagdikte op algemeen gedrag / performance en hechting? Extra proef: C Performance Extra: Hechting lakken zonder primer lakken: extra VERFSYSTEEM 1. Alkyd, autolak Alleen goed op rvs 2. Alkyd, versterkt Goede hechting behalve op messing 3. Alkyd, combi Goede hechting behalve op messing 4. PU, Alleen goed op rvs 5. EP, Door afpoederen is hechting onbetrouwbaar 6. PU lak Goede hechting, behalve op messing minder goed 7. Fluor groen Hecht matig behalve op trespa 8. Fluor rood Hecht matig behalve op trespa Algemeen: De meeste lakken hechten goed op rvs PU lak(gl) hecht in het algemeen het best als lak zonder primer 18

19 ONDERGROND Rvs Goede tot redelijke hechting van 1, 2, 3, 4,5 6 Matige hechting van 7, 8 Messing Slechte hechting van alle verfproducten, 7 en 8 iets minder slecht aluminium Goede hechting van 2, 3, matige hechting van 5, 6,7, 8 Slechte hechting van 1,4, Trespa Goede hechting van 3, Matige hechting van 4, 6, Slechte hechting van 1,2,5, 7,8, KLEUR Bij alle kleuren gelijk gedrag ALGEMEEN Geen invloed van ondergrond op verkleuring Lakken zonder primers hechten slechter, muv 3,6 Lakken hechten vooral op messing slecht Fluor verf: erg dunne lagen, hechting lijkt nog redelijk, Mogelijk door mindere samenhang van de film. Onthechting op snijlijnen. Nieuwe vragen: Hoe gedraagt fluor verf zich in graveerwerk? 19

20 7. CONCLUSIES A1. Extreme omstandigheden temperatuur, condens, UV belasting: hechtgedrag: - versterkte alkyd gedraagt zich het best - rvs en aluminium geven ongeveer gelijk gedrag, messing scoort erg slecht - in gravures langer betere hechting - fosfateren heeft nauwelijks invloed - kleur maakt niet uit (in deze tijdspanne) A1. Extreme omstandigheden temperatuur, condens, UV belasting: performance: - EP sterke verkleuring en afpoedering - PU scoort het best van de vier A2. Extreme omstandigheden chemicaliën gevoeligheid (opzwellen, blaasjes, blaren, loslaten) - Loog: PU en EP redelijk bestand, beetje gevoelig - Zout: alle producten zijn hiervoor gevoelig - Zuur: alle producten zijn hiervoor gevoelig, PU iets minder - Acrylaat is het meest gevoelig voor chemicaliën - Watergedragen producten lijken het meest gevoelig - Verf op messing ondergronden vertonen de grootste gevoeligheid - Verf op trespa geeft minste aantasting - In gravures minder snel aantasting zichtbaar - Fosfateren heeft ook hier geen invloed - Hechting na indrogen herstelt enigszins Nieuwe vragen: - Hoe gedragen verfproducten zich bij andere concentraties, andere ph waarden? - Hoe gedragen die verfproducten zich in gravures van verschillende afmetingen? - Hoe gedragen zich andere verfproducten? - Hoe gedragen zich blanke lakken? - Hoe zijn de resultaten bij andere viscositeit en laagdikte? B: Primers: hechtgedrag - washprimer, EP en AC scoren redelijk op alle ondergronden - rvs en aluminium vertonen minste hechtproblemen, messing weer het meest - trespa ongegraveerd scoort slecht, te glad Vervolgvragen: - Hoe is het hechtgedrag van de beste primers in gravures? - Kun je alleen een primer gebruiken? - Hoe gedraagt fluor verf zich in graveerwerk? C: Lakken: performance: kleurbehoud: vergelen, vergrijzen, verbleken - PU lakken vertonen minste verkleuring - EP bevestigt slecht kleurbehoud en sterke afpoedering - Kleur maakt niet veel verschil (zwart, wit, rood, fluor) C: Lakken: performance: glansverlies - startwaarden onderling erg verschillend - afname van glans bij alle producten, onduidelijk beeld, geleidelijke afname - EP sterke glansafname en verpoedering - Kleur maakt niet veel verschil, zwart hogere startwaarden

21 C: Lakken: hechting - opvallend sterke aantasting en onthechting van zwarte lakken op messing (temp.) - slechte hechting op trespa, niet gegraveerd (te glad) - hechting zonder primer van PU het best Vervolgvragen: - Hoe gedraagt fluor verf zich in graveerwerk? Slot: - neem nooit messing als ondergrond in meer extreme omstandigheden: verfgedrag problematisch, en aantasting messing uiterlijk - overweeg gebruik van trespa met lichte toplaag en donkere kern zonder verf??? 21