Denkraam. Geestelijke Gezondheidszorg Maatschappelijke Opvang Verslavingszorg. gratis magazine voor en door cliënten in de regio Rijnmond
|
|
- Tessa van de Brink
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Denkraam Geestelijke Gezondheidszorg Maatschappelijke Opvang Verslavingszorg gratis magazine voor en door cliënten in de regio Rijnmond nummer 9 - juli 2004
2 Colofon Redactie: Christian Dogterom, Joke van den Toorn, Judith Vriendwijk, Koos Bijlholt en Michiel van Gog. Eindredactie: Carla Berkhof, Ernest Smit, Fransiska Glasquin, Jan B. Burger en Ton Hensing. Correspondenten: Aadt Klein, Anja, Bernadette, Carla A.M. Berkhof, Christian Dogterom, Cor Noordegraaf, Foekje Bok, Ellie Weistra, Ernest Smit, Jan B. Burger, drs. Joke M.S. van den Toorn, Kees Buitendijk, Michiel van Gog, Miny Warman, Ria, Ton Hendrix, Yvonne Constance, Wim Viskil. Fotografie: Cover: Michiel v Gog en Ton Hensing (montage) Achterpagina: Ferry van Wing en Jan B. Burger (montage), Michiel van Gog, Ton Hensing Strip: Ferry van Wing. Vormgeving en druk: Argus, Rotterdam. Verzendklaar maken: Datawerk, Rotterdam. Verspreiding: Postdienst Vredehof, R dam. Redactieadres (ook voor een gratis abonnement) Postbus AB Rotterdam Tel: redactie@denkraam.info Website: Deadline nummer 10: 26 juli 2004 Verschijning: vanaf 30 augustus 2004 Projectondersteuning Teus van Wijk (hoofdredacteur), Basisberaad GGZ Tel: t.vanwijk@basisberaad.nl Denkraam is een onafhankelijk magazine. Het is een product van de gezamenlijke cliëntenraden uit de GGZ, Maatschappelijke Opvang en Verslavingszorg uit regio Rijnmond in samenwerking met het Basisberaad GGZ. Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die desondanks onvolledig of onjuist is opgenomen aanvaardt de redactie geen aansprakelijkheid. Alle in deze uitgave opgenomen artikelen mogen niet worden overgenomen zonder toestemming van de opsteller. De redactie kan besluiten ingezonden bijdragen zonder opgave van reden niet te plaatsen, in te korten en/of taalkundig te bewerken. Publiceren onder pseudoniem mag, mits naam en adres bij de redactie bekend zijn. [Denkraam] Inhoud juli 2004 Thema: Psychoses en Schizofrenie 6 Psychose, wat is dat eigenlijk De waarheid en niets dan de waarheid! 8 Ervaringsverhalen Carla Berkhof en Kees Buitendijk aan het woord 10 Bevrijd de Waanzin Psychose volgens Ton Hendrix 13 Schizofrenie psychose in prozaïsche vorm Met windkracht 13 door de bocht 15 Ervaringsverhaal: (On)macht. Het onderhouden van een relatie 19 Veelgestelde diagnoses bij niet herkende DIS mensen 20 Ervaringsverhaal: Een Borderliner 22 Ervaringsverhaal: Humor. Kate en Joost, moeder en schizofrene zoon En verder: 4 De Witte Tornado 5 Column Cor Noordegraaf 23 Column Hersenverflodering 24 Adriaan Spaans over de crisiskaart 26 Boekbespreking: Leven met hooggevoeligheid, van opgave naar gave 27 Recept [2]
3 Van de redactie 9nummer 9 nummer Raden maar! Oplossing Het bos waar de rood-zwarten immer streven naar omhoog. De plek ook die op steenworp afstand ligt van de gezochte locatie, weet u wel? Woudenstein, het home waar de voetbalclub Excelsior haar thuiswedstrijden speelt in de Gouden Gids divisie, immer strevend naar het Walhalla, de Holland Casino Eredivisie. Excelsior, de club van rood- en zwart en, Woudenstein, de steen van het bos. Ziedaar, de oplossing van het cryptogram. De locatie waar het om gaat is, evenals Woudenstein, te vinden op de Honingerdijk. Op nummer 86 wel te verstaan. De foto van het borstbeeld duidt op ene heer Van Hoey Smith, de maker van Arboretum Trompenburg. Arboretum Trompenburg, ook wel bekend als de Verborgen Tuin in Kralingen. Een openbare tuin die in alle seizoenen een bezoek meer dan waard is. Voor de entree moet wel betaald worden, namelijk drie euro. We kregen twee inzendingen binnen voor deze prijsvraag. Tevens ook twee goede oplossingen. Erg goed, hoor! Want zó gemakkelijk was het nou ook weer niet. Na loting is de prijs van 20,- terecht gekomen bij Annelies. Annelies, van harte gefeliciteerd! Je prijs komt eraan. Hier dan eindelijk het verwachtte nummer over psychoses en schizofrenie. Het is een nummer met een lach en een traan. Maar vooral een lekker zomers lees nummer. Een nummer met een aantal ervaringsverhalen van onze lezers. Aangevuld met een aantal artikelen van de profs. Feit is echter dat een aantal profs (die toegezegd hadden voor ons te schrijven) het hebben laten afweten. Jammer maar helaas. Voor hun een gemiste kans. Voor ons een wijze les.het leermoment voor ons is dat je beter afspraken kunt maken met ervaringsdeskundigen dan met de geleerde deskundigen, want die komen hun afspraken vaak niet na. Je moet ze bellen (want ze zijn vergeetachtig) mailen, weer eens bellen en nog eens een keer mailen. Je wacht en wacht en uiteindelijk heb je niets. Het lijken wel cliënten. Waarom zo kritisch zult u zich afvragen. Een voorbeeldje wat we vrij recent hebben meegemaakt: Er waren twee psychiaters uit Kaapverdië op werkbezoek in Rotterdam. Je maakt kennis met de heren tijdens een lunch. Je maakt een afspraak om de heren op vrijdagmiddag om vier uur te interviewen samen met degene met wie ik de afspraak heb gemaakt, want die zou als tolk fungeren. (ons Portugees is niet zo best) Voor de zekerheid gaan er een verslaggever en een fotograaf naar een congres waar de heren zullen spreken. (een hoop geregel en gedoe volgt, maar we zijn flexibel) De verslaggever wordt uitgenodigd om op vrijdagmiddag om half een in Capelle a/d Ijssel bij een lunch bijeenkomst te zijn. Hij komt vrijdagmorgen naar de redactievergadering op zijn fiets uit Capelle naar Rotterdam. Gaat om een uur of half twaalf weer terug naar Capelle. Had geen gelegenheid om daar wat vragen te stellen, maar goed, we hadden toch een afspraak om vier uur, so what. Hij trapt terug naar Rotterdam. We bereiden ons voor. Het wordt vier uur, niemand, half vijf, niemand. Om vijf uur hebben we er maar de brui aangegeven. De maandag erop sprak ik de persoon, met wie ik de afspraak gemaakt had, aan. Antwoord: Ik ben het vergeten. Excuses volgden, maar daar heb je dan niet veel aan. Geen interview. Geen artikel over hun bevindingen hier in het Rotterdamse. Moet jij eens proberen om niet op een afspraak, b.v. met behandelaar of begeleider, te komen. Volgen er gelijk sancties. Ik heb ook een sanctie genomen. Ik heb de Kaapverdiese, met wie ik de afspraak gemaakt had, geschorst voor onbepaalde tijd. Dat zal ze leren. Maar goed. Voor de fietsende verslaggever was het gelukkig mooi weer. In dit nummer ook een nieuwe column: Hersenverfloddering, van Jan B. Burger die een kritische kijk op het leven van allen dag geeft. Dan nog even onze nieuwe stripheld. Hij is nog steeds naamloos. Dus lezers, bij deze doe ik een oproep. Verzin een naam voor dat manneke en win een cadeaubon van 20,=. Hij wordt jullie held in moeilijke dagen. Tenslotte beste lezers, ga door met het op papier zetten van jullie ervaringsverhalen, het schrijven van gedichten of wat je ook maar kwijt wil en stuur of mail ze naar de redactie. Een prettige vakantie toegewenst met weinig regen en veel zonneschijn. Kunnen we goed geluimd en opgewekt de herfst ingaan. Namens de redactie, Teus van Wijk (hoofdredacteur) Redactie Denkraam Postbus AB Rotterdam redactie@denkraam.info Website: [3]
4 De witte tornado! Een raam verliest zijn aantrekkingskracht als het vies is. Het is bedoeld om doorheen te kijken, een onderbreking in een anders sombere en donkere ruimte, een verbintenis naar buiten toe, beschermend en kwetsbaar tegelijk. Aantrekkelijk om aan te kleden, vandaar dat eens in de zoveel tijd de grote schoonmaak nodig is om niet de aantrekkingskracht met de buitenwereld te verliezen en andersom. De buitenwereld kijkt graag op zijn tijd naar binnen. Het ligt voor de hand als je voor een raam werkt dat ook dit eens in de zoveel tijd gewassen moet worden. Ook Denkraam krijgt hiermee te maken en wel uit een onverwachte hoek. Een noodzakelijk kwaad, zeker zolang er ramen bestaan waar je doorheen wilt blijven kijken. Verbazend om te bedenken dat er schoonmaakmiddelen bestaan die een half flatgebouw stralend schoon krijgen. Tijdens mijn ogenpauze (het valt niet mee achter een beeldscherm te werken), viel mijn oog op een hoogwerker aan de overkant van ons gebouw. Al lappend ging hij van links naar rechts, van boven naar beneden en van rechts naar links. Linke soep zo n bakkie met elektronische bediening, mij niet gezien. Wat mij voornamelijk verbaasde en fascineerde was niet alleen het zicht (waar ik prima mee geëntertaind werd) maar het feit dat deze meneer al die tijd hetzelfde sopje gebruikte. De naam van dit wondermiddel wil ik graag tot mijn beschikking hebben. Zo zie je maar weer waar een rustpauze al niet toe leidt? [gedicht] Zomeravond De takken van de bomen dansen in een groen ballet, de ondergaande zon heeft er een spotlight op gezet, de avondlucht is van een vreemd, doorschijnend blauw, een witte windveer waaiert uit, verdwijnt al gauw, de witte floxen in de tuin zijn een groot bruidsboeket, een zwaluw scheert voorbij, gekleed in zwart jacquet, het pluisje van de paardebloem daalt zachtjes neer; de avond is zo vredig; niets verlang ik meer. Maar deze stilte, deze schoonheid duren maar zo kort ik sluit ze in mijn hart; bewaar ze voor als t donker wordt. Nel Benschop Uit: beukeblad, juni 2004 Bernadette Raden maar! - juli 2004 Voor de nieuwe opgave zijn we op zoek naar een tekst. Het afgedrukte fotodetail moet je op weg helpen. Overige informatie is weliswaar met enige moeite- te halen uit het volgende cryptogram: Negen kameraden kunnen deze oude rasverteller op gepaste wijze eren door één hunner meteen de laan uit te sturen! Voor alle duidelijkheid, gevraagd wordt dus de letterlijke tekst. Mensen, veel succes. [4]
5 [gedicht] Gemiste kans Als het donker komt dreigend, de zwarte wereld die jij niet ziet, maar mij gevangen houdt. Als het donker komt het zwarte niets, de wereld van die jij zegt dat niet is die ze satan noemen. Als het donker komt over mij en ik verdwijn, wat jij niet ziet die zegt dat je me helpen wilt. Als het donker komt en mij versnippert, versplintert, verstikt en vernietigt, mij trekt in de andere werkelijkheid. Als het donker is ten slotte heb jij niet gezien, omdat het niet is. Zeg jij dat ik psychotisch ben. Marlieke de Jonge [column] Depressief Het is weer zo ver! Na jaren van rust op dit front, ben ik weer getroffen door ernstige neerslachtigheid. Moet ik dat hier onder de aandacht brengen? Zou u daar interesse voor hebben? Ben ik niet heel erg vervelend als ik de lezers van Denkraam daar psychisch mee belast? Of vind ik het dan juist fijn om zwaar op de hand te zijn en alles in termen van noodlottigheid te plaatsen? Werkelijk alles staat ineens tegen. Zelfs het voeren van een normaal gesproken simpel telefoongesprek blijkt moeilijk uitvoerbaar. Ratio en gevoel strijden met elkaar. Voelde ik me na het verdwijnen weer goed dan dacht ik, als ik weer zo n periode heb, moet ik toch gewoon keihard doorwerken. Maar zit ik er zoals nu weer helemaal in dan is dat niet doen. Je voelt haast geen overgang tussen dag en nacht, het is alles één grote brij. O zeker, rationeel weet ik dat de wereld echt wel doorgaat als ik depri ben, maar mijn gevoel zegt iets onheilspellends. Ik blijf maar piekeren over het idee dat niet tegelijk allebei waar kan zijn. Of moet ik trouw zijn aan mijn gevoel dat zegt, nou Cor, kruip maar lekker onder de dekens en na de zomer kom je maar naar de bewoonde wereld terug. Het is gewoon zwaar om er te zijn. En dat terwijl er vast mensen zijn die het nog tien keer zwaarder hebben dan jij? Ben ik dan een aansteller? Ik weet t gewoon niet. Tijdens depressie leef ik op de automatische piloot. In de supermarkt heb ik naar het personeel een lichaamstaal, alsof ik ze ieder moment zou kunnen aanvliegen van woede. Terwijl ik het zo niet bedoel! Mijn dankwoorden komen mechanisch tot stand en rationeel gezien correct. Erg graag afhankelijk van de artsenij ben ik niet. Maar na anderhalve maand toch maar even langsgegaan voor een afspraak bij de huisarts. Gelukkig kan ik de volgende dag terecht. In de wachtkamer vind ik het al verschrikkelijk niet aardig tegen medepatiënten te kunnen zijn. O ja, vaak denk ik de gemeentelijke diensten te kunnen vertellen wat er moet gebeuren en vooral hoe ze de wet dienen uit te voeren. Nee, ik was dan niet manisch. Nu moet ik me weer klein en als een zielige zieke bij de dokter melden. Ik snap er even niets meer van. Van wat ik thuis had bedacht in de spreekkamer aan de orde te stellen komt weinig terecht. Ik vertel dat ik goede ervaringen heb met een bepaald medicament. Maar dat is zoveel jaar geleden, werpt ze tegen. Ik krijg dus een recept voor een ander middel. Vind ik niet zo erg. Zou het niet goed blijken, is het ook niet mijn beslissing geweest, denk ik stilletjes. Verder het voorstel om maar eens met het RIAGG te gaan praten. Die zitten tegenwoordig gewoon in de wijk. Het is even wennen met het antidepressiemiddel. Na een paar dagen is het zwaarste moment van de dag dragelijker geworden en kan ik me weer een beetje concentreren. Alleen voel ik me schuldig mijn eigen plechtige belofte geen medicamenten te zullen nemen, niet ben nagekomen. Ben ik nou te moeilijk voor mezelf of ligt het aan mij? Gelukkig weet ik rationeel dat deze toestand tijdelijk is: gelukkig maar. Cor Noordegraaf redactie@denkraam.info [5]
6 Psychose, wat is dat eigenlijk Inleiding Tijdens een psychose maken mensen een vreemde indruk op hun omgeving. Ze doen en zeggen ongerijmde dingen. Hun gevoelens lijken niet te kloppen met wat er om hen heen gebeurt. Ze kunnen bijvoorbeeld zonder duidelijke aanleiding in lachen of huilen uitbarsten. Dit komt omdat iemand die een psychose doormaakt, in een eigen werkelijkheid leeft. De persoon koppelt gedachten en waarnemingen aan gevoelens of gedragingen die er niet echt mee samenhangen. Informatie uit de buitenwereld dringt niet goed of soms helemaal niet door. Normaal gesproken scheiden mensen informatie (=prikkels) uit de buitenwereld automatisch in belangrijke informatie die verwerkt moet worden, en onbelangrijke informatie, zoals achtergrondgeluiden en beelden. Mensen in een psychose kunnen deze scheiding niet maken. Daardoor krijgen ze een overdosis aan prikkels te verwerken en raken hun hersenen overbelast. Nu ook speelt de discussie over een vergroot risico bij THC (hasj) gebruik. Dit kan een psychose uitlokken, maar kwetsbaarheid bestaat daarvoor al. Psychosen zijn van alle tijden. Misschien waren de orakels uit de Griekse oudheid wel mensen die aan een psychose leden. In onze vaderlandse geschiedenis zullen velen op de brandstapel beland zijn. Later werden ze in pest en dolhuizen gestopt. In de achttiende eeuw bevrijdde Pinel de krankzinnigen uit hun ketenen. Psychose komt het meest voor bij schizofrenie, maar een psychose kan ook eenmalig optreden. In 1896 formuleerde Kraepelin de ziekte-eenheid dementia preacox (letterlijk: vroege aftakeling) en beschreef drie vormen: de katatone, hebefrene en paranoïde vorm. Centraal hierbij stond de uiteindelijke aftakeling. Bleuler ontwikkelde in 1911 het concept schizofrenie (letterlijk: splijting van de geest), waarbij de splijting van de basale psychische functies centraal stond. Bleuler voegde aan de drie typen die Kraeplin beschreven had, een vierde toe de schizofrenia simplex. Vervolgens is er in feite weinig veranderd op het gebied van de classificatie, de drie vormen van Kraeplin vinden we weer terug in de huidige psychiatrische classificatie de DSM. Sinds begin vorige eeuw is er veel veranderd aan de bejegening en behandeling van mensen die aan schizofrenie lijden. De introductie van anti psychotica in de tweede helft van de vorige eeuw en de vermenselijking mede gevoed door de anti psychiatrie van onder andere dr.laing, David Cooper, Esterson en Jan Foudraine werd het mogelijk dat in diverse psychiatrische ziekenhuizen meer autonomie voor patiënten werd bevochten. Uiteindelijk zijn hier de cliëntenraden en het Basisberaad uit ontstaan. Voorlichting over de ziekte, individuele begeleiding van de patiënt en begeleiding en ondersteuning van familie of nauw betrokkenen is van groot belang. Over schizofrenie Schizofrenie is een ziekte, die, voor zover nu bekend, niet te genezen is. Wel kunnen de psychotische verschijnselen, die per patiënt wisselen in soort en in ernst worden bestreden. De ziekte is ernstige uitzonderingen daargelaten over het algemeen redelijk onder controle te houden door behandeling met medicijnen. Deze blijven vaak voor de rest van het leven nodig. Het komt voor in alle lagen van de bevolking en over de hele wereld, zowel in rijke als arme landen. In Nederland lijden circa mensen aan schizofrenie. Een psychose kan gepaard gaan met de volgende verschijnselen: Wanen. Wanen zijn denkbeelden die niet op waarheid berusten, maar die voor de patiënt waar zijn. Zo kan men denken achtervolgd of speciaal in de gaten gehouden te worden, vergiftigd te worden of de overtuiging te hebben de wereld te moeten redden. Hallucinaties. Bij hallucinaties worden dingen waargenomen die er niet zijn. De meest voorkomende hallucinatie is het horen van stemmen. Soms geven de stemmen opdrachten of schelden de patiënt uit. Vreemd en verward gedrag Chaotisch denken Weinig of niet meer slapen Sterke verandering van het sociaal gedrag vooral merkbaar bij zaken als zelfverzorging, school, werk, huishouden en contacten met anderen. Psychotische mensen zijn over het algemeen niet agressief, maar het kan voorkomen. Vaak is angst dan de oorzaak. Verschijnselen naast de psychose Hoewel de psychotische verschijnselen soms kort, soms lang aanwezig kunnen blijven en soms helemaal niet verdwijnen, komen ze meestal alleen in perioden voor. Tussen zulke preioden kunnen zogenaamde negatieve verschijnselen aanwezig zijn: Verminderde energie, minder initiatief; Somber en uitgeblust zijn; Een leeg gevoel en minder belangstelling voor de omgeving dan voorheen; Een grote behoefte om alleen te zijn; [6]
7 Verminderde aandacht en concentratie; Een moe gevoel; veel op bed willen liggen; Minder heftige, vlakke emoties. Ook deze verschijnselen kunnen per persoon wisselen in vorm en mate waarin ze voorkomen. Ze vormen samen met de psychotische verschijnselen de belangrijkste verschijnselen van de ziekte. Soms kunnen de ziekteverschijnselen zo ernstig, of de situatie thuis zo moeilijk zijn dat opname in een psychiatrisch ziekenhuis onvermijdelijk is. Oorzaken van schizofrenie en biologische factoren Erfelijkheid speelt een rol. In sommige families komt de ziekte vaker voor dan in andere. Ook negatieve invloeden (zoals een virusinfectie tijdens de zwangerschap of rond de geboorte) zouden een rol kunnen spelen. Bij schizofrenie is sprake van een verstoring van de activiteit van bepaalde gebieden in de hersenen. Dit uit zich in een verstoord evenwicht tussen stoffen, die nodig zijn voor de werking van de zenuwcellen. Met antipsychotische medicijnen kan dit evenwicht gedeeltelijk worden hersteld. Psychosociale factoren Door de biologische kwetsbaarheid zijn patiënten gevoeliger voor stress. Veel druk van buitenaf, ingrijpende gebeurtenissen of ongunstige sociale omstandigheden blijken tot het (opnieuw) optreden van psychotische verschijnselen kunnen leiden. Behandeling van schizofrenie Deze bestaat in grote lijnen uit twee delen: Medicijnen Aanpassing van het dagelijks leven Medicijnen Een bepaald soort medicijnen, antipsychotica genoemd, spelen een belangrijke rol in de behandeling van schizofrenie. Ze kunnen de wanen of hallucinaties verminderen en helpen helderder te denken. De antipsychotische effecten treden niet altijd direct op, maar meestal pas na dagen of zelfs weken. Het is van groot belang dat de medicijnen regelmatig worden ingenomen. Het innemen kan geschieden in de vorm van tabletten, die dagelijks moeten worden ingenomen, of injecties, die om de week of om de paar weken gegeven moeten worden (depot). De omgeving Omdat de patiënt echter zelf vaak niet beseft ziek te zijn, kan het erg moeilijk zijn met een schizofrene persoon te leven. De ziekte leidt bij mensen in de naaste omgeving gemakkelijk tot reacties van (over)bezorgdheid, irritatie of kwaadheid, die bij de patiënt dan weer stress oproepen. De personen in de naaste omgeving van de patiënt moeten erop letten dat ze tijd voor zichzelf houden, ook om weer energie op te doen. Voor de omgeving is dat vaak moeilijk, omdat het kan lijken of men niet voldoende om de patiënt geeft. Wat kan de patiënt zelf doen? Door de verhoogde biologische kwetsbaarheid is de patiënt extra gevoelig voor stress. Het is daarom in het belang van de patiënt spanningen in de omgeving zoveel mogelijk te vermijden. Indien de patiënt leert aanvaarden dat er sprake is van een ziekte, zijn er een aantal dingen die de patiënt zelf kan doen om te voorkomen dat er een nieuwe psychose komt: Regelmatig medicijnen gebruiken in overleg met de behandelaar; Leren herkennen van verschijnselen die een nieuwe psychose aankondigen en bespreken met de behandelaar; Niet te veel hooi op de vork nemen, leren welke dingen speciaal spanning geven en spanning doseren; Structuur in de dag brengen door zowel activiteiten als ontspanning; Regelmatig leven met voldoende nachtrust; Voorzichtig met alcohol of drugsgebruik. Voor dit artikel is dankbaar gebruik gemaakt van de brochure: In gesprek over: Schizofrenie Uitgebracht door de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. Deze heeft als doelstelling de bevordering van de psychiatrie en de behartiging van de wetenschappelijke en het bevorderen en bewaken van de kwaliteit van de psychiatrie. Web: En de brochure Schizofrenie, minder gek dan je denkt van Het Nationaal Fonds Geestelijke Volksgezondheid (NFGV) welke zich inzet voor mensen met psychische problemen en hun omgeving. Het NFGV biedt voorlichting over psychische problemen, subsidieert vernieuwende projecten in de geestelijke gezondheidszorg en ondersteund initiatieven van cliënten en familieorganisaties. Om dit te kunnen doen is het NFGV afhankelijk van donaties en giften. Websites: en Via de websites zijn brochures over diverse psychische problemen te bestellen, onder andere de brochure Schizofrenie. Storing in de hersenen. Of bel: Met dank aan Astrid Haven (NFGV) Jan B.Burger [7]
8 Weg van de werkelijkheid Je rijdt nietsvermoedend naar de supermarkt en opeens worden de auto s draken. De mensen in de winkel worden weerzinwekkende monsters. Ik denk: Oh mijn God ik raak de grip op de realiteit kwijt. Gauw terug naar huis. Zo geconcentreerd mogelijk probeer ik te rijden maar al gauw verandert de wereld met gebouwen in een woestijn vol met slangen. Help. Ik ben Lente in de winter nu aan het flippen. Ergens diep in je geest probeer je je vast te klampen aan de realiteit en met veel concentratie en een automatische piloot kan ik de weg weer zien. Wit, rood, wit rood. Ik ben op het fietspad. Geel, grijs, geel grijs, ik ben thuis. Dan vervaagt alles. Ik weet niet meer hoe ik op mijn kamer ben gekomen. Overal zijn slangen en spinnen. Demonen en gedrochten en het allerergst: de dader die me vroeger misbruikt heeft. Dan slaan de stoppen door. Ik word zo bang dat ik me letterlijk niet meer kan bewegen. Ik ben weer in het verleden. Wegkruipen in je lichaam is dan de enige optie. Uren lig ik op mijn bed te vechten tegen al die monsters maar het lukt niet. Dan ben ik uitgeput en val in een onrustige slaap. Later word ik wakker en wacht tot ik weer mijn benen kan bewegen. Het wordt rustiger in mijn hoofd. Ik zie de realiteit weer. Maar ik blijf bang dat het terugkomt. Dat gevoel duurt een paar dagen. Ik ben echt een paar dagen van slag van zo n uitputtende veldslag in mijn geest. Carla A.M. Berkhof / Fotografie: Ton Hensing Invloeden van zomerse en winterse depressies op psychosociale kwetsbaren Tijdens een hete zomerdag heeft iedereen wel eens last van zomerse dipjes. Maar vergeleken met een natte winterdag is de stress van eerstgenoemde dag heviger. De stress die mensen opdoen en beleven tijdens zomerweer is wel persoonsgebonden. Oudere mensen en ook oudere psychiatrische mensen klagen dan meer dan in de wintermaanden. De hitte wordt hen dan teveel en ze trekken zich terug in hun woning waar zij op bed uitrusten. Gewone mensen zijn actief tijdens campingvakanties en zomerreizen en kunnen beter tegen de stress dan medicijnslikkende patiënten. De medicijnen zoals lithium en temesta doen ons denken aan een toestand van versuftheid. Wanneer patiënten zo worden gedrogeerd met sufmakende middelen kunnen zij het leven minder goed aan. Ik vind het gebruik van medicijnen gedoseerd moet blijven. Ik vind ook dat patiënten en bewoners in beweging moeten blijven om de druk van deze kolere maatschappij aan te kunnen. De zogenaamd allesoverheersende maatschappijmens moet leren om zijn arrogantie en bazige houding in toom te houden en zich niet neerbuigend te gedragen naar zijn psychiatrische medemens. Kees Buitendijk Psychose door het overlijden van een familielid Enkele jaren geleden, om precies te zijn in juli 1996, heb ik een psychose opgelopen na het overlijden van een familielid. Ik had in die tijd ook nog last van een te hoge werkdruk op mijn werk. Dit uitte zich in verschijnselen zoals achtervolgingswaanzin, hallucinaties en, verward denken en spreken. Daarnaast was ik erg agressief. Zo vernielde ik het meubilair bij mijzelf thuis. Een maand later werd ik gedwongen opgenomen met een I.B.S. (in bewaringstelling). Achteraf was ik blij dat ik toen was opgenomen. Na een aantal gesprekken met mijn psychiater (Ineke Sterrenburg) werd ik overgeplaatst naar het Multifunctioneel Centrum, een dependance van het Delta Psychiatrisch best goed afging. Maar in het jaar 1999, ben ik weer twee keer ziek geworden en opgenomen in het M.F.C. Hellevoetsluis. Toen werd duidelijk dat ik aan de ziekte schizofrenie leed. Schizofrenie komt in alle lagen van de bevolking voor. Tot nu is er geen duide- Ziekenhuis. Dit is een open afdeling. Hier kreeg ik een Gaat u zitten, ik kom zo bij u lijke oorzaak gevonden. Erfelijkheid en een verhoogde andere psychiater toegewezen, namelijk: René Meuldijk. Na een paar maanden intensieve therapie werd ik in mei kwetsbaarheid voor stress spe- len een rol bij het ontstaan van schizofrenie uit het ziekenhuis ontslagen. In 1998 ben ik weer gaan werken, wat mij Michiel van Gog / Fotografie: Michiel van Gog [8]
9 Anoiksis, lang zo gek nog niet! Je zal maar psychotisch zijn en bij behandeling het predikaat schizofreen opgeplakt krijgen, of manisch-depressief, of depressief, of Wat moet je dan in hemelsnaam doen? Een stap in de goede richting is lid worden van Anoiksis; deze Griekse naam, die Open Geest betekent, dekt een landelijke vereniging van leden en 361 donateurs. Eén ding is dus zeker, je staat niet alleen. En als je in de regio Zuid- Holland Zuid woont, bof je helemaal, want hier komen in het Multifunctioneel Centrum (MFC) aan de Boerhavestraat in Rotterdam-Zuid, elke laatste zondag van de maand, lotgenoten bij elkaar voor een praatje pot of diepgaande betogen. Zo ook die dag in februari; het thema van vandaag is de uitleg over het Basisberaad door directeur Jaap Meeuwsen (44). Deze Rotterdamse instelling verleent hand -en spandiensten aan onder meer psychiatrische patiënten. Martin (48) luistert geïnteresseerd toe en met hem nog zo n twintig mannen en vrouwen. Ik ben één jaar na de oprichting in 1994 lid geworden, zegt hij, en de bijeenkomsten vind ik grandioos. Niet alleen vanwege de gezelligheid, maar ook omdat je samen kunt werken aan je belangenbehartiging. Hij neemt nog een slok versgezette koffie. Elsie, zo n beetje de enige die níet rookt, haakt hier op in: Toen ik een jaar geleden voor het eerst kwam, vond ik de bijeenkomst niets voor mij, maar nu ben ik actief lid, zegt ze. En dat het hier niet bij is gebleven, blijkt uit het romantische feit dat ze verkering heeft gekregen met Jacob. Ruben (28) en Aad (31) zijn de voortrekkers; onlangs organiseerden zij nog een zeer geslaagd etentje buiten de deur en als je nieuw bent, zijn zíj het, die je op je gemak stellen en uitleggen hoe een en ander binnen de vereniging werkt. De landelijke penningmeester Wim (59), die vandaag de regiobijeenkomst met zijn vriendelijkheid opluistert, laat zich evenmin onbetuigd: Als ervaringsdeskundigen geven wij vanuit het Utrechtse hoofdkantoor over de diverse psychiatrische ziektebeelden voorlichting aan ziekenhuizen, politie, scholen en maatschappelijk werk, zegt hij. Anoiksis wordt jaarlijks met zo n euro gefinancierd door de Landelijke Patiënten Organisatie, terwijl de farmaceutische industrie spekt met nog eens 4000 euro. Ook de ledencontributie van 14 euro draagt haar steentje bij, aldus Wim. Tja, geld is iets dat de meeste leden niet hebben; afhankelijk van schamele uitkeringen proberen zij zo goed en zo kwaad als het gaat rond te komen en dit betekent niet alleen shag in plaats van sigaretten, maar ook extra genieten van de twee gratis consumpties, die na afloop van de gezamenlijke zondagmiddagen, in het naburig café door Anoiksis worden aangeboden. De door het leven getekende gezichten en de medicijn-ogen lichten dan even op. [gedicht] Wegwerpkind Misschien is het te veel gevraagd. Ik heb er dan ook niet om gevraagd, leven. Maar nu ik er toch ben, toevallig, wil ik mijn leven, wil ik het zelf. Ik ben zo moe van steeds een ander zijn. Geeft er zijn, leven, geen recht op iemand Zijn? Of moet je dat op een andere manier verdienen? Maar wie geeft anderen dan recht op mijn leven? Waarom moet ik zijn wie ze hebben willen? Steeds een ander? Is dat omdat ik het allemaal niet begrijp? Omdat ze me niet hebben willen? Omdat er te veel geheimen zijn in mijn hoofd? Ik begrijp het niet. Mijn hoofd is een open boek waar ieder in kan lezen en schrijven. Ik wil een slot op dat boek en ik alleen de sleutel. Marlieke de Jonge Drs. Joke M.S. van den Toorn Adres: Kantoor Anoiksis - Gansstraat EC Utrecht - tel / fax anoiksis@anoiksis.nl [9]
Schizofrenie. Leven in een andere wereld. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over schizofrenie
ggz voor doven & slechthorenden Schizofrenie Leven in een andere wereld Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over schizofrenie Herkent u dit? Denkt u wel eens dingen te zien
Nadere informatie[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster
[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9
Nadere informatieInfo. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde
Info Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Inhoud INHOUD 1. Waar gaat het over 3 2. Aanraken 4 3. Hoe noem jij dat? 5 4. Baas over
Nadere informatieOp weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon
Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn
Nadere informatieO, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.
Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan
Nadere informatieSlachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg
Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt
Nadere informatieDelier in de laatste levensfase. Informatie voor naasten van patiënten met een delier in de laatste levensfase
Delier in de laatste levensfase Informatie voor naasten van patiënten met een delier in de laatste levensfase Inhoudsopgave Wat is een delier?... 3 Wat zijn kenmerken van een delier?... 3 Invloed op u
Nadere informatieTheorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,
3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol
Nadere informatieGedwongen opname met een IBS of RM *
Gedwongen opname met een IBS of RM * Informatie voor cliënten Onderdeel van Arkin Inleiding In deze folder staat kort beschreven wat er gebeurt als u gedwongen wordt opgenomen. De folder bevat belangrijke
Nadere informatieKOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen
KOPPen bij elkaar en schouders eronder Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen Mama, waarom huil je? Mama, ben je nu weer verdrietig? Papa, gaan we naar het zwembad? Waarom niet?
Nadere informatieMijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd
Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen
Nadere informatieDelirium op de Intensive Care (IC)
Deze folder is bedoeld voor de partners, familieleden, naasten of bekenden van op de Intensive Care (IC) afdeling opgenomen patiënten. Door middel van deze folder willen wij u als familie* uitleg geven
Nadere informatieDe twee zaken waarover je in dit boek kunt lezen, zijn de meest vreemde zaken die Sherlock Holmes ooit heeft opgelost.
Sherlock Holmes was een beroemde Engelse privédetective. Hij heeft niet echt bestaan. Maar de schrijver Arthur Conan Doyle kon zo goed schrijven, dat veel mensen dachten dat hij wél echt bestond. Sherlock
Nadere informatieSoms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.
Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.
Nadere informatieVerhaal: Jozef en Maria
Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele
Nadere informatieSusanne Hühn. Het innerlijke kind. angst loslaten
Susanne Hühn Het innerlijke kind angst loslaten Inhoud Inleiding 7 Hoe ontstaat angst? 11 Wegen uit de angst 19 Het bange innerlijke kind leren kennen 35 Meditatie Het bange innerlijke kind leren kennen
Nadere informatieWat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.
Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me
Nadere informatieVerslaving. Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving. Als iemand niet meer zonder... kan
ggz voor doven & slechthorenden Verslaving Als iemand niet meer zonder... kan Deze folder is voor doven en slechthorenden die meer willen weten over verslaving Herkent u dit? Veel mensen gebruiken soms
Nadere informatieDe patiënt met acuut optredende verwardheid (delier)
De patiënt met acuut optredende verwardheid (delier) De patiënt met acuut optredende verwardheid/delier Uw familielid, vriend(in) of kennis is opgenomen vanwege een ziekte, een ongeval en/of een operatie.
Nadere informatieGevaarlijke liefde. Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Ik geloof dat hij Ramon heet!
Gevaarlijke liefde Gevaarlijke liefde In de pauze Mooi hè, Kim? Maar wel duur! Weet jij wie die jongen is? Zit hij ook bij ons op school? Als je verliefd wordt ben je in de wolken. Tegelijk voel je je
Nadere informatieVragenlijst Depressie
Vragenlijst Depressie Deze vragenlijst bestaat uit een aantal uitspraken die in groepen bij elkaar staan (A t/m U). Lees iedere groep aandachtig door. Kies dan bij elke groep die uitspraak die het best
Nadere informatieWerkboek Het is mijn leven
Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er
Nadere informatieLekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten.
Lekker ding Pas op!, roept Anita. Achter je zitten de hersendoden! Ik kijk achterom. Achter ons zitten twee jongens en drie meisjes hun boterhammen te eten. Ze zijn gevaarlijk, zegt Anita. Ze schudt haar
Nadere informatieTeksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.
Bidden Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.nl en kinderactiviteiten www.lambertuskerk-rotterdam.nl
Nadere informatieDe muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik.
De muur Ik heb een muur om me heen. Nou, een muur? Het lijken er wel tien. En niemand is in staat om Over die muur bij mij te komen. Ik laat je niet toe, Want dan zou je zien Hoe kwetsbaar ik ben. Maar
Nadere informatieMaatschappelijk werk (alweer)
Maatschappelijk werk (alweer) Na mijn tweede miskraam heb ik toch weer besloten om het er op te wagen naar maatschappelijk werk te gaan. Ik vond de stap echt wel heel zwaar, want ik hou er niet zo van.
Nadere informatieVerslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.
Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien
Nadere informatieHoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld:
hoofdstuk 10 Hoe je je voelt Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: zenuwachtig wakker worden omdat je naar school moet, vrolijk
Nadere informatieGezond thema: DE HUISARTS
Gezond thema: DE HUISARTS 1. Wat gaan we doen? Praten over de huisarts en wat de huisarts doet. Nieuwe woorden leren over de huisarts. Het gesprek met de huisarts oefenen. 2. Wat vind ik van? Als je een-op-een
Nadere informatieveeg de tranen van me weg. Ik kijk nog eens rond en er valt een hoop spanning van me af. Er komt zelfs een kleine glimlach op me gezicht terug.
Het DOC Ik kruip in één van de buikpijn terwijl ik in bed lig. Mijn gedachten gaan uit naar de volgende dag. Ik weet wat er die dag staat te gebeuren, maar nog niet hoe dit zal uitpakken. Als ik hieraan
Nadere informatieOnderwerp: Acute verwardheid of delier
Onderwerp: 1 Informatie over acute verwardheid of delier Voor wie is deze folder bedoeld? Deze folder is bedoeld voor patiënten die worden opgenomen in het Ikazia Ziekenhuis. Zoals de verpleegkundige aan
Nadere informatieIn de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen
14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie
Nadere informatieregio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl
regio Gooi en Vechtstreek Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid www.cjggooienvechtstreek.nl n Niet uitgeslapen? Jongeren en slapeloosheid We slapen gemiddeld zo n zeven tot acht uur per nacht. Dat
Nadere informatieHet boek van Samuel. Ik ben begonnen met het boek van Samuel, maar het lukt me niet om verder te lezen; ik word geconfronteerd met mezelf.
Het boek van Samuel Ik ben begonnen met het boek van Samuel, maar het lukt me niet om verder te lezen; ik word geconfronteerd met mezelf. Ik voel me schuldig naar mezelf toe dat ik al die tijd in de sekte
Nadere informatieDelier. Informatie voor familie en betrokkenen
Delier Informatie voor familie en betrokkenen Inleiding Op onze verpleegafdeling is een familielid, vriend(in) of kennis van u opgenomen. Tijdens uw bezoek aan de patiënt heeft u waarschijnlijk gemerkt
Nadere informatieHet is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatieEr is toch niemand die jou aardig vindt. SUKKEL.
Liefde Ik laat je nooit in de steek. Ik zal je helpen. Jij bent mijn beste vriendin. Het mooiste wat ik heb, geef ik aan jou. Ik ben verliefd... Ik heb alles voor je over. IK HOU VAN JOU! Ik bid voor je.
Nadere informatieTITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven.
TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven. Beginsituatie: De lln doen als inleiding op het project rond geloven en de kerkwandeling, een filosofisch gesprek. Er komen verschillende
Nadere informatieDie nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang.
Vanavond ga ik mijn man vertellen dat ik bij hem wegga. Na het eten vertel ik het hem. Ik heb veel tijd besteed aan het maken van deze laatste maaltijd. Met vlaflip toe. Ik hoop dat de klap niet te hard
Nadere informatieMEMORY WOORDEN 1.1. TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1
MEMORY WOORDEN 1.1 TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1 ik jij hij zij wij jullie zij de baby het kind ja nee de naam TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 2 MEMORY WOORDEN 1.2 TaalCompleet A1 Memory Woorden
Nadere informatieJohannes 6,1-15 - We danken God, want Jezus zorgt voor ons
Johannes 6,1-15 - We danken God, want Jezus zorgt voor ons Dankdag voor gewas en arbeid Liturgie Voorzang LB 448,1.3.4 Stil gebed Votum Groet Zingen: Gez 146,1.2 Gebed Lezen: Johannes 6,1-15 Zingen: Ps
Nadere informatieInhoud. Een nacht 7. Voetstappen 27. Strijder in de schaduw 51
Inhoud Een nacht 7 Voetstappen 27 Strijder in de schaduw 51 5 Een nacht 6 Een plek om te slapen Ik ben gevlucht uit mijn land. Daardoor heb ik geen thuis meer. De wind neemt me mee. Soms hierheen, soms
Nadere informatieDe PAAZ, wat is dat? Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar
De PAAZ, wat is dat? Informatie voor kinderen van 8 tot 12 jaar De afgelopen weken was het niet zo leuk bij Pim thuis. Zijn moeder lag de hele dag in bed. Ze stond niet meer op, deed geen boodschappen
Nadere informatieWat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken
Wat je voelt is wat je denkt! De theorie van het rationeel denken Mensen zoeken hulp omdat ze overhoop liggen met zichzelf of met anderen. Dit kan zich op verschillende manieren uiten. Sommige mensen worden
Nadere informatieHet paranoïde type: Deze vorm treedt meestal op rond de jaar. Het kenmerk is dat de patiënten vreemde hallucinaties
Spreekbeurt door een scholier 1566 woorden 12 april 2004 6,3 48 keer beoordeeld Vak Verzorging inhoud: hfd 1 : Schizofrenie hfd 2 : Vormen van Schizofrenie hfd 3 : Kenmerken hfd 4 : Oorzaken hfd 5 : Gevolgen
Nadere informatieH E T V E R L O R E N G E L D
H E T V E R L O R E N G E L D Personen Evangelieschrijver Vrouw (ze heet Marie) Haar buurvrouwen en vriendinnen; o Willemien o Janny o Sjaan o Sophie (Als het stuk begint, zit de evangelieschrijver op
Nadere informatiePapa en mama hebben ruzie. Ton en Toya vinden dat niet leuk. Papa wil graag dat Ton en Toya bij hem op bezoek komen, maar van mama mag dat niet.
Bezoek op kantoor Papa en mama hebben ruzie. Ton en Toya vinden dat niet leuk. Papa wil graag dat Ton en Toya bij hem op bezoek komen, maar van mama mag dat niet. Ton en Toya hebben wat problemen thuis.
Nadere informatieDeze handreiking is van:
9 lessen over het volgen van Jezus Deze handreiking is van: Deze cursus is geschreven Beryl Voorhoeve en opgemaakt door Judith Maarsen. Ten behoeve van de kinderstudiegroepen voor de bovenbouw Gebruikte
Nadere informatiePatiënteninformatie. Acuut optredende verwardheid. (delier) Acuut optredende verwardheid (delier)
Patiënteninformatie Acuut optredende verwardheid (delier) Acuut optredende verwardheid (delier) 1 Acuut optredende verwardheid (delier) Intensive Care, route 3.3 Telefoon (050) 524 6540 Inleiding Uw familielid
Nadere informatiede aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop.
Woordenlijst bij hoofdstuk 4 de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. alleen zonder andere mensen Hij is niet getrouwd. Hij woont helemaal a, zonder familie.
Nadere informatieIn de war? Op de Intensive Care
In de war? Op de Intensive Care Albert Schweitzer ziekenhuis juni 2015 pavo 1168 Inleiding Uw partner of familielid is in het Albert Schweitzer ziekenhuis opgenomen op de Intensive Care. Waarschijnlijk
Nadere informatieDé 14 fundamentele stappen naar geluk
Dé 14 fundamentele stappen naar geluk Van de Amerikaanse psycholoog Michael W. Fordyce 1. Wees actief en ondernemend. Gelukkige mensen halen meer uit het leven omdat ze er meer in stoppen. Blijf niet op
Nadere informatieElke miskraam is anders (deel 2)
Elke miskraam is anders (deel 2) Eindelijk zijn we twee weken verder en heb ik inmiddels de ingreep gehad waar ik op zat te wachten. In de tussen tijd dacht ik eerst dat ik nu wel schoon zou zijn, maar
Nadere informatieWeer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis.
Weer naar school Kim en Pieter lopen het schoolplein op. Het is de eerste schooldag na de zomervakantie. Ik ben benieuwd wie onze mentor * is, zegt Pieter. Kim knikt. Ik hoop een man, zegt ze. Pieter kijkt
Nadere informatieOntdek je kracht voor de leerkracht
Handleiding les 1 Ontdek je kracht voor de leerkracht Voor je ligt de handleiding voor de cursus Ontdek je kracht voor kinderen van groep 7/8. Waarom deze cursus? Om kinderen te leren beter in balans te
Nadere informatieMEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave
Nadere informatieSchrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne>
Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 Inleiding Timo is een ander mens geworden door zijn grote vriend Tommy. Toch was het niet altijd zo geweest, Timo had Tommy gekregen voor
Nadere informatieDeze handreiking is van:
9 lessen over het volgen van Jezus Deze handreiking is van: Deze lessen zijn geschreven Beryl Voorhoeve en opgemaakt door Judith Maarsen. Ten behoeve van de kinderstudiegroepen voor de bovenbouw Gebruikte
Nadere informatieZorg voor Jezelf Gids
Zorg voor Jezelf Gids Ontdek welke 3 gewoontes je tegenhouden om een relaxed leven te hebben Wat ga je ontdekken? W e l k e g e w o o n t e s j e i n z e t i n e e n p o g i n g e e n s t r e s s v r i
Nadere informatieOpeningsgebeden INHOUD
Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus
Nadere informatieSeptember 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande. Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst. Hallo mede dierenvrienden,
September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst Hallo mede dierenvrienden, Na mijn indrukwekkende reis naar India, is mij gevraagd om een kort verhaaltje
Nadere informatiePDS B e l a n g e n v e r e n
r a b l D e PDS B e l a n g e n v e r e n r m S y n d r o a o m i g e i n g k k i r P PDS in relatie tot anderen 2 PDS in relatie tot anderen Bij het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) is één van de symptomen
Nadere informatieMeer informatie MRS 0610-2
Meer informatie Bij de VGCt zijn meer brochures verkrijgbaar, voor volwassenen bijvoorbeeld over depressie en angststoornissen. Speciaal voor kinderen zijn er brochures over veel piekeren, verlatingsangst,
Nadere informatieInhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197
Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,
Nadere informatieEn hoe blijf jij Fit in je Hoofd?
En hoe blijf jij Fit in je Hoofd? 1,2,3,..., 10 stappen Fit in je Hoofd, Goed in je Vel. Je lekker in je vel voelen, daar kun je aan werken. Lees rustig de tien stappen. Ze inspireren je om fit te blijven
Nadere informatieBen jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!
Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw
Nadere informatieEn hoe blijf jij fit in je hoofd?
En hoe blijf jij fit in je hoofd? boekje-105x105-def.indd 1 30-01-2009 12:05:22 1,2,3,..., 10 stappen boekje-105x105-def.indd 2 30-01-2009 12:05:23 Je lekker in je vel voelen, daar kun je aan werken. Lees
Nadere informatieVoel je vrij en liefdevol 7 oefeningen
Voel je vrij en liefdevol 7 oefeningen Soms voel je je gevangen door het leven. Vastgezet door de drukte, en beklemd in je eigen hoofd. Je voelt je niet vrij en je voelt geen liefde. Met deze tips breng
Nadere informatieLuisteren naar de Heilige Geest
Luisteren naar de Heilige Geest Johannes 14:16-17 En Ik zal de Vader bidden en Hij zal u een andere Trooster geven om tot in eeuwigheid bij u te zijn, de Geest der waarheid, die de wereld niet kan ontvangen,
Nadere informatieU schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?
Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen
Nadere informatie0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1
Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht
Nadere informatieNoach bouwt een ark Genesis 6-8
2 Noach bouwt een ark Genesis 6-8 Het is niet fijn meer op de aarde. De mensen maken ruzie, ze vechten en ze zijn God vergeten. Maar er is één man die anders is. Dat is Noach. Op een dag praat God met
Nadere informatieWe hebben verleden week nog gewinkeld. Toen wisten we het nog niet. De kinderbijslag was binnen en ik mocht voor honderd euro kleren uitkiezen.
Woensdag Ik denk dat ik gek word! Dat moet wel, want ik heb net gehoord dat mijn moeder kanker heeft. Niet zomaar een kankertje dat met een chemo of bestraling overgaat. Nee. Het zit door haar hele lijf.
Nadere informatieEn hoe blijf jij fit in je hoofd?
En hoe blijf jij fit in je hoofd? 1,2,3,..., 10 stappen Je lekker in je vel voelen, daar kun je aan werken. Lees rustig de tien stappen. Ze inspireren je om fit te blijven in je hoofd en hebben al heel
Nadere informatieNiet eerlijk. Kyara Blaak
Kyara Blaak Niet eerlijk Kyara Blaak Kyara Blaak 248media uitgeverij, Steenwijk Grafische realisatie: MDS Grafische Vormgeving Illustraties binnenwerk: Kyara Blaak Alle rechten voorbehouden. Niets uit
Nadere informatieNieuwsbrief CliëntAanZet
Nummer 5 Juni/Juli 2014 Van de redactie Hallo, Hier weer een nieuwe nieuwsbrief CliëntAanZet. Heb je een leuk idee voor deze nieuwsbrief? Of wil je misschien zelf iets schrijven? Stuur een bericht naar:
Nadere informatieDocumentaire vrijheid Depressie
Documentaire vrijheid Depressie Anna Diouf en Rianne Horning MM2A 1 Inhoudsopgave Inleiding Het onderzoek Voice-over Filmplan Storyboard 2 Inleiding De afgelopen 4 weken hebben we in duo s een mini-documentaire
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatieNetje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!
Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring
Nadere informatieEr was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen.
Een klein gesprekje met God Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. God lachte breed. Dat is waar!, zei God. Jij bent ook het licht.
Nadere informatieDELIER. Informatie voor partner, familie en vrienden
DELIER Informatie voor partner, familie en vrienden Bij uw partner of familielid is er sprake van een delier of acute verwardheid. In deze folder kunt u lezen wat een delier is en waar de behandeling uit
Nadere informatieeen dierbare verliezen
een dierbare verliezen een dierbare verliezen U heeft kort geleden iemand verloren. Dat kan heel verwarrend zijn. Vaak is het moeilijk te accepteren dat iemand er niet meer is. Soms is het verdriet of
Nadere informatieCambriana online hulpprogramma
Dit is deel 1 van het online hulpprogramma van Cambriana. Verwerking van een scheiding 'Breaking up is hard to do' Neil Sedaka Een scheiding is een van de pijnlijkste ervaringen die je kunt meemaken in
Nadere informatieFOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.
PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een
Nadere informatieLYRICS. 1. Dat is de toon van de waarheid Door: A.L. Snijders, 26 oktober 2006
LYRICS 1. Dat is de toon van de waarheid Door: A.L. Snijders, 26 oktober 2006 omdat ik ontdekt heb dat er niets boven de waarheid gaat die hele toon die is zo bijzonder dat is de toon van de waarheid begrijp
Nadere informatieDit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.
Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren
Nadere informatieDelirium of delier (acuut optredende verwardheid)
Delirium of delier (acuut optredende verwardheid) In deze folder leest u wat een delirium is, wat de verschijnselen van een delirium zijn en leest u informatie over de behandeling en tips voor patiënten
Nadere informatieIn de war? Op de Intensive Care
In de war? Op de Intensive Care Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Uw partner of familielid is in het Albert Schweitzer ziekenhuis opgenomen op de Intensive Care.
Nadere informatieVraag aan de zee. Vraag aan de tijd. wk 3. wk 2
Bladzijde negen, Bladzijde tien, Krijg ik het wel ooit te zien? Ander hoofdstuk, Nieuw begin.. Maar niets, Weer dicht, Het heeft geen zin. Dan probeer ik achterin dat dikke boek. Dat ik daar niet vaker
Nadere informatieEEN DIERBARE VERLIEZEN
EEN DIERBARE VERLIEZEN 994 Inleiding Deze folder is bedoeld voor nabestaanden. U leest hierin over de gevoelens die u kunt ervaren en hoe u in deze moeilijke tijd goed voor uzelf kunt zorgen. U heeft kort
Nadere informatieDe Budget Ster: omgaan met je schulden
De Budget Ster: omgaan met je schulden Budget Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Budget Ster MOTIVATIE EN VERANTWOORDELIJKHEID STRESS DOOR SCHULDEN BASISVAARDIGHEDEN STABILITEIT FINANCIEEL ADMINISTRATIEVE
Nadere informatieVoorbereidende les. Basisonderwijs. Educatieteam
Basisonderwijs Voorbereidende les (1) Introductie (2) Huiswerkopdracht (3) Bijlage 1 (4) Bijlage 2 Educatieteam Het educatie team bestaat uit jonge, gemotiveerde en bevlogen medewerkers die dichtbij de
Nadere informatieMagie voor het verkopen van je huis Leer hoe je in korte tijd je huis kunt verkopen en ook nog voor een gunstige prijs. Desirée
Life Coach Désirée Snelling Berg Magie voor het verkopen van je huis Leer hoe je in korte tijd je huis kunt verkopen en ook nog voor een gunstige prijs. Desirée 2011 Magie voor het verkopen van je huis
Nadere informatieOf je hart nu breekt of scheurt, kapot is kapot.
Of je hart nu breekt of scheurt, kapot is kapot. Rouw van naastbestaanden van personen met dementie Gerke VERTHRIEST Een pluim voor jou, mantelzorger! We staan stil bij: - Rouwen als iemand nog niet dood
Nadere informatieHeilig Jaar van Barmhartigheid
Heilig Jaar van Barmhartigheid van 8 december 2015 tot 20 november 2016 Paus Franciscus heeft alle mensen van de hele wereld uitgenodigd voor een heilig Jaar van Barmhartigheid. Dit hele jaar is er extra
Nadere informatieApostolische rondzendbrief
oktober 9, 2011 Jaargang 1, nummer 1 Lieve mensen, Zo bent u een voorbeeld voor alle gelovigen in Macedonië en Achaje geworden. Wij zijn nu al weer een tijdje hier in het zuiden van Griekenland, in de
Nadere informatieDe Week gaat van start met de Breingeindag op maandag 26 maart 2012 in t Veerhuis te Nieuwegein.
Op zoek naar waardevolle contacten De werkgroep Week van de Psychiatrie organiseert van 26 tot en met 31 maart 2012 de 38e Week van de Psychiatrie. Het thema van de Week van de Psychiatrie 2012 is Contact
Nadere informatie[IN 3 STAPPEN JE EX TERUG.]
2011 Life Coach Désirée Snelling Berg Desirée [IN 3 STAPPEN JE EX TERUG.] Leer de technieken om met behulp van je onderbewuste en het universum je ex weer terug te krijgen. Inleiding Het is geen geheim
Nadere informatiehttps://dementie.nl/dagbesteding/tijdelijke-opvang-respijtzorg-regelen
1 2 Odensehuis Hoeksche Waard: Odensehuizen landelijk platform: Dementie.nl: Dementie winkel: Doorleven: Fotofabriek: Handen in huis: Samen Dementievriendelijk: Stichting Alzheimer Nederland: http://odensehuishw.nl
Nadere informatieOver schulden gesproken
Over schulden gesproken Verhalen uit de praktijk Sandra van der Stege 8 Inleiding In Nederland zijn veel mensen met schulden. Ongeveer 1 op de 5 mensen heeft moeite om elke maand rond te komen. In de schulden
Nadere informatie