Inleiding. 2 Inhoud. Diabetes Mellitus

Transcriptie

1 Leven met diabetes

2 Inleiding Diabetes Mellitus Bij iemand met diabetes mellitus (suikerziekte) is het lichaam niet in staat voldoende insuline te produceren. Insuline is een hormoon, dat wordt geproduceerd in de alvleesklier. Vervolgens komt de insuline terecht in de bloedsomloop. Suiker (glucose) is één van de energiebronnen voor ons lichaam. Glucose is afkomstig uit koolhydraathoudend voedsel. De insuline stelt ons lichaam in staat deze glucose in de lichaamscellen op te nemen. Zonder insuline kan het lichaam de glucose niet omzetten in warmte en energie. De glucose hoopt zich dan op in het bloed, zodat het bloedglucosegehalte stijgt. Uiteindelijk wordt dit gehalte zo hoog, dat er glucose in de urine wordt uitgescheiden. Doordat het lichaam de glucose niet kan gebruiken, worden lichaamsvetten afgebroken om energie te produceren. Dit ziektebeeld wordt diabetes mellitus genoemd. Letterlijk betekent dit: honingzoete doorstroming. De volgende symptomen kunnen zich voordoen, wanneer de 2 Inhoud 3 bloedglucosespiegel te hoog is: Inleiding Diabetes 3 Insuline 4 Goede regulatie 6 Praktische tips voor de dagelijkse behandeling Bloedglucosecontrole 7 Aanpassing van uw insulinedosis 8 Dieet 10 Lichamelijke inspanning 11 Hypoglycemie 12 Hyperglycemie 13 Ziekte 14 Reizen 14 In het buitenland 15 hevige dorst overmatige urine-productie vermagering moeheid misselijkheid jeuk verminderd gezichtsvermogen

3 Insuline Indien de alvleesklier geen of onvoldoende insuline afscheidt, zijn dagelijkse insuline-injecties noodzakelijk. Wij onderscheiden twee typen diabetes: Type 1 (insulineafhankelijke) diabetes: deze vorm ontstaat meestal op jonge leeftijd en kan vrij plotseling optreden. De alvleesklier produceert geen insuline meer, zodat injecties steeds noodzakelijk zijn. De symptomen zijn minder opvallend dan bij type 1 en ontstaan ook meer geleidelijk. Bij type 2 diabetes produceert de alvleesklier nog wel insuline, maar in onvoldoende mate. Dit type diabetes wordt primair behandeld met een dieet en lichaamsbeweging, en vaak ook bloedglucoseverlagende tabletten. Tegenwoordig worden ook veel mensen met diabetes type 2 behandeld met insuline. Aan de hand van allerlei soorten insuline kan voor iedereen met diabetes een gepaste behandeling worden gekozen. Er zijn verschillende soorten beschikbare insuline: Insuline begint te werken na Er zijn ook gemengde vormen van insuline op de markt, die zijn samengesteld uit insulinesoorten van verschillende werkingsduur (zogenaamde premixed insuline of menginsuline). Langwerkende insuline analogen helpen mensen met diabetes door de dag en nacht heen zonder pieken en dalen. Ze kunnen aangevuld worden door drie kortwerkende insulineinjecties om de maaltijdglucose op te vangen. maximale werking duur werking snelwerkend 30 min. 1-4 uur tot 8 uur middellang 30 min. - 2 uur 4-12 uur tot 24 uur traagwerkend 4 uur uur tot 36 uur snelwerkend analoog van insuline 15 min min. tot 4 uur Het aantal insuline-injecties dat u nodig heeft (meestal twee tot vier injecties per dag), wordt bepaald in overleg met uw arts of verpleegkundige. Type 2 (niet insulineafhankelijke) diabetes: 4 5 Het doel is dat u als diabetespatiënt deze vorm van diabetes komt vooral voor bij ouderen vanaf 40 jaar. uw ziekte onder controle krijgt en een zo normaal mogelijk leven kunt leiden.

4 Goede regulatie Wij spreken over een goede regulatie of goede instelling, wanneer uw bloedglucosewaarde nagenoeg op het zelfde niveau ligt als bij iemand die geen diabetes heeft. De normale bloedglucosewaarde ligt tussen de 4 en 8 mmol/l (spreek uit millimol per liter), ofwel tussen de 72 en 180 mg/dl na de maaltijd. Een goede regulatie wordt bereikt door een optimaal evenwicht tussen de hoeveelheid insuline, het dieet en voldoende lichaamsbeweging. U kunt daarmee ook het ontstaan van hypoglycemieën (te lage bloedglucosewaarden) tegengaan. Als vuistregel geldt dat het bloedglucosegehalte voor een maaltijd tussen de 4 en 7 mmol/l - 72 en 126 mg/dl na een maaltijd niet hoger dan 10 mmol/l mg/dl bedraagt. U kunt uw instelling laten controleren door middel van een HbA1ctest. Hiervoor dient uw arts of verpleegkundige bloed bij u af te nemen, dat kan worden onderzocht. De test geeft aan hoe hoog uw bloedglucose-waarde gemiddeld was gedurende een periode van één à twee maanden. Praktische tips voor de dagelijkse behandeling Bloedglucosecontrole Om zowel nu als later een vrij normaal leven te leiden is het van belang te weten hoe uw lichaam op diabetes reageert. Dat zal u zeker helpen bij het streven naar een goede instelling en bovendien worden latere problemen voorkomen. Er zijn eenvoudige worden ontdekt. Glucose wordt 6 zelfcontrolemiddelen, waarmee immers pas in de urine uitgescheiden 7 u kunt vaststellen hoe hoog uw als de concentratie ervan in het bloed bloedglucosewaarde is op het ongeveer 10 mmol/l mg/dl Een goede instelling is ook belangrijk om later allerlei complicaties te voorkomen, zoals problemen aan de ogen, de voeten of de nieren. huidige ogenblik. Door op een aantal momenten van de dag zo n test te doen krijgt u een goede indruk van de invloed van uw activiteiten op uw bedraagt. Een urinetest geeft dus geen enkele aanduiding over een te lage bloedglucosespiegel. bloedglucosewaarden (te noteren in Mensen met diabetes type 1 die een een dagboek). hoog bloedglucosegehalte hebben, dieet dienen naast de bloedtest ook een Uw arts of uw verpleegkundige kan u urinetest te doen om ketonen op te verder uitleggen hoe vaak en wanneer sporen. Dat zijn chemische stoffen die insuline u dergelijke bloedglucosecontroles bij worden afgescheiden wanneer het voorkeur dient uit te voeren. lichaam lichaamsvetten afbreekt. Wijst de test op ketonen in de urine, dan oefening heeft u behoefte aan meer insuline. Het is ook mogelijk uw urine te testen op de aanwezigheid van glucose. Bedenk daarbij dat via deze methode alleen te hoge bloedglucosewaarden GLUCOSEHOOGTE BLOED (mg/dl) mmol/l 180/10 126/7 72/4 0 HOOG NORMAAL LAAG UW NIEREN GLUCOSE IN URINE

5 aanpassing van uw insulinedosis Wellicht heeft uw arts of verpleegkundige u geleerd de hoeveelheid te spuiten insuline aan te passen, afhankelijk van de resultaten van de bloed- of urinecontrole. Hier volgen een aantal richtlijnen. U verwacht een uitgebreider maaltijd dan gewoonlijk Voor een dergelijke maaltijd is eventueel wat meer insuline nodig. Op basis van een bloedtest voor en na de maaltijd kunt u uw insulinedosis aanpassen. U verwacht een kleinere maaltijd dan gewoonlijk Voor een dergelijke maaltijd is die maaltijd uiteraard ook vroeger gebeuren. U wilt een maaltijd overslaan Probeer zoveel mogelijk alle hoofdmaaltijden te gebruiken. Soms is dit echter door bijzondere omstandigheden niet mogelijk. Controleer in dat geval uw bloedglucosewaarde, zodat u weet wat u moet doen. Bedenk dat het vaak overslaan van een maaltijd de instelling van uw diabetes niet ten goede komt. Praktische tips voor de dagelijkse behandeling insulinedosis moeten verminderen. Probeer altijd iets te eten voor het slapen gaan. Zo voorkomt u dat uw bloedglucose s nachts te sterk daalt, met een hypoglycemie als gevolg. 8 eventueel wat minder insuline nodig. Ook hierbij kan een bloedtest voor en na de maaltijd uitsluitsel geven. U wilt uw maaltijd later nemen dan gewoonlijk Verwacht u dat u later zult eten dan Snelwerkende analogen van insuline Wanneer je een druk leven hebt, lukt het vaak niet om een half uur voor het eten in te spuiten. Er bestaan snelwerkende analogen van insuline die onmiddellijk voor de maaltijd kunnen worden ingespoten. Deze insulines Mag ik uitslapen? Uitslapen kan, maar bij voorkeur niet te vaak. Dit zou immers uw bloedglucosewaarden en de vereiste insulinedoses meer dan gewoonlijk doen schommelen. Als u toch wenst uit te slapen, doe dan bij het opstaan een bloedglucosetest en pas uw insuline 9 gewoonlijk, dan moet uiteraard ook de insuline-injectie voor die maaltijd later geschieden. Het is dan ook aan te bevelen een kleine snack te gebruiken op het ogenblik waarop u gewoonlijk uw maaltijd gebruikt. wellicht ook veel minder insuline te worden gespoten. Anders zou de insuline kunnen doorwerken tot na het tijdstip van de volgende injectie. In het algemeen is het belangrijk de hoofdmaaltijden niet te vaak en niet te lang uit te stellen! worden vanwege hun samenstelling zeer snel vanuit de onderhuidse inspuitplaats in het bloed opgenomen. Hierdoor bestaat er minder gevaar op hypo s enkele uren na de maaltijd. aan het resultaat aan. Houdt u daarbij ook rekening met wat u bij het ontbijt zult eten. U vergeet uw injectie Als u per ongeluk een insuline-injectie hebt vergeten, moet u terstond een Dit als compensatie voor de insuline die nog kan resteren van de vorige injectie. Indien u van plan bent uw hoofdmaaltijd veel later dan gewoonlijk te nuttigen, dan dient er U verwacht een maaltijd vroeger te gebruiken dan gewoonlijk Als u verwacht een hoofdmaaltijd vroeger te nuttigen dan gebruikelijk, dan moet de insuline-injectie voor Snacks De insulinedosis die u voor de hoofdmaaltijd inspuit, moet ook zijn afgestemd op de snacks die u eet. Wilt u uw tussendoortje beperken of overslaan, dan zult u waarschijnlijk de bloedglucosetest doen. De insuline kan dan afhankelijk van het resultaat worden gedoseerd. Houd u daarbij wel rekening met het tijdstip van uw volgende injectie en met uw volgende maaltijd.

6 Met andere woorden: ook al gebruikt u de insulinepen, uw dieet is en blijft steeds van belang. Praktische tips voor de dagelijkse behandeling DIEET Daardoor zal de bloedglucosespiegel LICHAMELIJKE INSPANNING Een aangepast dieet (voedingsvoorschrift) is de basis van de diabetesbehandeling. Ons voedsel bestaat uit drie hoofdbestanddelen: koolhydraten (suikers), vetten en eiwitten. Deze voedingsstoffen dragen bij tot een evenwichtige voeding. Koolhydraten komen uiteindelijk als glucose in het bloed en hebben dus een rechtstreekse invloed op de bloedglucosespiegel. Daarom moet u altijd goed letten op de hoeveelheid koolhydraten die u eet. Koolhydraten kunnen een verschillende uitwerking minder en langzamer stijgen. Koolhydraathoudend voedsel zonder veel vezels (bijvoorbeeld chocolade, zoete drank en gebak) geeft daarentegen een snelle stijging van de bloedglucosespiegel te zien. De behoeften zijn voor iedereen anders. Daarom is het belangrijk dat u samen met uw voedingsdeskundige uw dieet samenstelt. Voor een goede diabetesregulatie is het verstandig drie hoofdmaaltijden te gebruiken en één tot drie tussenmaaltijden, op vaste Sommige mensen injecteren zich twee keer per dag met insuline, eenmaal voor het ontbijt en eenmaal voor het avondeten. Anderen dienen meerdere doses per dag toe. Vaak worden vier injecties per dag gegeven: kortwerkende insuline voor de drie hoofdmaaltijden en middellang- of langwerkende insuline voor het slapengaan. Het voordeel van meer injecties is, dat u gemakkelijk kunt variëren in de planning van uw maaltijden. (SPORT) Voor mensen met diabetes is het van belang dat zij voldoende bewegen. Daarbij moet wel worden bedacht dat er bij een lichamelijke inspanning minder insuline nodig is. Doordat extra glucose wordt verbrand, zijn er ook extra koolhydraten nodig. Het is dus verstandig van tevoren wat extra s te eten. hebben op uw bloedglucosespiegel, afhankelijk van de voedingsstof waarin tijdstippen. Mensen die de insulinepen gebruiken, denken soms wat te gemakkelijk 10 zij zitten. Bepaalde voedingsmiddelen (zoals aardappelen, granen, sommige groenten en fruit) zijn rijk aan vezels. Elke maaltijd zal de bloedglucosewaarde doen stijgen. Er moet dus op dat moment voldoende insuline in uw bloed aanwezig zijn om dit te compenseren. over het spuiten en eten. Meer eten, dan ook maar meer spuiten lijkt een goede oplossing. Maar wie teveel eet, zal na verloop van tijd gewichtsproblemen krijgen. 11 Om uw insulinedosis, de voedselinname en de beweging juist op elkaar af te stemmen, is het verstandig uw bloedglucose te controleren voor en na de inspanning. Als u zeer hoge bloedglucosewaarden heeft, kunt u beter niet gaan sporten, aangezien de bloedglucosewaarde dan nog verder kan oplopen.

7 12 HYPOGLYCEMIE Veel mensen met diabetes hebben soms last van hypoglycemieën, dat wil zeggen een te lage bloedglucosewaarde. Dit is het gevolg van teveel insuline en/of te weinig glucose in het lichaam. Het is belangrijk dat u weet hoe u met hypo s moet omgaan en hoe u ze kunt vermijden. Zelfcontrole kan duidelijk maken dat uw bloedglucosespiegel op een zeker ogenblik te laag is. U dient dan onmiddellijk koolhydraten te eten. Sommigen hebben ook s nachts last van hypo s. In dat geval is het aan te raden voor het slapen een bloedtest te doen. Als de bloedglucosespiegel dan aan de lage kant is, is het goed om voor het slapen wat te eten. HYPERGLYCEMIE Hypoglycemie Bloedglucose is LAAG (verloop is snel) Een hyperglycemie is een te hoge Signalen bloedglucosespiegel en kan het --Overmatig transpireren gevolg --Bevenzijn van te weinig insuline en/ of --Duizelig te veel glucose in het lichaam. Een --Plotse hyper honger kan zich langzaam, of --Plotse vermoeidheid juist snel ontwikkelen en in ernstige --Troebel zicht gevallen --Hoofdpijn leiden tot een coma. Het is dan --Bleekheid ook zeer belangrijk uw dokter of verpleegkundige --Tintelingen van de te lippen bellen, of naar het --Hartkloppingen ziekenhuis te gaan, wanneer u merkt --Concentratieverlies dat --Moeilijk uw bloedglucosespiegel ontwaken zeer hoge waarden --Verandering bereikt. van gemoedsgesteldheid/ persoonlijkheid Hier oorzaken volgen enkele algemene richtlijnen Soms onverklaarbaar! voor hypoglycemie en hyperglycemie. --Te grote dosis insuline Meer --Te weinig informatie gegeten hierover (suikers) kan u vinden in --de Niet brochures gegeten zonder Hypoglycemie dosisaanpassing en Hyperglycemie, --Meer lichaamsbeweging die beschikbaar dan normaal zijn bij --Te grote inspanning uw arts of verpleegkundige. --Alcohol/medicatie --Stress/emotie Deze brochures zijn ook zeer Wat te doen? waardevol Bij twijfel: meet voor uw uw bloedglucose, familieleden is en vrienden, deze lager zodat of gelijk ze aan kunnen 50 mg/dl helpen (2,8 als mmol/l), dan moet u dadelijk iets eten of er iets gebeurt. drinken dat suikers bevat. Bijvoorbeeld: 3 glucosetabletten of 2 koffielepels suiker in een glas water. U zult zich snel beter gaan voelen. Controleer even later opnieuw uw bloedglucose. Belangrijk Wanneer iemand niet gewekt kan worden, geef dan NOOIT iets te drinken, maar verwittig de arts of het ziekenhuis. Hyper Hyperglycemie Bloed-urineglucose is hoog Signalen --Dorst --Vaak plassen --Vermoeidheid --Ziekte-gevoel --Gevoel van zwakte --Slaperigheid --Geen eetlust --Algemene pijn --Buikpijn --Grote hoeveelheden ketonen in de urine --Moeilijk ademhalen --Vermageren oorzaken --Te kleine insulinedosis --Injectie vergeten --Te veel gegeten (suikers!) --Ziekte (infectie/koorts) --Emotie/stress --Minder lichaamsbeweging dan normaal wat te doen? --Controle bloed of urine op aanwezigheid van HOGE glucosewaarde. Is dit het geval, reageer overeenkomstig de instructies van uw arts of diabetesverpleegkundige. --Controleer dan steeds op aanwezigheid van ketonen. Indien POSITIEF, dadelijk uw arts of verpleegkundige contacteren. --Voldoende drinken (suikervrij). Belangrijk Vergeet nooit uw insuline-injectie! HYPERGLYCEMIE Een hyperglycemie is een te hoge bloedglucosespiegel en kan het gevolg zijn van te weinig insuline en/ of te veel glucose in het lichaam. Een hyper kan zich langzaam, of juist snel ontwikkelen en in ernstige gevallen leiden tot een coma. Het is dan ook zeer belangrijk uw dokter of verpleegkundige te bellen, of naar het ziekenhuis te gaan, wanneer u merkt dat uw bloedglucosespiegel zeer hoge waarden bereikt. Hier volgen enkele algemene richtlijnen voor hypoglycemie en hyperglycemie. Meer informatie hierover kan u vinden in de brochures Hypoglycemie en Hyperglycemie, die beschikbaar zijn bij uw arts of verpleegkundige. Deze brochures zijn ook zeer waardevol voor uw familieleden en vrienden, zodat ze kunnen helpen als er iets gebeurt. 13 Hypo

8 ZIEKTE Als u ziek bent, heeft u meer insuline nodig. Bij een infectie en bij koorts kan de bloedglucosespiegel stijgen. U heeft dan dus meer insuline nodig, ondanks het feit dat u wellicht minder eetlust heeft en minder eet. Als u geen vast voedsel kunt eten, dan is het belangrijk veel suikerhoudende drank te consumeren. Bij diarree en braken heeft u ook insuline nodig, soms zelfs nog meer dan gewoonlijk. Ook in dat geval zijn suikerhoudende dranken zeer nuttig. Ingeval van ziekte kunt u zich het beste verzorgen door uw bloedglucosegehalte veelvuldig te testen en de insulinedosis aan te passen aan de resultaten. Test uw urine op ketonen, ook als de resultaten van de bloedtest normaal zijn. Als u ketonen in de urine aantreft, moet u de hoeveelheid insuline verhogen. Raadpleeg zonodig uw arts of verpleegkundige. U mag de insulinetoediening nooit zo maar stoppen! REIZEN Er is geen enkele reden waarom u niet zou kunnen reizen of op vakantie zou kunnen gaan. Het vereist alleen wat extra aandacht en planning vooraf. Het is verstandig een identiteitskaart of diabetespas te dragen, waarop al uw gegevens staan. Dat kan in noodsituaties niet alleen uw leven redden, maar is ook een hulpmiddel om de douane uit te leggen waarom u een insulinepen, spuiten en naalden bij u heeft. Dergelijke kaarten zijn in verschillende talen bij de diabetesverenigingen verkrijgbaar. Berg uw benodigdheden op in uw handbagage, voor het geval uw koffers verkeerd of later aankomen (insulinepatronen, pen, pennaalden, zelfcontrolemateriaal, identificatie, glucosetabletten). Neem genoeg voorraad mee voor het geval u ergens strandt of besluit ergens langer te blijven. Neem eveneens een reservepen of enkele gewone insulinespuiten mee die van pas kunnen komen, wanneer uw pen beschadigd raakt of niet goed functioneert. Informeer welk type insuline verkrijgbaar is in het land waar u naartoe gaat. Penpatronen zijn op dit ogenblik overal alleen verkrijgbaar met U-100 insuline. In sommige landen wordt U-40 insuline gebruikt, verkrijgbaar in flesjes en bedoeld voor gewone injectiespuiten. U mag in de pen alleen U-100 insuline gebruiken! Het gebruik van verkeerde insuline kan gevaarlijk zijn, zware hypo s of hypers, of een coma veroorzaken. Praktische tips voor de dagelijkse behandeling 14 beste op de hoogte stellen van uw 15 IN HET BUITENLAND diabetes. Neem een voorraad glucosetabletten en ander koolhydraathoudend voedsel mee, voor het geval zich een hypo voordoet. Voor verre vliegreizen (met grote tijdsverschillen) kunt u het beste van tevoren contact opnemen met uw arts of verpleegkundige. Controleer juist op vakantie regelmatig uw bloedglucosewaarde en pas zonodig de insulinedosis aan. Vergeet niet uw materiaal mee te nemen voor de ketonentest. Zorg ervoor dat de insuline veilig is opgeborgen en vermijd extreem hoge of lage temperaturen. In landen met tropische temperaturen kunt u de insuline het beste bewaren in een geïsoleerde container. Het kan nuttig zijn om van tevoren na te gaan wat het koolhydraatgehalte is van typische produkten uit het land waarheen u reist. Raadpleeg uw voedingsdeskundige voor gedetailleerde informatie. Indien u een georganiseerde reis maakt, kunt u de reisleider het

9 Bezoek ook onze websites Becton Dickinson BV Postbus CC Breda Nederland K.v.K B.T.W. NL B01 Tel. 020/ Fax 020/ Becton Dickinson Benelux N.V. Erembodegem-Dorp Erembodegem België Ondernemingsnummer RPR Dendermonde Tel. 053/ Fax 053/ BD, BD logo and BD Micro-Fine are trademarks of Becton, Dickinson and Company BD. DC/BR/03/NL