N 58. JACQUES NÈVE Uurwerkmaker - Horloger d Art + 32 (0)

Transcriptie

1 N 58 JACQUES NÈVE Uurwerkmaker - Horloger d Art + 32 (0) jneve@horloger.net - L. LEROY ZELDZAME OBSERVATIECHRONOMETER GEBRUIKT IN FYSICA LABORATORIA Omstreeks 1900 Gesigneerd L. Leroy 7 Bd de la Madeleine à Paris H. 10,7 cm B. 17,1 cm D. 23,5 cm Afmetingen van de kast : H. 15,6 cm B. 24,3 cm D. 30,9 cm Geschiedenis : Verkocht door Leroy in 1913 aan Thomas Mercer & Co (de belangrijkste fabrikant en marinechronometer verkoper van Groot-Brittanië) ter intentie van M. Ferrié. Bibliografie : Tony Mercer, Chronometer Makers of the World, NAG Press 1991 ; Michel Amoudry, Le Général Ferrié, Presse Universitaire de Grenoble, 1993 ; Maison Leroy, fascicule de présentation. 1

2 2

3 3

4 4

5 L. LEROY ZELDZAME OBSERVATIECHRONOMETER GEBRUIKT IN FYSICA LABORATORIA N 1210 «Leroy & Cie» op een ivoren plaque. Een zeldzame observatiechronometer gesigneerd L. Leroy, 7 Bd de la Madeleine à Paris, omstreeks De uurgang is identiek aan dat van een klassieke marinechronometer, met een verzilverde wijzerplaat met Romeinse cijfers, een bijkomende wijzerplaat voor looptijd van 56 uren onder het cijfer 12, een geblauwde secondewijzer boven het cijfer 6, gesigneerd en genummerd in het midden tussen het cijfer 9 en 3. Het gaandwerk van de chronometer is met snek en kantelende trekker, die haaks verlengd is om ook als stop/aan te functioneren voor het bijkomende gaandwerk. Dit laat toe de elektrische distributie van het uur aan te passen - naar wens, per seconde of halve seconde. Dankzij een ingenieus systeem van onderbrekernokken is het mogelijk een onophoudelijke stroom met gedetermineerde onderbrekingen per seconde of halve seconde uit te geven, oftewel korte impulsen die ook per seconde of halve seconde worden bepaald, vanuit een ononderbroken stroom aan de aankomst. Dit tweede gaandwerk met ketting en snek, onderbrekernok en contacten is voorzien van een looptijd van 7 uren. De besturingsinstructies van dit gaandwerk staan op de rechthoekige tegenplaat onder de wijzerplaat. Het geheel is gehuisd in een rechthoekige mahoniehouten kast met twee openingen: de eerste heeft een raam en laat een gemakkelijke toegang toe tot de wijzerplaten en de besturing, en via de tweede opening krijgt men toegang tot de onderzijde die de sleutel herbergt en waarin men een document kan bewaren. Via een geperforeerde grendel krijgt men toegang tot de twee gaandwerken, of enkel tot het opwindgat van de gaandwerken. Aan de zijkant kan men via 3 gaten distributiestekkers schakelen. N 1210 Leroy & Cie op een ivoren plaque. H. 10,7 cm B. 17,1 cm D. 23,5 cm Afmetingen van de kast : H. 15,6 cm B. 24,3 cm D. 30,9 cm. 5

6 De observatiechronometer wordt gepresenteerd in zijn oorspronkelijke mahoniehouten, gepolsterde en genummerde transportdoos, met handvat aan de buitenzijde. Het geheel is in zeer goede staat, en werkt perfect. Deze observatiechronometer van het huis L. Leroy is typerend voor de fabricaties die voor de civiele en militaire marine werden geproduceerd. Dit is één van de meest precieze chronometers die in Frankrijk ooit werden gemaakt tijdens de eerste helft van de XXe eeuw. Leroy ontving de zeer begeerde totel van Klokkenmaker van de Marine - die voordien door de Koningen en dan door de Staat werd uitgereikt aan de beste klokkenmakers - en dit was voor hem het equivalent van het hoogste maîtrisediploma in de horlogekunst. Deze Eretitel binnen de geschiedenis van de chronometerprecisie werd gezegend door de verwerving van 349 medailles door het Observatorium van Besançon - vandaag nog het hoogste en ongeëvenaarde record. Men kan in de archieven 1 van Leroy - verkoopsbundels van ongeveer stukken - duizenden namen van vaak beroemde en vermogende klanten terugvinden. Zo heeft men in het deel over de «N s de fabrication /Chronomètres et pendules astronomiques» (Fabricatienummers/Chronometers en astronomische klokken) onze chronometer kunnen terugvinden (n 1210). Deze werd op 21 mei 1913 aan Thomas Mercer & Co - één van de meest productieve fabrikanten van luxechronometers, én met de beste reputatie - verkocht. Zoals men in het register kan lezen was deze aankoop bestemd voor monsieur Ferrié, een geniale uitvinder die nauw verbonden was met de ontwikkeling van het huis L. Leroy, die toen in het hartje van de Hausmann-boulevards gevestigd was. Na zijn inwijding tijdens de Universele Tentoonstelling van 1900 tracht L. Leroy de ontwikkeling van de wetenschappelijke, militaire, industriële en sportieve chronometerproductie uit te bouwen. Zo plaatste L. Leroy in 1910 een eerste radiotelegrafisch systeem ter transmissie van uursignalen aan de top van de Eiffeltoren. Hij deed dit in samenwerking met diezelfde monsieur Ferrié en het Observatorium van Parijs. Dit liet toe de nationale referentietijd uit te zenden binnen een straal van 6000 kilometer. Het geheel werd bestuurd door een centrale moederklok, ook wel klok met constante druk genaamd. Deze kon tot op 1/100e van een seconde precies zijn en was beschermd door zware glazen stolpen begraven in 25 meter diepe putten om trillingen te vermijden. Deze 1 Met speciale dank aan Mr. Jean-Claude Sabrier, Ere-expert bij het Hof van Beroep te Parijs en eigenaar van een deel van de archieven van het huis Leroy. Hij heeft ons vriendelijk de kopie van het register, waarin onze chronometer staat, willen doorgeven. 6

7 waren toen de meest kostbare en stabiele tijdsmetingtoestellen die ooit gebouwd waren. Vanaf 1920 vormden deze de basis voor de referentietijd van de meeste nationale Observatoria in de wereld, van China tot de Verenigde Staten en zelfs Zwitserland. Ook is het zeer goed mogelijk dat Ferrié - die in 1912 benoemd werd tot President van de Internationale Commissie voor Lengtegraden (Commission Internationale des Longitudes) - zijn chronometer van L. Leroy gebruikte om het exacte uur vanuit de Eiffeltoren te berekenen. Dit allereerste transmissiesysteem van uursignalen dat de tijd op het Franse grondgebied éénmaakte - uitgevonden door een genie dat later generaal werd - hielp ook de schepen bij het bepalen van hun locatie op zee. Zo werd de meting van de lengtegraad gerevolutioneerd. De top van de Eiffeltoren ; de installatie van de antennes in 1912 (postkaart). Ook is het dankzij Ferrié dat de Eiffeltoren in 1904 het officiële militaire radiotelegrafische station wordt en vanaf 1921 als antenne wordt gebruikt voor de transmissie van radioprogramma s. Zo hebben zijn verschillende experimenten deze ijzeren dame van de vernietiging gered: deze toren, die tijdens de Universele Tentoonstelling van 1889 werd gebouwd om de 100 jaar van de Franse Revolutie te vieren, zou normaal gezien gesloopt zijn geweest in

8 GUSTAVE FERRIÉ ( ) Op 21 januari 1904 wordt de Eiffeltoren officieel het station van de TSF (Télégraphie Sans Fil - Draadloze Telegrafie) en Ferrié overziet de oprichting en de testen van TSF-posten voor militair gebruik. In 1914 wordt luitenant-kolonel Ferrié benoemd tot technisch directeur van het TSF. Hij staat in voor de organisatie van de radiotelegrafie tijdens de Grote Oorlog. De strategische rol van de Eiffeltoren wordt bevestigd, en een reservepost wordt te Lyon gebouwd. Op dat moment leidt Ferrié de studies over militaire communicatie, organiseert de uitrusting van de Franse en Geallieerde legers en staat in voor de ontwikkeling van het koloniale netwerk. Gustave Ferrié wordt op 20 maart 1919 gepromoveerd tot Brigadegeneraal en benoemd tot Generale Inspecteur van de militaire telegrafiedienst en van de communicatie. In 1912 schenkt het Instituut hem de meest prestigieuze prijs, namelijk de prix Osiris. Op 6 februari 1922 wordt hij verkozen in de Académie des Sciences. Op het einde van zijn leven was hij voorzitter van en zetelde hij in meer dan 32 internationale wetenschappelijke verenigingen. Nog vandaag wordt ieder jaar de prix Général Ferrié uitgereikt door de Stad Parijs aan een bewonderenswaardige onderzoeker in het domein van de communicatie. 8

9 L. LEROY KLOKKENMAKER VAN DE LUXE EN EXTREME PRECISIE Men moet teruggaan tot in de XVIIIe eeuw om de origines van het huis Leroy terug te vinden - meer bepaald in 1747, het jaar dat Basile Le Roy (1731- in het jaar XI) zijn leertijd start bij Sr. Joseph Quétin, meester klokkenmaker te Parijs. Een aantal jaren later opent de jongeman - ondertussen Meester Klokkenmaker - een winkel onder de arcades van de Palais Royal. De winkel zal er meer dan een eeuw lang blijven. Na de Franse Revolutie bevestigt Basile Le Roy zijn reputatie door hoogkwalitatieve horloges aan te bieden - decimaal of traditioneel, met tact of met klokslag. In 1805 wordt hij benoemd tot «Horloger de son Altesse impériale et royale de Madame Mère de l Empereur» (Klokkenmaker van Hare Keizerlijke en Koninklijke Majesteit van Madame, Moeder van de Keizer). Zo produceert hij omstreeks 1810 officiersklokken voor het leger. Daarna neemt zijn zoon, Charles-Louis Le Roy, in 1828 het familiebedrijf over, dat op dat moment niet minder dan 50 werknemers telt. Eerst benoemd tot Klokkenmaker van de Hertogen van Chartres en Bourbon, vervolgens Klokkenmaker van de Koning en van de Hertog van Orléans, en van het Ministerie van de Marine, zal Le Roy et Fils een opwaartse ontwikkeling kennen. In 1845 wordt het bedrijf overgekocht door Casimir Halley Desfontaines, een talentvolle en visionnaire entrepreneur die er nieuwe energie 9

10 in zal blazen door in 1854 een eerste Londense vestiging te openen - eerst te 211 Regent Street, vervolgens aan New Bond Street. In 1863 wordt Leroy et fils Klokkenmaker van Koningin Victoria. Dit is de hoogste - maar welverdiende - eer en ultieme referentie voor een buitenlands bedrijf, dat daarenboven Frans is. Lery & fils is aanwezig in alle grootste nationale en Europese tentoonstellingen van Madrid tot Wenen en van Londen tot Parijs, en krijgt een hele reeks prijzen en ontvangt een impressionant aantal medailles en andere erediploma s. Maar in 1888 wordt de nieuwe vennoot, Louis Leroy ( ) al snel de nieuwe baas en verandert de naam van Le Roy & fils naar L. Leroy & Cie. Als jonge eigenaar van een eeuwenoud bedrijf dat in heel Europa gekend is om de kwaliteit van zijn productie, zal Louis Leroy een atelier stichten in het historische centrum van Besançon. De ateliers van Besançon zullen - met dezelfde filosofie voor hoge precisie - een groot aantal kleine gecertifieerde chronometers produceren voor de Europese (civiele en militaire) Marines, en voor allerhande ondernemingen en sportieve verenigingen. Hij wordt geholpen door zijn broer Léon en opent een nieuwe winkel op de grands boulevards te Parijs - nummer 7, Boulevard de la Madeleine. Opnieuw is dit een groot succes: de bestel- en leverboeken vermelden de namen van de grootste kunstenaars, industriëlen, politici en filosofen van de XXe eeuw: Franklin D. Roosevelt, Alfred Nobel, Antoine de St. Exupéry, Ettore Bugatti, George Sand en Alfred de Musset, Marcel Proust of nog Henri Matisse Dit huis - dat van een voortreffelijke reputatie geniet - wordt beloond tijdens de Universele Tentoonstelling van 1900 met de klok Leroy 01 die de Grote Prijs wint. Deze klok, dat een gaandwerk van 975 onderdelen bevat, is dè absolute referentie binnen de klokkunst en wordt een echt wereldicoon. Na de dood van Louis Leroy in 1935 beslist Léon de winkel te verhuizen naar de Faubourg Saint Honoré nr. 4. Dit Parijse adres is ook het adres van de zetel van het bedrijf tot in Het huis L. Leroy is een ware samenvatting van alle technische en artistieke kennis die zich vanaf het midden van de XVIIIe eeuw binnen de klokkunst heeft ontwikkeld. Het is één van de beste merken van Franse horloges en chronometers. De hoogstaande technische kwaliteit en de zorg voor detail vormen de basis voor de uitmuntende reputatie van dit huis, dat ook maar nooit in vraag is gesteld. 10

11 11

12 12

13 13

14 14

15 BIJLAGEN FRAGMENTEN UIT DE ARCHIEVEN VAN HET HUIS LEROY 15

16 16

17 DE UITVINDING VAN DE MARINECHRONOMETER IN DE XVIIIe EEUW Nog tot in het midden van de XVIIIe eeuw was een precieze navigatie in de open zee onmogelijk, omwille van de moeilijkheid om de lengtegraad te berekenen. Tot nog toe waren de meest precieze instrumenten slingerklokken, die echter instabiel waren in open zee. De eerste echte chronometer was het resultaat van hardnekkige inspanningen van één enkele man, John Harrison ( ) die, na 31 jaren probeersels en dwalingen de maritieme navigatie zal revolutioneren. Zijn uitvinding liet toe de precisie der aantochten te verbeteren en schipbreuken te vermijden. Pierre Le Roy ( ) zal in Frankrijk, op ongeveer hetzelfde moment in 1748, het echappement met trekker uitvinden dat kenmerkend is voor de moderne chronometers. In 1766 vervaardigde hij een chronometer met echappement met trekker, een temperatuur-compensatieslinger en een isochrone veer. Terwijl Harrison de mogelijkheid bewezen had van een betrouwbare chronometer op zee, werden de uitvindingen van Le Roy beschouwd als grondleggend voor de moderne chronometers, doordat deze nog preciezer werden dan men vroeger voorzien had (fig. 1). Fig. 1. De «marinechronometer» van Pierre Le Roy, 1766 De grootste vooruitgang binnen praktische oplossingen is echter te danken aan twee engelse klokkenmakers Thomas Earnshaw ( ) en John Arnold ( ) die in 1780 echappementen met veer ontwikkelden en patenteerden, en het ontwerp en fabricatie van de spirale veren verbeterden. Deze vernieuwingen liggen aan de basis van de moderne chronometers, tot de intrede van elektronische apparaten. Zonder de hulp van marinechronometers en de precisie in navigatie die deze met zich meebrachten, hadden de Royal Navy en dus het Britse Imperium waarschijnlijk nooit de heerschappij gehad! 17