Nummer 23 December 2007

Transcriptie

1 Informatieblad over het Trésor Natuurreservaat in Frans Guyana Nummer 23 December 2007 Eerste erelid van Trésor Frans de Ruiter, bestuurder van het eerste uur, neemt afscheid en wordt erelid. Dagvlinders van Trésor Vlinders zijn overal te zien in Frans Guyana: met honderden zitten ze op de Mokomoko. Vertalersdag 2007 Dankzij vier vrijwilligers kent de website van Trésor ook een Engelse en een Franse versie. pagina 3 pagina 6 pagina 13

2 Vijko Lukkien en Eric Augusteijn Van de redactie Conny Groenendijk, grafisch vormgever De redactie van Trésor Nieuws is zeer verheugd over de vele positieve reacties die wij van lezers mochten ontvangen over de nieuwe opmaak van ons blad. Reden voor ons om samen met de Afdeling Vormgeving (mevrouw Conny Groenendijk) verder te gaan op de ingeslagen weg. Daarnaast is het bestuur van onze Stichting zeer verheugd te kunnen melden dat de administratieve voorbereiding voor de bouw van het nieuwe entreegebouw van het Trésor reservaat is afgerond en dat onze medewerkers in Frans Gyuana ons de verzekering hebben gegeven dat de bouw nu elk moment kan beginnen. Dankzij een bijzondere donatie van de leverancier van groene stroom Greenchoice in Rotterdam is het ook in 2008 mogelijk om in de kostenvergoedingen van twee boswachters Kévin Pineau en Charlotte Briand te kunnen voorzien. De inzet van twee boswachters in het Trésor reservaat is nodig om in al die werkzaamheden te kunnen voorzien die samen hangen met de nieuwbouw en inrichting van het nieuwe (bescheiden) entreegebouw en de op handen zijnde gebiedsuitbreiding tot 4000 hectare. In dit nummer van Trésor Nieuws (TN 23) maakt u nader kennis met de man achter de schermen, Eric Augusteijn, die nu al enkele jaren de website van Trésor verzorgt en, in samenwerking, ook de redactie van Trésor Nieuws. Daarnaast vindt u in dit nummer o.a. een bijdrage over de vlinders van Trésor, een bijdrage van Kévin Pineau uit Frans Gyuana en achtergrondinformatie over het toekomstig behoud van tropische bossen. De redactie en het bestuur van de Stichting Trésor wensen u bij het verschijnen van dit nummer veel leesplezier toe en vooral fijne feestdagen. Wij hopen ook in het nieuwe jaar op uw steun voor het behoud van tropische bossen te mogen rekenen. 2 Colofon Inhoudsopgave Trésor Nieuws verschijnt 3 x per jaar en wordt gratis toegezonden aan de donateurs van de Stichting Trésor. Redactie Vijko P.A. Lukkien en Eric Augusteijn Redactie-adres Universiteit Utrecht, dep. biologie Postbus 80084, 3508 TB Utrecht Tel. (030) Fax (030) bio.tresor@uu.nl Op dit adres kunt u ook adoptie-vierkante meters en cadeaucertificaten aanvragen. Gaat u verhuizen? Geef uw adreswijziging door aan ditzelfde adres Website Webmaster: Eric Augusteijn eric.aug@bigfoot.com Vormgeving Conny Groenendijk Communicatie & Vormgeving Universiteit Utrecht Fotografie omslag: Foto Natura Druk Zuidam Uthof Oplage 1500 exemplaren Dit blad is gedrukt op Evolve. K.v.K. Utrecht Ir. Frans de Ruiter erelid van de Stichting Trésor 3 Wat is er de laatste drie maanden gebeurd 4 in het natuurreservaat Trésor CO 2 -uitstoot van vliegreizen compenseren 5 Dagvlinders van Trésor - een inleiding 6 Vermeden ontbossing: biedt klimaatbeleid 10 nieuwe perspectieven voor Trésor? Dank u wel 12 Trésor bedankt Greenchoice Vertalersdag 13 Ook onze webmaster is een idealist 14 Het goede doel Trésor, een idee voor de 16 feestdagen? Bank (nieuw rekeningnummer) Bankrekening t.n.v. Stichting Trésor, Utrecht. IBAN NL44 TRIO BIC: TRIO NL 2U - Triodos Bank Zeist

3 Vijko Lukkien Ir. Frans de Ruiter erelid van de Stichting Trésor Na afloop van de bestuursvergadering van 12 oktober jl. heeft het bestuur van de Stichting Trésor afscheid genomen van ir. Frans de Ruiter als vicevoorzitter van onze Stichting. Tijdens deze bijeenkomst is Frans met algemene stemmen benoemd tot eerste Erelid van de Stichting. 3 Frans behoorde tot de mensen van het eerste uur van de Stichting en was in zijn functie als directeur van de N.V. Energieproductiebedrijf UNA (Utrecht) medeoprichter van de Stichting Trésor op 13 december De bescherming van het tropisch regenwoud ging en gaat Frans zeer aan het hart en hij heeft tijdens zijn lange bestuursperiode belangrijk bijgedragen aan het succes van het Trésor-initiatief. De aankoop van het gebied werd mede mogelijk gemaakt door sponsorbijdragen vanuit de UNA en Frans wist daarbij bovendien andere bedrijven te interesseren bij te dragen aan het project. Enthousiast voor het initiatief benadrukte hij vanaf het begin in het bestuur het belang om vooral in Nederland een draagvlak te mobiliseren voor Trésor. Op 9 september 1994 (vóór de officiële oprichting van de Stichting Trésor) gaf hij daar zelf op een bijzondere wijze invulling aan door aan vierhonderd gasten tijdens de opening van de Energiecentrale Eenheid Hemweg 8 een deelname-certificaat Trésor uit te delen van Hfl. 250,-. Het eerste exemplaar werd hierbij overhandigd aan Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Willem Alexander. Het totale bedrag van vierhonderd uitgedeelde certificaten werd vervolgens overgemaakt op de rekening van onze Stichting. Daarnaast werd op kosten van de UNA de eerste folder van het Trésor-project gemaakt, bestemd voor het Nederlandse publiek. Hiermee was een begin gemaakt met het werven en interesseren van Nederlandse donateurs voor ons project in Frans Guyana. Dat de visie van Frans vruchten heeft afgeworpen moge blijken uit het feit dat op dit moment meer dan 1200 donateurs onze inspanningen voor het behoud van het tropische regenwoud steunen. Tijdens zijn afscheid vergezeld door zijn echtgenoot kreeg Frans een bijzonder uitgave van een boek over de Orchideeën van Brazilië, beschikbaar gesteld door Nationaal Herbarium afdeling Utrecht. Het bestuur van de Stichting Trésor neemt met veel waardering afscheid van Frans de Ruiter en wenst hem en zijn gezin alle goeds voor de toekomst.

4 Pipra erythrocephala, Goudkopmanakin (mannetje) Het op soortnaam brengen van de vogels blijft een heel karwei. Kévin Pineau Wat is er de laatste drie maanden gebeurd Anne van der Sluis houdt tijdens de middagpauze haar presentatie over de communicatie rond Trésor. Aart de Lang (bestuurslid Stichting Trésor) houdt de agenda in de gaten. in het natuurreservaat Trésor? 4 Op het gebied van wetenschap en natuur zijn we de laatste maanden vooral verder gegaan met de lopende programma s, d.w.z. het onderzoek naar vogels van de ondergroei op het reservaat (zie TN22). We zijn nu toe aan de derde vangsessie en we bereiden ijverig de volgende sessie van eind december voor. Dit programma boeit de Guyanese ornithologen nog steeds en zij leveren dan ook een belangrijke vrijwillige bijdrage. Naast dit programma worden er op deze zelfde plaats ook vleermuizen geïnventariseerd. Zo zijn er op het reservaat tot nu toe al ongeveer vijftien soorten vleermuizen geïnventariseerd door Kévin Pineau en vrijwilligers. Bothriopsis bilineata, een Groefkopadder Telkens als de ploeg van het reservaat op pad gaat worden de inventarisaties van fauna en flora van het reservaat voortgezet. Zo zijn er de laatste drie maanden 10 nieuwe vogelsoorten, 2 slangensoorten en 1 hagedissensoort geïnventariseerd. Onze nieuwe boswachter, Charlotte Briand, in gesprek met Vijko Lukkien tijdens de laatste donateursreis. Wat betreft de bewustmaking van het milieu werken we momenteel aan een voorlichtingsproject voor het botanische pad. Het gaat om borden met een uitleg over verschillende thema s van het tropische woud (wortels, lianen, enz.). Deze borden moeten begin volgend jaar klaar zijn en geplaatst worden langs het botanische pad. Ten slotte zijn we heel blij met Charlotte Briand, onze nieuwe boswachter-gids, die voortaan Kévin Pineau terzijde zal staan.

5 Wereldkaart met de afstanden vanuit West-Europa Eric Augusteijn CO 2 - uitstoot van vliegreizen compenseren Verschillende organisaties pretenderen de CO 2 - uitstoot van vliegreizen te compenseren door het laten aanplanten van bomen, b.v. in Maleisië. Op deze werkwijze komt de laatste tijd nogal wat kritiek los, zoals in het Tros tv-programma Radar op 19 november jl. Daarin betwijfelde prof. dr. Lucas Reijnders de effectiviteit van deze projecten, terwijl ook het hoge percentage geld dat aan de strijkstok blijft hangen een punt van kritiek was. Daarom is het interessant om eens aan het volgende te denken: Het bos in het Trésor-reservaat legt per jaar netto kg CO 2 per hectare vast 1. Door bij te dragen aan de uitbreiding en het beheer van Trésor kunt u dus de CO 2, die tijdens uw vliegreis wordt uitgestoten, compenseren. Veel CO 2 wordt geproduceerd bij het opstijgen en landen van een vliegtuig en verder hangt de uitstoot natuurlijk af van het aantal te vliegen kilometers (per passagier gemiddeld kg CO 2 per 4000 km) 2. Voorbeelden: - Europa, Turkije, Noord-Afrika: 20; - Oostelijke Verenigde Staten, Canada, India: 30; - Mexico, Zuid-Afrika, het Verre Oosten: 40; - Oost-Australië, Nieuw Zeeland: 60. Als u hieraan mee wilt werken, maak dan het juiste bedrag over op bankrekening van Stichting Trésor te Utrecht, onder vermelding van de naam van de passagier(s), de reisbestemming en de maand waarin gereisd wordt. Na ontvangst van het bedrag sturen wij u een certificaat dat vermeldt dat u de CO 2 -uitstoot van uw reis hebt gecompenseerd. U kunt u voor deze actie ook aanmelden via onze website: menukeuze Financiën. Stichting Trésor wenst u een veilige en plezierige reis! 5 Wij suggereren daarom voor een retourreis per reiziger een vaste bijdrage van 10 plus 10 per (deel van) 4000 km aan Trésor te schenken. Deze bedragen zijn vergelijkbaar met die van bovengenoemde organisaties. Het wereldkaartje op deze bladzijde is zodanig vervormd, dat de afstanden (hemelsbreed) tot de diverse reisbestemmingen er op af te lezen zijn. 1) The potential for conservation of carbon stocks and carbon sequestration in the Trésor rainforest reserve, French Guiana: a quick scan, Alterra Wageningen. 2) GHG Indicator van het United Nations Environment Programme (UNEP).

6 Hajo Gernaat Dagvlinders van Trésor een inleiding Figuur 2 Heraclides thoas thoas Vlinders vormen een prominent aspect van Frans Guyana en Suriname. Kleine vlindertjes met staartjes en zilveren stippen zitten in de regentijd met honderden op de Mokomoko (Montrichardia arborescens), hele wolken witte en gele vlinders kunnen in de droge tijd aan de rivieroevers worden gezien, grote blauwe morfovlinders zeilen statig voorbij in het bos. Eigenlijk zijn vlinders overal en altijd wel te zien. 6 Vlinders behoren tot de klasse van de Insecta en tot de orde van de Lepidoptera ofwel schubvleugeligen. Deze naam refereert aan het feit dat de vleugels aan weerszijden bedekt zijn met kleine, veelal kleurrijke gepigmenteerde schubvormige haren, gegroepeerd als een soort miniatuur-dakpannen. Dagvlinders behoren alle tot twee superfamilies: Hesperioidea en Papilionoidea. Het totaal aantal soorten Hesperioidea en Papilionoidea ter wereld wordt op meer dan geschat, het totaal aantal soorten overige vlinders (vooral s nachts vliegend) op minstens tien keer zoveel. Dagvlinders kunnen eenvoudig herkend worden aan de vorm van de sprieten (antennae; zie figuur 1): bij de Papilionoidea zijn deze aan het einde verdikt (a in figuur 1); bij de Hesperioidea is de antenna veelal in de verdikking gebogen of aan het uiteinde min of meer haakvormig (b in figuur 1). Andere (super)families a b c d Figuur 1 hebben een andere vorm van antennae (bijvoorbeeld c en d in figuur 1). Een volledig overzicht van de dagvlinders van Suriname en Frans Guyana is nooit gemaakt. Het totaal aantal soorten dagvlinders in Suriname wordt geschat op 1462 en voor Frans Guyana op Ongeveer 600 hiervan zijn Hesperioidea (motachtige, veelal kleine en donker gekleurde vlinders) en de overige zijn Papilionoidea. Van deze laatste groep worden een paar soorten diepgaander beschreven. Heraclides thoas thoas (figuur 2) Dit is de meest algemene soort van de Papilionidae, de familie van de grote pages en zwaluwstaarten. Heraclides thoas werd oorspronkelijk beschreven door Linnaeus in 1771 vanuit Suriname. Het verspreidingsgebied is van de zuidelijke Verenigde Staten en Cuba tot centraal Argentinië; de ondersoort thoas komt voor in de Guyana s en het aangrenzende deel van Brazilië. In Suriname en Frans Guyana is het een zeer algemene soort in het noorden (in gecultiveerde streken, zoals de Cultuurtuin in Paramaribo), maar hij komt ook voor in het primaire en secundaire bos. Bij de inname van nectar van bloemen kan bij Heraclides thoas een kenmerk van alle grote pages gezien worden: zelfs in rust blijven de vleugels fladderen en als je goed kijkt, bewegen de vooren achtervleugels niet in hetzelfde, evenwijdige vlak; alleen bij de grote pagevlinders worden de vleugels in rust ontkoppeld van elkaar.

7 Figuur 3: Morpho helenor helenor Figuur 4: Caligo teucer teucer (Linnaeus, 1758). De eieren worden door het vrouwtje gelegd op verschillende Rutaceae-plantensoorten (onder andere Citrus), maar in Suriname vooral op verschillende wilde pepersoorten (Piper, familie Piperaceae). De eitjes worden op de bovenzijde van jonge bladeren gelegd. De rupsen zijn witgeel met bruin en gecamoufleerd als vogelpoep. Soms zitten ze op een tak, maar meestal volop in het zicht op een blad. De pop zit vast met een gordel en heeft een vrijwel perfecte camouflage van een afgebroken en deels verrot takje. Morpho helenor helenor (figuur 3) In Suriname en Frans Guyana komen twee sterk gelijkende soorten bandenmorfo s voor, die, voorzover nu bekend, meestal samen in eenzelfde gebied voorkomen: Morpho achilles en M. helenor. Morpho helenor werd oorspronkelijk beschreven door de Nederlander Pieter Cramer in Het is een buitengewoon variabele soort: het verspreidingsgebied is van Mexico via Trinidad en Tobago tot Brazilië en Bolivia en er worden maar liefst 30 ondersoorten onderscheiden! Morpho helenor is wijd verspreid in Suriname en Frans Guyana, zowel in de savannegordel, secundair als primair woud. Meestal ziet men rustige, laag vliegende vlinders op paden, maar indien opgejaagd kunnen ze wegschieten tussen de vegetatie met ongelooflijke snelheid en behendigheid. De voedselplanten behoren tot de bonenfamilie (Fabaceae) of tot de Bignoniaceae. De rups leeft meestal alleen, voedt zich s nachts en is harig met grote groene vlekken op de rug. De pop is groen en verrassend klein voor een vlinder van dergelijk formaat. Caligo teucer teucer (figuur 4) De Caligo vlinders danken hun populaire naam, uilvlinders, aan de grote ogen als die van een uil, op de onderkant van de achtervleugels. Vermoedelijk worden predatoren hierdoor afgeschrikt. Van Suriname en Frans Guyana zijn vijf soorten bekend. De voedselplanten van deze vlinders zijn gewoonlijk Heliconiaceae (in Suriname paloeloe s genoemd); deze planten zijn nauw verwant met bananen (die komen oorspronkelijk uit Zuidoost- Azië en zijn geintroduceerd in Zuid-Amerika). Caligo rupsen voeden zich ook op bananenplanten en hebben zich verspreid tot in bewoonde gebieden, zelfs tot in het centrum van de Paramaribo en Cayenne. Aangezien alle Caligo vlinders in de schemering en in de donkere delen van het bos vliegen, worden ze niet vaak gezien. Caligo teucer, oorspronkelijk beschreven door Linnaeus in 1758 vanuit America, komt voor van Venezuela en Trinidad tot Zuid-Brazilië en Paraguay in acht ondersoorten. In Suriname en Frans Guyana komt subspecies teucer waarschijnlijk in het hele land voor, maar wordt weinig gezien. De soort wordt echter gemakkelijk gelokt door gefermenteerde (naar alcohol ruikende) banaan neer te leggen. De soort, de rups incluis, werd overigens reeds beschreven door Maria Sibylla Merian in haar Metamorphosis Insectorum, gepubliceerd in 1705 (plaat 23): De bruine Rups heeft vier steekels op den rug, het hooft vertoond sig gekroont, den stert gespleten, de voeten zijn rood. Den 3. December heeft sy sig vast gemaakt, en is tot een houtvervige Poppetjen geworden, die twee zilvere vlakken op elke zyde had, uit deze Pop kwam den 20. December een schone Cappelle voort.. 7

8 Figuur 5: Anartia amathea amathea (Linnaeus, 1758). Figuur 6: Deze fantastische kleurpatronen dienen veelal om vijanden op een afstand te houden. 8 Anartia amathea amathea (figuur 5) Dit is een van de meest algemene dagvlindersoorten van het land en zal zeker gezien worden. Hij werd beschreven door Linnaeus in 1758 en komt voor van Colombia tot Zuid-Brazilië en Bolivia in vier ondersoorten. De naam amathea heeft een interessante geschiedenis. Amalthea was in de de Griekse mythologie de naam van de geit die de god Zeus (Jupiter) zoogde (veel vlindernamen in de 18e eeuw werden afgeleid uit de Griekse of Romeinse mythologie). Overigens werd de naam Amalthea later ook gebruikt voor de rode, binnenste maan van de planeet Jupiter. Linnaeus heeft waarschijnlijk het Griekse amalthea foutief omgezet in het Latijnse amathea. Latere auteurs, zoals Clerck (1764) en Cramer (1780) hebben geprobeerd de fout te herstellen en dus amalthea gebruikt, maar aangezien de naam van een soort in de oorspronkelijke beschrijving bepaald wordt, is amathea de enige juiste naam. In Suriname is de soort in grote aantallen gevonden in de zgn. savannegordel: in and om Paramaribo, Zanderij, Lelydorp, Alkmaar, Wageningen, Albina, maar ook verder in het binnenland (Herminadorp aan de Marowijne rivier, Brownsberg, Blanche Marie vallen, Tibiti rivier). In Frans Guyana wordt hij vooral vanuit bosgebieden beschreven. In feite komt de vlinder overal voor waar de voedselplanten groeien: planten van de Acanthaceae (Acanthus familie) en Labiatae of Lamiaceae (mint familie). Het betreft kruidige planten ( onkruid ), die op goed bewaterde, verstoorde habitats groeien zoals in bermen, gecultiveerde gebieden, langs irrigatiekanalen etc. Vrouwtjes leggen de eitjes vaak niet op de voedselplant maar er vlakbij. De rupsen zijn zwart met roodachtige bruine vlekken en fijn vertakte stekels. In een bepaalde habitat is Anartia vaak de meest algemene vlindersoort. De vlinders leven meestal 1-2 weken en zijn actief in de zon en bij lichte regen. Vaak worden exemplaren met beschadigde vleugels gezien, waarschijnlijk ten gevolge van predatoren: vogels, hagdissen, insecten (bidsprinkhanen, wespen, mieren) en spinnen. Eitjes en rupsen worden aangevallen door (parasitaire) wespen. De typische rode kleur van de vleugels speelt een rol bij de voortplanting: mannetjes paren veel minder met vrouwtjes bij wie de rode kleur van de vleugels is verwijderd. Bovendien beschermt de rode kleur mogelijk tegen predatie: in een experiment kregen vogels Heliconius erato te eten, een vlindersoort met zwart met rode voorvleugels met een vieze smaak vanwege giftige stoffen in het lichaam; de vogels die geleerd hadden erato niet te eten, bleken ook Anartia amathea niet aan te vallen. Wellicht is hier dus sprake van mimicry (imitatie). Anartia jatrophae jatrophae ( Figuur 7) Eveneens een zeer algemene vlinder, in andere landen bekend als de witte pauw. Anartia jatrophae werd oorspronkelijk beschreven door Linnaeus in 1763, waarschijnlijk naar een exemplaar uit Suriname. Het verspreidingsgebied loopt van de zuidelijke Verenigde Staten en het Caribisch gebied tot Bolivia en Brazilië. Er zijn zeven ondersoorten, waarvan vijf op Caribische eilanden. Jatrophae is de Zuid-Amerikaanse ondersoort. In Suriname en Frans Guyana komt hij in dezelfde gebieden en habitats voor als Anartia amathea (zie hierboven), hoewel Anartia jatrophae vaker lijkt voor te komen op iets drogere plekken waar lagere vegetatie is, waar de voedselplanten (in dezelfde families als voor amathea, maar ook in de Verbenaceae en mogelijk de Scrophulariaceae ) niet door andere soorten worden benut. De biologie en het gedrag lijken erg op dat van amathea. Na ongeveer vier dagen kruipt het rupsje uit

9 Figuur 7: Anartia jatrophae jatrophae (Linnaeus, 1763). Figuur 8: Dryas iulia alcionea (Cramer, 1779). het ei, het rupsenstadium duurt ongeveer 20 dagen en het popstadium zeven tot acht dagen. De naam jatrophae kan overigens heel goed ontstaan zijn vanwege een foutieve observatie. In 1705 publiceerde Maria Sibylla Merian in Amsterdam haar beroemde boek over de Surinaamse insecten (Metamorphosis Insectorum Surinamensium). Op plaat 4 wordt de vlinder, nu bekend als Anartia jatrophae, afgebeeld op een maniok ofwel cassaveplant (Jatropha manihot). Ze schrijft dat ze vele rupsen op de cassaveplant vond, deze met de bladeren ervan gevoed heeft, waarna uit de pop de vlinder kwam. Linnaeus kende Merian s boek en noemde op grond van deze beschrijving de vlinder waarschijnlijk jatrophae. Nu weten we dat Anartia jatrophae vrijwel nooit op cassave voorkomt en dat het in ieder geval niet de voedselplant voor de soort is! Dryas iulia alinea (figuur 8) Dryas iulia werd oorspronkelijk beschreven door Fabricius in 1775 vanuit America. Er zijn 13 subspecies van de zuidelijke Verenigde Staten en het Caribisch gebied tot Centraal- en Zuid-Amerika. Negen subspecies komen voor op Caribische eilanden. Onderzoek heeft uitgewezen dat Dryas iulia via twee routes het Caribisch gebied heeft bereikt, aan de ene kant noordwaarts vanuit Zuid- Amerika tot de Antillen en Florida, aan de andere kant vanuit Midden-Amerika tot Jamaica. Subspecies alcionea werd oorspronkelijk beschreven vanuit Suriname door Pieter Cramer in Alcionea komt in het grootste deel van Zuid-Amerika voor. In Suriname en Frans Guyana wordt deze vlinder vaak gezien, maar weinig verzameld, vanwege zijn snelle vlucht en ongelooflijke behendigheid. In Suriname is hij gevonden in de kustgebieden (Galibi, Wia Wia beach), Albina, Paramaribo (Cultuurtuin!) en Nickerie area, maar ook in gebieden met primair bos zoals de Brownsberg (zowel op het plateau als Witikreek), het Lely gebergte, de Blanche Marie en de Raleigh vallen (Foengoe eiland). In Frans Guyana is hij beschreven vanuit het kustgebied en Saut Maripa. De soort wordt vooral gezien langs bospaden en in open plekken op ongeveer drie meter hoogte of terwijl hij bloemen bezoekt. De eitjes worden een voor een gelegd, meestal op jonge scheuten of bladeren van een beperkt aantal soorten Passiflora (markoesa) planten, maar soms ook op vegetatie in de buurt van de voedselplant. De volwassen rupsen zijn veelkleurig: meestal beige met rode tot bruine vlekken met fijne zwarte lijntjes; ze hebben lange zwarte en drie paar witte stekels op het lichaam en twee kleine kophoorntjes. De pop is donkerbruin, hangt vertikaal en is afgerond S-vormig. De rupsen kunnen een lichte plaag zijn voor markoesas. Hajo B.P.E. Gernaat werkte in 1982 als student geneeskunde drie maanden in het Diaconessenziekenhuis te Paramaribo. Van 1986 tot 1989 was hij tropenarts in Zambia en in 2000 promoveerde hij op een onderzoek naar de relatie tussen kinderondervoeding en armoede in noordoost Zambia. Sinds 1994 is hij psychiater en momenteel verbonden aan het Diaconessenhuis in Meppel. De interesse in tropische vlinders startte in Zambia; vanaf 2001 houdt hij zich bezig met een inventarisatie van de dagvlinders van Suriname. In februari 2006 was hij op de Brownsberg in Suriname bezig met een soortinventarisatie van de dagvlinders toen hij de leden van de donateursreis Trésor ontmoette. hajo.gernaat@gmail.com 9

10 Een bos dat gekapt is legt geen CO 2 meer vast. Pita Verweij Vermeden ontbossing: biedt klimaatbeleid nieuwe perspectieven voor Trésor? 10 Bossen spelen een cruciale rol in het proces van klimaatverandering. Net als natuurlijke venen, bevatten natuurlijke tropische bosecosystemen enorme reservoirs aan koolstof in bodem en vegetatie. Geen enkele vorm van landgebruik die het tropisch bos vervangt, kan daaraan tippen. Door ontbossing, bosbranden en bosdegradatie in tropische gebieden komen grote hoeveelheden CO 2 vrij in de atmosfeer, hetgeen bijdraagt aan het mondiale probleem van klimaatverandering. Ruwweg 20% van de mondiale emissies van broeikasgassen wordt toegeschreven aan ontbossing. Naast koolstofverliezen, is er op andere plaatsen juist weer sprake van koostofvastlegging door bosherstel of aanplant van bomen. Clean Development Mechanism Het huidige klimaatverdrag onder de VN-raamwerkconventie over klimaatverandering (UNFCCC) en het daaruit voortvloeiende Kyoto Protocol zijn gericht op het terugdringen van mondiale broeikasgasemissies. Het huidige Kyoto-beleid is nog weinig coherent waar het gaat om het terugdringen van emissies gerelateerd aan landgebruik. In het kader van het zogenaamde Clean Development Mechanism kunnen alleen typische bosbouwprojecten gericht op aanplant van bomen en herbebossing gerealiseerd worden in ontwikkelingslanden. De CO 2 die daarbij wordt vastgelegd, mag dienen als compensatie voor de emissies van Annex 1-landen. De vermeden CO 2 uitstoot door instandhouding van natuurlijk bos wordt tot nu toe nog niet erkend als compensatiemechanisme. Tot nu toe bevordert dit beleid vooral de aanplant van monocultures: boomplantages bestaand uit één enkele snelgroeiende soort, bijvoorbeeld een Eucalyptus of Pinus soort. Dit wordt gedreven door optimalisatie volgens één enkele doelstelling, namelijk maximale vastlegging van CO 2 over een korte tijdsperiode. Dat deze soortenarme plantages veelal schadelijke gevolgen hebben voor biodiversiteit omdat ze soortenrijkere ecosystemen vervangen, is een belangrijke tekortkoming. Ook is het bekend dat de landgebruiksrechten en tradities van lokale gemeenschappen vaak niet voldoende worden gerespecteerd bij het vestigen van dergelijke plantages. Het avoided deforestation -voorstel In het kader van de klimaatonderhandelingen werd in november 2005 een voorstel van Papoea- Nieuw-Guinea en Costa Rica aangenomen om in toekomstige klimaatregimes (post-2012) het tegengaan van ontbossing te honoreren als een optie om broeikasgasemissies te verminderen. Voorheen werden er rondom dit complexe onderwerp steevast bezwaren aangevoerd die onoverkomelijk leken. Het

11 Ook dit stuk bos had nog lang CO 2 vast kunnen leggen. probleem dat bekend staat als leakage bijvoorbeeld: als in een bepaalde regio ontbossing succesvol wordt teruggedrongen, is het heel goed denkbaar dat er juist meer gekapt wordt in een ander gebied. Ook het nietpermanente karakter van de CO 2 -credits gekoppeld aan vermeden ontbossing leek een belangrijk nadeel, aangezien het bos na een bepaalde periode van veiligstelling toch weer gekapt kan worden. Ook de monitoring van de CO 2 -sinks kampte met technische en methodologische problemen. Over welke periode wordt de ontbossingssnelheid gemeten? En tegen welk referentiejaar of referentieperiode moet een eventuele lagere snelheid van ontbossing worden afgezet? Hoe kan de omvang van ondergrondse koolstofvoorraden bepaald worden? In het voorstel van Papoea-Nieuw-Guinea en Costa Rica wordt een aantal bezwaren uit het verleden ondervangen. Wat ook veel uitmaakt voor de acceptatie van het voorstel, is dat dit voorstel door zuidelijke landen werd gedaan. Bij eerdere voorstellen vonden ontwikkelingslanden dat hun nationale soevereiniteit in het geding was en dat hun ontwikkelingsmogelijkheden te veel zouden worden beperkt. Sindsdien is er in het internationale onderhandelingsproces een wirwar aan voorstellen voor implementatie gedaan, maar is er nog niet veel vooruitgang geboekt. Aan ontwikkelingslanden is gevraagd om te rapporteren over emissies die gepaard gaan met ontbossing, inclusief trends en oorzaken, en daarnaast om de mogelijke oplossingen beter in kaart te brengen. WWF Het Wereldnatuurfonds (WWF) heeft zich altijd afzijdig gehouden van bosaanplant en herbebossing. De redenering was dat met dergelijke projecten de belangrijkste oorzaak van het klimaatprobleem, namelijk de consumptie van fossiele brandstoffen, niet wordt aangepakt. Recent heeft de organisatie de positie ingenomen, zich wel actief bezig te willen houden met vermeden ontbossing, vooral in ontwikkelingslanden. Men erkent nu dat ontbossing een belangrijke bron van boeikasgasemissies is en dat het tegengaan van ontbossing urgenter en op korte termijn effectiever is dan bosaanplant. WWF wil dat vermeden ontbossing in een toekomstig klimaatregime wordt gezien als een geloofwaardige vorm van compensatie voor emissiereducties en als onderdeel van een portfolio van emissiereducerende maatregelen. De organisatie wil bijdragen aan kennisontwikkeling en capaciteitsopbouw op dit terrein in ontwikkelingslanden. Daarnaast wordt er serieus gewerkt aan een zogenaamde Green Gold Standard die kwaliteitseisen moet gaan stellen aan activiteiten die van dit nieuwe mechanisme gebruik gaan maken. Voldoen deze activiteiten aan sociale criteria en op welke manier wordt er een bijdrage geleverd aan biodiversiteit? Pilot projecten Om ervaring op te doen, bij te dragen aan capaciteitsopbouw, en de Green Gold Standard te ontwikkelen, heeft WWF een drietal regio s geselecteerd voor de uitvoering van pilot projecten gericht op het vermijden van ontbossing. Dit zijn Papoea en Kalimantan in Indonesië, Peru en de Guyana s. Duurzaam beheer van natuurlijke ecosystemen door lokale gemeenschappen zou ondersteund kunnen worden. Betalingen voor opslag van CO 2 in het bos kunnen zodoende een alternatieve bron van inkomsten opleveren voor lokale boeren en bosbeheerders. Doelstellingen op het gebied van armoedebestrijding, biodiversiteit en koolstofopslag kunnen in principe worden gecombineerd. Koplopers Een snelle doorbraak in het trage internationale onderhandelingsproces lijkt een illusie. Daarom is het interessant om te zien wie de eventuele koplopers kunnen zijn aan de vraagzijde. Bedrijven en overheden kunnen immers op vrijwillige basis gaan betalen voor CO 2 in natuurlijk bos. In Nederland loopt de gemeente Amsterdam voorop. Zij wil in 2015 klimaatneutraal opereren en zet daarom in op enerzijds een drastische vermindering van de CO 2 -uitstoot en anderzijds beperkte - compensatie van CO 2 -emissies. 11

12 De gemeente wil bekijken of het mogelijk is om te compenseren via activiteiten die een synergie met biodiversiteitsdoelstellingen oplevert, en waarbij sociale duurzaamheid een randvoorwaarde is. Het ligt dan voor de hand om te gaan investeren in het vermijden van ontbossing. Ook de provincie Zuid-Holland is hierin geïnteresseerd, voor de eigen provinciale organisatie en daarnaast ook het stimuleren van dergelijke initiatieven richting Zuid-Hollandse bedrijven en gemeenten. Momenteel wordt er onderzocht of deze koplopers willen gaan compenseren via de pilotprojecten die WWF ontwikkelt. Perspektieven voor Trésor Wat betekent dit voor het Trésor gebied? Er wordt uitdrukkelijk gekeken naar de successen die de Stichting Trésor en de Association hebben geboekt op het gebied van bosbescherming. Het beschermen van een relatief klein gebied heeft het beleid in Frans Guyana fors beïnvloed, wat resulteerde in de bescherming van veel grotere arealen. Dat was ook een belangrijke motivatie voor WWF om de Guyana s als pilotregio te selecteren. Een belangrijke vraag is, hoe het model van de groene olievlek elders succesvol toegepast kan worden. Zou deze aanpak, of onderdelen ervan, bijvoorbeeld ook kunnen werken in Suriname? Maar ook, concreet: kunnen we in het gebied grenzend aan Trésor aanvullend bosgebieden beschermen, bijvoorbeeld door gebieden aan te kopen die dienen als buffer tegen de geplande goudwinningsactiviteiten? Een consortium van WWF, het milieuadviesbureau CREM en het Copernicus Instituut van de Universiteit Utrecht zal op korte termijn werken aan een inventarisatie van mogelijkheden. Laten we hopen dat Green Gold op termijn de schadelijke effecten van Real Gold kan temperen! dr. Pita Verweij Wetenschappelijk adviseur voor de Stichting Trésor; Copernicus Instituut voor Duurzame Ontwikkeling en Innovatie, Universiteit Utrecht. 12 Dank u wel! Het werk van de Stichting Trésor wordt mogelijk gemaakt door de steun van u als donateur. Hierbij is elke bijdrage, van welke omvang dan ook, van het grootse belang. Het bestuur van de Stichting Trésor dankt al diegenen die, naar aanleiding van het verschijnen van TN22, vierkante meters Trésor hebben geadopteerd. Een bijzonder woord van dank voor de extra bijdragen die wij mochten ontvangen van: mevrouw E.J. Versfelt, de heer en mevrouw Van Leusden- Groen, mevrouw J.G. van den Bosch-Doll, mevr. J.A.W. Bakker-Jacobi, de heer E.F. Berkhout, de heer Ph. Spoelbergh, de heer P. Riethorst, de heer A. Stolk, de heer W. van der Klugt, MEGA ELECTRA Groep Amsterdam, mevrouw F.R.F. van Rijswijk-Loot, mevrouw T. Roelfsema, de heer en mevrouw Hütter, de heer en mevrouw M.J. van den Berg, de heer en mevr van Ginkel. Trésor bedankt Greenchoice Het bedrijf Greenchoice, landelijk leverancier van groene stroom, behoort al jaren tot de trouwe sponsoren van Trésor. Door een bijzondere financiële bijdrage van Greenchoice in oktober van dit jaar is het voor onze Stichting mogelijk geworden om ook in 2008 garant te staan voor de vergoeding van onze boswachters Kévin Pineau en Charlotte Briand in Frans Guyana. Dank u wel, directie en medewerkers van Greenchoice!

13 Foto s: Eric Augusteijn De vier vertalers; v.l.n.r.: Linda Vreman, Priska Frank, Annemie Posner en Hanna Simon-Duttenhofer. Vijko Lukkien vertelt in de tuin over de Ginko biloba. Eric Augusteijn Vertalersdag 2007 Vertalers, bestuurders en hun partners komen bij elkaar in Utrecht. Op zaterdagmorgen 3 november kwamen in het Universiteitsmuseum in Utrecht de vijf vrijwilligers bij elkaar die in de afgelopen twee jaar de drietalige website van Trésor hebben verzorgd, vier vertalers: Linda Vreman (Engels), Priska Frank (Engels), Annemie Posner(Frans) en Hanna Simon-Duttenhofer (Engels) en ondergetekende als webmaster. 13 Tot onze vreugde was ook Wulfert van Ginkel aanwezig. Wulfert heeft in het verleden veel (Frans) vertaalwerk voor Trésor gedaan. Wegens drukke werkzaamheden had hij daar het afgelopen jaar geen tijd voor, maar nu gaf hij aan, dat wel weer te willen doen. We waren met onze partners uitgenodigd door het bestuur voor een contactdag. Zo n bijeenkomst is heel plezierig. Je ziet weer eens de mensen met wie je regelmatig via de contact hebt. Voor een goede samenwerking is het toch ook nuttig, elkaar af en toe eens in de ogen te kijken en te spreken. Het bestuur had voor een aantrekkelijk programma gezorgd. Na de ontvangst met koffie kregen we een uiteenzetting door Peter de Haan, over het Universiteitsmuseum, waarvan hij de directeur is. Het museum bezit een unieke collectie van voorwerpen die in vroeger tijd door wetenschappers en onderricht gevenden werden gebruikt. Een rondgang over de tentoonstellingen volgde, we bewonderden de prachtige verzameling glazen kwal-modellen en mochten we even spelen in het kinderlaboratorium. In de expositie Karakter te kijk kon ieder zijn of haar karakter vergelijken met dat van Utrechtse coryfeeën als Henk Westbroek en Claudia de Breij, met soms verrassende uitkomsten. Na de lunch leidde Vijko Lukkien ons rond in de voormalige botanische tuin; een thuiswedstrijd voor hem, want hier begon hij ooit zijn carrière als tuindirecteur. Degenen die toen nog tijd over hadden kregen nog, samen met de begunstigers van de Stichting Vrienden van de Oude Hortus, een uiteenzetting over het conflict over de Urker schedels. Het was een genoeglijke, maar voor de samenwerking tussen de websitemensen ook heel nuttige dag!

14 Eric Augusteijn: Bij Trésor blijft niets aan Co2 uitstoo de strijkstok hangen. 14 Interview door Aart de Lang Ook onze webmaster is een idealist! Het is toch een bont gezelschap, zo besefte ik weer eens, toen ik op zaterdag 3 november 2007 in het Universiteitsmuseum in Utrecht met Eric Augusteijn aan tafel zat. Nu zaten we daar niet alleen. We waren aanwezig bij de jaarlijkse bijeenkomst van de vrijwilligers die zich als vertaler inzetten voor Trésor. Eric was er in zijn hoedanigheid als fotograaf en redacteur van ons blad Trésor Nieuws. Elders in deze uitgave leest u zijn verslag van die dag. Ik was er om Eric te interviewen. Alle aanwezigen, de vertalers, Eric, Vijko en Pipassi, Frans en Marga, maar ook al die andere Trésor-vrijwilligers die er niet bij waren, het zijn toch bovenal idealisten, of zoals Eric het verwoordde: mensen die de wereld een tikje leefbaarder willen achterlaten voor hun kinderen en kleinkinderen. Wat hen bindt, is de keuze die ze hebben gemaakt voor Trésor, dat ideaal dat ons zo na aan het hart ligt. Een stukje regenwoud in een ver continent dat toch maar mooi beschermd is tegen de enge zagen van de houthandelaren en andere rovers die onze mooie wereld en haar biodiversiteit bedreigen. Maar dit verhaal gaat over Eric. Eric Augusteijn, geboren Rotterdammer en sinds 1978 bewoner van Schiermonnikoog, nam een paar jaar geleden het stokje over van onze eerste webmaster, Guus Pfeiffer. Eric is z n leven lang al een groentje geweest, maar dan in de goede zin van het woord. Zo stapte hij over naar een groene energieleverancier, Greenchoice. Die overgang is overigens heel gemakkelijk, zegt Eric langs z n neus weg, Greenchoice regelt alles voor je. In Rotterdam gaf hij 17 jaar lang les aan de Rotterdamsche Huishoudschool, waar hij algemeen vormend onderwijs gaf en toen zijn leerlingen al liefde voor de natuur trachtte bij te brengen door hen werkstukken over dit onderwerp te laten maken. Dat werk zette hij vanaf 1978 voort op Schiermonnikoog, waar hij op de plaatselijke MAVO niet alleen wiskunde, scheikunde en biologie gaf, maar ook hier zijn leerlingen liefde voor de natuur bijbracht. Eric heeft er altijd naar gestreefd een bijdrage aan natuurbescherming te geven op een manier die bij hem past en waarin hij zijn mogelijkheden kwijt kan. Zo is hij werkzaam voor het Nationaal Park Schiermonnikoog

15 De pagina Plant van de maand op de website trekt veel bezoekers. (waarvoor hij ook de website verzorgt!) en was hij negen jaar lang lid van het Algemeen Bestuur van de Waddenvereniging. Toen Vijko Lukkien zo n zes jaar geleden naar Schiermonnikoog, het eiland van zijn jeugd, terugkeerde, kwam Eric via hem in contact met Trésor. In 2003 ging hij mee met de donateursreis en hij was meteen verkocht. Het concept van een kleine, transparante vrijwilligersorganisatie waar niemand betaald wordt, waar niets aan de strijkstok blijft hangen, een club met korte lijnen en tastbare resultaten, sprak Eric aan. Maar kon hij hier ook z n specifieke know-how kwijt? Natuurlijk! Een website kan vanzelfsprekend altijd beter. Eric zag het nut van een meertalige site, met niet alleen Nederlands, maar ook Frans en Engels als voertaal. Er werd een oproep gedaan voor vertalers en samen met hen bouwde Eric de prachtige site die we nu hebben. Een site die wekelijks zo n 800 bezoekers trekt! Toen ik de site in 2006 aan het Conseil Régional in Frans Guyana presenteerde was men diep onder de indruk. Hier werd aan promotie voor hun land gedaan zoals men dat zelf nog niet kende! Uitgangspunt van Eric is een site te creëren die interessant genoeg is om regelmatig te bezoeken. Dat vereist verantwoorde informatie voor middelbare scholieren, studenten, wetenschappers, sponsors, donateurs en anderen die zich voor het behoud van het regenwoud interesseren. De plant van de maand is zo n rubriek die de site z n actualiteitswaarde geeft. Maar ook de inhoud van Trésor Nieuws staat er op. Nieuwtjes uit het gebied zelf. En wat dacht u van de mogelijkheid om via een schenking aan Trésor CO 2 -compensatie voor een vliegreis te betalen. Maar Eric is ook redacteur van Trésor Nieuws. Samen met Vijko zit hij degenen die bijdragen leveren achter de broek om zich aan de deadlines te houden, redigeert hij waar nodig de kopij en overlegt hij met de vormgevers. Vindt u ook niet dat ze samen een prachtig stuk werk leveren? Dankzij vrijwilligers als Eric, die zich met hart en ziel inzetten voor de natuur, kan Trésor voortbestaan. Wilt ook u een eigen steentje bijdragen? Er is altijd van alles te doen. Mail of schrijf ons met een suggestie wat u zou willen doen. 15

16 Foto: Foto Natura Derk de Groot Het goede doel Trésor, een idee voor de feestdagen? 16 Als Stichting Trésor zijn we altijd op zoek naar gulle gevers die ons ondersteunen bij ons werk. Om de lening, in 1996 afgesloten voor de aankoop van het reservaat, af te lossen, om de lopende kosten van beheer, onderhoud en toezicht te betalen en om in de toekomst ons werk in Guyana en, zo mogelijk elders, nog te kunnen uitbreiden. Onze Stichting werkt voor het grootste deel met vrijwilligers. Alleen in Frans Guyana wordt voor de professionele boswachterdiensten door ons betaald. Van de fondsen die we van grote en kleine sponsors en van de particuliere donateurs ontvangen blijft er aan strijkstokken niets hangen en wordt maar een heel klein deel besteed aan kosten voor administratie en fondsenwerving. Door de belastingdienst wordt de Stichting Trésor erkend als een instelling ten algemene nutte. Over incidentele giften, donaties, periodieke schenkingen, erfstellingen en legaten behoeven door de Stichting geen schenkings- of successierechten te worden betaald. we dat de donateurs zich meer betrokken voelen bij het wel en wee van het reservaat. Het driemaal per jaar verschijnende Trésor Nieuws zorgt ervoor dat geïnteresseerden op de hoogte blijven. Ook de jaarlijkse donateursdag draagt daaraan bij, evenals de steeds actueel gehouden website Bent u van plan de Stichting Trésor financieel te ondersteunen dan kan dat op een aantal manieren: Incidentele donaties op een moment dat het u uitkomt, via de toegezonden acceptgirokaart of een eigen overschrijving; Een periodieke schenking, die volledig aftrekbaar is bij de inkomstenbelasting als hij voor minimaal vijf jaar in een notariële akte wordt vastgelegd. Bij een minimale jaarlijkse schenking van 120,- neemt de Stichting de notariskosten voor haar rekening. Een legaat; Een erfstelling. Aan de andere kant maken we als lezers van deze nieuwsbrief allemaal onze financiële afwegingen en planningen. Bij velen is er wat ruimte om ook een bedrag aan goede doelen te schenken. In veel gevallen zijn dergelijke bedragen aftrekbaar voor de inkomstenbelasting. Trésor hanteert een vorm van symbolisch mede-eigenaarschap via het ter adoptie uitgeven van vierkante meters. Op deze manier hopen Wilt u onze Stichting ook in de toekomst blijven steunen en op een iets vastere basis dan alleen via de toegezonden acceptgirokaarten, dan verzoeken wij u een briefje met uw wensen te zenden aan: Stichting Trésor / Vijko P.A. Lukkien / Postbus / 3508 TB Utrecht, of een aan: bio.tresor@uu.nl. [ Faculteit Bètawetenschappen Biologie]