Bijlage 23 autobusondernemers en lijnen Noord- Friesland

Transcriptie

1 Bijlage 23 Autobusondernemers en -lijnen Noord-Friesland In deze bijlage een overzicht van busondernemers en -lijnen voor zover ze aanvullend waren op of concurrerend met de NFLS en/of de NTM in Noord-Friesland. Ook zijn Noord-Friese busondernemers vermeld die later in grotere busbedrijven zijn opgegaan die de Noord-Friese trein- en tramdiensten beconcurreerden. Tot slot een overzicht van buslijnen op basis van de dienstregeling van juni Samenstelling: Ewolt Wolters met ondersteuning van J.G. Eggink en Oege Kleijne. Toelichting: onder werkdagen wordt verstaan maandag tot en met zaterdag. De schrijfwijze van de plaatsen is in het Nederlands. De spelling kan afwijken van de schrijfwijze bij NS en/of NTM voor wat betreft de namen van de stations, halten en stopplaatsen. De spelling van de plaatsnamen is gebaseerd op de schrijfwijze gehanteerd door de voormalige Topografische Dienst. Niet nader verklaarde afkortingen ATO Algemeene Transport Onderneming, dochteronderneming van de Nederlandsche Spoorwegen (opgericht in 1927), exploiteerde in beperkte mate eigen buslijnen, maar werd later vooral ingezet om busondernemingen, buslijnen of -vergunningen in heel Nederland te verwerven. FRAM Friese Autobus Maatschappij (1971), fusiebedrijf van alle grote Friese busbedrijven, later overgegaan in VEONN, eind jaren negentig overgenomen door Arriva. Strikt genomen vallen de FRAM en haar opvolgers buiten het bestek van dit boek. Pagina 1

2 Marktdagen in Noord- Friesland en (stad) Groningen Markten trokken in de eerste helft van de vorige eeuw veel kopers en handelaren. Op bepaalde marktdagen legden de NFLS, de NTM en de busondernemers extra diensten in om het grote aanbod aan reizigers en soms ook vee of handelswaar te vervoeren of ze versterkten hun treinen en trams met extra rijtuigen. In Noord- Friesland was men vooral gericht op de markten in Leeuwarden, Dokkum, Franeker en Groningen, afhankelijk van de plaats waar iemand woonde. Gedurende de periode dat de NFLS en de NTM actief waren, werden de volgende, belangrijke markten gehouden: Groningen: dinsdag; Leeuwarden: woensdag ( lapkedag, oftewel stoffenmarkt) en vrijdag (veemarkt); Sneek: dinsdag; Franeker: maandag en woensdag; Dokkum: woensdag. Aantal autobusdiensten 1926 (op basis van tellingen gemeenten): Leeuwarden: 102, waarvan 26 dagelijks, 72 op marktdagen en 4 niet op marktdagen. Dokkum: 9, waarvan 2 dagelijks, 9 op marktdagen. Holwerd: 1 dagelijks. Metslawier: 2 dagelijks. St. Jacobi Parochie: 1 dienst binnen de gemeente; dagelijks. Totaal Friesland: 248 Pagina 2

3 Lijst van de vooroorlogse busondernemers, gerangschikt per ondernemer Deze lijst bevat autobusondernemers die actief waren in het gebied boven de lijn Harlingen Leeuwarden Buitenpost (met uitzondering van de Waddeneilanden). Aartsma, S., Franeker (Tzum) Serie ondernemers. 1. M. v.d. Kooi, Tzum; draagt de marktdienst Franeker Leeuwarden (sinds 1925) in 1927 over aan Aartsma. 2. S. Aartsma, Wommels Tzum. 3. R. Vellinga, Franeker. Riemer Vellinga, overlijdt januari 1930, 26 jaar oud, rijdt route Franeker Dronrijp Marssum Leeuwarden, op vrijdag, sinds juni K. War, Franeker. Neemt de garage van Vellinga, Leeuwarderend 8 over, betrokken bij dodelijk ongeval. 5. S. Aartsma, Franeker. Neemt de garage Leeuwarderend 8 over, ex-vellinga/war. 6. Buwalda en Sijbrandij te Franeker, nemen in 1933 de dienst over van Aartsma. Niet duidelijk is of S. Aartsma, genoemd bij 2 dezelfde Aartsma is als die genoemd bij : overdracht aan Aartsma te Wommels van de dienst Franeker Tzum Welsrijp Menaldum Leeuwarden van Kooi, Tzum. Deze marktdienst reed sinds november S. Aartsma te Tzum rijdt dienst Tzum Dronrijp Menaldum Marssum Leeuwarden. Eerste rit van Tzum vervalt op maandag, in plaats daar van een dienst vanaf Welsrijp. 1928: dienstregeling: maandagochtend rondje Franeker Welsrijp Tzum Franeker, maandagmiddagslag naar Leeuwarden. Woensdag en donderdag twee slagen Franeker Leeuwarden, vrijdag: twee slagen van Franeker naar Leeuwarden en één slag Tzum Leeuwarden; zaterdag één slag Franeker Leeuwarden. 1930: aanvraag van Aartsma voor dinsdagse dienst Tzum Welsrijp Winsum Hennaard Itens Rien Scharnegoutum Sneek. Vergunning verleend voor Tzum Welsrijp Winsum Oosterlittens Itens Rien Scharnegoutum Sneek, alleen op dinsdag. Ook 1930: op maandag- en zaterdagmorgen een slag Franeker Welsrijp, 's middags een slag Franeker Tzum Welsrijp Baijum Dronrijp Menaldum Marssum Leeuwarden. Op dinsdag tot en met donderdag drie slagen Franeker Leeuwarden, op vrijdag een vroege rit van Franeker naar Leeuwarden en twee slagen Franeker Leeuwarden. Tussen 1930 en 1933 neemt Aartsma het garagebedrijf van Klaas War, voordien Riemer Vellinga, Leeuwarderend 8, Franeker over. 1933: GS keurden overdracht van Franeker Leeuwarden en Franeker Sneek aan E. Buwalda en A. Sijbrandij te Franeker goed. Bantema, L., St. Jacobi Parochie L. Bantema te Oude Bildtzijl + Leij, R. v.d., Oude Leije L. Bantema en P. Beimers, Oude Bildtdijk ( ) L. Bantema en D. de Vries, Oude Bildtdijk ( ) Autobusonderneming Oude Bildtdijk L.R. Bantema en D.L. de Vries ( ) L. Bantema te Oude Bildtdijk ( ) L. Bantema te Oude Bildtzijl, Leij, R. v.d., Oude Leije Start autobusdienst 1925: L. Bantema te St. Jacobi Parochie; route: St. Jacobi Parochie Oude Bildtdijk Nieuwe Bildtdijk Nieuwe Bildtzijl Oude Bildtzijl Oude Leije Stiens Leeuwarden. 1927: samenwerking/fusie met R. van der Leij te Oude Bildtdijk. Zelfde dienst, maar nu niet uit St. Jacobi Parochie maar vanuit Westhoek, via Finkum. Vermoedelijk dagelijkse dienst, uitgezonderd woensdags. In dat jaar beperking tot dienst Westhoek Stiens. Daarna: startpunt Koudeweg in plaats van Westhoek. 1928: dienstregeling, alle dagen (citaat vergunning red.), drie slagen Koudeweg Nieuwe Bildtdijk Oude Bildtzijl Oude Leije Finkum Stiens Leeuwarden, vrijdags extra vroege slag. Nog in dat jaar beperkt tot Stiens (dus niet door naar Leeuwarden). R.J. van der Leij, autobusondernemer te Oude Leije, wordt failliet verklaard. Pagina 3

4 1929: beperking van de dienst van alle werkdagen tot alleen op dinsdag en vrijdag. 1930: uitbreiding tot dagelijkse dienst met uitzondering van Stiens Leeuwarden. Later wordt die toegestaan onder voorwaarde dat onderweg tussen Stiens en Leeuwarden mogen geen passagiers worden opgenomen. Later dat jaar wordt die versoepeling weer ingetrokken door de Kroon of 1931: nieuwe route: Westhoek Oude Bildtdijk Nieuwe Bildtdijk Nieuwe Bildtzijl Oude Bildtzijl Attesweg Langestraat Beetgumermolen Marssum Leeuwarden. 1931: firmant Van der Leij treedt uit; nieuwe firmant: P. Beimers (Van der Leij gaat zelfstandig door!). 1932: handelsregister: nieuwe inschrijving Autobusonderneming Bantema en Beimers, St. Jacobi Parochie, vennoten L.R. Bantema en P.G. Beimers. Nog in datzelfde jaar: Bantema en Beimers ontbonden, nu een burgerlijke vennootschap: Autobusonderneming Oude Bildtdijk L.R. Bantema en D.L. de Vries. 1936: overdracht van de vergunning van L.R. Bantema en D.L. de Vries te St. Jacobi Parochie voor het traject Westhoek Leeuwarden, aan L. Bantema te St. Jacobi Parochie. Gaat verder als Autobusonderneming L. Bantema (zonder medevennoten). 1938: Bantema fuseert met Kolk. 1939: Bantema en Kolk dragen hun diensten over aan Tolman, de LABO. L.R. Bantema treedt uit Autobusonderneming Oude Bildtdijk. Pagina 4

5 Plaatsbewijzen van de firma L. Bantema begin jaren dertig met verschillende vestigingsplaatsen, zoals Oudebildtdijk en St. Anna Parochie. Collectie: Roel den Haag. Beimers, P., Tzummarum Pieter B. Beimers, garagehouder (en rijwielhandelaar) te Tzummarum. Vraagt een vergunning aan in 1935 voor een autobusdienst over het traject Minnertsga Harlingen. Deze wordt geweigerd. Bergsma, S.A., Minnertsga, en H. Schat, Wier Start autobusdienst: S.A. Bergsma te Minnertsga en H. Schat te Wier bieden aan op vrijdagen van Minnertsga naar Leeuwarden te rijden; autobus personen; geen nadere gegevens. Zie verder onder Schat te Wier. Bierma, H., & Co, Holwerd 1920: start busbedrijf met vermoedelijk pendeldienst Holwerd station Holwerd aanlegsteiger, boot naar Ameland. 1923: Bierma te Holwerd voert de volgende diensten uit; * Holwerd Blija Ferwerd Marrum Hallum Leeuwarden; twee ritten heen; één terug; alleen op vrijdag; rijtijd: 1 uur en een kwartier. * Holwerd station Holwerd aanlegsteiger Amelandse boot; dagelijkse dienst; geen nadere gegevens. * Holwerd Stiens Leeuwarden Sneek, alleen op dinsdag en bij voldoende deelname; één slag. 1925: Bierma werkt samen met L. Sprietsma. 1926: Autodienst Dokkum Leeuwarden via Holwerd op vrijdagen. Later dagelijkse dienst behalve zondags. H. Bierma is in dit jaar nog de enige ondernemer, vermeldt dus niet meer L. Sprietsma. Nu geen vier slagen Dokkum Holwerd Leeuwarden, maar nog drie. Nieuwe onderneming: Bierma en Co te Holwerd en Dokkum, route: Dokkum Brantgum Holwerd Blija Ferwerd Marrum Hallum Stiens Leeuwarden; dagelijks behalve zondags. Vermoedelijk in 1926 gestart met nieuwe diensten: * Holwerd Brantgum Dokkum; woensdag; tussen 1 juni en 15 augustus dagelijks in aansluiting op de boot; * Holwerd Ferwerd Stiens Leeuwarden; tussen 1 juni en 15 augustus dagelijks in aansluiting op de boot. Samenwerking met Spriensma. Nieuwe bedrijfsnaam: Bierma en Spriensma, maar ook Bierma & Co. 1927: Bierma gaat samenwerken met F. Kimp te Leeuwarden voor het traject Leeuwarden Holwerd. Vergunning voor F. Kimp & H. Bierma te Leeuwarden voor het traject Leeuwarden Holwerd; vergunning voor H. Bierma & R. Sprietsma te Dokkum voor het traject Dokkum Holwerd Leeuwarden. 1928: vergunning beperkt tot Dokkum Holwerd. Later dat jaar route Dokkum Holwerd Marrum Hallumerhoek Hallum Leeuwarden. Tijdelijke opheffing van de dienst (niet rendabel). 1929: vervoerverbod Blija Leeuwarden. Later dat jaar uitgebreid: verbod tot het na Holwerd nog meenemen van reizigers voor Leeuwarden. 1930: overdracht van de concessie voor Dokkum Holwerd Leeuwarden van H. Bierma en R. Sprietsma aan L. Sprietsma te Dokkum en G. Sprietsma te Leeuwarden. Dienst Holwerd (boot) Leeuwarden om en om door LAB en Bierma gereden. 1931: L. en G. Sprietsma nemen de dienst Dokkum Holwerd Leeuwarden over van Bierma en Spriensma. Routewijziging: tussen Holwerd en Leeuwarden over de Hoogen Heerenweg en Finkum in plaats van over Hallum. Pagina 5

6 1932: gezamenlijke vergunning voor dienst op Leeuwarden Holwerd van Kimp en Bierma komt op naam van LAB (Kimp) te Leeuwarden (na bezetting): Sprietsma en Bierma verzorgen gezamenlijke dienst Leeuwarden Holwerd. 1942: overname door NOF (waarschijnlijk alleen het aandeel van Bierma in de dienst en de exploitatie, het lijkt er op dat het aandeel van de LAB dan vooral een papieren kwestie is). 1951: ook aandeel van de LAB in Holwerd Leeuwarden door de NOF overgenomen. Boersma, D., Marrum In juli 1924 bestaat er al een dienst Westernijkerk Hallumerhoek Leeuwarden, alleen vrijdags. Geen nadere gegevens. Op 12 februari 1924 wordt aan Dirk Boersma te Marrum een provinciaal nummer (voorloper van het kenteken) uitgegeven. Bosch, Gebr. F. en G. van de, Huizum Start in 1932 stadsdienst Leeuwarden, laatste stadsdiensten gestaakt in : autobusdienst Leeuwarden Leeuwarden vliegveld. Ook touringcaractiviteiten. In maart 1961 naar LAB en LABO. Bosma, A., Lollum Albert Bosma, Lollum. Ook rijwielhandelaar in Lollum. In 1934 diensten naar Tolman en Zwaagstra. Bosma rijdt niet op zondag. Bosma werkt samen met Van Eck, Menaldum. Busdienst vermoedelijk al eerder dan 1927 op het traject Sneek Bolsward Hartwerd Waaxens Franeker Leeuwarden. 1928: teruggebracht tot Franeker Sneek. Vermoedelijk invoering dagelijkse dienst tussen Bolsward en Sneek. Bosma neemt vergunning van S. van Eck te Menaldum over voor de autobusdienst Franeker Menaldum Leeuwarden. 1929: uitbreiding dienst Franeker Schalsum Peins Ried Kloosterburen-Anjum Slappeterp, uitgezonderd woensdagen. 1934: Bosma draagt de vergunning voor de lijn Franeker Leeuwarden aan H. Tolman te Leeuwarden over en de diensten/vergunning Bolsward Franeker en Hartwerd Sneek (op dinsdag) aan Zwaagstra, Tjerkwerd. Brinkman, R.A., Kollumerpomp 1923: vermoedelijke start busdienst Kollumerpomp Leeuwarden, alleen op vrijdag, één slag. Ook dinsdagse rit naar Groningen via Zuidhorn : start busdienst Munnekezijl Dokkum (vermoedelijk alleen op marktdagen woensdagen). 1928: beperking van de Groninger dienst tot Grijpskerk. 1929: Brinkman overlijdt. Buwalda, E., en Sijbrandij, A., Franeker (later E. Buwalda) Excelsior, Franeker Autobusdienst Opvolger van Aartsma, Franeker. Was rijwielhandelaar, 1933 autoverhuur, werd later taxi. Voorstraat, Harlingen (naast v.d. Pol). 1933: overname van de busdiensten (vergunning) van S. Aartsma (zie aldaar) voor Franeker Leeuwarden en Franeker Sneek. Route: Franeker Tzum Welsrijp Baijum Dronrijp Menaldum Marssum Leeuwarden. 1935: Buwalda gaat alleen verder. 1936: dienst Franeker Leeuwarden gaat naar H. Tolman te Leeuwarden (LABO). Einde autobusactiviteiten van Buwalda. Dam, S., Kollumerpomp Gestart in Routes: * Kollumerpomp Munnekezijl Noord- en Zuidhorn Groningen op dinsdag. * Kollumerpomp Kollum Oudwoude Westergeest Driesum Wouterswoude Murmerwoude Dokkum, alleen op woensdag. * Leeuwarden via Quatrebras, alleen op vrijdag. Geen nadere gegevens. 1927: beperking dienst naar Groningen; alleen via Warfstermolen en Pieterzijl op dinsdag. Uitbreiding lijn naar Leeuwarden; start nu in Warfstermolen. Pagina 6

7 1928: staking van deze dienst Groningen Grijpskerk. 1929: staking dienst Kollumerpomp Grijpskerk. Gebr. Van Dijk (vermoedelijk in Veenwouden) 1923: Gebr. Van Dijk, vermoedelijk te Veenwouden; route: Veenwouden Zwaagwesteinde. (hk) 1) Valom Broeksterweg Murmerwoude Dokkum; vijf slagen op werkdagen; twee slagen op zondag; rijtijd: 30 minuten. 1) =vermoedelijk Zwaagwesteinde en hk zou kunnen staan voor hoofdkantoor, vestigingsplaats van deze ondernemers. Dijkstra, Germ, BABO, St. Anna Parochie Bildtsche Autobus-onderneming (BABO), St. Anna Parochie, Ook touringcar-activiteiten. 1922: start onregelmatige busdienst St. Anna Parochie Koudeweg Oude Bildtzijl Oude Bildtdijk Oude Leije Vrouwbuurtstermolen Stiens Leeuwarden, alleen op vrijdagen. 1924: regelmatige dienst St. Anna Parochie Leeuwarden (vermoedelijk dagelijks). 1926: werkdagen vier slagen op Leeuwarden; vrijdags zeven; zaterdags en zondags: drie; dinsdags naar Sneek, vanaf Stiens. 1927: St. Anna Parochie Oude Bildtdijk Oude Bildtzijl Vrouwbuurtstermolen en St. Anna Parochie Vrouwenparochie Stiens Leeuwarden. Rest van de diensten komt te vervallen. 1929: samenwerking met W. de Jong te St. Anna Parochie. Uitbreiding dienst met St. Anna Parochie Berlikum Ried Dongjum Franeker. 1930: De Jong en Dijkstra gaan ieder hun eigen weg. De maatschap wordt ontbonden. De dienst naar Franeker gaat naar De Jong en de dienst naar Leeuwarden naar Dijkstra. 1932: uitbreiding dienst Zwarte Haan Leeuwarden tijdens zomermaanden. 1934: vervoerverbod tussen Stiens en Leeuwarden. 1936: vervoerverbod opgeheven. Uitbreiding dienst met St. Anna Parochie St. Jacobi Parochie Westhoek Oude Bildtdijk met zijtak St. Jacobi Parochie Mooie Paal. 1938: overdracht autobusbedrijf BABO aan H. Tolman te Leeuwarden (LABO). Pagina 7

8 Plaatsbewijzen van de BABO oftewel Kleine Germ of Germ Dijkstra uit de jaren dertig. Dijkstra was een van de bekendere ondernemers in het Noord-Friese, ook al omdat hij de regels vaak aan zijn laars lapte of de mazen in de wet opzocht. Collectie: Roel den Haag. Dijkstra, K. en J., Munnekezijl, later Engwierum Fotobijschrift: Een plaats voor een rijwiel rond 1930 van de Gebr. Dijkstra uit Munnekezijl. Collectie: Roel den Haag. Pagina 8

9 De gebroeders K. en J. Dijkstra uit Engwierum zochten de samenwerking met de NS en gaven een gecombineerd kaartje uit voor een bus- en treinreis. Dat er ook bijzondere plaatsnamen op sommige plaatsbewijzen voorkwamen, bewijst Laatste Stuiver, een buurtschap bij Buitenpost. Collectie: Roel den Haag. 1934: nemen vergunning en bussen over, diensten Engwierum Groningen, Engwierum Leeuwarden en Dokkumer Nieuwe Zijlen Dokkum van Fennema te Engwierum. 1936: uitbreiding dienst op vrijdag met lokaal verkeer Munnekezijl Warfstermolen Kollumerpomp. Ook bekend onder de naam DAB (Dijkstra's Auto Bedrijf). Beperking dienst Engwierum Warfstermolen Burum Buitenpost (vervoerbeperking reizigersopname op grote delen van traject). 1939: op eigen verzoek zijn de vergunningen voor de diensten Engwierum Leeuwarden op vrijdag en Engwierum Groningen op dinsdag ingetrokken. Handelsregister nieuwe inschrijving: D.A.B., Dijkstra's Auto Bedrijf, Engwierum, met K. en J. Dijkstra als vennoten. 1940: staking dagelijkse dienst Engwierum Buitenpost; alleen nog groepsvervoer. Lijndiensten gaan na de bezetting in 1940 over naar Lauwersdiensten/ATO. 1951: onder de naam Dijkstra s Auto Bedrijf actief met busdienst op vrijdagen van Zoutkamp via Lauwerzijl, Quatrebras, Munnekezijl, Warfstermolen, Halfweg, Burum en de Stuiver naar Buitenpost, NS-station gestaakt wegens verliezen. Pagina 9

10 Een fabrieksfoto van een Chevroletbus van de Gebr. Dijkstra uit Engwierum. De carrosserie was gemaakt bij F. Renkema te Middelstum. Collectie: Jan Harmsen, Drachten. Eck, S. van, Menaldum Smid te Menaldum. Ingaande 1 februari 1927: dienst Franeker Leeuwarden over Menaldum. 17 maart 1927: Franeker Dongjum Ried Peins Menaldum Marssum Leeuwarden. 1928: zondags: van Franeker Dongjum Boer Ried Peins Slappeterp Menaldum Marssum Leeuwarden. Op 1 augustus 1928 busdiensten naar Bosma. Einde busactiviteiten Van Eck. Elzinga en Weidenaar, Oosternijkerk/Moddergat Elzinga en Weidenaar, Oosternijkerk, 1 e Nieuwe Autobusdienst, 1925, Paesens Dokkum. Eerste vervoersactiviteiten met een luxe auto (meer taxidiensten) in Vader van Eelze Weidenaar had al een personenvervoerbedrijfje te Oosternijkerk. Met een koets verzorgde hij personenvervoer naar de markt in Dokkum op woensdag. Hij schafte in 1922 een Ford aan. Johannes Elzinga (herbergier) te Moddergat vervoerde met zijn koets naar stations vanuit Moddergat en Paesens en schafte in 1922 een bus aan. In 1925 fuseerden beide bedrijven. In de volksmond bijnaam Gele bussen. 1927: Paesens Nes Niawier Dokkum Birdaard Zwartewegsend Leeuwarden. 17 maart 1927: bedrijf gevestigd te Moddergat. 1928: verbod van de dienst tussen Dokkum en Leeuwarden. Wel toegestaan wordt de dienst over de route Dokkum via Birdaard en Wijns naar Leeuwarden. Vervoerverbod tussen Dokkum en Leeuwarden en tussen Birdaard en Leeuwarden (opnemen reizigers). Nu twee routes: * Paesens Nes Oosternijkerk Niawier Dokkum dagelijks, Paesens Dokkum Leeuwarden, bepaalde dagen. 1929: E. Weidenaar te Moddergat neemt het bedrijf over (gaat dus alleen verder). Zie aldaar. Eijgelaar, F., te Leeuwarden Foppe Eijgelaar was kruidenier aan de Herman Costerstraat te Leeuwarden, maar tevens exploitant van de uitspanning 't Kalfje bij de Groote Wielen. De vergunning is waarschijnlijk bedoeld om zwemmers en schaatsers naar zijn uitspanning te brengen. 1936: doet aanvraag voor autobusvergunning Leeuwarden zwembad Groote Wielen, gedurende het zomerseizoen uitsluitend op zon- en feestdagen en gedurende het winterseizoen uitsluitend op dagen, waarop de ijssport wordt beoefend. Verzoek wordt afgewezen. 1939: de eigenaren van vier uitspanningen (F. Eijgelaar, Groote Wielen; Smit, Kleine Wielen; Van den Akker, Wielzicht en Bunt, Zwartewegsend) bieden zondags geregeld vervoer per touringcar naar de Groote- en Kleine Wielen en Zwartewegsend. Voor deze ritten is vergunning verleend, zondagmiddag tussen en uur, 6 augustus tot 10 september. Fennema, T.P., te Engwierum Fennema, Taeke Paulus, te Engwierum. Stoombootondernemer, middenstander. Opgevolgd door zoon Herman. De vader van Taeke had al rond 1850 bargediensten van Engwierum over de Ee naar Leeuwarden. Pagina 10

11 Busdiensten: 1926 (of 1924): Taeke Fennema te Engwierum start busdienst. Route: * Engwierum Warfstermolen Grijpskerk Groningen, alleen op dinsdag. * Engwierum Ee Oostrum Dokkum, alleen op woensdag. * Engwierum Kollum Veenklooster Leeuwarden, alleen op vrijdag. 1927: T. P. Fennema: busdienst Engwierum Veenklooster Leeuwarden en Dokkumer Nieuwe Zijlen Dokkum. Dienst op Groningen: vervoerverbod tussen Grijpskerk en Groningen. 1928: wijziging route: Engwierum Groningen via Kollumerpomp Warfstermolen Pieterzijl Kommerzijl Niezijl Noordhorn en Zuidhorn, met vervoerverbod vanaf Noordhorn, eenmaal per week op dinsdag. Dienst Dokkumer Nieuwe Zijlen Dokkum vervalt. 1930: Taeke Paulus Fennema overlijdt. 1932: terugkeer van de dienst Dokkumer Nieuwe Zijlen Dokkum. 1933: vervoerverbod tussen Veenklooster Leeuwarden. 1934: overdracht busbedrijf en -diensten aan K. en J. Dijkstra te Munnekezijl. Na de Tweede Wereldoorlog exploiteert Fennema vrachtwagens en verzorgt een bodedienst. GADO, Groningen/Hoogezand Autobusdienst start in 1933 in Noord-Friesland: route: Paesens Grijpskerk (overname dienst van de Gebroeders Iedema te Niawier). 1934: samenwerking met Weidenaar te Oosternijkerk en Holwerda te Anjum. Staking GADO-dienst Niawier Paesens. Zelfde jaar: staking gehele dienst door concurrentie. Nieuw traject: Paesens Nes Oosternijkerk Niawier Metslawier Ee Engwierum Kollumerpomp Warfstermolen Munnekezijl Grijpskerk Niezijl Noordhorn Zuidhorn Groningen. 1938: GADO wordt overgenomen door NS. 1939: dienst Niawier Metslawier Ee Engwierum Warfstermolen Munnekezijl over naar de KAB. Verder als NADO. Grond, C., St. Anna Parochie 1925: C. Grond rijdt met zijn autobus uit St. Anna Parochie een wielrijder aan. Waarschijnlijk een ondernemer met een kortstondige autobusdienst. Geen verdere gegevens bekend. Groot, J. de, Berlikum 1922: autoverhuurbedrijf en dienst met een twaalfpersoons bus Berlikum Leeuwarden op vrijdag. Vermoedelijk tot Geen vergunningaanvraag bekend. Hemkes, H., St. Jacobi Parochie 1924: start busdienst Zwarte Haan Nieuwe Bildtdijk Nieuwe Bildtzijl Oude Bildtzijl Finkum Stiens Jelsum Leeuwarden, woensdags en vrijdags. 1927: inkorting dienst tot Zwarte Haan Stiens. 1929: vergunning ingetrokken voor bovengenoemd traject. Holwerda, H., Anjum, later W.H. Holwerda (1935 met Weidenaar) Holwerda, H., Anjum (Hendrik Wiegers Holwerda en zoon Wieger Hendriks), herbergier te Anjum, voerwagendienst (passagiers en goederen), later busondernemer en autoverhuurder. Verzorgde de aansluitende wagendienst tussen Metslawier, Anjum en Oostmahorn sinds opening NFLS in : start autobusdienst Anjum Oostmahorn en Anjum Dokkum via Lioessens, Morra en Metslawier. 1927: autobusdienst Oostmahorn Dokkum met zijtak Ezumazijl Anjum. 1927/1928: dienst Groningen Pieterzijl Dokkumer Nieuwe Zijlen Oostmahorn, alleen in zomermaanden en met vervoerverbod in provincie Groningen. 1935: samenwerking/fusie met E. Weidenaar te Oosternijkerk en samenvoeging van de autobusdienst Anjum Dokkum met de dienst Paesens Dokkum Leeuwarden. 1938: samenwerking/fusie met H. Sprietsma te Dokkum. Oprichting de Noord-Oost-Friesche Autobusonderneming N.V. (NOF). Hierin worden alle lijnen ondergebracht, inclusief Ternaard Dokkum (deel van de diensten van Smidt, Wierum). Samenvoeging met de autobusdiensten van Van der Mei & Co, J. Jansen te Dokkum, S. Woudstra te Oudkerk en Weduwe Tienstra te Akkerwoude. Zie verder onder NOF. Pagina 11

12 Houwink, J., Kollum Houwink, Jelke, eigenaar hotel De Roskam te Kollum, per 1 juni 1922 autobusdienst naar Buitenpost aansluitend op de trein. Hendrik Houwink, sinds 20 april 1861 herbergier in De Roskam, had al in de 19 e eeuw een omnibusdienst (viermaal daags) van Kollum naar het station in Buitenpost. Zijn zoon Jelke ( ) volgde hem aan het einde van de 19 e eeuw op als herbergier en als exploitant van de omnibus. 1926: verkoop van zowel busdienst als hotel aan P.E. Kruisinga. Zie onder Kruisinga. Huizinga, J., of A., St. Anna Parochie (alleen aanvraag) Huizinga is in 1936 bakker te St. Anna Parochie. Doet vermoedelijk op verzoek van NS in dat jaar aanvraag voor autobusdienst op het traject Harlingen Tzummarum St. Jacobi Parochie St. Anna Parochie Stiens (later: Leeuwarden) in aansluiting op de trein naar Leeuwarden, na sluiting van de spoorlijn Tzummarum Stiens per 15 mei Vergunning geweigerd. Iedema, gebr. J. en P., Niawier (1923: Iedema en Buwalda, Niawier) Eerste Autobusdienst, Paesens J. Iedema te Niawier en P. Iedema te Paesens. Sedert 1921, route: * Paesens Nijkerk Niawier Metslawier Ee Engwierum Kollumerpomp Grijpskerk Groningen op woensdag (mogelijk wordt hier dinsdag (markt in Groningen) bedoeld en berust dit op een fout in de gemeentelijke administratie red.); * Paesens Niawier Metslawier Morra Lioessens Paesens Nes Nijkerk Niawier Dokkum op woensdag; * Paesens Nes Nijkerk Metslawier Niawier Dokkum Birdaard Leeuwarden. Donderdags en vrijdags. 1923: samenwerking Gebr. Iedema met Buwalda, Niawier. Daarna: * Niawier Dokkum Ee Dokkumer Nieuwe Zijlen Kollumerpomp Pieterzijl Grijpskerk Groningen; * Niawier Metslawier Ee Dokkumer Nieuwe Zijlen Kollumerpomp Munnekezijl Kommerzijl Niezijl Groningen. 1925: Buwalda stapt vermoedelijk uit de samenwerking. 1927: route: Paesens Nes Niawier Dokkum Birdaard Zwartewegsend Leeuwarden; 1928: route: Paesens Nes Niawier Ee Munnekezijl Groningen (later met vervoerverbod tussen Grijpskerk en Groningen; vervolgens inkorting van de dienst tot Grijpskerk). Vervoerverbod van de dienst naar Leeuwarden tussen Dokkum en Leeuwarden. Iedema krijgt een vervoerverbod Paesens Niawier (in die zin, dat het verboden is, in de richting van Paesens naar Grijpskerk te Paesens en verder reizigers voor vervoer niet verder dan Niawier op te nemen en in omgekeerde richting te Niawier en verder reizigers op te nemen). Nieuwe dienst: Paesens Buitenpost. 1930: dienst Paesens Dokkum gestaakt. 1933: overdracht lijnen/autobusdiensten aan de GADO te Hoogezand. Iedema, S., Autodienst Wanswerd (S. Iedema te Wanswerd en R. Kalma te Leeuwarden) Sikke Iedema en zijn vrouw Fokeltje Smits nemen in 1899 een herberg, winkel en tapperij over van weduwe Straatsma te Wanswerd. 1925: start autobusdienst Wanswerd Birdaard Bartlehiem Wijns Leeuwarden. Later samenwerking met R. Kalma te Leeuwarden. 1937: Kalma en Iedema uit elkaar. Iedema gaat de handel in veevoer en aanverwante artikelen weer voor eigen rekening voeren, tevens motor-beurtdienst op Leeuwarden en autobus- en luxe autoverhuur. 1938: samenwerking met Tadema. 1942: overname door NOF, ook van de toeractiviteiten. Jas, J. v.d., Brantgum 1923: J. van de Jas te Brantgum; route: Brantgum Hantum Ternaard Holwerd Blija Ferwerd Marrum Hallum Hijum Finkum Stiens Leeuwarden. Jansen, J., Westra Bzn, G., Dokkum Jansen, J, en G. Westra Bzn, Dokkum starten in 1924 een autobusdienst van Dokkum naar Leeuwarden via Murmerwoude Akkerwoude Rinsumageest Oudkerk Oenkerk Giekerk en Pagina 12

13 Zwartewegsend. 1925: Kortstondige samenwerking met W. Spriensma. Jansen en Westra staken dienst; Westra gaat alleen verder. Op vrijdag ook een slag: Dokkum Raard Genum Birdaard Leeuwarden. Al in december 1925 staakt Westra zijn dienst. 1926: Jansen begint nu alleen een autobusdienst. Route: dagelijks Dokkum Raard Genum Birdaard Zwartewegsend Leeuwarden; zondags door de Wouden (vermoedelijk Murmerwoude Veenwouden). 1927: zondags via Birdaard Zwartewegsend. Dagelijkse dienst nu: Dokkum Sijbrandahuis of via Bornwird Birdaard Oudkerk Giekerk Zwartewegsend Leeuwarden. Jansen gaat samenwerken met J. Talsma (uit Raard). 1928: wijziging diensten in: Dokkum Bornwerd Lichtaard Genum Birdaard Oudkerk Zwartewegsend Leeuwarden, zondags via Sijbrandahuis en Birdaard, woensdags mede via Raard Hoogebrug Janum Reitsum. Samenwerking Jansen en Talsma ontbonden. Jansen gaat alleen verder. 1932: wijziging dienst: Dokkum Leeuwarden over Reitsum, Genum, Birdaard en Oudkerk. Zondag over Sijbrandahuis naar Birdaard in plaats van over Reitsum. Vergunning voor: Dokkum Leeuwarden (dagelijks over Lichtaard, zondag over Sijbrandahuis, vrijdag over Janum). 1939: Jansen sluit zich aan bij de NOF. Jong, M.C. de, Murmerwoude Minne Cornelis de Jong (het bedrijf bestaat nog steeds als Silver Coach ). Autobus- en touringcarbedrijf. Start autobusdienst in 1923 of eerder: Murmerwoude Leeuwarden; alleen op vrijdag, twee ritten van Murmerwoude naar Leeuwarden; drie ritten terug (of eerder): uitbreiding dienst met Rinsumageest Westergeest Oudwoude Kollum Groningen en Driesum Wouterswoude Akkerwoude Molenend Oenkerk Zwartewegsend Leeuwarden. Vervoerverbod tussen Grijpskerk en Groningen. 1928: uitbreiding dienst met Dokkum Driesum Oudwoude Buitenpost en Dokkum Driesum Murmerwoude. Inkorting dienst naar Groningen tot Grijpskerk. 1929: dienst Rinsumageest Grijpskerk opgeheven. 1930: overdracht van de dienst Dokkum Buitenpost via Driesum aan A. Pebesma (Dokkum). Gewijzigde route: Wouterswoude Driesum Dantumawoude Murmerwoude Akkerwoude Rinsumageest Leeuwarden 1941: overname van route en vergunning door NOF. Jong, W.G. de, Gebr., St. Anna Parochie Jong, W.G. de, Gebr., St. Anna Parochie; 13 december 1926: Autodienst Speciaal, extra diensten op vrijdag naar Leeuwarden. 1926: dienst St. Anna Parochie Vrouwenparochie Stiens Leeuwarden. Bedrijf of activa overgenomen van W. van der Wit, gestart in : dienst wordt ingekort tot Stiens. Gebr. De Jong beginnen, samen met A. van der Bos en W. de Vries, beiden te Holwerd, een dienst van Groningen Zuidhorn Noordhorn Niezijl Grijpskerk Visvliet Kollum Dokkum Holwerd (steiger). Alleen tussen 1 april en 10 september. Vervoerverbod in de provincie Groningen. 1929: staking dienst St. Anna Parochie Leeuwarden. Gaat samenwerken met G. Dijkstra (BABO). Uitbreiding dienst met: St. Anna Parochie Berlikum Ried Dongjum Franeker. 1930: maatschap met G. Dijkstra ontbonden; gaan afzonderlijk verder. Vervoerverbod Ried Franeker. Overdracht activiteiten aan gebroeders W. en W. de Jong te St. Anna Parochie en W. de Vries en A. van der Bos te Holwerd. Tevens uitbreiding van de dienst met Franeker St. Anna Parochie Oude Bildtdijk Oude Bildtzijl Hallumerhoek Hallum Holwerd Dokkum. 1931: vervoerverbod Hallumerhoek Dokkum. Later dat jaar gewijzigd in Blija Dokkum. Dienst St. Anna Parochie Franeker voorlopig gestaakt. 1932: routewijziging van de dienst Groningen Holwerd, voortaan over Visvliet, Quatrebras en Dokkum. Uitbreiding dienst met St. Anna Parochie Appelscha (alleen op zondag voor bezoekers sanatorium). Verlenging van de inmiddels weer ingestelde dienst naar Franeker tot Harlingen (met verschillende vervoerverboden). Route Groningen Holwerd alleen nog maar open voor reizigers van en naar de veerboten te Holwerd. Uitbreiding met de dienst: Quatrebras Zwarte Haan (1 april 10 september, via Hardegarijp, Leeuwarden, Jelsum, Stiens en Oude Bildtzijl, dagelijks). A. van der Bos en W. de Vries treden uit. 1933: dienst van Dokkum naar Harlingen is beperkt tot Franeker. Pagina 13

14 1934: dienst Quatrebras Zwarte Haan opgeheven. 1939: dienst Dokkum Franeker ingekort tot Hallum Franeker. 1947: rechten van de lijn Groningen Grijpskerk Quatrebras Dokkum Holwerd naar de GADO. 1950: vernieuwde aanvraag voor de dienst naar Hallum wordt geweigerd. 1951: overdracht zondagse dienst St. Anna Parochie Appelscha aan NTM. Het bedrijf van de Gebr. De Jong wordt uiteindelijk in 1987, bij gebrek aan een opvolger, verkocht aan Dalstra te Surhuisterveen (voorheen FSZ) en Veenstra, Buitenpost. Jong, Sjoerd de, Marssum Start autobusdienst 1926 of eerder. Route: Berlikum Beetgum Leeuwarden. Geen nadere gegevens. KAB, NV Kommerzijlster Autobedrijf te Kommerzijl Autodiensten starten in Fusiebedrijf van Schriemer, Binnema en Wolters. Routes: *Burum Warfstermolen Munnekezijl of Pieterzijl Quatrebras Kommerzijl Niehove (niet op dinsdag) (op dinsdag over Heereburen) Frijtum Noordhorn Zuidhorn Groningen (vervoerverbod Noordhorn Groningen). * Niawier Metslawier Ee Engwierum Warfstermolen Munnekezijl (na de bezetting) alleen nog: Niawier Kollum Groningen. 1940: overname door ATO. 1941: voortzetting als Noorder Autobusdienst Onderneming (NADO). Uitbreiding met lijn Grijpskerk Groningen van de GADO. Kalma, R., te Leeuwarden Kalma, R., te Leeuwarden, ook vennoot bij Iedema, Niawier. 1927: autobusdienst Wanswerd Birdaard Wijns Lekkum Leeuwarden. Kampen, J., te Wier, later Minnertsga (Minnertsgase Auto Bus Onderneming MABO) 1925: start autobusdienst Tzummarum Firdgum Minnertsga Wier Berlikum Beetgum Beetgumermolen Marssum Leeuwarden. 1927: uitbreiding dienst met Tzummarum Franeker. 1928: vervoerverbod Mooie Paal Leeuwarden. Nieuwe dienst: Minnertsga Pietersbierum Franeker. Wijziging dienst naar Leeuwarden over Engelum. Mag alleen in Engelum reizigers laten inen uitstappen; vervoerverbod blijft op grootste deel traject. 1935: NTM neemt diensten over, Kampen wordt conducteur bij de NTM. In 1943 gaan deze lijnen over naar Tolman (LABO). Kant, J. de, STACO, St. Jacobi Parochie Kant, J. de, St. Jacobi Parochie. STACO : Spoor-, Tram- en Autocombinatie. Later met Sj. de Vries, in samenwerking met spoor en tram. In 1929 opgehouden. Route: St. Jacobi Parochie Oude Bildtdijk Westhoek St. Jacobi Parochie Berlikum Marssum Leeuwarden. Vrijdags: St. Jacobi Parochie Oude Bildtdijk St. Anna Parochie Vrouwenparochie Stiens Leeuwarden. Sinds 20 mei 1924, Ford zestien personen. 1927: samenwerking met Sj. de Vries. Aanvraag voor lijn St. Jacobi Parochie Oude Bildtzijl Vrouwbuurtstermolen Hallum voortijdig ingetrokken. 1929: einde bedrijf. Keuning, P., Tzummarum Smid, rijwielhandel, autoverhuurder. Start autobusdienst in januari Routes: * Tzummarum Leeuwarden; deze dienst is waarschijnlijk al in 1923 gestaakt. * Minnertsga Tzummarum Franeker. Maart 1923: dienst van Tzummarum Oosterbierum Sexbierum Franeker. Dienst Minnertsga Franeker opgeheven. Augustus 1923: dienst naar Franeker opgeheven. Kolk, T., Oude Bildtzijl Autobusdienst gestart in Route: Oude Bildtzijl Finkum Stiens Leeuwarden, alleen op vrijdag. Pagina 14

15 1931: op grote delen van het traject gelden vervoerverboden. Alleen niet te Oude Bildtzijl. Kolk (vermoedelijk dezelfde persoon) blijkt ook beurtschipper en start een vrachtautodienst op dezelfde route. 1937: woensdagse autobusdienst Oude Bildtzijl Hallum Marrum Ferwerd Genum Jilsum Birdaard Wanswerd. 1938: busdienst overgedragen aan H. Tolman (LABO). Kolk gaat verder met touringcarvervoer, autoverhuur en rouwritten. Vervoerbewijzen van de firma Tj. Kolk uit Oudebildtzijl, vermoedelijk uit het begin van de jaren dertig. Kolk (mogelijk dezelfde persoon) was ook beurtschipper en begon een vrachtautodienst. Collectie: Roel den Haag. Kooi, M. v.d., Tzum Start autobusdienst in Route van Tzum (later startend in Franeker en dan via Tzum) naar Leeuwarden. Plus Tzum Sneek. 1926: route Franeker Tzum Welsrijp Dronrijp Menaldum Leeuwarden. 1927: dienst wordt overgenomen door Aartsma te Wommels. Kramer, Tj., Westhoek Start autobusdienst in 1923: St. Jacobi Parochie Stiens Leeuwarden en Westhoek Beetgum Leeuwarden. 1926: route: Oude Bildtzijl Oude Bildtdijk Oude Leije Stiens Leeuwarden en: Oude Bildtdijk Langhuisterweg Beetgum Leeuwarden. 1927: geen vergunning verleend. Geen nadere informatie. Pagina 15

16 Krol, Oebele, Ee Start autobusbedrijf 1923 of mogelijk al in Route Ee Lioessens Metslawier Groningen. In 1926 over naar Visser en Van der Mossel. Visser was caféhouder te Ee. Staking van de dienst in 1929 toen ze nog maar tot Grijpskerk mochten rijden. Kruisinga, P.E., Kollum In 1926 start autobusdienst. Route: Kollum Buitenpost, in aansluiting op de treinen naar Leeuwarden en Groningen. Tevens goederenvervoer. Kruisinga was busondernemer en exploitant van De Roskam in Kollum, opvolger van Jelke Houwink. 1935: overdracht busdienst aan P. Veenstra te Kollum. Zie onder P. Veenstra. Kimp, F., LAB, Leeuwarden, Leeuwarder Auto Bedrijf Frans Kimp is sinds 1909 scheepvaartondernemer, dienst: Oostermeer Opeinde en van Oostermeer naar Sneek en Leeuwarden. In 1916 verkoopt hij zijn boot. in 1920 start Kimp Leeuwarder-Auto- Omnibus-Dienst vanuit Leeuwarden waar hij weer woont. LAB: tevens garage-, touringcar- en taxibedrijf. Eerste routes in 1920: * Leeuwarden station SS Tolhuis, vliegterrein (na een maand opgeheven). * Leeuwarden Badinrichting Groote Wielen Zwartewegsend Hardegarijp Quatrebras : dienst later verlengd tot Oudkerk (café Woudstra) over Oenkerk, Giekerk; halfbroer Eelze de Waard komt als vennoot in het bedrijf. 1922: nieuwe dienst (proef) Leeuwarden Holwerd (steiger), in de zomer. 1923: opening busdienst Leeuwarden Sneek. 1924: verzorgt de dienst naar Holwerd samen met ondernemer Bierma (Holwerd). Soms ook naar Oostmahorn. 1927: vervoerverbod Leeuwarden Holwerd steiger (bus alleen toegankelijk voor bootreizigers). 1930: dienst naar Holwerd mag het hele jaar uitgevoerd worden; vergunningen bij LAB (in samenwerking met Bierma). 1942: uitvoering dienst van de LAB Leeuwarden Holwerd (veerdienst Ameland) gaat over naar de NOF. 1951: aandeel van de LAB in Holwerd Leeuwarden door de NOF overgenomen. 1969: overname door NS-dochter LABO; LAB daarna ook NS-dochteronderneming. LABO, Leeuwarder Autobus Onderneming, Tolman, H., Leeuwarden H. Tolman start in 1923 autodienst Spannum Winsum Leeuwarden (na korte tijd opgeheven). 1924: start stadsdienst Leeuwarden, in samenwerking met G. Schotman. 1925: start dienst Leeuwarden Marssum Menaldum Berlikum Wier Minnertsga Tzummarum Oosterbierum Sexbierum Pietersbierum Harlingen. Stadsdienst gestaakt. 1934: overname vergunning van de dienst Franeker Dongjum Ried Menaldum Leeuwarden van A. Bosma te Lollum. 1936: overname vergunning van E. Buwalda (Franeker) van de autodienst Franeker Tzum Leeuwarden. 1938: overname autobusdiensten G. Dijkstra (BABO) te St. Anna Parochie en autobusdienst Oude Bildtzijl Leeuwarden van T. Kolk. Ook diensten Bantema overgenomen. Routes: dagelijks: * Westhoek Nieuwe Bildtdijk Oude Bildtzijl Oude Leije Vrouwbuurtstermolen Stienserhoek Stiens Leeuwarden of: * Westhoek Oude Bildtdijk Oude Leije Vrouwbuurtstermolen Stienserhoek Stiens Leeuwarden (afwijking in de routes ten opzichte van elkaar gecursiveerd red.). Op woensdag en vrijdag mag ook over Vrouwenparochie Langstraat Attesweg Beetgumermolen Marssum naar Leeuwarden worden gereden. Op het traject Beetgumermolen Leeuwarden geldt een vervoersverbod ten gunste van de NTM. 1939: Aanvullingen van het net met stukjes buslijn van H. Schat te Wier, van Bantema te St. Jacobi Parochie en van de dienst Tzummarum Franeker van de NTM. Lijnennet LABO bestaat nu uit: *Leeuwarden Oude Bildtzijl St. Anna Parochie; *St. Anna Parochie Vrouwenparochie Stiens Leeuwarden; *Leeuwarden Berlikum Oosterbierum Harlingen; *Franeker Dongjum Menaldum Leeuwarden; *Franeker Tzum Dronrijp Leeuwarden; *Wijnaldum Leeuwarden; Pagina 16

17 *Tzummarum Oosterbierum Sexbierum Franeker; *Zwarte Haan Leeuwarden (seizoensdienst). 1943: overname autobuslijnen Tzummarum Leeuwarden en St. Jacobi Parochie Leeuwarden van de NTM. De LABO heeft nu alle autobusdiensten in Noordwest-Friesland. 1969: overname door NS, onder zelfde directie als de NOF. 1971: overgegaan naar de FRAM. Pagina 17

18 Pagina 18

19 De LABO bestreek een relatief groot gebied van Noordwest-Friesland, hetgeen aan de diverse plaatsbewijzen is af te leiden. De kaartjes zijn naar alle waarschijnlijkheid in de periode 1929 tot 1934 uitgegeven. Collectie: Roel den Haag. N.V. Lauwersdiensten, Kollum Oprichting in Fusiebedrijf van autobusonderneming H. Meinema te Kollum en Gebr. (S., P. en J.) De Vries te Ee. Samenvoeging autobusdiensten. Hieruit komen de volgende diensten voor (routes): * Van Meinema: de dienst Kollum Oudwoude Veenwouden Quatrebras Veenklooster langs de voormalige spoorweghalte Veenklooster Twijzel over het Wildpad tolhek waterschap Zwaagwesteinde Hardegarijp Zwartewegsend Leeuwarden. * Van gebroeders De Vries: Dokkum Oostrum Ee Engwierum Kollum. * idem: Ee Jouswier Anjum Ezumazijl Engwierum Warfstermolen Niezijl Groningen. * Dokkum en Leeuwarden over Oostrum Ee Dokkumer Nieuwe Zijlen Veenklooster Kollumerzwaag Veenwouden langs Wildpad Twijzel Rijksstraatweg vanaf het transformatorhuisje tot café Kuipers, Zwaagwesteinde Quatrebras Zwartewegsend dagelijks, met uitzondering van het traject Ee Westergeest Zwagerveen, dat alleen op vrijdag wordt bereden. * Ee Groningen over Jouswier, Oostmahorn, Ezumazijl, Kommerzijl en Niezijl. 1940: enige toegestane dienst is Kollum Noordbergum. 1940: overname Lauwersdiensten door ATO. ATO brengt dit onder in de NADO: de Noorder Autobusdienst Onderneming. Diensten worden uitgevoerd door de NOF, op dat moment nog geen NS-dochteronderneming. 1944: NADO-diensten verdeeld over NOF, NTM en GADO. Van der Leij, R.J., Oude Leije Vrouwenparochie Zie vooral onder Bantema en Van der Leij; eind 1931 treedt Van der Leij uit de firma met Bantema maar in 1932 verhuurt hij zelfstandig bussen en bezit een touringcarbedrijf. Mei, van der & Co, Dokkum Een bus van de dienst Dokkum - Leeuwarden, midden jaren twintig. Niet geheel duidelijk is van welke van de ondernemingen dit voertuig is, maar de kans is groot dat die van Van der Mei & Co was. Foto: Ch. Gombault. Collectie: Topografisch-historische Atlas, Historisch Centrum Leeuwarden. 1924: dienst Dokkum Leeuwarden van de Onderlinge Onderneming tot Exploitatie van Auto(bus)diensten overgenomen door A. Wouda, A. van der Mei en J. Kuipers, later ook onder de naam N.V. Dokkumer Auto Maatschappij en vaak aangeduid als Van der Mei en Co. Van der Mei Pagina 19

20 was al sinds de start van de Onderlinge, 1923, betrokken bij dat bedrijf. 1931: doorgaande dienst Leeuwarden Dokkum Oostmahorn. 1936: overname Rinsumageest Oudkerk Giekerk Leeuwarden van Weduwe P. Tienstra te Akkerwoude. O. Brouwer heeft de helft van de aandelen gekocht in het bedrijf van Van der Mei, Kuipers en Wouda. Kuipers en Wouda trekken zich terug. Alleen de naam: Firma Van der Mei en Co wordt nog gebruikt. Uitbreiding dienst met Dokkum Wouterswoude Driesum Dantumawoude Murmerwoude. 1938: Van der Mei neemt lijn over van de firma Smidt naar en over Ternaard. Uitvoering van deze dienst door H. Sprietsma te Dokkum. 1938: fusie van Van der Mei & Co, J. Jansen te Dokkum, W. Holwerda te Anjum, E. Weidenaar te Oosternijkerk, en S. Woudstra te Oudkerk tot Noord-Oost-Friesche Autobus-Onderneming N.V. Van der Mei werd de eerste directeur van de NOF. Pagina 20

21 Van de 1e Autobusdienst van Van der Mei zijn relatief veel plaatsbewijzen bewaard gebleven. Van een rijwielkaart (de fiets ging meestal bovenop het dak mee), tot en met de marktretours. Op de grijze abonnementskaart zijn de namen van de andere ondernemers doorgestreept. Mogelijk dateert dit abonnement van 1936, toen Kuipers en Wouda uit het samenwerkingsverband traden. Collectie: Roel den Haag. Een bus van de dienst Dokkum Leeuwarden te Murmerwoude Kruisweg, het huidige Damwoude. Pagina 21

22 Rechtsonder zijn de tramrails te zien van de NTM-lijn Dokkum Veenwouden. Net boven de bus is een bord te zien dat aangeeft dat de weg van Murmerwoude naar Dokkum afgesloten is. Naspeuringen leren dat dit in 1930 moet zijn geweest. Collectie: gemeente Dantumadiel. Meinema, H., Kollum KABO Meinema, H., Kollum, , autobusondernemer en caféhouder. Autobusdienst start in Route: Kollum Oudwoude Veenklooster Kollumerzwaag Zwaagwesteinde Veenwouden Quatrebras Zwartewegsend Leeuwarden. 1939: H. Meinema wordt medefirmant Lauwersdiensten N.V. Fusiebedrijf met S., P. en J. (Gebr.) de Vries te Ee. Zie verder onder Lauwersdiensten. De achterkant van een bus van de firma H. Meinema uit Kollum een Latil. De foto toont de smalle wegen dit gebied. Collectie: Jan Harmsen, Drachten. Meulen, R. van der, Buitenpost Meulen, Rintje van der, Buitenpost; 1938: busdienst Dokkum Buitenpost over Murmerwoude Dantumawoude Driesum Oudwoude (oorspronkelijke initiatiefnemer van deze lijn was M.C. de Jong te Murmerwoude). Vermoedelijk in 1939: overname door de NOF. Mossel, G van de, en P. Visser, Ee Overname van door Oebele Krol te Ee gestarte busdienst Ee Lioessens Metslawier Groningen in In dat jaar vermoedelijk ook: Ee Dokkum Birdaard Oenkerk Lekkum Leeuwarden. Mossel, G. van de, en P. Visser, Ee, vrijdags naar Leeuwarden, woensdags naar Dokkum in Op 25 februari 1927: vergunning Ee Dokkum Leeuwarden, Ee Lioessens Anjum Ee Engwierum Munnekezijl Grijpskerk Groningen. Vervoerverbod tussen Ee, Munnekezijl, Grijpskerk en Groningen. 1928: dienst naar Leeuwarden beperkt tot Dokkum. Dienst naar Groningen nog slechts tot Grijpskerk. Wijziging route nu over Birdaard en Giekerk. Verbod te Dokkum en Birdaard reizigers op te nemen voor Leeuwarden en te Leeuwarden reizigers voor Birdaard en Dokkum. 1929: staking Ee Grijpskerk. 1930: overdracht diensten aan S., P. en J. de Vries (Gebr. De Vries) te Ee. Nederlands Hervormde gemeente te St. Jacobi Parochie en Wier (Y.J. Zijlstra te Wier) Aanvraag in 1938 voor een vergunning voor busrit tussen St. Jacobi Parochie en Wier, wanneer in een van de beide plaatsen een kerkdienst gehouden wordt. In 1938 vergunning verleend. Alleen vervoer van kerkgangers. Geen nadere informatie. Nederlandsche Tramweg Maatschappij (NTM), Heerenveen NTM, Heerenveen, , bussen vanaf : eerste bussen Leeuwarden Beetgum Wier St. Jacobi Parochie ter vervanging van stille trams. 1934: meer bussen ingezet op NTM-tramlijn Leeuwarden St. Jacobi Parochie. Pagina 22

23 1935: NTM neemt dienst over van J. Kampen te Minnertsga voor het traject Tzummarum Leeuwarden en zijn vergunningen voor de trajecten Franeker Minnertsga en Tzummarum Franeker. 1936: instelling gedeeltelijk tramvervangende busdiensten Marssum Franeker Arum, Leeuwarden Franeker Sneek met zijtakken naar St. Jacobi Parochie en Harlingen. Vergunning voor Quatrebras Dokkum via Veenwouden. 1939: de NTM draagt de vergunning voor Tzummarum Oosterbierum Sexbierum Franeker over aan H. Tolman (LABO). Deze vergunning wordt beperkt tot het traject Sexbierum Getswerderzijl Franeker, alleen op werkdagen. 1939: gehele verbussing na sluiting tramlijnen Leeuwarden Franeker en Leeuwarden Berlikum Mooie Paal St. Jacobi Parochie. 1943: NTM verkoopt Tzummarum Leeuwarden en Leeuwarden St. Jacobi Parochie aan H. Tolman (LABO). 1951: overname dienst St. Anna Parochie Appelscha van Gebr. W. en W. de Jong te St. Anna Parochie. 1971: NTM gaat op in FRAM. Neutrale Middenstandsvereniging te Franeker Laat diensten uitvoeren door Van der Veer, Ried, zie ook aldaar. Busdienst sinds oktober 1925; vereniging heeft een overeenkomst getroffen met autoverhuurder J. van der Veer in Ried. Routes: * Franeker Ried Schalsum Franeker. * Franeker Tzummarum Sexbierum Franeker. 1926: drie routes op verzoek en gedeeltelijk betaald/gesubsidieerd door de vereniging: * Franeker Dongjum Boer Ried Peins Schalsum Franeker. * Franeker Welsrijp Baijum Winsum Spannum Tzum Franeker. * Franeker Schingen Slappeterp Menaldum Dronrijp Hitzum Kingmatille Zweins Franeker. Exploitatie door: Van der Veer te Ried en v.d. Kooi te Tzum. Zelfde jaar: nieuwe dienst: Franeker Tjummarum Oosterbierum Sexbierum Pietersbierum Wijnaldum Franeker. 1927: resteren nog de trajecten: * Ried Franeker Tjummarum Franeker Ried. * Ried Franeker Ried Slappeterp Franeker Spannum Franeker Ried. 1928: uitbreiding: * Ried Franeker Tzummarum Franeker Spannum Franeker Ried; * Minnertsga Wier Berlikum Ried en Minnertsga Tjummarum Pietersbierum Wijnaldum Franeker. 1929: ondernemer H. Schat te Wier neemt Franeker Ried Spannum Franeker en Franeker Sexbierum Spannum Franeker over van de Middenstandsvereniging. Einde busactiviteiten van de vereniging. Noord-Oost-Friesche Autobus-Onderneming N.V. (NOF), Dokkum Oprichting Fusiebedrijf met autobusondernemingen van Van der Mei & Co, J. Jansen te Dokkum, W. Holwerda te Anjum, E. Weidenaar te Oosternijkerk en S. Woudstra te Oudkerk. De dienst van Wed. Tienstra te Akkerwoude werd eerder al door Van der Mei & Co overgenomen. Het lijnennet van deze fusieonderneming bestaat in 1938 uit: * Leeuwarden Murmerwoude Dokkum. * Dokkum Birdaard Leeuwarden. * Anjum Dokkum Leeuwarden. * Paesens Dokkum. * Oudkerk Leeuwarden. De dienst Dokkum Ternaard over Hantum en Hantumerhoek wordt overgedragen aan Gebr. Sprietsma (na bezetting): beperking diensten en lijnen tot: Oostmahorn/Nes Anjum Dokkum en Dokkum Oudkerk Leeuwarden. Uitbreiding naar Paesens Nes Niawier. December 1940: Lauwersdiensten wordt overgenomen door de ATO, incl. de dienst van P. Veenstra. Exploitatie door de NOF: Dokkum Zwaagwesteinde Leeuwarden. 1941: Dienst Ee Kollum Leeuwarden wordt niet meer gereden via Zwaagwesteinde (Tolhek) Kuikhorne Noordbergum maar via Zwaagwesteinde Verlengde Stationsstraat Schoolstraat Pagina 23

24 Kerkstraat Voorstraat Bovenweg Veenwouden Noordbergum enz. Plus overname Tadema (Birdaard) met Birdaard Leeuwarden. 1942: overname door NS/ATO van *NOF: diverse verbindingen van Oostmahorn Dokkum Leeuwarden. *P. Veenstra: Kollum Buitenpost. *Iedema en Kalma: Wanswerd Leeuwarden. *H. Bierma-deel in dienst: Holwerd Leeuwarden. 1942: overname van NOF door ATO (=NS). 1944: diensten van de NADO worden verdeeld onder NOF, NTM en GADO. 1951: overname aandeel LAB in Leeuwarden Holwerd. 1971: overgang in FRAM samen met LAB, LABO en NTM. Pagina 24

25 Anders dan vaak wordt gedacht is de NOF een relatief jonge busmaatschappij. Het bedrijf werd in 1938 opgericht en kreeg een grote lijnennet, omdat veel kleinere busbedrijven toetraden. Samenwerking was geboden om op termijn niet te worden opgeslokt door dochterbedrijven van de NS. Collectie: Roel den Haag. Noorder Autobusdienst Onderneming (NADO) Groningen/Utrecht/Hoogezand Voortzetting van KAB (eigendom van ATO=NS). Naam NADO gebruikt vanaf /1941: diverse uitbreidingen buiten Noord-Friesland. Uitbreiding in Noord-Friesland in 1940 met Gebr. Sprietsma te Dokkum en Lauwersdiensten. Routes (alleen Noord-Friesland): *Niawier Ee Kommerzijl Niezijl Groningen; *Dokkum Waexens Holwerd Ferwerd Stiens Leeuwarden; *Dokkum Hantum Ternaard Holwerd, met te Holwerd aansluiting op de dienst naar Leeuwarden. 1944: bussen en lijnen over naar NOF en NTM (Friese lijnen) en GADO (Groningse lijnen). Ook de NADO was een relatief jonge busmaatschappij die ook maar kort bestaan heeft. Het plaatsbewijs toont het relatief grote gebied, waarin het bedrijf werkzaam was.collectie: Roel den Haag. Pagina 25