Door goede machten trouw en stil omgeven. Von guten Machten treu und still umgeben. Dietrich Bonhoeffer ( )

Transcriptie

1 Door goede machten trouw en stil omgeven Von guten Machten treu und still umgeben Dietrich Bonhoeffer ( ) Dienst op woensdag 31 december 2014 om uur in de Ontmoetingskerk Protestantse gemeente te IJsselstein Voorganger: Ds. Peter van der Schans Organist: Jan de Geus

2 2 De paaskaars brandt Orgelspel We worden stil De dienstdoende ambtsdragers komen binnen De voorganger heet allen welkom AAN HET BEGIN Staande zingen van het eerste lied: Psalm 90:1 en 8 Stil gebed Groet: We begroeten elkaar in de naam van die God, die sprak er zij licht en er was licht. In de naam van Jezus, Gods licht in de duisternis. In de naam van de Heilige Geest, die mensen aan het licht brengt. Bemoediging De gemeente gaat weer zitten Gebed, dat overgaat in het zingen van: Lied 463:1, 2, 3, 6, 7 en 8 Heer, onze God, op dit drempelmoment komen we samen in uw huis. We willen niet verder gaan, zonder U daarbij te betrekken. Het is best spannend: je laat achter je wat vertrouwd was. En je begint weer aan iets nieuws. In de jaaroverzichten komt het allemaal weer voorbij - + het leed van mensen die verongelukken in het verkeer, helemaal bij dat vliegtuigongeluk van de lijn MH17, maar ook andere, van nog maar net geleden. + het leed van mensen die getroffen worden door geweld en zelfs nog godsdienstig gemotiveerd ook! Of omdat men macht wil; de baas wil zijn. + de angst van mensen om hun baan te verliezen en daarmee ook een groot deel van hun inkomen. En er is nog zoveel méér. Om machteloos van te worden. O God, we zoeken naar vertrouwen, naar houvast,

3 3 naar een goede toekomst. En daarom, God, bidden en zingen we samen: Een enkel woord Gemeentezang (loflied): Lied 481:1 en 2 DIENST VAN HET WOORD Gebed om de opening van het Woord: Wij bidden U, God dat wij in ons leven mogen ervaren wat mensen ooit ervaren hebben van uw grootheid in ons bestaan hoe zij werden opgericht door U die door mensen klein zijn gehouden hoe zij door U werden sterk gemaakt die zich zwak voelden en klein. Wij lezen en horen van grote dingen waartoe mensen in staat zijn geweest die in hun leven iets hebben herkend van de kracht en de moed die U schenkt. Soms lukt het ook ons, op onze beurt om iets van dat alles ook in ons eigen leven te herkennen, in het klein iets van dat grote dat tussen U en hen is gebeurd soms wachten wij tevergeefs op iets vergelijkbaars in ons bestaan in ons verlangen te worden getroost in ons verlangen te worden geheeld in wat ons leven ondermijnt. Wij bidden U, God dat Gij ons allen nabij wilt zijn in de diepte van onze vragen, van onze angsten dat Gij ons antwoord geeft op de moeilijke vragen die wij stellen of niet eens durven te stellen. Wees Gij ons allen nabij dat wij uw mensen mogen zijn. Open daarom ook uw Woord voor ons! Amen. (Bouman, Gebeden, p.18)

4 4 Eerste Schriftlezing: Psalm 70 1 Voor de koorleider. Van David, een dringend gebed. 2 God, breng mij uitkomst, HEER, kom mij haastig te hulp. 3 Dat beschaamd en vernederd worden wie mij naar het leven staan, met schande terugwijken wie mijn ongeluk zoeken, 4 beschaamd zich omkeren wie de spot met mij drijven. 5 Wie bij u hun geluk zoeken zullen lachen en vrolijk zijn, wie van u hun redding verwachten zullen steeds weer zeggen: God is groot! 6 Ik ben arm en zwak, God, kom haastig, u bent mijn helper, mijn bevrijder, HEER, wacht niet langer. Gemeentezang: Lied 498:1, 2 en 3 Tweede Schriftlezing: Efeziërs 1: Daarom, en ook omdat ik gehoord heb over uw geloof in Jezus, de Heer, en over uw liefde voor alle heiligen, 16 dank ik God onophoudelijk voor u en noem ik u in mijn gebeden. 17 Moge de God van onze Heer Jezus Christus, de vader van alle luister, u een geest van inzicht schenken in wat geopenbaard is, opdat u hem zult kennen. 18 Moge uw hart verlicht worden, zodat u zult zien waarop u hopen mag nu hij u geroepen heeft, hoe rijk de luister is die de heiligen zullen ontvangen, 19 en hoe overweldigend groot de krachtige werking van Gods macht is voor ons die geloven. 20 Die macht was ook werkzaam in Christus toen God hem opwekte uit de dood en hem in de hemelsferen een plaats gaf aan zijn rechterhand, 21 hoog boven alle hemelse vorsten en heersers, alle machten en krachten en elke naam die genoemd wordt, niet alleen in deze wereld maar ook in de toekomstige. Gemeentezang: Lied 503:1, 2 en 4 Verkondiging: Gemeente van onze Heer Jezus Christus! Als je gelooft in de God van de Bijbel wil dat niet zeggen, dat er dan geen andere machten, invloeden en krachten meer zijn. Ja - er zijn kwade, zelfs duivelse machten. Maar - ik haast me te zeggen - er zijn ook goede machten. Je gelooft, dat de God van de Bijbel deze machten overstijgt; ze de baas is - en al helemaal die kwade machten. Maar ze zijn toch een soort van realiteit. Voor je gevoel bestaan ze. Vanuit je verbeelding zijn ze werkelijkheid. Misschien, dat je met een jaar achter je en een nieuwe jaar voor je uit gevoeliger bent voor wat die machten betekenen. Welke invloed ze hebben in je bestaan.

5 5 Ik ervaar kwade machten. Ik noem er een paar. Het is een tamelijk willekeurige greep. Ieder ervaart het weer anders. Of ziet andere bedreigingen. Ik voel me als gelovige bedreigd door de manier waarop godsdienst en geloof in onze wereld wordt gebruikt. Mijn eigen christelijke, maar ook de Joodse godsdienst, de Islam en anderen. Onvoorstelbaar hoe iets wat in zich zelf juist vrede moet brengen en bemoediging, wordt verdraait. Hoe geloof dat zich juist laat inspireren tot ontwikkeling, onderwijs en bevrijding mensen zó vastzet en dwingt en bedreigt. Godsdienst wordt misbruikt voor bevestiging van eigen positie. Je kunt ook zeggen, dat het de macht van bezit, eigenwaan, trots, en noem maar op een kwade invloed heeft. En dat geloof en economie daarvoor worden gebruikt. Ik ervaar ook een ernstige dreiging in de omgang van mensen met elkaar. Er wordt van het negatieve uit gegaan in de beoordeling van mensen. Er wordt geen tijd genomen om door te vragen of even verder te kijken. Er wordt niet tot 10 geteld voor je reageert. Mensen hebben lange tenen. Spreken kwaad, suggereren van alles. Je ziet het vooral op publieke platformen. Internet is op zich een zegen, maar als je soms leest hoe mensen met en over elkaar praten Het viel me de laatste tijd extra op rond de wegafsluitingen in en rond IJsselstein; bij het ongeval mat de hijskraan in de Maria van Henegouwenstraat. En hoe gaan we om met mensen die ons vertegenwoordigen, zoals politici en bestuurders. Of mensen die ons hulp verlenen. Ik zie kwade invloeden van genotmiddelen, van gamen en gokmogelijkheden. En de schade die mensen er zelf van oplopen of anderen in hun omgeving ervaren is afschuwelijk. En dan heb ik het verder maar niet over de kwade kanten van geld, van zucht naar bezit en baas zijn, van geweld. En de negatieve invloeden van techniek. Ach - ieder kan zijn eigen namen geven aan kwade machten. Je kijkt terug. Je kijkt vooruit. Hoe ga je er mee verder? Hoe ga je de drempel over? Ik ga daar zo dadelijk een gedicht, een lied van Dietrich Bonhoeffer voor gebruiken. Maar eerst neem ik een paar dingen mee uit de Bijbelgedeelten die ik heb gelezen. Stukjes met in mijn achterhoofd ook de tekst van Bonhoeffer. Psalm 70 laat zich lezen als een kreet om hulp. Je voelt je bedreigt door kwade machten van verschillende kanten. Je wordt er bang van. Je merkt de angst in je lijf. En je wilt weg uit die onzekere en angstaanjagende omstandigheden. Psalm 70 is één van die voorbeelden uit de Bijbel waarbij de kreet dan naar God toe wordt uitgedrukt. De dichter schreeuwt naar God: 2 God, breng mij uitkomst, HEER, kom mij haastig te hulp. 6 Ik ben arm en zwak, God, kom haastig, u bent mijn helper, mijn bevrijder, HEER, wacht niet langer. Je zoekt naar goede machten; naar God zelf. Je zoekt houvast. Je hoopt op een beetje rust en vertrouwen. Je wilt graag een nieuw jaar in, zonder angst en vrees. En dan ontdek je het kind in de kribbe. Daarmee heeft God zich laten zien in onze wereld. Daarmee is hij dichtbij gekomen. In de kleinheid van een kind is hij groot. In de kwetsbaarheid van een kind is hij onbreekbaar. In de weerloosheid van een kind is hij overmachtig. En dat kind heet Jezus Christus. Hij schaamde zich er niet voor in alle nederigheid onder mensen te komen. Hij liep niet weg voor het lijden. Hij bleef verbonden met ons - op de toppen van ons leven, maar ook in de diepste dalen. Ja, zelfs in de dood komen we hem tegen. Maar de macht van God gaat door de dood heen. Jezus werd in het

6 6 leven geroepen. God gaf hem de plek die hem toekomt. Hij die kind wilde en durfde zijn, werd tot Heer hoog boven alle hemelse vorsten en heersers, alle machten en krachten en elke naam die genoemd wordt, Zo zegt de auteur van de brief aan de Efeziërs het. Jezus is Heer, omdat hij diende. En niet anders. Dit geloof komt op een indringende manier naar voren in het lied van Dietrich Bonhoeffer, dat we straks gaan zingen. Omgeven met gebeden die passen bij het lied. Met elke keer een kaars die het licht van God in ons angstige donker brengt. Het lied (511) gaat zo: 1. Door goede machten trouw en stil omgeven, behoed, getroost, zo wonderlijk en klaar, zo wil ik graag met u, mijn liefsten, leven, en met u ingaan in het nieuwe jaar. 2. Wil nog de oude pijn ons hart vernielen, drukt nog de last van t leed dat ons beklemt, o Heer, geef onze opgejaagde zielen het heil waarvoor Gij zelf ons hebt bestemd. 3. En wilt Gij ons de bittere beker geven met leed gevuld tot aan de hoogste rand, dan nemen wij hem dankbaar zonder beven aan uit uw goede, uw geliefde hand. 4. Maar wilt Gij ons nog eenmaal vreugde schenken om deze wereld en haar zonneschijn, leer ons wat is geleden dan herdenken, geheel van U zal dan ons leven zijn. 5. Laat warm en stil de kaarsen branden heden, die Gij hier in ons duister hebt gebracht, breng als het kan ons samen, geef ons vrede. Wij weten het, uw licht schijnt in de nacht. 6. Valt om ons heen steeds meer het diepe zwijgen, de eenzaamheid, die nergens uitkomst ziet, laat ons dan allerwege horen stijgen tot lof van U het wereldwijde lied. 7. In goede machten liefderijk geborgen verwachten wij getroost wat komen mag. God is met ons des avonds en des morgens, is zeker met ons elke nieuwe dag.

7 7 Dietrich Bonhoeffer leefde van 1906 tot Hij was een Duitse theoloog, betrokken bij de zg. Bekennende Kirche die in 1934 ontstond. Deze belijdende kerk was een reactie op die Duitse kerkelijke instituties die aan de leiband liepen van het nazisme. Bonhoeffer kreeg gaandeweg meer kritiek op de kerk en de samenleving. Hij had kunnen kiezen voor een gastdocentschap in de Verenigde Staten. Op veilige afstand van het gebeuren in Duitsland. Maar hij wilde voluit tijdgenoot zijn. Hij wilde deel hebben aan de situatie van zijn land en niet aan de kant staan. Hij vertegenwoordigde het andere Duitsland. Dat deed hij bovengronds in oecumenische contacten. En ondergronds in het verzet tegen Hitler. Uiteindelijk werd hij opgepakt en een maand voor het einde van de oorlog terecht gesteld in Flossenbürg. In april 1943 werd Bonhoeffer gearresteerd. Hij kwam o.a. in de militaire strafgevangenis van Berlijn-Tegel terecht. Daar zag zijn cel er zó uit. Het verblijf in deze en andere cellen heeft Bonhoeffer niet geknakt, maar juist aangezet tot indrukwekkende brieven. Persoonlijke brieven met daarin allerlei theologische motieven. Brieven o.a. aan zijn ouders en aan zijn verloofde Maria von Wedemeyer. Op 19 december 1944 schreef hij een brief aan Maria. En op 28 december aan zijn moeder. Bij beide brieven zit het gedicht Door goede machten trouw en stil omgeven De Nederlandse vertaler van het lied, J.W. Schulte Nordholt, noemde hem een getuige van Christus en schreef dat geen verstikkend zwijgen hem de lofzang had kunnen beletten. Bonhoeffers vertrouwen is zo simpel en volkomen dat het bewijst hoezeer voor deze getuige van Christus God tenslotte niet verborgen bleef. Zijn Godsvertrouwen, zijn moed om zich tegen zijn aangepaste kerk én tegen de dodelijke ideologie van zijn tijd te keren hebben sindsdien velen geïnspireerd. Op 19 december schrijft hij over de goede machten die hem omgeven aan zijn verloofde Maria: Mijn liefste Maria! [Prinz-Albrecht -Strasse]

8 8 Ik ben blij dat ik je ter gelegenheid van kerstfeest kan schrijven en ik via jou ook onze ouders, broers en zusters kan groeten en bedanken. Het zullen stille dagen zijn in onze families. Maar ik heb telkens weer ervaren dat hoe stiller het om mij heen werd, ik steeds meer het contact met jullie bespeurde. Het lijkt wel alsof de ziel in de eenzaamheid organen vormt die we onder normale omstandigheden nauwelijks kennen. Zo heb ik me nog geen moment alleen en verlaten gevoeld. Jij, mijn ouders, jullie allemaal, de vrienden en de leerlingen in het veld, jullie zijn steeds bij mij tegenwoordig. Jullie gebeden en goede gedachten, bijbelwoorden, lang geleden gevoerde gesprekken, muziekstukken, boeken, verkrijgen leven en werkelijkheid als nooit tevoren. Het is een groot, onzichtbaar rijk waarin je leeft en je twijfelt niet aan het bestaan ervan. Zoals in het kinderliedje over de engelen gezegd wordt: 'Zweie die mich decken, zweie die mich wecken ; zo is deze bewaring 's morgens en 's avonds door goede, onzichtbare machten iets wat wij volwassenen niet minder nodig hebben dan de kinderen. Je mag dus niet denken dat ik ongelukkig zou zijn. Wat is eigenlijk gelukkig of ongelukkig? Het hangt immers zou weinig af van de omstandigheden, eigenlijk alleen van wat er in iemand omgaat. Ik ben elke dag blij dat ik jou, jullie, heb en dat maakt me gelukkig en blij. - Bonhoeffer kwam op de goede machten o.a. door dit kinderliedje dat hij citeert in zijn brief: 's Avond als ik slapen ga volgen mij veertien engeltjes na twee aan mijn hoofdeind twee aan mijn voeteneind twee aan mijn linkerzij twee aan mijn rechterzij twee die mij dekken twee die mij wekken twee die mij wijzen naar 's hemels paradijzen Bonhoeffer valt terug op eenvoudig geloven. Dat is niet een kinderachtig of naïef vertrouwen. Door wat hij mee heeft gemaakt komt het uit de diepte. En in de kerstnachtdienst heb ik uitgelegd dat ons enige kindvriendelijkheid zou passen. Ook volwassenen kunnen niet zonder goede machten om ons heen. Machten die hun betekenis krijgen van Jezus Christus de Heer. Goede machten te ontdekken en te ontvangen in woorden, in gebaren, in daden. 1. Door goede machten trouw en stil omgeven, behoed, getroost, zo wonderlijk en klaar, zo wil ik graag met u, mijn liefsten, leven, en met u ingaan in het nieuwe jaar. 7. In goede machten liefderijk geborgen verwachten wij getroost wat komen mag. God is met ons des avonds en des morgens, is zeker met ons elke nieuwe dag. Amen. Meditatief moment: orgelspel

9 9 Gemeentezang: Lied 910:1 en 2 DIENST VAN HET ANTWOORD Gebeden: Peter: Dankgebed Voorbede: Christa: v: Goede machten, trouw en stil omgeven omringen ons op deze dag. Wij bidden voor onze liefsten, zij die ons zo na zijn, aan ons geschonken als levensgezellen, reisgenoten, dat wij in het jaar dat komt elkaar mogen blijven omringen met warme liefde. De eerste kaars wordt aangestoken We zingen: Lied 511:1 Peter: v: Vanwege de pijn in ons hart, vanwege alles wat ons zoveel zorgen baart, vanwege de last van het verleden, vanwege de zorgen van vandaag, vanwege de angsten voor morgen, vanwege de onrust in ons hart, schenk ons rust in U. De tweede kaars wordt aangestoken We zingen: Lied 511:2 Christa: v: Wij bidden voor wie lijden, voor wie lijden aan hun lichaam, voor wie lijden aan de wereld, voor wie lijden om een ander, dat wij de pijn niet ontkennen, dat wij het verdriet niet wegtroosten, dat wij niet zeggen dat iets ergens voor is als het nergens goed voor is, wij bidden: verberg U dan niet in een alomvattend zwijgen, maar wees nabij met de goede, geliefde hand van goede machten. De derde kaars wordt aangestoken We zingen: Lied 511:3

10 10 Peter: v: Wij bidden om vreugde, dat wij ons niet laten teleurstellen, maar dankbaar mogen zijn omdat er zoveel is om voor te danken, dat wij niet vervallen in pessimisme. Leer ons dankbaar om te gaan met wat ons wordt aangereikt door mensen die hun weg met U zijn gegaan. De vierde kaars wordt aangestoken We zingen: Lied 511:4 Christa: v: Wij bidden om stilte, dat in het rumoer van deze wereld er een stilte mag zijn in ons hart, in ons huis, in onze kerk, waar niet meteen woorden gedachten bepalen, maar waar wij kunnen luisteren naar uw stem die in de stilte tot ons nadert. Wij bidden dat wij zo lichtdragers in de nacht mogen zijn dat de duisternis van deze wereld wordt verlicht. De vijfde kaars wordt aangestoken We zingen: Lied 511:5 Peter: v: Wij bidden voor wie ouder worden, voor wie moeten leven in stilte, in eenzaamheid, dat zij de nabijheid van goede machten niet hoeven te ontberen. Wij bidden dat wat zij hebben gezegd en geloofd ons een weg kan wijzen, dat het lied van uw goedheid mag blijven klinken. De zesde kaars wordt aangestoken We zingen: Lied 511:6 Christa: v: Wij bidden om goede machten, om uw nabijheid voor het nieuwe jaar, dat wij, kome wat kome, liefderijk geborgen mogen zijn in uw goede macht, wees met ons elke nieuwe dag. De zevende kaars wordt aangestoken We zingen: Lied 511:7

11 11 Peter: Stil gebed Inzameling van de gaven AAN HET EINDE Gemeentezang (staande) slotlied: Lied 90A:1, 2 en 6 Uitzending Zegen: De Heer zij voor je om je de juiste weg te wijzen. De Heer zij achter je om je in de armen te sluiten en om je te beschermen tegen gevaar. De Heer zij onder je om je op te vangen wanneer je dreigt te vallen. De Heer zij in je, om je te troosten als je verdriet hebt. Hij omgeve je als een beschermende muur, wanneer anderen over je heen vallen. De Heer zij boven je om je te zegenen. Zo zegene je God, vandaag, morgen en in der eeuwigheid. Gemeentezang: Lied 431C Orgelspel Inzameling van de gaven bij de uitgang