Founding and early days

Transcriptie

1 Maart 2015 jaargang 10 Opleidingen Bio-Farmaceutische Wetenschappen Biologie LST MST#3 Founding and early days lustrum LACDR joins the fight against ALS Culinaire Chemie met Carel Stolker

2 2 ORIGIN # 3 jaargang 10, maart 2015 NIEUWS Dies Natalis Universiteit Leiden Op 9 februari vierde de Universiteit haar 440ste dies op extra feestelijke wijze in de Pieterskerk. Hanna Swaab, hoogleraar neuropedagogiek, gaf de diesoratie en er werden drie eredoctoraten uitgereikt, aan William Christie, Peter J. Katzenstein en Lilian Gonçalves- Ho Kang You. Daarnaast werd onder andere het lustrumthema onthuld. Het universitaire lustrum zal verder gevierd worden op 25 en 26 juni. Vier NWO-Top subsidies voor Leidse exacte wetenschappen Maar liefst vier Leidse wetenschappers in de astronomie en wiskunde hebben een TOP-subsidie toegekend gekregen van NWO. Het gaat om prof.dr. Koen Kuijken, dr. Robin de Jong, dr. Ivo Labbé en dr. Elena Rossi. In totaal ontvangen de wetenschappers 6 miljoen euro. NWO verdeelde in totaal 6 miljoen euro over 16 projecten gehonoreerde projecten. Rectificatie: Fout in Origin 10.2 Tot onze spijt is in de vorige editie van Origin per abuis een verkeerde foto geplaatst bij de fotowedstrijd. Wij bieden hiervoor onze excuses aan en willen benadrukken dat het om een onfortuinlijke fout ging, waarbij er geen enkele opzet om te provoceren of te kwetsen aanwezig was. Heb jij de Origin Magazine facebookpagina al geliked? Ontdekker van het jaar, beste proefschrift en onderwijsprijs 2014 Tijdens de nieuwjaarsreceptie van de Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen op 6 januari 2015 is bekend gemaakt dat Annelien Zweemer, Leiden Academic Centre for Drug Research, is benoemd tot Ontdekker van het jaar Matteo Brogi, Leidse Sterrewacht, heeft het beste proefschrift van 2014 geschreven en Dennis Claessen, Institute of Biology Leiden, is verkozen tot de beste docent van Harmen Jousma wint de universitaire onderwijsprijs Tijdens de diesviering maakte Femke Vermeer, juryvoorzitter van het Leids Universitair Studentenplatform, de winnaar van de Onderwijsprijs 2015 bekend. De wel bijzonder stevige voorbereiding op de arbeidsmarkt is een van de redenen waarom Harmen Jousma, docent Science based business, de Onderwijsprijs verdient, aldus Vermeer. In zijn dankwoord benadrukte Jousma dat hij studenten klaar wil stomen voor de wereld buiten de universiteit. Zijn devies is: Altijd de student centraal stellen met als uitgangspunt dat deze er ook als alumnus wat aan heeft. Sinds november houdt de webredactie van Origin Magazine een facebookpagina bij. Hierop vind je interessante nieuwsartikelen over wetenschappelijk onderzoek. Daarnaast kun je nu ook via Facebook deelnemen aan de Boerhaaveprijsvraag, en vragen inzenden die we kunnen behandelen in de Bètavraagbaak. Winnaar zintuigen fotowedstrijd De Origin redactie feliciteert Clinton Haarlem met het winnen van de zintuigen fotowedstrijd!.

3 inhoud #3 Universiteit Leiden 3 special: 440 years of Leiden University 4 studenten: Lustrum BFW en LST 8 bètavraagbaak: Mother Nature knows best 12 Instituten: LACDR 14 centrefold: Vuurwerk 16 Ouden Doosch: Kleine legendes 18 Fotoreportagee: Winterbloeiers in de Hortus 20 culinaire chemie: prof.mr. Carel Stolker, rector magnificus 22 Interview: Dennis Claessen, winnaar onderwijsprijs 26 boekrecensie: Het exacte verhaal 29 Boerhaave mystery object 30 agenda colofon volgende nummer: 31 Special: 440 years of Leiden University 4 In 2015, our university celebrates her 440th birthday. Throughout the centuries, we experienced ups and downs, and had our fair share of interesting students and teachers. We take a quick journey through history, and try to look a little into the future. Fotoreportage Winterbloeiers in de Hortus 18 Ook in de winter is er genoeg te beleven in de Hortus Botanicus. Twee redactieleden gingen er op zoek naar bloeiende planten om het kleurenpalet fotografisch vast te leggen. Culinary Chemistry: Carel Stolker 24 Onze rector magnificus Carel Stolker is een drukbezet man, maar wist voor de Origin wat tijd vrij te maken. We vragen hem naar de feesten die op de agenda staan, zijn ervaringen met het rectorschap en zijn ideeën over de universiteit. Ad multos annos! Ieder jaar vinden er Dies plaats, waar studenten vaak erg naar uitkijken. Een paar dagen of middagen roostervrij om te genieten van de activiteiten die georganiseerd zijn om een verjaardag te vieren. Elke vijf jaar is het extra feest, dan vieren we lustra is een bijzonder jaar omdat veel lustra samenvallen. De faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen bestaat 200 jaar, de opleiding BFW 30 jaar, en LST 15 jaar. Verder viert de universiteit zelf haar 440e verjaardag, en de Hortus Botanicus wordt 425 jaar oud. Tot slot mogen wij van de Origin nog eens tien kaarsjes uitblazen! Genoeg feestjes dus dit jaar, maar hoe vieren we die? In de special kijken we terug op de afgelopen 440 jaar, en hoe de universiteit daarin veranderde. In het studentenartikel vertellen leden van de studieverenigingen van BFW en LST hoe zij hun lustra vieren, en de fotoreportage zet de Hortus nog eens in het zonnetje. Terugkijken op het verleden leidt vaak tot gedachten over de toekomst. Zo ver zijn we gekomen, wat komt er nu? Voor onze faculteit ligt de nieuwe bètacampus nog in de toekomst, maar voor de huidige studenten helaas nog iets te ver. Ikzelf kijk op dit moment iets minder ver vooruit, namelijk naar september. Dit jaar rond ik mijn bachelor biologie af, en dan is het tijd voor een masteropleiding. En daarna? Gelukkig heb ik daar nog even bedenktijd voor. Ik hoop dat jullie van deze Origin helemaal in de feeststemming komen, en genieten van alle feestactiviteiten die nog komen. Bekijk dus ook vooral de agenda om te kijken waar dat feestje is! Marieke Vinkenoog Hoofdredacteur Origin Bachelorstudent Biologie

4 SPECIAL 4 ORIGIN # 3 jaargang 10, maart 2015 Auteur: The foundations of our university are closely related to the day we now associate with hutspot, herring and white bread: the 3rd of October, the relief of Leiden (Leidens Ontzet). As a token of thanks for the courageous resistance against the Spanish, William I gifted Leiden the first university of the Netherlands. On the 8th of February, 1575, the university was officially opened in the Pieterskerk, where the opening of the academic year still takes place, 440 years later. In 1575, the Netherlands were officially still under the rule of Philip II of Spain, which is why his name and signature are on the foundation letter. He was, however, not a fan of the university at all: a few years later he published a notice in which he proclaimed all who attended the university to be heretics who did not deserve any dignity. Marieke Vinkenoog Bachelorstudent Biologie Leiden University:440 years in a nutshell This year, the University celebrates her 440th birthday. It is obvious that in these four centuries, the University underwent many changes. Buildings came and went, and we ve had our fair share of Nobel Prize laureates and royalty walking through our halls. In the next few pages, we will take you on a quick trip through the history of our university.

5 Lustrum Universiteit Leiden 5 Europe coming to our university. The university knew three main faculties: theology, law and medicine, in that order of importance. Education was in Latin and focused mainly on philosophy and classic Roman and Greek history. All universities at the time taught the seven liberal arts: Latin and Greek grammar, dialectic, rhetoric, arithmetic, geometry, music and astronomy. The University of Leiden distinguished itself with a fencing school. The fencing was to follow a very precise mathematical pattern. The theory of these patterns later led to the foundation of an engineering school, which focused on mathematics and applied physics in relation to agriculture, and was the only course given not in Latin but Dutch. The engineering school was important for military applications, as Prince Maurits had a need for schooled engineers that were skilled in firing techniques. But some engineers focused more on scientific applications. The founder of the engineering school, Ludolph van The university knew three main faculties: theology, law and medicine, in that order of importance. The Academiegebouw in 1913, Monumentenfotografie, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, afdeling Gebouwd Erfgoed In 1581, the university moved into the Academiegebouw, which is now the oldest building owned by the university. Two scholars that soon gave the university an acclaimed status were Joseph Scaliger (see Uit de oude doos, Origin edition 9.3) and Justus Lipsius. Lipsius was a strict Jesuit, who made his pupils get up at six in the morning, and then study classical authors such as Tacitus, Suetonius and Seneca all day (with short breaks for eating and walks), as well as write their own poems, in Latin, of course. This went on until nine o clock in the evening, when it was time for bed. While this kind of teaching is hard to imagine in the present day, Lipsius was revered for it in his time, and chosen as rector magnificus four times. He himself writes that these were the happiest years of his life. Till this day, his name lives on in the university through the Lipsius building, which was named after him. 17th century The 17th century brought the Netherlands the Golden Age, which affected Leiden and the university as well. The city grew from 15,000 inhabitants in 1574, to 70,000 in This was partly due to protestant students from all over North Ceulen, used his knowledge of circles in fencing to calculate the value of π to 35 decimals. He only wrote down 32 of these numbers in his publication, and after his death his wife chiselled the last three into his headstone in the Pieterskerk, making it the first scientific publication on a headstone. Another interesting person who attended our university during this period was Hugo de Groot. He was only eight years old when he started writing Latin poetry, and The gunpowder disaster in Leiden in 1807

6 6 ORIGIN # 3 jaargang 10, maart 2015 Hugo de Groot escapes Loevestein castle by climbing into a book chest, 1622 eleven years old when he enrolled in the university. He is mostly known from his imprisonment in Loevestein castle, and his subsequent escape by hiding in a chest that was supposed to contain books. He remained a student during his imprisonment, and wrote publications on law that were used by the university. After his escape, he could not stay in the Netherlands, and instead fled to Paris, where he wrote some critical books on the Dutch justice system. 18th century After the big increase in Leiden s population in the previous century, the 18th century brought a decrease, to 30,000 inhabitants at the end of the century. The cause for this was the fall of the textile industry, and the high cost of living. Still, the university maintained i t s The fame of the University of Leiden was international. acclaimed position, thanks to the reputation of scholars such as Herman Boerhaave. He was a doctor, anatomist, botanist and chemist all in one, and was both rector magnificus and manager of the Hortus Botanicus. In medicine, he reintroduced clinical lessons at the bed of patients, instead of all theoretical lessons. He also attached great value to autopsy after death, to find causes of disorders and diseases. Today, we still find his name attached to the Boerhaave museum, and many hospitals have named clinics after him. From 1955 to 1961, he was depicted on the twenty guilders banknote. The fame of the University of Leiden was international. In 1765, the Encyclopédie of d Alembert and Diderot called the university la première de l Europe, saying it seems like all famous men from the Republic of Letters have gone there to make it prosper. The university employed not only professors that were advocates of Aristotle, but also scholars that were critical of him. This led to several intense debates that drew the attention of whole Europe, further contributing to Leiden s international fame. 19th century Leiden was a decaying city in the beginning of the 19th century. Unemployment rates and poverty were high, and population numbers dropped to an alltime low of 27,000. In 1807, a ship going from Harlem to Delft, with almost 18,000 kilos of gunpowder on board, exploded in the middle of Leiden. 151 people died, and over 200 houses were destroyed. All throughout Leiden, windows had shattered and roof tiles were blown off. Despite its famous reputation, the university consisted of no more than the Academiegebouw, a library, and a few small lecture rooms at this time. But by the end of the century, the university was once more one of Europe s leading universities. This changed mostly due to the law on higher education that was passed in It changed the university from an institute that focused on general education to a scientific institute where education and research were intertwined. In the last half of the 19th century, the university expanded with a new chemistry/physics laboratory, the observatory, an expansion of the library and three new pharmaceutical laboratories. Hermanus Boerhaave on the twenty guilders banknote, Bankpapier.com 20th century At the end of the 19th century, Heike Kamerlingh Onnes used these new facilities to create temperatures that were only one degree above absolute zero. He was also the first to create liquid helium, and he discovered the principle of superconductivity in metals. The next century was

7 Lustrum Universiteit Leiden 7 Niko Tinbergen, Nobel Prize laureate, The Nobel Foundation one of prizes: sixteen Nobel Prizes were awarded to scholars who were attached to the university between 1901 and Two of these were awarded (separately) to the brothers Jan Tinbergen and Niko Tinbergen. First, in 1969, Jan Tinbergen received the Nobel Prize for Economics. He became mostly known for his Tinbergen Norm, which states that the ratio between the highest and lowest income in a company should stay below five, or it will be counterproductive and not help the company. His work on macroeconomic models is still the underlying theory of monetary policies used by central banks today. His younger brother Niko Tinbergen was successful in an entirely different field: biology. Together with Karl von Frisch and Konrad Lorenz, he was one of the founders of ethology, which is the study of animal behaviour. He described four questions that should be asked of any animal behaviour, which are still taught in behavioural biology classes today. These questions pertain to the causation, development, function and evolution of the behaviour, and are considered the cornerstone of modern ethology. The 20th century was also when the student life started to blossom. The first student associations, Minerva and Sanctus Augustinus (now simply Augustinus), were founded in the 19th century, but after 1900 more independent societies were formed, partly as a reaction to the elite status of the corps. Catena, SSR and Quintus were created, completing the big five of the student associations. At the same time, study associations gained in popularity, founded at the university itself. This increase of bonding opportunities for students played a large part in making Leiden the student city that it is today. The oldest university of the Netherlands, and in 2014 the 77th best university in the world, according to the Academic Ranking of World Universities. 21st century Today, the Leiden University has seven faculties, and over 20,000 students. Its buildings are all over the city. Our own Faculty of Science is mostly concentrated in the new Bio Science Park, where education, research and business are combined to give students the best opportunities for internships and jobs. One big change we will go through this century is the construction of the new science campus. This new building will house all fields of study in the Faculty of Science. It is the largest investment in the history of the university, and will bring the fields closer together, as well as be more efficient regarding use of energy and space. The oldest university of the Netherlands, and in 2014 the 77th best university in the world, according to the Academic Ranking of World Universities. From one building on the Rapenburg to buildings all over the city and one successful Bio Science Park. It s clear that throughout the past 440 years, progress has been an important marker for our university, and I think we can be proud of that. Plans for the new science campus, Universiteit Leiden

8 STUDENTEN 8 ORIGIN # 3 Op 15 oktober werd aan de hand van het 30 jaar BFW symposium gekeken naar alles wat er is bereikt door de opleiding. Ook werd er gekeken naar de toekomst van onze prachtige opleiding Bio- Farmaceutische Wetenschappen (BFW). Uiteraard sloegen het LACDR, het opleidingsbureau BFW en L.P.S.V. Aesculapius op zo n dag de handen ineen om te vieren dat wij 30 jaar bestaan. Tot aan 1985 bestond er echter geen Bio-Farmaceutische Wetenschappen, maar was Leiden een thuishaven voor de studie Farmacie. De regering besloot in 1984 dat de hoeveelheid Farmacie studies in Nederland van vier naar twee moest worden verkleind en zo geschiedde het. Gelukkig zorgde professor Breimer voor het maken van een doorstart van Farmacie naar de studie voor multidisciplinair geneesmiddelonderzoek, Bio-Farmaceutische Wetenschappen. Destijds bestond de studie uit alleen een bovenbouwdeel, maar inmiddels bestaat deze gerenommeerde studie uit een Bachelor- en Masterfase. Het zal u niet verbazen dat op 15 oktober 2014, professor Breimer de teugels van het symposium in handen had. Hij begeleidde ons langs verscheijaargang 10, maart 2015 L.P.S.V. Aesculapius lustrum Op 15 oktober 2014 was het dan zover: het lustrum van één van de opleidingen van de faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen werd gevierd op grootste wijze. Professoren, werknemers, alumni en studenten zijn allen bijeengekomen in de Marekerk in het centrum van Leiden om deel te nemen aan het BFW 30 jaar symposium. Jordi Haubrich h.t. praeses Aesculapii dene personen en instanties die momenteel belangrijk zijn voor BFW en voor het Leiden Academic Centre for Drug Research (LACDR). Want ook BFW en het LACDR gaan hand in hand met elkaar. Het LACDR verzorgt namelijk de opleiding BFW en is sinds 1991 de belangrijkste schakel in het aanbieden en geven van goed onderwijs. Ondanks een goed aangeschreven studie en een internationaal zeer belangrijke onderzoeksgroep, is het natuurlijk belangrijk om te kijken naar verbeteringen en vernieuwingen. Tijdens dit prachtige symposium deed professor Van der Graaf dan ook twee belangrijke mededelingen over het LACDR. De ene mededeling betrof het nieuwe woordmerk van het LACDR en de andere mededeling was van meer inhoudelijke aard. Zo werd er gemeld dat het LACDR een samenwerking aan gaat met Treeway. Treeway is een toonaangevende organisatie die voorop loopt in de ondersteuning van het onderzoek naar genezingsmethoden van amyotrofe laterale sclerose (ALS). Bernard Muller, één van de oprichters van Treeway en ALS patiënt, besloot om zelf bij te dragen aan het onderzoek naar ALS. Hij startte samen met twee andere ALS patiënten het bedrijf Treeway, een bedrijf dat het geneesmiddelonderzoek naar ALS wil versnellen. Er is immers nog steeds geen genezing mogelijk van deze terminale ziekte. Bernard Muller kreeg tijdens dit symposium dan ook de kans om te vertellen over zijn initiatief en deed dit op zeer indrukwekkende wijze, vanuit een stoel op het podium door zijn ziekte. Ook vertelde professor Van Eck als opleidingsdirecteur van BFW over de afgelopen 30 jaar van deze studie. Uiteraard kwam daarbij de oprichting van de opleiding aan bod en werd voor ons het originele doel van de opleiding uiteengezet. De opleiding moest alle aspecten van de ontdekking en de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen aan bod laten komen. Daarvoor werden vier aspecten als uiterst belangrijk gezien: De ontdekking van nieuwe doelwitten voor de behandeling van ziekten, het ontwerp en de synthese van nieuwe geneesmiddelmoleculen, geneesmiddelwer-

9 Lustrum Universiteit Leiden 9 king, van cellulair niveau tot in vivo en geneesmiddelenonderzoek, van computermodelling tot fase III-onderzoek. Na 30 jaar BFW was dit dus een uitgesproken kans om de opleiding te evalueren en kijken naar eventuele bottlenecks die nu opspelen. Gedurende 30 jaar is BFW natuurlijk ontzettend veel veranderd: van een driejarig doctoraal programma zonder eigen propedeuse naar een vijfjarige opleiding bestaande uit een Bachelor- en Masterfase. De vier gestelde belangrijke aspecten worden nog steeds als de hoofdpijlers van de opleiding gezien en zij komen nog steeds terug in het curriculum van BFW, zij het dat er gemoderniseerd is en dat er vele vakken zijn afgeschaft en vele bij zijn gekomen. Het grote verschil zit hem erin, dat deze opleiding niet meer een aanvulling is op een propedeuse Biologie, Farmacie, Scheikunde of Gezondheidswetenschappen. BFW is een volwaardig traject dat begint bij het begin van de propedeuse. En daar waar in 1985 slechts een negental studenten aan de opleiding begonnen, zijn er in het 30e levensjaar van BFW maar liefst 214 studenten gestart. Dit brengt uiteraard allerlei structurele veranderingen met zich mee, die de studie en de opleiding een ander karakter geven. Met name de enorme groei van de laatste jaren zal uiteindelijk haar effect hebben op deze opleiding en de opleiding veranderen. Als studievereniging hebben wij veel bijgedragen aan het organiseren van het symposium en zijn wij trots op onze studie en op alles wat het LACDR heeft bereikt. Ook de studievereniging heeft een hoop bereikt in de afgelopen 30 jaar, en is van gedaante veranderd. In 1985 werd dan ook het 100-jarig bestaan van L.P.S.V. Aesculapius gevierd met een groot eeuwfeest, ook werd hier gesproken over het voortbestaan van de vereniging, vanwege het veranderen van opleiding. Inmiddels zijn we bijna 30 jaar verder en maakt ook Aesculapius zich op voor haar 26e lustrum. Onze lustrumviering zal gaan aan de hand van een hoop activiteiten gedurende het hele jaar met als klapstuk de lustrumweek. Naast extra activiteiten in het aankomend jaar zullen in één week aan de hand van 8 activiteiten de bloemetjes buiten worden gezet. Onder andere met grootse symposia en uiteraard met veel activiteiten voor onze reünisten en leden. Maar voor het zo ver is, zal natuurlijk eerst het lustrum van deze faculteit worden gevierd. En wat maakt dát 2015 toch een bijzonder jaar voor deze faculteit. Met de enorme groei aan studenten van de afgelopen jaren bij alle studies aan deze faculteit, staat ook de faculteit voor grootste uitdagingen. Met name de overgang naar de nieuwbouw zal een belangrijke gebeurtenis zijn wat in het aankomende jaar zal gaan starten. Uiteraard zijn we enorm benieuwd naar het nieuwe gebouw, en kijken we uit naar de open ruimtes die te zien zijn op de afbeeldingen naast de maquettes in de wandelgangen van het Gorlaeus. En uiteraard zijn we enorm benieuwd naar de nieuwe studeer- en onderzoeksomgeving. Aankomend jaar wordt een zeer bijzonder en speciaal jaar voor deze faculteit en voor alle mensen die daarvan gebruik maken. Vier het lustrum daarom groots, en laten we tijdens deze viering vast in de toekomst kijken naar de grote uitdagingen van aankomend jaar.

10 STUDENTEN 10 ORIGIN # 3 Het lustrum begon echter niet echt met het openingsfeest. Het begon nog net iets eerder, op de dag dat LST en LIFE echt jarig zijn: 9 september. Rond deze dag heeft de opleiding namelijk, zoals traditie is, alle LST-studenten en medewerkers van de unijaargang 10, maart 2015 S.V. LIFE Lustrum Life Science & Technology en studievereniging LIFE zijn afgelopen september 15 jaar oud geworden. Dit is natuurlijk slechts een zeer jonge leeftijd vergeleken met andere studies en studieverenigingen in het Gorlaeus, dat is echter geen reden om dit niet goed te vieren. De Life Sciences zijn een jong en hot vakgebied, waarin legio mogelijkheden zijn om je stempel te drukken op de wereld. Het vakgebied verandert bijna net zo snel als datgene wat wij bestuderen: het leven. Deze parallel kan vervolgens nog doorgetrokken worden naar onze studie. De snelheid waarmee onze opleiding de veranderingen in het vakgebied incorporeert, alsmede verbeteringen in het curriculum doorvoert, is geweldig. LIFE houdt elk jaar een feestje om te vieren dat er weer een nieuw jaar is om te leren. Dit jaar doen ze daar, in samenwerking met de opleiding, nog een schepje wat bovenop. Tot nu toe hebben we al een aantal grote activiteiten gehad: een openingsfeest, een middag met lezingen en een wintersportdag. Bovendien zal er binnenkort nog een gala plaatsvinden, en een ouderdag, waarbij, anders dan in andere jaren, ouders van alle LST-studenten uitgenodigd zijn. Verder zal nog een dag voor de alumni georganiseerd worden en, om de cirkel rond te maken, een eindfeest om het jaar feestelijk af te sluiten. Sam de Jong Masterstudent Life Science & Technology versiteit getrakteerd op taart. Niemand minder dan Mathieu Noteborn, onze opleidingsdirecteur, heeft het op zich genomen om de feestvreugde te regelen en zodoende heeft hij, in zowel Delft als Leiden, taart rondgebracht. Een week na de verjaardag zelf werd het lustrum dan officieel afgetrapt met het openingsfeest. De locatie die voor dit feest was uitgekozen was Lijm & Cultuur in Delft. Lijm & Cultuur was vroeger een lijmfabriek, maar wordt tegenwoordig uitsluitend voor evenementen geëxploiteerd. Op de avond zelf was de fabriekshal aangekleed als cel, een oogwenk naar de Delftse kant van LST, waarbij wij juist de cel als fabriek trachten te gebruiken, in plaats van omgekeerd. DNA aan het plafond, een endoplasmatisch reticulum achter de DJ en een fotohoek met het glucose-katabolisme op de achtergrond gaf het feest een uniek LST-thema. Tot in de vroege uurtjes is er die dag door honderden LST ers gefeest. Bovendien waren er voldoende studenten van andere studies die een kijkje kwamen nemen in onze wereld. Daarna was het tot 19 november wachten totdat de lustrumactiviteiten verder gingen. Op deze dag vond de lustrumlezing namelijk plaats. De lezing was eigenlijk een soort mini-symposium. Na een introductie door Mathieu Noteborn hebben drie experts binnen de Life Sciences het woord genomen over hun kijk op de ontwikkelingen én de toekomst binnen ons vakgebied. De eerste spreker was Jacques Neefjes van het Nederlands Kanker Instituut. Hij heeft in zijn lezing de aanwezigen verteld over het nut

11 Lustrum Universiteit Leiden 11 van onderzoek naar medicijnen die niet meer geproduceerd worden, en om deze te vergelijken met medicijnen die wel nog gebruikt worden. Zijn onderzoek spitst zich vooral toe op Topoisomerase II inhibitoren. Hij vergeleek de veelgebruikte medicijnen Doxorubicin, Daunorubicin en Etopiside met een ander medicijn dat vroeger veel werd gebruikt bij chemotherapie: Aclarubicin. Aclarubicin wordt in Nederland al 15 jaar niet meer gebruikt, maar in China wel, waardoor dit vergelijkingsonderzoek nog mogelijk was. Hij concludeerde met een muizenproef dat de nu gebruikte medicijnen De tweede spreker van de middag was Cees Sagt van DSM, voor een meer Delfts perspectief op de Life Sciences. In zijn lezing vertelde hij over de mogelijkheden die op dit moment liggen in de Bio-Based economy. In een wereld waar fossiele brandstoffen steeds schaarser raken (hoewel deze nog verre van op zijn) en de CO2- uitstoot omlaag moet, is het sluiten van de cycli der elementen noodzakelijk. Sagt vertelde over hoe DSM hieraan bijdraagt door bijvoorbeeld van afvalstromen van de landbouw bio-ethanol te produceren. Een zogenaamde tweede generatie biofuel concurreert niet met de voedselproductie en is dus al vele malen beter dan alle nu bestaande biofuels. Tot slot vertelde Sagt over een droomscenario, eentje waarvan hij moest toegeven dat het nog jaren zou duren totdat deze gestalte kreeg: de derde generatie biofuels. Maar ooit zal dit mogelijk zijn, en dan zullen we letterlijk biofuels produceren uit lucht en water; met algen zal namelijk water en koolstofmonoxide met behulp van zonlicht omgezet worden in ethanol. De laatste spreker van de middag was Peter Laird van het Van Andel Institute in Michigan, VS. Laird is een expert op het gebied van de epigenetica en heeft uitgelegd hoe methylering, en dan met name hyper- en hypomethylering, groot effect kan hebben op cel metabolisme. Een verstoord metabolisme kan kanker veroorzaken en kennis over hoe verandering in methylering van DNA dit kan induceren is zeer waardevol. Bovendien vertelde hij over een project waaraan hij meewerkt: The Cancer Genome Atlas (TCGA). Hierin probeert hij, samen met vele onderzoekers op de wereld, een compleet beeld te maken van alle kanker-inducerende veranderingen op het menselijk genoom. Dit besloot een buitengewoon boeiende dag. kanker niet tegenhouden, sterker nog, hij meent dat deze medicijnen kanker induceren, terwijl Aclarubicin kanker wel tegenhoudt. De voornaamste reden dat dit medicijn niet meer in Nederland wordt geproduceerd is dat het patent al 15 jaar verstreken is, en dus geen goede cash-cow meer kan zijn voor een farmaceut. Dit leert ook een belangrijke les: namelijk dat farmaceuten ook maar bedrijven zijn en, hoewel het ene medicijn misschien beter is dan het andere, bedrijven winst moeten maken om te overleven. Als laatste onderdeel van het lustrum tot op heden was tijdens de kerstvakantie de wintersport. Een select groepje LST ers besloot om van het eerste halfjaar bij te komen op de piste. Bijkomen is echter een groot woord: menig deelnemer van de reis was namelijk verrast dat wintersport vermoeiend is (aangenomen zou kunnen worden dat het woord sport in wintersport deze indruk al zou geven). Dat kon echter de pret niet drukken; men was namelijk al blij genoeg dat de pistes überhaupt open waren. Twee dagen voor vertrek was de berg nog bruin/groen en leek het vooruitzicht slecht, maar een waar kerstwonder voltrok zich en zodoende konden de LST ers toch de piste op. De helft van het lustrum zit erop, de helft moet nog komen. Tot nu toe was het geweldig om het allemaal mee te maken en als de tweede helft net zo spectaculair is, dan zal het een lustrum worden om nooit te vergeten.

12 12 ORIGIN # 3 jaargang 10, maart 2015 Bètavraagbaak Mother Innovaties afgekeken bij moeder natuur Dieren en planten zijn vaak enorm goed aangepast aan het milieu waarin zij leven. Door speciale aanpassingen kunnen organismen in de meest uitlopende gebieden overleven. Van hete woestijnen tot de ijskoude polen en van hoog in de bergen tot ver in de diepzee. Het is dan ook niet gek dat de natuur vaak een enorme inspiratiebron voor wetenschappers is. Ook bij de ontwikkeling van verschillende (technische) innovaties heeft de mens afgekeken bij moeder natuur. Het vakgebied dat zich bezighoudt met onderzoek naar de werking van natuurlijke systemen en de mogelijke technologische toepassing hiervan is de bionica. Deze speciale wetenschap heeft al voor veel handige innovaties gezorgd. Joni Eilbracht Biology MSc Een goed voorbeeld hiervan zijn honingraadpanelen. Sinds het eind jaren 40, begin jaren 50 wordt dit concept op grote schaal toegepast. Honingraatpanelen bestaan uit verschillende lagen waarbij de binnenste laag een honingraatstructuur heeft. De techniek die wordt gebruikt bij deze panelen is, zoals de naam al doet vermoeden, afgekeken bij bijen. Doordat de honingraatpanelen zeer sterk en tegelijkertijd vrij licht zijn, zijn ze ideaal voor het gebruik bij constructieve toepassingen waarbij het gewicht een rol speelt. Zo worden honingraatpanelen bijvoorbeeld veel gebruikt in de luchtvaart. Maar ook in ons dagelijkse leven komen we verschillend innovaties tegen die op zaken uit de natuur zijn gebaseerd. Denk bijvoorbeeld maar eens aan klittenband. Dit handige alternatief voor knopen is een uitvinding van de Zwitser George de Mestral. In 1941 kwam hij op het idee van klittenband na een wandeling met zijn hond. Hij verbaasde zich namelijk over het feit dat hij zo moeilijk klitvruchten uit zijn kleding en uit de vacht van zijn hond kon krijgen. Toen George de vruchten van dichtbij bekeek, zag hij dat op het oppervlakte allemaal kleine haakjes zaten. Na het zien van deze haakjes, bedacht George dat dit principe wellicht ook handig was voor sluitingssystemen. En het was inderdaad een goed idee. Nu, 74 jaar later, gebruiken we nog steeds dagelijks dit vernuftige systeem. Waterdruppel op lelieblad Bron: Vlieg via Wikimedia. En nog steeds wordt er nog veel onderzoek gedaan technische toepassingen van natuurlijke snufjes. Een meer recentere uitvinding is een speciale hydrofobe (waterafstotende) coating voor allerlei oppervlakken. Je kunt als consument nu al op verschillende websites allerlei coatings bestellen om al je spullen water- en vuilafstotend te maken. Met één simpele spray is bijvoorbeeld de tuintafel perfect beschermd en makkelijker schoon te houden. Maar op welk principe zijn dit soort coatings dan gebaseerd? De coatings zijn gebaseerd op waterleliebladeren. Deze bladeren stoten water af, waardoor het gemakkelijk van de bladeren afglijdt. Je kunt dit zelf heel gemakkelijk uitproberen.

13 DOSSIER TIJD Universiteit Leiden 13 Giet maar eens een handje water over een uit het water stekend lelieblad. Je zult zien dat het water er in no-time vanaf gegleden is. Het principe waarvan lotusbladeren gebruik maken wordt het lotuseffect genoemd. Op het oppervlakte van lotusbladeren allemaal microscopisch kleine bolletjes met daartussen lucht. Aangezien lucht hydrofoob is, glijdt water gemakkelijk van de bladeren goed gebruikt kunnen worden voor vislijnen. Het is dan niet langer een probleem als je lijn tijdens het vissen afbreekt. Ook is spinzijde bijzonder geschikt om gebruikt te worden als chirurgisch hechtdraad. Het heeft naast haar mechanische eigenschappen namelijk ook het voordeel dat het niet giftig is voor de mens. Op dit moment is men bezig om te kijken of spinzijde ook voor kogelvrije Tokeh Gekko Bron: Nick Hobgood via Flikr. Nature Knows Best af. Hetzelfde principe wordt gebruikt in alle hydrofobe coatings. Vaak zitten er in deze coatings microscopisch kleine bolletjes die vergelijkbaar zijn met de bolletjes van de lotusbladeren. Tegenwoordig wordt er ook veel onderzoek gedaan naar spinzijde. Spinzijde is een enorm sterk en praktisch eiwit. Het is volledig aangepast aan zijn doel: het vangen van prooien Spinnenweb met waterdruppels Bron: Wusel007 via Wikimedia. in een web. Spinzijde is sterk genoeg om prooien tegen te houden en elastisch genoeg om als schokdemper te fungeren voor vliegen die op volle snelheid het web invliegen. Wanneer dit niet het geval was, zouden de draden namelijk makkelijk breken, waardoor een vlieg op volle snelheid simpelweg door een web heen zou kunnen vliegen. Door haar speciale eigenschappen kan spinzijde op veel verschillende manieren gebruikt worden. Zo zou dit materiaal geschikt zijn voor de bouw van kabelbruggen. Doordat spinzijde licht en sterk is, zouden we veel langere bruggen kunnen bouwen. Een ander voordeel van spinzijde is dat het biologisch afbreekbaar is. Hierdoor zou het vesten geschikt is. Voordat spinzijde daadwerkelijk ergens voor gebruikt kan worden, moeten wetenschappers eerst nog een aantal problemen oplossen. Zo wordt er op dit moment onder andere bekeken hoe men spinzijde op grote schaal kan produceren. Heb je altijd al zoals spiderman een muur willen beklimmen? Deze mogelijkheid komt met een andere recente uitvinding een stapje dichterbij. Amerikaanse wetenschappers van de Stanford universiteit hebben namelijk speciale gekko-handschoenen ontwikkeld. Met deze handschoenen kan een mens van 70 kilo tegen een glazen muur oplopen. Het principe achter deze handschoenen hebben de wetenschappers afgekeken van, zoals de naam al aangeeft, gekko s. Gekko s verplaatsen zich zonder enige moeite over elk oppervlakte en in iedere richting. Dit doen ze door slim gebruik te maken van een speciaal natuurverschijnsel: de vanderwaalskracht. Vanderwaalskrachten zijn elektromagnetische krachten tussen atomen of moleculen. Om gebruik te kunnen maken van deze krachten heeft de gekko speciale poten ontwikkeld. Op iedere poot zitten namelijk een half miljoen harde haartjes. Op elk van deze microscopisch kleine haartjes zitten op de uiteinden ook nog eens 400 tot 1000 speciale setae. Deze platte uitlopers zorgen ervoor dat de poot van een gekko een nog grotere aantrekkingskracht heeft. De haren zijn ook nog op speciale manier georiënteerd en hebben een specifieke kromming om zo de kleefkracht te maximaliseren. Uiteindelijk is de vanderwaalskracht zo groot dat een gekko met gemak over het oppervlakte kan lopen. Zoals alle voorbeelden al aangeven, heeft de mens via de bionica al aardig wat zaken geleerd. Terwijl we sommige innovaties niet meer uit ons dagelijks leven weg te denken zijn, leren we andere pas net kennen. Wellicht zijn gekko-handschoenen over een aantal decennia niet eens zo bijzonder meer. Tot die tijd blijven wetenschappers nog lekker afkijken bij moeder natuur. Gebruikte literatuur - Hsia, Y., Gnesa, E., Pacheco, R., Kohler, K., Jefferey, F en Vierra, C. (2012). Synthetic spider silk production on a laboratory scale. - Leal-Egaña, A. & Scheibel, T. (2010). Silkbased materials for biomedical applications - Van Hest, J.C.M. (2004). De spinnoff van spinzijde post/ /this-hydrophobiccoating-makes-things-super-water content/12/102/ article-info - toekomstmakers/klimmen-als-spiderman-dankzij-gekko-handschoen - gekko- klimt-met-molecuulkracht~a562985/

14 14 ORIGIN # 3 jaargang 10, maart 2015 Institute LACDR joins the fight against ALS Amyotrophic Lateral Sclerosis (ALS) is a fast progressing neurodegenerative disorder, characterised by the death of neurons controlling voluntary muscle movements. The disease leads to a progressive weakness, resulting in difficulties moving, speaking, swallowing, and eventually breathing. The patients cognitive function usually remains unaffected. The majority of the people contracting ALS, experience the first symptoms of the disease in their upper or lower limbs, i.e. difficulties moving their arms or legs. For some people, the disease first affects the bulbar functions, e.g. speech and swallowing. The paralysis has a fast progression, and leads for most patients to death due to respiratory failure within 5 years after disease onset. In the western world, there are approximately 75,000 people living with ALS, which classifies ALS as an orphan disease. The cause of ALS is unknown, but it seems like the development of ALS might be a multistep process, where several factors have to occur to trigger the onset. This theory is supported by the fact that ALS is Dr Åsa M. Johansson Leiden Academic Centre for Drug Research an adult onset disease, even in individuals born with a gene mutation that increases the risk of contracting the disease. Most people developing ALS are between 40 and 70 years at the time of onset. The only drug approved for ALS treatment is riluzole, which was marketed already in However, the beneficial effects of riluzole are rather modest, it only prolongs life expectancy with approximately 3 months. Many other drugs have been tested in ALS patients over the last 20 years, but all failed to prove clinical efficacy. Some of the drugs probably failed due to poor pharmacological properties, while others failed due to poorly designed clinical trials. Two key problems in the design of clinical trials in ALS patients are: the insufficient understanding of the underlying disease progression, and the lack of a reliable biomarker which can be used to show drug efficacy. The severity of ALS is measured through the ALS Functional Rating Scale (ALS- FRS), which consists of questions where the patients (or their caregiver, or physician) rate their ability to complete certain tasks, on a scale from 0 to 4. The disease progression is then assessed based on the decline in the total ALSFRS score, and a possible drug effect is evaluated based on the assumption that the drug will slow down the disease progression, and thereby result in a shallower decline in the total ALSFRS score. Treeway is a small biotech company, founded in 2012 by two ALS patients. The company s mission is to develop new drugs for ALS, and to find a cure for the disease. Based on the ALS community s experiences of failed clinical trials, they contacted the pharmacology division at Leiden Academic Centre for Drug Research (LACDR), to start a collaboration with the aim to reduce the risk of trial failure by application of pharmacometric modelling. Pharmacometric modelling is the development of mathematical-statistical mod-

15 Figure1.pdf Lustrum Universiteit Leiden 10:43 Handwriting 1.00 Turning in bed Level: 0 Probability Disease stage of ALS 2 4 Figure 1. The item response theory model for 2 out of 12 tasks from the ALS functional rating scale. The disease stage of ALS (x-axis) ranges from normal function (left) to severe disease stage (right), the different colours represents different levels of fulfilment of the tasks, and the curves shows how the probability to fulfil the different task levels change with the disease stage. The left hand panel shows the model for Handwriting and the levels of fulfilment are: (0) Normal, (1) Slow or sloppy; all words are legible, (2) Not all words are legible, (3) Able to grip pen but not able to write, (4) Unable to grip pen; the right hand panel shows the model for Turning in bed and the levels of fulfilment are: (0) Normal, (1) Somewhat slow and clumsy, but no help needed, (2) Can turn alone or adjust sheets, but with great difficulty, (3) Can initiate, but not turn or adjust sheets alone, (4) Helpless. Figure 2. The change of disease stage of ALS over time after start of (clinical) study. The disease stage of ALS is the latent trait variable from the item response theory model, i.e. a continuous variable, and the time scale is in days. The blue line is the smoothed conditional mean, showing the general trend in the data. A linear (or non-linear) model can be applied to describe the change in disease stage over time, and covariates can be included in the model to describe some of the variability observed between individuals. els to describe the interactions occurring between the drug and the human body, over time. This involves the pharmacokinetic properties, i.e. the absorption, distribution, and elimination of the drug in the body, and the pharmacodynamic properties, i.e. the beneficial and harmful effects of the drug on the body. In a disease like ALS, where there is an underlying disease progression which tends to conceal the drug effect, the modelling process also involves the development of a robust model for the disease progression. A disease progression model for ALS would mainly be based on the ALSFRS scores, even though other measurements, like the outcomes of lung function tests, could be incorporated as well. The simplest type of disease progression model would be to apply a linear (or non-linear) 15 model to describe the change in total ALSFRS score over time. The main drawbacks with this approach are that: the ALSFRS score can only take on integer values between 0 and 48 while a linear (or non-linear) model assumes that the variable is continuous, missing data on one or more of the question items makes the total score useless, and there is no possibility to distinguish between progressions (and at a later stage, drug effects) affecting different question items in the total score. Therefore, an alternative approach was desirable. Item response theory (IRT) was developed to assess students abilities based on their answers to questions in a test. Instead of grading the students based on their total score, IRT does not assume that each question (item) is equally difficult. The theory thereby allows different grading of students achieving the same total score, depending on the difficulty of the questions the students scored correctly. The ability of the student is referred to as a latent trait, since it is only possible to measure it indirectly, via the test questions. The latent trait is assumed to be normally distributed in the population, which allows a mapping of the probabilities to respond correctly to the different questions, to the overall ability in the population. The mathematical functions, describing how the probabilities of correct responses change with the ability of the student, are referred to as an IRT model (Figure 1). IRT was recently, for the first time, applied in pharmacometric modelling. Instead of grading students abilities based on test questions, it is in this setting used to assess the disease stage of patients, based on their abilities to complete certain tasks (items). In ALS, IRT can be applied to assess the disease stage of the patients, based on the rating of their abilities to complete the tasks evaluated within the ALSFRS. A linear (or non-linear) model can then be applied to describe the change in disease stage over time (Figure 2; the disease stage is a continuous variable). The final disease progression model will also contain covariates, which can explain some of the variability observed between individuals, and a model for patient survival. This IRT based pharmacometric model is expected to increase the power to detect drug effects in clinical trials in ALS patients.

16 16 ORIGIN # 3 jaargang 10, maart 2015

17 Lustrum Universiteit Leiden 17 Fireworks Fireworks usually only mean one thing: party time! With the exception of emergency fireworks, we use fireworks to celebrate. Over the last few years, however, there has been some controversy. In the Netherlands, there was a discussion about a potential ban on private fireworks. Some towns set up some fireworks free zones, where the use of fireworks was prohibited. Also, the time from which fireworks were allowed to be set of on New Year s Eve, changed from 10:00 AM to 6:00 PM. However, there were over complaints about inconvenience caused by fireworks. Not only do we sometimes experience some annoyance by fireworks, many (wild) animals also suffer from the firework s bangs and flashes. Pet owners may have noticed panicking or restless cats and dogs when the fireworks went off. Animals that live in the wild can suffer as well. In De Bilt in the Netherlands, the activity of aquatic birds during New Year s has been measured with a special bird-radar. When the clocks stroke twelve, the radar became bright red, indicating that many birds flew away from their resting spot. Of course, fleeing after a loud noise is not directly harmful to an animal, but it is a kind of stress that an animal experiences, which, especially in the long run, can indeed have negative consequences on for example breeding success. Photo by Eddie Berthier at the International Fireworks Festival at Scheveningen, 2013 Text by Lisette Hemelaar

18 18 ORIGIN # 3 jaargang 10, maart 2015 Uit den ouden Doosch Uit den ouden Doosch Kleine legendes Een jaar vol lustra is een uitgelezen moment om herinneringen op te halen. Een 440-jarig lustrum is een heuse verjaarpartij en betekent natuurlijk ook 440 jaar vol met geschiedenis. Zo zijn er grote ontdekkingen gedaan, zijn er prijzen in de wacht gesleept en zijn beroemde onderzoekers de boeken ingegaan om nooit te vergeten. Maar hoe zit het met de kleinere verhalen? Hoe veel vertelsels zouden er in omloop zijn die aan het oor van velen ontgaan? Wat voor fratsen horen roemrijk te zijn, maar komen de koffiekamer niet eens uit? Hoog tijd om deze kleine legendes op te halen. De Rijksknuppel Het succesvolle Instituut Moleculaire Plantkunde van Universiteit Leiden is aan het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw ontstaan door een fusie van moleculaire en cellulaire onderzoeksgroepen van het Botanisch Laboratorium, het Zoölogisch Laboratorium en het Biochemisch Laboratorium. Professor Kees Libbenga was de eerste wetenschappelijk directeur en daardoor was hij verantwoordelijk voor goede samenwerking en de goede orde. Om zijn argumenten meer kracht bij te kunnen zetten hebben we iets ingenieus uitgevoerd. We hebben een oude tafelpoot, die ergens in een hoek van het Botanisch Laboratorium rondzwierf, voorzien van de teksten "Rijksknuppel" en "Schoonmaken na gebruik" aangezien er aan de kop van de knuppel lelijk scherpe uitsteeksels bevestigd zitten. Een touwtje zorgde ervoor dat de imposante knuppel opgehangen kon worden. Kees was blij en de knuppel is met het instituut meeverhuisd naar het Clusius Laboratorium. Toen Kees decaan van de faculteit Wiskunde en Natuurwetenschappen werd is de knuppel meegegaan naar de bestuursvleugel van het Gorlaeus Laboratorium, ter ondersteuning van een slagvaardig faculteitsbestuur. Of de knuppel vaak is gebruikt is een zaak van discretie. Zo ja, dan is hij inderdaad altijd goed schoongemaakt. Jan Kijne Seksisme in de koffiekamer Dit verhaal komt uit de tijd dat ik nog op het Van der Klauw zat. In de koffiekamer was er een tafel waar de mannen van de technische dienst zich installeerden voor de koffie. Iedere ochtend zaten ze daar, aan dezelfde tafel. Hun favoriete bezigheid was het pesten van de secretaresse. Ze ging altijd goed gekleed en de mannen maakten daarom graag gekke opmerkingen over haar kleding. Het was op een gegeven moment zo erg dat de secretaresse niet meer langs de koffiekamer durfde te lopen. Ik besloot haar te helpen. Ik liep op de mannen af en ik zei: Waarom pesten jullie de secretaresse altijd zo, terwijl ze zulke mooie broeken draagt? Jullie broeken zijn maar saai. Waarop de mannen vroegen: Rinny, draag jij ook een broek? Waar ik verontwaardigd op reageerde met: Dat zie je toch, ik sta toch niet in mijn blote kont?! De hele kamer lag op de grond van het lachen. Maar de secretaresse en ik waren nog niet klaar. We besloten de mannen in de maling te nemen. Sinterklaas kwam er aan en wij bedachten een sluw plan.

19 Lustrum Universiteit Leiden 19 Bij de zeeman kochten wij vijf broeken, die we helemaal ondertekenden met bloemen, seksesymbolen, vlinders en nog meer vrolijkheden. Daarna verpakten we ze alle vijf apart in cadeaupapier en zorgden we dat Sint ze zou krijgen zodat wij niet verdacht zouden worden. Later op het sinterklaasfeest werden de mannen en wij tweeën naar voren geroepen. We moesten voor de hele zaal van broek verwisselen. Wij waren daar echter op voorbereid en we hadden een legging onder onze broek aangetrokken zodat wij ons niet hoefden te schamen. We hebben met z n vijven nog wat foto s gemaakt om deze grap altijd te blijven herinneren. En de secretaresse werd nooit meer geplaagd. Rinny Kooi Roerdomp Tijdens de studiereis van de biologen heb ik de studenten eens flink in de maling genomen. We gingen dat jaar naar Zweden. Op een gegeven moment in Stockholm gingen de docenten naar een museum waar de studenten niet heen gingen. Tijdens de studiereis loopt er altijd een fotowedstrijd waar ik altijd trouw aan mee doe. In het museum zagen we een opstelling van een opgezette roerdomp die zich tussen het riet begaf. Ik maakte er een foto van en stuurde het in voor de wedstrijd. We vertelden de studenten dat we de roerdomp vlakbij het museum hadden gezien en iedereen was stikjaloers. Deze bijzondere vogel laat zich namelijk niet snel zien. Jarenlang dacht men dat de foto echt was, tot ik deze grap publiceerde in het blad van de biologen. Rinny Kooi Flessenpost In het verleden ging ik vaak mee met de studiereis van de biologen, en dat jaar reisden we een stuk met de boot. Ik maak altijd kleurplaten, zodat ze zich niet hoeven te vervelen tijdens de lange reis in de bus. Bovendien kunnen ze dan meedoen aan mijn kleurplatenwedstrijd. De winnaar krijgt altijd een prijs in de vorm van een souvenir. Toen we op de boot waren, stopten de studenten een kleurplaat met adresgegevens van mij voor de grap in een fles en gooide deze in het water, om nooit meer terug te zien. Dat dachten ze tenminste. Een tijd na de reis kreeg ik dezelfde kleurplaat, ingekleurd en wel, terug van een 9-jarig Duits jongetje uit Uslar. Ik vond dit zo bijzonder en de tekening was van dusdanige kwaliteit, dat ik de jongen een prijs heb toegestuurd. Rinny Kooi Assessorendromen Eén van de verworvenheden van de wet Modernisering Universitair Bestuur is geweest dat er vanaf 1 september 1997 een student verplicht deel uitmaakt van het faculteitsbestuur. Het toenmalig faculteitsbestuur was daar helemaal geen voorstander van, maar toen de wet een feit was vond er direct een werving plaats. De eerste assessor was Vincent Berk, student Informatica en oud-praeses van De Leidsche Flesch. De inhoud van de functie was nauwelijks omschreven dus de assessor moest dat werkende weg met de andere bestuursleden invullen. De decaan en de vice-decaan waren direct enthousiast over de nieuwe collega; de bedrijfsvoerder in het bestuur was wat minder in zijn nopjes. Onze assessor had een hardnekkige droom die hij wilde realiseren, namelijk het creëren van een ontmoetingsruimte waar studenten en docenten aan het eind van de dag onder het genot van een drankje met elkaar van gedachten konden wisselen. Dat was niet bepaald de eerste prioriteit van de bedrijfsvoering, aangezien de financiën van de faculteit niet rooskleurig waren en de hele organisatie op de schop moest. Na een jaar van het kastje naar de muur gestuurd te zijn, heeft Vincent het assessorstokje aan zijn opvolger doorgegeven zonder dat de droom van zijn ontmoetingsruimte een stap dichterbij was gekomen. Terug bij het LIACS deed hij zijn verhaal tegen de toenmalig wetenschappelijk directeur Harry Wijshoff. Het LIACS verzorgde in die tijd enkele succesvolle commerciële ICT opleidingen voor het bedrijfsleven, onder andere voor KPN. Dat was nog voor het klappen van de ICT zeepbel en het instituut had een klein spaarpotje aan deze activiteiten overgehouden. Harry hoorde het verhaal aan en zei tegen Vincent: Hier heb je gulden; ga hem maar bouwen. Dat was het begin van wat nu de FooBAR heet. Het eerste tapbier konden we nuttigen op 17 december 1999 om 17:00 uur. FooBAR1 heeft in het Snellius gefunctioneerd tot Toen moest de ruimte wijken voor extra collegezalen en dreigde de bar zelfs helemaal te verdwijnen. Het barmeubel heeft gedemonteerd eerst een jaar in de liftschacht van het Huygens opgeslagen gestaan en heeft daarna enkele jaren dienstgedaan bij de collega s van de Borrelbunker op het Gorlaeus. Toen de Borrelbunker in de kelder van het LCP gesloten moest worden, werd een nieuwe ontmoetingsruimte voor de assessoren weer actueel. Joris Berkhout, ook oud-praeses van De Leidsche Flesch, was de assessor in het academisch jaar Joris wilde de ruimte in zijn bestuursjaar realiseren en nu had hij het hele faculteitsbestuur aan zijn kant. Dit keer moest echter alles via de officiële kanalen aangepakt worden en waren er flinke verbouwingen nodig waarbij het bouwteam met allerlei tegenslagen te maken kreeg. Ook Joris heeft tijdens zijn bestuursjaar weinig concreets van de grond zien komen en het heeft tot begin 2010, in het bestuursjaar van Wouter Bruins, geduurd voordat de Science club officieel in gebruik werd genomen. Ron van Veen Wisselkoers Ik weet wel een grappig verhaal over een onderzoeksproject dat we in 2001 aan het opzetten waren. Er moesten zware onderhandelingen gepleegd worden, de geldschieters vonden het namelijk veel te duur. Uiteindelijk, na vele overleggen, ging de geldschieter toch akkoord. Wat bleek nou achteraf? Wij hadden het hele project in guldens uitgedacht en de geldschieter dacht dat het over euro s ging. We hadden dus twee komma twee keer zoveel te besteden. Joost Kok Sanne van Gammeren Masterstudent Biologie

20 20 ORIGIN # 3 jaargang 10, maart 2015 On the origin of Wie op een mistige, waterig koude januaridag door de parken in Leiden loopt komt meer kleur tegen dan men zou verwachten. Er zijn namelijk veel cultuurgewassen die winterhard zijn en zelfs s winters bloeien. Viburnum, ook wel sneeuwbal genoemd Neem bijvoorbeeld het geslacht Viburnum, ook wel sneeuwbal genoemd. Zijn witte bloemen in schermen doorstaan weer en wind. De meeste soorten bloeien vanaf januari tot in het voorjaar. En wie kent het viooltje niet, in menig perk te vinden. Op de foto staat een gecultiveerd exemplaar, het wilde bosviooltje komt van oorsprong uit de onherbergzame Pyreneeën. De Narcis en het Sneeuwklokje zijn ook planten die het erg goed doen in het voorjaar, maar het lijkt wel of ze steeds vroeger bloeien. Klimaatverandering is hiervan de oorzaak. In 2010 publiceerden de Zwitsers Christian Körner en David Basler een artikel in Science waarin omschreven wordt hoe planten hun bloei timen. Het blijkt dat temperatuur een grote rol speelt. Dit verklaart waarom de narcissen en winterklokjes het in een milde winter zo goed doen. Ook daglengte en het aantal koude dagen zijn belangrijk. Niet alle planten passen hun timing op deze drie factoren in gelijke mate toe, waardoor bloeiperiodes uit elkaar kunnen gaan lopen. De kleur die men ziet in januari kan ook afkomstig zijn van het vorige seizoen, zoals het geval is bij de paarse bessen van Schoonvrucht. In tegenstelling tot de rode bessen van Hulst zijn ze niet aantrekkelijk voor vogels, waardoor ze soms tot ver in de winter blijven hangen. Het wilde bosviooltje