Gevorderde Eerste Hulp

Transcriptie

1 Gevorderde Eerste Hulp Instructeurshandleiding Behorende bij de eerste druk, derde oplage Versie 005 Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 1 / 42

2 Pim de Ruijter Versie 005 / januari 2016 Copyright: Pim de Ruijter 2016 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor vragen of opmerkingen over het boek Gevorderde Eerste Hulp of deze instructeurshandleiding, neem contact op via: info@gevorderdeeerstehulp.nl. Zie ook: Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 2 / 42

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 Inleiding bij het boek 5 Gebruik van het boek 7 Sectie 1: Eerste Hulpverlenen 8 2 Plaats van de eerste hulp 8 3 Professioneel, maar geen professional 9 4 Organiseren van hulpverlening 12 5 Triage: meerdere slachtoffers 16 6 Incidentlocatie en veiligheid 17 7 Scene assessment 18 Sectie 2: ABCDE-methodiek 19 8 Introductie in de ABCDE-methodiek 20 9 De vitale functies en de ABCDE-methodiek Algemeen ABCDE-methodiek Airway and C-Spine Breathing Circulation Disability Exposure and Environment Uitvoering ABCDE-methodiek ABCDE-methodiek bij kinderen 29 Sectie 3: Onwel(wordingen) en andere klachten Luchtwegproblemen Ademhalingsproblemen Circulatieproblemen Bewustzijnsstoornissen Stoornissen in Exposure Overige ziektebeelden Eerste Hulp bij Zwangeren 34 Sectie 4: Ongevallen en trauma 35 Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 3 / 42

4 25 Ongevallen en trauma Ongevalsmechanisme Scene assessment bij een (verkeers)ongeval Benadering van het ongevalsslachtoffer Letsels van hoofd en hals Letsels van de nek- en wervelkolom Letsels van de borstkas Letsels van de buik Letsels van het bekken Letsels van de ledematen Spalken van botbreuken Bijzondere letsels 41 Sectie 5: Evenementenhulpverlening 42 Sectie 6: Vaardigheden en handelingen 42 Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 4 / 42

5 Inleiding bij het boek Gevorderde Eerste Hulp is een uitgave voor eerstehulpverleners en bedrijfshulpverleners die zich verder willen verdiepen na het behalen van het diploma Eerste Hulp. In de afgelopen jaren is er meer behoefte ontstaan naar een verdiepend boek voor de eerste hulp. Met Gevorderde Eerste Hulp is er een nieuwe uitgave die verbreding en verdieping biedt voor de gevorderde- en georganiseerde eerstehulpverlener. De georganiseerde eerstehulpverlener verleent vaker dan alleen op incidentele basis eerste hulp. Hij wordt ingezet als hulpverlener op evenementen of is werkzaam in een omgeving waarbij van hem verwacht wordt dat hij meer dan gemiddelde kennis van en ervaring heeft met het verlenen van eerste hulp. De passantenhulpverlener verleent eerste hulp als hij bij toeval op een incidentlocatie aanwezig is. Hij is vaak als eerste ter plaatse en verleent eerste hulp met de (beperkte) middelen die hij op dat moment tot zijn beschikking heeft. Van hem wordt verwacht dat hij in ieder geval iets doet en zo snel mogelijk professionele hulpverleners inschakelt. De georganiseerde eerstehulpverlener komt vaker in een situatie terecht waarin van hem wordt verwacht dat hij eerste hulp verleent. Dat kan zijn wanneer hij is ingezet als eerstehulpverlener op een evenement, bijvoorbeeld via een EHBO-vereniging, Rode Kruis afdeling of een professioneel eerste hulp bedrijf. Ook zijn georganiseerde eerstehulpverleners soms werkzaam in een bijzondere omgeving waarin er verhoogde kans is op het optreden van ongevallen en incidenten. Van de georganiseerde eerstehulpverlener wordt dan ook verwacht dat hij weet wat hij moet doen, de nodige eerste hulp verleent, professionele hulpverleners zo nodig inschakelt en zorgt voor een goede overdacht. Het verschil tussen de passantenhulpverlener en de georganiseerde eerstehulpverlener is dat hun rol anders is. De passant is toevallig aanwezig, terwijl de georganiseerde eerstehulpverlener nadrukkelijk de taak heeft om eerste hulp te verlenen als dat nodig is. De georganiseerde eerstehulpverlener is dan ook herkenbaar als hulpverlener, en beschikt over aanvullende hulpmiddelen (zoals eerstehulpmaterialen of een AED). Hij heeft doorgaans meer ervaring met eerstehulpverlening in bredere context en is zich meer bewust van zijn rol. Hij werkt in een setting waar behalve eerste hulp in medische zin, vaak ook andere aspecten van belang zijn. Van hem mag worden verwacht dat hij zich bewust is van zijn rol, professionele houding en zijn plaats in de hulpverleningsketen. De basis van de eerste hulp is voor zowel de passantenhulpverlener als de georganiseerde eerstehulpverlener gelijk: de eindtermen van het diploma Eerste Hulp. Van de georganiseerde eerstehulpverlener mag echter verwacht worden dat hij zich verder verbreedt en verdiept in onderwerpen die voor hem relevant zijn. Hij is zich bewust van zijn plaats in de hulpverleningsketen en de grenzen van zijn kennen en kunnen. Gevorderde Eerste Hulp richt zich op de gevorderde- en georganiseerde eerstehulpverlener en biedt hem handvatten om gestructureerd en weloverwogen eerste hulp te verlenen. Er is veel aandacht voor de gestructureerde benadering van een slachtoffer middels de ABCDE-methodiek, welke in alle hoofdstukken is terug te vinden. Daarnaast wordt de georganiseerde eerstehulpverlener zich meer bewust gemaakt van zijn plaats in de hulpverlener en wat op het gebied van professionele houding en attitude van hem verwacht wordt. De instructeur eerste hulp en de medisch docent hebben een belangrijke rol bij het geven van onderwijs uit Gevorderde Eerste Hulp. De instructeur eerste hulp brengt waardevolle Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 5 / 42

6 kennis over de eerste hulp en didactiek, terwijl de medisch docent praktijkervaring en een medische achtergrond inbrengt. Dat is een waardevolle combinatie die zeer de aanbeveling verdient. Behalve de overdracht van kennis en vaardigheden hebben de docenten nog een belangrijke taak: het aanleren van een professionele houding. Al vanaf het begin van de cursus moet de cursist bewust gemaakt worden van zijn rol in de hulpverleningsketen, de grenzen van zijn kennis en kunde en de professionele houding en attitude jegens het slachtoffer en professionele hulpverleners. Er is voor gekozen om vanuit deze handleiding voor een aantal onderwerpen te verwijzen naar eerstehulpwiki.nl. Op Eerste Hulp Wiki worden diverse onderwerpen uit het boek uitgebreid beschreven. Hiermee wordt de omvang van de handleiding wat beperkt. Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 6 / 42

7 Gebruik van het boek Gevorderde Eerste Hulp is een boek dat op verschillende manieren gebruikt kan worden. Voor de eerstehulpverlener is het een prima naslagwerk om zijn kennis op te frissen en te verdiepen. Het kan gebruikt worden als voorbereidingsmateriaal of naslag bij het geven van een losse herhalings- of verdiepingsles over een van de onderwerpen uit het boek. Daarnaast kan aan de hand van het boek een complete verdiepingscursus voor gevorderde eerstehulpverleners gegeven worden. Opbouw van het boek Het boek is opgebouwd in meerdere secties en hoofdstukken. In totaal zijn er 6 secties die de verschillende thema s in het boek benoemen. Iedere sectie is weer onderverdeeld in aparte hoofdstukken. Kaders In het boek wordt gebruik gemaakt van verschillende typen kaders. Het groene kader maakt de lezer alert op achtergrondinformatie behorende bij de tekst. De rode tekst met de kop Let op maakt de lezer alert op belangrijke informatie die extra aandacht behoeft. Deze informatie is noodzakelijk voor het verlenen van veilige eerste hulp. De grijze kaders met een aesculaap ervoor bieden achtergrondinformatie bij de tekst. Meestal is dat achtergrondinformatie over wat professionele hulpverleners doen. Dat houdt in dat deze tekst geen basisleerstof is maar de lezer extra verdieping biedt. De lezer begrijpt hierdoor beter wat professionele hulpverleners doen en waarom ze dat doen. De beschreven vaardigheden in deze kaders worden niet door de eerstehulpverlener uitgevoerd. Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 7 / 42

8 Sectie 1: Eerste Hulpverlenen Introductie De sectie Eerste Hulpverlenen beschrijft een aantal belangrijke aspecten van het hulpverlenerschap, hoe de hulpverlening is georganiseerd en hoe deze wordt opgestart. Daarnaast worden belangrijke aspecten van professionele houding en attitude besproken. Het Rode Kruis omschrijft dit met de 'Basisprincipes van eerste hulp die vergelijkbaar zijn met de 5 belangrijke punten van Het Oranje Kruis: Basisprincipes van eerste hulp (Rode Kruis): Handel als eerstehulpverlener. Houd je eigen emoties onder controle. Stel het slachtoffer gerust. Vermijd besmetting. Zorg voor beschutting van het slachtoffer. Houd rekening met emotionele reacties achteraf. Bron: 1e Hulp, Rode Kruis Nederland. 2 Plaats van de eerste hulp Het doel van dit hoofdstuk is om aan te geven wat de plaats is van de eerstehulpverlener binnen de hulpverleningsketen. Naast de reeds bestaande kolommen kan de burgerhulpverlening (hulpverlening door hulpverleners zonder medische achtergrond) als een vierde kolom worden gezien. De eerste hulp maakt daar, net als de bedrijfshulpverlening, deel van uit. Eerste hulp is zeer divers en de verschillen in niveau, kennis en ervaring variëren sterk. De plaats en setting (de context) waarin eerste hulp wordt verleend, bepalen mede welke vaardigheden de eerstehulpverlener moet beheersen en wat er van hem wordt verwacht. Meer en meer in opkomst in de burgerhulpverlening zijn initiatieven waarbij de burgerhulpverlener via een meldkamer gealarmeerd wordt om naar een incidentlocatie te gaan om eerste hulp te verlenen. Voorbeelden hiervan zijn HartslagNu en Hartveilig Wonen waarbij burgerhulpverleners worden ingezet bij een mogelijke reanimatie of de SOS ALARM Hulpdienst voor eerste hulp. Beiden worden via een bericht op de mobiele telefoon, via SMS of app gealarmeerd. Voor de eerstehulpverlener is er van groot belang om zijn plaats binnen de hulpverleningsketen te kennen. De eerstehulpverlener is de eerste schakel en de hulpverleningsketen is zo sterk als zijn zwakste schakel. Overlevingskansen van het slachtoffer zijn naast adequate eerste hulp mede afhankelijk van een snelle alarmering van professionele hulpverleners. Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 8 / 42

9 3 Professioneel, maar geen professional Eerstehulpverleners zijn zich lang niet altijd bewust van de bijzondere rol die zij hebben. Ze zijn vaak als eerste ter plaatse bij een slachtoffer dat onwel is of zojuist een ongeval heeft meegemaakt. Zowel bij slachtoffer als bij hulpverlener leidt dat tot emotionele reacties. Professioneel wordt vaak geassocieerd met betaald of beroepsmatig. In deze context is de betekenis echter anders en zegt professioneel iets over de houding van de hulpverlener, zijn attitude. We spreken dan ook van professioneel gedrag. Professioneel gedrag is de manier waarop de hulpverlener omgaat met het slachtoffer en andere hulpverleners op het gebied van houding, uitstraling, communicatie, bejegening en handelen. Wanneer een eerstehulpverlener is ingezet op een evenement dan heeft het publiek bepaalde verwachtingen van hem. Immers, eerstehulpverleners zijn als zodanig herkenbaar aanwezig en hebben een bepaalde taak. Eerstehulpverleners zijn zich niet altijd bewust van hun houding en de manier waarop zij zich presenteren richting slachtoffers, omstanders en professionele hulpverleners. Het is van belang om hen hierop attent te maken en zo nodig hierin bij te sturen. Plaats in de hulpverlening De eerstehulpverlener is de eerste schakel in de keten van hulpverlening. Dat is een bijzondere rol, omdat het op gang komen van de hulpverlening mede daardoor van hem afhankelijk kan zijn. Wanneer de eerste hulp aan het slachtoffer goed start, heeft het slachtoffer daar in het verloop van de rest van de keten profijt van. Het omgekeerde geldt ook: wanneer de eerste hulp laat of niet goed op gang komt, heeft de rest van de keten daar last van. Daarbij sluit het principe do no further harm (maak de toestand van het slachtoffer niet erger dan het al is) direct op aan. De eerstehulpverlener moet géén handelingen verrichten die hij niet beheerst en niet tot de eerste hulp behoren, hij moet zijn grenzen kennen. Wanneer de toestand van het slachtoffer door ondeskundig uitgevoerde risicovolle of voorbehouden medische handelingen verslechtert, moeten de professionele hulpverleners in de rest van keten het oplossen. In het ergste geval zal het slachtoffer niet optimaal kunnen herstellen en ontstaat blijvende schade. Communicatie met het slachtoffer Goede communicatie met het slachtoffer is van groot belang. Door het stellen van de juiste vragen kan de hulpverlener veel informatie verzamelen over de toestand van het slachtoffer. Daarnaast bestaat communicatie ook uit het geruststellen van het slachtoffer. Communiceren met een slachtoffer is niet altijd gemakkelijk. Het slachtoffer kan zeer angstig zijn en voelt soms letterlijk dat hij gaat overlijden. Voor een hulpverlener kan het moeilijk zijn om de juiste woorden te vinden om het slachtoffer -voor zover mogelijk- gerust te stellen. Termen als het komt wel goed of je gaat niet dood zijn uit den boze. Het lijkt geruststellend, maar de eerstehulpverlener kan dat niet inschatten. Wees eerlijk, maar laat je niet verleiden tot uitspraken die je niet waar kunt maken. Een dergelijke situatie kan ook bij de eerstehulpverlener emoties en angst oproepen. Bijvoorbeeld omdat de situatie zeer heftig is, of omdat de hulpverlener terugdenkt aan eerdere vergelijkbare situaties. Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 9 / 42

10 Er zijn verschillende manieren om vragen te stellen. Er zijn open en gesloten vragen. Een open vraag is een vraag die niet met 'ja' of 'nee' te beantwoorden is. Een gesloten vraag is een vraag die alleen met 'ja' of 'nee' te beantwoorden is. Welke vraagvorm het meest geschikt is, is sterk afhankelijk van de situatie en de informatie die de eerstehulpverlener wil verzamelen. Privacy Voor artsen en verpleegkundigen geldt dat zij een medisch beroepsgeheim hebben, de wet verplicht hen om alles wat ze tijdens de behandeling van een patiënt te weten komen geheim te houden. Voor eerstehulpverleners is die wettelijke plicht er niet. Toch mag van de eerstehulpverlener verwacht worden dat hij alles wat hij van het slachtoffer te weten komt voor zich houdt. Ook het stellen van vragen aan het slachtoffer kent grenzen. De complete medische voorgeschiedenis, medicijngebruik en andere privé zaken beïnvloeden het handelen van de eerstehulpverlener niet. Op straat zijn de omstandigheden zelden optimaal. Los van het feit dat het slachtoffer direct wordt blootgesteld aan de weersomstandigheden, is er vaak weinig privacy. Desondanks moet toch getracht worden om de privacy van het slachtoffer zoveel mogelijk te waarborgen. Ontkleed het slachtoffer zo min mogelijk en laat eventueel het slachtoffer afschermen door omstanders. Op een evenement wordt het slachtoffer bij voorkeur op de hulppost behandeld. Grenzen van eerste hulp Wat de grenzen zijn van de eerste hulp wordt deels aangegeven door de eindtermen van bijvoorbeeld Het Oranje Kruis. Echter, ook hierbuiten zijn nog diverse andere vaardigheden aan te leren die niet op het vlak van de professionele hulpverleners vallen. Het verrichten van risicovolle of voorbehouden handelingen zoals (sommige) professionals die mogen en kunnen verrichten valt in principe buiten de eerste hulp. Daarnaast geldt altijd: onbekwaam maakt onbevoegd. Dus: wanneer je een handeling niet beheerst, mag je deze niet uitvoeren. Indien risicovolle of voorbehouden handelingen toch worden uitgevoerd en wanneer dat leidt tot letsel bij het slachtoffer, kan de eerstehulpverlener hiervoor civiel- of strafrechtelijk voor worden vervolgd. Het kennen van je grenzen is voor de eerstehulpverlener erg belangrijk. Deze grenzen gaan onder andere over welke handelingen je wel of niet beheerst, maar ook over zaken zoals tot waar de kennis reikt en hoe ver je gaat bij het stellen van vragen aan en het onderzoek van het slachtoffer. Het doen van uitspraken over zaken waarvoor je niet bent opgeleid is niet alleen onwenselijk, ze kunnen ook verkeerde verwachtingen wekken bij het slachtoffer. Geef geen adviezen die niet meer op het gebied van eerste hulp liggen, maar verwijs altijd naar professionele hulpverleners. Voorbeelden hiervan zijn: Stekende pijn op de borst: het zal wel niets zijn Pijn in de buik: je hebt vast iets verkeerds gegeten. Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 10 / 42

11 Aanvullende hulpmiddelen Professionele hulpverleners maken gebruik van diverse hulpmiddelen voor diagnostiek en behandeling van slachtoffers. Sommige van deze middelen zijn eenvoudig verkrijgbaar in de winkel of op het internet. De waarde van deze hulpmiddelen is in de eerste hulp beperkt. Dat komt met name omdat veelal meer achtergrondkennis noodzakelijk is om deze middelen te gebruiken en de gemeten waarden te interpreteren. Ook wordt de geboden eerste hulp zelden essentieel beïnvloed door hetgeen wat gemeten wordt. Onjuiste meting en interpretatie van de waarden kan leiden tot onjuist handelen en daarmee de toestand van het slachtoffer verergeren. Een gemeten waarde zegt pas iets als het wordt meegenomen in een totale beoordeling van de toestand van het slachtoffer, zijn voorgeschiedenis, medicatie enzovoorts. Hiervoor is een medische opleiding noodzakelijk. Veel eerstehulpverleners zullen aanvoeren dat de meeste metingen, zoals saturatie, bloeddruk en bloedglucose relatief eenvoudig zijn en dat ze, zonder de waarde te interpreteren, het beloop in de tijd kunnen observeren en doorgeven aan professionele hulpverleners. Het is echter sterk de vraag of dat daadwerkelijk meerwaarde heeft. De professionele hulpverlener moet immers op zijn eigen observaties afgaan. Alleen in opdracht van een arts zal de professionele hulpverlener handelingen verrichten waarvoor hij niet eerst zelf gegevens heeft verzameld. Een eerstehulpverlener kan nooit verantwoordelijk zijn voor het handelen van de professionele hulpverlener. Wel is er een plaats voor aanvullende hulpmiddelen als eerstehulpverleners samenwerken met professionele hulpverleners. Deze metingen worden dan onder toezicht verricht, waarbij de gemeten waarden door professionele hulpverleners worden geïnterpreteerd. Hiervoor geldt echter altijd dat de eerstehulpverlener een goede training moet hebben gehad in het uitvoeren van de meting en dat de meting alleen in opdracht en onder toezicht van een professionele hulpverlener wordt uitgevoerd. Hygiëne en bescherming Benadruk te allen tijde dat persoonlijke bescherming van groot belang is bij de benadering van slachtoffers. Leer de eerstehulpverlener aan om altijd wegwerphandschoenen te dragen, ook als er geen sprake is van zichtbare verwondingen, braaksel, slijm of bloed. Bij een georganiseerde inzet hoort het gebruiken van persoonlijke bescherming. Een eerstehulpverlener die geen persoonlijk bescherming wil gebruiken, hoort niet thuis in de georganiseerde hulpverlening. Zorg dat er in oefensituaties ook altijd met handschoenen wordt geoefend, zodat men er aan gewend raakt om daarmee te werken. Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 11 / 42

12 4 Organiseren van hulpverlening Het organiseren van hulpverlening draait voor een belangrijk deel om de vijf belangrijke punten van eerste hulp die we van Het Oranje Kruis kennen. Binnen de cursus van het Rode Kruis wordt gewerkt met de vergelijkbare Vier stappen in eerste hulp. Vijf belangrijke punten (Het Oranje Kruis): Let op gevaar. Ga na wat er is gebeurd en daarna wat het slachtoffer mankeert. Stel het slachtoffer gerust en zorg voor beschutting. Zorg voor professionele hulp. Help het slachtoffer op de plaats waar hij ligt of zit. Vier stappen in eerste hulp (Rode Kruis): Zorg voor veiligheid. Beoordeel de toestand van het slachtoffer. Alarmeer de hulpdiensten. Verleen verdere eerste hulp. Ook bij gebruik van de ABCDE-methodiek zijn deze regels of stappen onverminderd van toepassing. Immers, de ABCDE-methodiek is slechts een hulpmiddel binnen de benadering van het slachtoffer. De scene assessment is een belangrijke eerste stap bij de benadering van de incidentlocatie. Hierbij wordt in de eerste plaats de veiligheid van de situatie beoordeeld en wordt zo nodig ervoor gezorgd dat de situatie veilig is. Tegelijkertijd kijkt de hulpverlener naar de situatie en probeert hij zich een beeld te vormen van wat er gebeurd is. Dat is een belangrijk aspect van de scene assessment: nagaan wat er is gebeurd. Vervolgens wordt het slachtoffer benaderd, door hem aan te spreken en te vragen wat er is gebeurd. Met de ABCDE-methodiek wordt de toestand van het slachtoffer beoordeeld en wordt nagegaan wat hij mankeert. Op het moment dat de eerstehulpverlener constateert dat er sprake is van een ernstig ongeval of aandoening, zal hij direct professionele hulpverleners alarmeren. Vervolgens wordt bij een ernstig ongeval of aandoening verdere eerste hulp verleend op de plaats waar het slachtoffer zit of ligt. Het slachtoffer moet beschermd worden tegen weersinvloeden en de privacy moet zo mogelijk worden gewaarborgd. Alarmering en Snelle alarmering van professionele hulpverleners is van groot belang, zeker wanneer er sprake is van stoornissen in de vitale functies. In een zo vroeg mogelijk stadium wordt gebeld, ook als het nog niet geheel duidelijk is wat er aan de hand is. Het is niet noodzakelijk dat op het moment van alarmeren de eerstehulpverlener het slachtoffer al helemaal heeft nagekeken. Wanneer er sprake is van een ongeval of wanneer duidelijk is dat de situatie ernstig is, kan direct gealarmeerd worden. Wanneer door een omstander gebeld wordt, kan de eerstehulpverlener tijdens de melding verder gaan met zijn onderzoek en nieuwe bevindingen doorgeven aan de beller. Indien er sprake is van verdere verslechtering wordt zo nodig opnieuw gebeld om aanvullende informatie door te geven. NB: niet iedere meldkamer heeft de mogelijkheid om aan de hand van een ANWBpaddestoel of ANWB-bord de lokatie te bepalen. De voorkeur heeft plaats, straatnaam, huisnummer en postcode. Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 12 / 42

13 Wanneer er wordt gebeld, is het van belang om de vragen van de meldkamercentralist te volgen. Hij zal meestal eerst naar een lokatie vragen en vervolgens doorvragen over wat er aan de hand is. Overdracht aan professionele hulpverleners Wanneer professionele hulpverleners ter plaatse komen, verloopt het opstarten van hun hulpverlening vergelijkbaar met die van de eerstehulpverlener. Ze kijken of de situatie veilig is en voeren een scene assessment uit.. Vervolgens benaderen ze het slachtoffer en starten ze met de hulpverlening. Tijdens deze benadering kan een overdracht tussen eerstehulpverlener en professionele hulpverlener plaatsvinden. Echter, de professionele hulpverlener is degene die aangeeft of hij behoefte heeft aan deze overdracht. Soms is de toestand van het slachtoffer zo zorgwekkend dat ze eerst starten met hulpverlenen voordat ze een overdracht kunnen aanhoren. De eerstehulpverlener blijft dan op de achtergrond en volgt de instructies van de ambulancemedewerkers en andere professionele hulpverleners. MIST-methode De MIST-methode wordt in de eerste hulp niet gebruikt. De MIST-methode is bedoeld om professionele hulpverleners te informeren die niet bij het ongeval aanwezig waren. Op deze manier wordt in het ziekenhuis de overdracht gestructureerd. Het is aan te raden om eerstehulpverleners wel te leren om kort en bondig informatie over te dragen aan elkaar en aan professionele hulpverleners. Overtollige informatie leidt namelijk tot vertraging in de hulpverlening. SBAR In ziekenhuizen en in de nieuwste versie van het Landelijk Protocol Ambulancezorg (LPA 8) wordt voor overleg en overdracht gebruik gemaakt van de SBAR methode. SBAR is een afkorting van vier aspecten die van belang zijn bij overleg met of overdracht aan een collega: Situation (Situatie), Background (Achtergrond), Assessment (Beoordeling), Recommendation (Aanbeveling). SBAR - Gestructureerde overdracht S Situation Beschrijving van de huidige situatie en toestand van het slachtoffer. B Background Het ongevalsmechanisme en beloop tot nu toe. Relevante informatie over het slachtoffer. A Assessment Samenvatting van het probleem, gevonden aandoeningen en/of letsels en de reeds uitgevoerde behandeling. R Recommendation Benodigde hulp en verwachtingen naar andere hulpverleners Situation (Situatie) In Situation beschrijf je de huidige situatie vanaf het moment dat jij bij het slachtoffer kwam. Bij overdracht aan een andere (professionele) hulpverlener noem je eerst wie je bent en wat jouw rol is. Bijvoorbeeld: ik ben Pieter-Jan en ik ben eerstehulpverlener. Hiermee weet de andere partij met wie hij te maken heeft en wat hij van jou kan verwachten. Vervolgens geef je informatie over het slachtoffer, wat zijn naam is, welk geslacht hij heeft en wat zijn leeftijd is. Beschrijf vervolgens kort wat er (mogelijk) gebeurd Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 13 / 42

14 is en hoe jij de situatie hebt aangetroffen. Probeer niet te interpreteren maar alleen te beschrijven wat je hebt gezien. Beschrijf vervolgens je onderzoek van de vitale functies op basis van ABCDE. Benoem per onderdeel van het ABCDE kort welke bijzonderheden er zijn en welke (levensreddende) handelingen je hebt uitgevoerd. Kleine letsels worden pas later benoemd in assessment. Background (Achtergrond) In Background beschrijf je wat er is gebeurd, wat het (mogelijke) ongevalsmechanisme is en wat het beloop vanaf de gebeurtenis tot nu toe is geweest. Probeer je te beperkten tot informatie die relevant is voor de hulp aan het slachtoffer. Relevante bijzonderheden over de gezondheid van het slachtoffer kunnen hier genoemd worden. Assessment (Beoordeling) In Assessment geef je een korte samenvatting van wat jij denkt dat het probleem is. Daarnaast beschrijf je welke letsels en/of aandoeningen je hebt gevonden en welke behandeling je reeds verricht hebt. Geef aan of je behandeling het gewenste effect heeft. Recommendation (Aanbeveling) Je eindigt je SBAR overdracht met Recommendation, ofwel je verwachtingen ten aanzien van de andere hulpverlener. Geef duidelijk aan welke hulp je nodig hebt. Wat je overdraagt bij Recommendation hangt af van aan wie je overdraagt. Bij overdracht aan een collega eerstehulpverlener zal je eerder adviezen geven over de te volgen behandeling dan bij overdracht aan een ambulanceverpleegkundige. Die laatste heb je immers gevraagd omdat je zijn expertise nodig hebt. Geef dan aan wat je van hem verwacht en op welke manier jij denkt dat hij jou kan helpen. Beschrijf eventueel specifieke zaken ten aanzien van het slachtoffer die bij de verdere hulpverlening van belang kunnen zijn, zoals handicaps, voorkeurshouding of pijnlijke bewegingen. Indien er bijzonderheden zijn ten aanzien van de bereikbaarheid van de incidentlocatie kan je die benoemen. Geef eventueel nog een korte samenvatting van hetgeen je hebt overgedragen. Benoem als laatste duidelijk dat je de zorg voor het slachtoffer overdraagt aan de andere hulpverlener en bevestig eventueel gemaakte afspraken. SBAR - Welke informatie draag je over? S B A R Situation Situatie Background Achtergrond Assessment Beoordeling Recommendation Aanbeveling - Wie ben jij en wat is je rol? - Wat is de exacte locatie van het slachtoffer? - Wat zijn de naam, geslacht en leeftijd van het slachtoffer? - Wat is er gebeurd en wat is het (mogelijke) ongevalsmechanisme? - Hoe heb je de situatie en het slachtoffer aangetroffen? - Wat zijn je bevindingen in de A-B-C-D-E? - Wat is het ongevalsmechanisme? - Hoe is het beloop vanaf te gebeurtenis tot nu? - Zijn er (relevante) bijzonderheden in de gezondheid van het slachtoffer? - Wat is volgens jou het probleem? - Welke aandoeningen en/of letsels heb je gevonden? - Welke behandeling heb je uitgevoerd en wat is het effect? - Wat zijn je verwachtingen van de andere hulpverlener? - Wat is je advies ten aanzien van het slachtoffer en de behandeling? - Zijn er specifieke zaken om rekening mee te houden? - Welke afspraken wil je maken? Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 14 / 42

15 Voorbeeld Pieter-Jan is als eerstehulpverlener bij een braderie, waar hij wordt geroepen bij een man die onwel is geworden. Het slachtoffer heeft pijn op de borst en wordt door Pieter-Jan nagekeken door middel van de ABCDE-methodiek. Pieter-Jan heeft inmiddels gebeld en doet vervolgens een korte overdracht aan de ambulancebemanning die ter plaatse komt. SBAR - Voorbeeld overdracht aan ambulance S Situation Ik ben Pieter-Jan Roelofsen, eerstehulpverlener op de braderie in Schijndel. Het slachtoffer is een man van 69 jaar oud die ik aanspreekbaar aantrof met hevige pijn op de borst en nu een verminderd bewustzijn. De luchtweg is vrij met de kinlift, er is een normale ademhaling, het slachtoffer is bleek en voelt klam aan, hij reageert niet op aanspreken en op schudden kreunt hij. B Background Het slachtoffer kreeg drukkende pijn op de borst terwijl hij op het terras zat. De pijn straalde uit naar de linker arm, hij was benauwd en misselijk. Hij verloor ongeveer 3 minuten geleden het bewustzijn. Hij is volgens zijn vrouw bekend met hartklachten en hij gebruikt daar ook medicijnen voor. Hij heeft nu geen medicatie bij zich. A Assessment Mogelijk is er sprake van een hartinfarct of shock. Het slachtoffer is door ons in de stabiele zijligging gelegd, daarmee is de luchtweg vrij. R Recommendation Ik wil graag dat u de zorg overneemt. Wij vangen in de tussentijd de vrouw van het slachtoffer op. Het slachtoffer is slechthorend. Overdracht aan professionele hulpverleners Wanneer professionele hulpverleners ter plaatse komen, verloopt het opstarten van hun hulpverlening vergelijkbaar met die van de eerstehulpverlener. Ze kijken of de situatie veilig is en voeren een scene assessment uit. Vervolgens benaderen ze het slachtoffer en starten ze met de hulpverlening. Tijdens deze benadering kan een overdracht tussen eerstehulpverlener en professionele hulpverlener plaatsvinden. Echter, de professionele hulpverlener is degene die aangeeft of hij behoefte heeft aan deze overdracht. Soms is de toestand van het slachtoffer zo zorgwekkend dat ze eerst starten met hulpverlenen voordat ze een overdracht kunnen aanhoren. De eerstehulpverlener blijft dan op de achtergrond en volgt de instructies van de ambulancemedewerkers. Bron: Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 15 / 42

16 5 Triage: meerdere slachtoffers Soms wordt de eerstehulpverlener geconfronteerd met de situatie dat er meer slachtoffers. dan beschikbare hulpverleners zijn. Dit stelt de eerstehulpverlener voor een dilemma: wie moet er als eerste geholpen worden? Dit zijn moeilijke keuzes en het gevaar bestaat dat de eerstehulpverlener zich laat leiden door emotie of door het slachtoffer dat het hardste om hulp roept. In de regel is het vaak zo dat het slachtoffer dat het minste geluid maakt er het slechtst aan toe is. Triage is afkomstig van het Franse woord sorteren : slachtoffers worden ingedeeld in categorieen die de ernst en de urgentie van de letsels bepalen. Bij het aanleren van triage aan eerstehulpverleners is het van belang om in de eerste plaatst te benadrukken dat snelle alarmering van groot belang is. Bij grote incidenten duurt het anders te lang voordat de hulpverlening op volle sterkte is. Bij de eerste alarmering is het niet van belang dat precies wordt doorgegeven welke verwondingen er zijn. Het gaat er om dat de aard van het incident wordt doorgegeven en een grove schatting van het aantal slachtoffers. Pas na de eerste alarmering van professionele hulpverleners start de eerstehulpverlener met de triageronde langs de slachtoffers. De bedoeling van de triageronde van de eerstehulpverlener is om vast te stellen of er slachtoffers zijn met een bedreigde luchtweg en/of met een actieve bloeding. Bij een bewusteloos slachtoffer dat op de rug ligt wordt de luchtweg vrijgehouden met de kinlift door een omstander (de trauma jaw thrust is niet snel uit te leggen aan een omstander) of wordt hij in de stabiele zijligging gelegd. Actieve bloedingen worden direct verbonden met de traumazwachtel of er wordt druk op de wond gegeven door een omstander. De eerstehulpverlener besteedt in de triageronde zo kort mogelijk aandacht aan de slachtoffers. Hij laat zoveel mogelijk handelingen uitvoeren door omstanders of niet ernstig gewonde slachtoffers. Zo nodig worden steeds opnieuw alle slachtoffers beoordeeld op een vrije luchtweg en/of actieve bloeding. Wanneer bij alle slachtoffers zo mogelijk de luchtweg vrij is en actieve bloedingen behandeld worden kan de eerstehulpverlener meer aandacht aan een individueel slachtoffer besteden. Indien er meer slachtoffers dan hulpverleners zijn, wordt bij slachtoffers die niet zelfstandig ademen na het vrijmaken van de luchtweg geen reanimatie gestart. Wanneer reanimatie wordt gestart is 1 hulpverlener niet meer beschikbaar om hulp te verlenen en kunnen slachtoffers die mogelijk nog wel een kans hebben niet snel geholpen worden. Wanneer door een trauma reanimatie nodig is, is de overlevingskans gering. Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 16 / 42

17 6 Incidentlocatie en veiligheid Op een incidentlocatie kan gevaar van zeer veel verschillende kanten komen. Het gevaar kan de oorzaak zijn geweest van het onwel raken van het slachtoffer of van het ongeval. Weerstomstandigheden kunnen zowel voor het slachtoffer als voor de hulpverleners een risico vormen, zeker wanneer de weersomstandigheden hebben bijgedragen aan of de oorzaak zijn van het ongeval of de onwelwording. Hulpverleners worden immers aan dezelfde omstandigheden blootgesteld als het slachtoffer. In geval van koud weer of bij langdurig liggen op een koude ondergrond kan het slachtoffer onderkoeld raken. Ook de hulpverlener kan indien hij niet goed gekleed is of wanneer hij langdurig in dezelfde houding zit onderkoeld raken door regen, sneeuw en vrieskou. In de winter kunnen ijzel, hagel en sneeuw leiden tot gladheid met valpartijen en ongevallen als gevolg. Dit bemoeilijkt de hulpverlening op de incidentlokatie, immers bestaat bij iedere verplaatsing het risico dat omstanders of hulpverleners uitglijden en vallen. Daarnaast kan ook voorbijrijdend verkeer uitglijden of in de slip raken en op de incidentlokatie terecht komen. Gladde wegen maken het voor hulpdiensten moeilijker om snel naar de incidentlocatie te komen. Het is van groot belang om bij de melding door te geven dat het rondom de incidentlocatie erg glad kan zijn. Harde wind kan leiden tot rondvliegende takken, dakpannen en andere voorwerpen. Zomerse hitte en brandende zon geven ook voor hulpverleners een uitdaging. Wanneer hulpverleners actief zijn op een evenement is het van groot belang dat zij voldoende schaduw zoeken en voldoende blijven eten en drinken. Te warme hulpverleningskleding kan leiden tot oververhitting en overmatig vochtverlies. Bij auto-ongevallen kunnen er vele gevaren zijn voor hulpverleners omstanders en slachtoffers. Er kan brandgevaar zijn door lekkende benzine of andere brandbare gassen en vloeistoffen. Elektrische auto s kunnen onder stroom staan en uit het autowrak kunnen scherpe voorwerpen steken die niet altijd direct opvallen. Ieder type incidentlocatie kent zijn eigen risico s en bijzonderheden. Maak gebruik van de lokale expertise: vraag mensen die de situatie kennen waar gevaar kan zitten en hoe dat kan worden opgelost. Indien er na de melding aan nieuwe gevaren of omstandigheden worden ontdekt dient te worden doorgegeven aan de meldkamer. Mogelijk moet de hulpverleningsstrategie worden aangepast. Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 17 / 42

18 7 Scene assessment De scene assessment (situatiebeoordeling) is er op gericht om de eerstehulpverlener bewust naar de situatie te laten kijken en zich een goed beeld te vormen van de situatie. Dit wordt ook wel 'situational awareness' genoemd. Leer cursisten aan om bewust naar een situatie te kijken en zich bewust te zijn van mogelijk gevaar. Je moet actief kijken om te zien, alleen kijken om het kijken is niet genoeg. In de eerste plaats wordt de situatie op veiligheid beoordeeld en zo nodig maatregelen genomen om de onveilige situatie op te heffen. Als de situatie veilig is dan wordt de situatie zelf beoordeeld, waarbij informatie wordt verzameld over de toedracht van het ongeval of onwelwording, wat het ongevalsmechanisme is en of er aanwijzingen over de oorzaak van het incident. Hulpverleners hebben vaak de neiging om direct op het slachtoffer af te stappen, zonder eerst goed om zich heen te kijken. Hierdoor zien ze soms een onveilige situatie over het hoofd en missen ze belangrijke informatie over de ernst van het incident. Het is erg zinvol om voordat het slachtoffer benaderd wordt al een grove indruk te hebben van het type incident en wat er gebeurd kan zijn. Op grond van het ongevalsmechanisme kan worden vastgesteld of professionele hulp noodzakelijk is, terwijl er ogenschijnlijk niets met het slachtoffer aan de hand is. Immers, sommige ongevalsmechanismen kunnen aanleiding geven tot ernstige letsels, die niet altijd direct te zien hoeven te zijn. De beoordeling van een situatie vergt oefening. Men moet namelijk bewust naar de situatie kijken, de verschillende elementen in zich opnemen en proberen een beeld te vormen van wat er gebeurd kan zijn. Anderzijds moet men zich realiseren dat de situatie niet altijd is wat het lijkt en dat men zich niet blind moet staren op aannames tijdens de scene assessment. De inzichten kunnen dus gedurende het verdere beloop veranderen. Aannames over wat er is gebeurd kunnen soms ook het beeld van de hulpverlener op de situatie vertroebelen. Voorbeelden: - Auto ongeval. Het slachtoffer kan letsels hebben als gevolg van het ongeval, terwijl de oorzaak van het ongeval een onwelwording is waarbij het slachtoffer de macht over het stuur verloren heeft. De oorzaak kan dan bijvoorbeeld bewustzijnsverlies door een hypoglycaemie, een beroerte, een epileptische aanval of een circulatiestilstand zijn. Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 18 / 42

19 Sectie 2: ABCDE-methodiek In deze sectie wordt de benadering van slachtoffers met de ABCDE-methodiek besproken. Voor gevorderde eerstehulpverleners is de ABCDE-methodiek een zeer geschikte methode om de vitale functies te beoordelen. Binnen de eerste hulp is vaak sprake van een probleemgerichte benadering: als het slachtoffer een snijwond op de onderarm heeft, hij de hulpverlener aankijkt en reageert op vragen dan wordt aangenomen dat de vitale functies niet gestoord zijn. Er wordt niet expliciet gekeken naar de vitale functies. Bij gebruik van de ABCDE-methodiek is de gevorderde eerstehulpverlener zich meer bewust van de vitale functies. De gevorderde eerstehulpverlener loopt namelijk bij de benadering va het slachtoffer eerst de A-B-C-D-E af, alvorens te kijken naar eventuele lokale (niet levensbedreigende) letsels. Hij kijkt bewust of er tekenen zijn van stoornissen in de vitale functies en concludeert na iedere stap of er afwijkingen zijn die direct ingrijpen behoeven. Waarom is het nalopen van A-B-C-D-E zo van belang? Stoornissen in de vitale functies zijn lang niet altijd direct en overduidelijk zichtbaar. Soms zijn er letsels die de eerstehulpverlener afleiden van een stoornis in de vitale functies. Denk bijvoorbeeld aan een open botbreuk van de arm. Dat ziet er indrukwekkend uit en vraagt al snel aandacht. Er kunnen echter ook stoornissen in de vitale functies zijn die daardoor niet direct opgemerkt worden, terwijl snelle alarmering en levensreddende handelingen, zoals het vrijmaken van de luchtweg noodzakelijk zijn De benadering van het slachtoffer en zijn vitale functies is dus niet wezenlijk anders van de basis eerste hulp, maar er wordt met de ABCDE-methodiek bewuster en explicieter gekeken naar de vitale functies. Bij de ABCDE-methodiek ligt de nadruk op het herkennen van een probleem in een van de vitale functies. De juiste 'diagnose' is daarbij minder van belang. Men zoekt dus naar tekenen van 'een bedreigde luchtweg', 'ademhalingsproblemen', 'circulatieproblemen' of een gestoord bewustzijn. Het aanleren van de ABCDE-methodiek De ABCDE-methodiek is een gestructureerde methode om het slachtoffer te benaderen. Dit vraagt een iets andere benadering van de eerstehulpverlener. In plaats van direct op het probleem af te gaan, wordt eerst de ABCDE-methodiek uitgevoerd. Tijdens deze benadering worden de vitale functies beoordeeld en worden stoornissen indien nodig behandeld. De ABCDE-methodiek biedt houvast omdat het een ezelsbruggetje is voor de vitale functies die in die volgorde benaderd moeten worden. Het helpt dan ook om cursisten aan te leren altijd terug te gaan naar dit rijtje als ze het even niet meer weten. Oefenen Tijdens de eerste oefeningen met ABCDE is het aan te raden om de cursist hardop te laten denken en te laten benoemen wat hij ziet, denkt en doet. Door herhaling leert men sneller de verschillende stappen achter elkaar uit te voeren. Begin met een eenvoudige casus, bij voorkeur een slachtoffer dat geen stoornissen in de ABCDE heeft. Laat de Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 19 / 42

20 cursisten wel actief kijken, luisteren en voelen. Alleen zeggen dat de luchtweg vrij is omdat het slachtoffer spreekt, zonder te kijken is niet voldoende. Het hard op denken zorgt voor het beter trainen van de verschillende stappen. De benadering van een slachtoffer met ABCDE verloopt in een aantal stappen: Onderzoeken (kijken, luisteren, voelen) Denken Concluderen Handelen Evalueren In de praktijk komt dat neer op dat de eerstehulpverlener in iedere stap van ABCDE het slachtoffer onderzoekt door te kijken, te luisteren en te voelen. Vervolgens denkt hij na over wat hij heeft gevonden en of dat afwijkend is. Hij concludeert dat er ofwel geen afwijkingen zijn en dat hij verder kan met de volgende stap, ofwel dat er een afwijking is en dat het noodzakelijk is om te handelen. Vervolgens verleent hij de noodzakelijke eerste hulp en evalueert hij of de handelingen het gewenste effect hebben. Het is aan te raden om in trainingssituaties de cursisten zo veel mogelijk strikt de volgorde van het ABCDE aan te laten houden. Hierdoor leren ze om in deze volgorde te denken en te werken. In de praktijk zullen sommige stappen echter gelijktijdig verlopen. 8 Introductie in de ABCDE-methodiek De belangrijkste principes van de ABCDE-methodiek zijn: Safety first: de veiligheid van hulpverleners en omstanders gaat altijd voor bij de benadering van een incidentlocatie. Treat first what kills first: behandel aandoeningen die het eerst dodelijk zijn als eerste. Dat is ook de basis van de volgorde van de ABCDE-methodiek. Het slachtoffer overlijdt eerder aan een belemmerde luchtweg dan aan bloedverlies. Do no further harm: maak de toestand van het slachtoffer niet erger dan hij al is. Er worden geen onnodige handelingen uitgevoerd en de eerstehulpverlener beperkt zich tot het domein van de eerste hulp. Het slachtoffer wordt niet onnodig verplaatst. Het uitvoeren van onnodige handelingen leidt tot tijdsverlies, maar kan bij ondeskundige uitvoering ook leiden tot verergering van letsels bij het slachtoffer. Treat as you go: indien er tijdens uitvoering van de ABCDE-methodiek een (levensbedreigende) aandoening wordt gevonden, dan wordt direct behandeling gestart, voordat er verder wordt gegaan met een volgende stap. Get help: er wordt in een zo vroeg mogelijk stadium (professionele) hulp ingeschakeld als blijkt dat er sprake is van een ernstig ongeval en/of een verstoring van de vitale functies. Bij twijfel schakelt de eerstehulpverlener altijd professionele hulp in. Het is essentieel dat het slachtoffer zo snel mogelijk door professionele hulpverleners de noodzakelijke zorg krijgt en naar een ziekenhuis wordt getransporteerd voor verdere zorg. De zogenaamde keten van overleven speelt hierin een belangrijke rol. Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 20 / 42

21 9 De vitale functies en de ABCDE-methodiek Zuurstof en de vitale functies Zuurstof speelt een centrale rol binnen de vitale functies en dus ook binnen de ABCDEmethodiek. Van begin tot het einde zijn goed functionerende vitale functies nodig om zuurstof naar de eindbestemming te krijgen: de cellen. In de cellen wordt zuurstof gebruikt voor de verbranding van voedingsstoffen waarbij als afvalproduct koolstofdioxide (koolzuur) vrij komt. Verstoringen van de verschillende vitale functies hebben allen op een andere plaats invloed op deze keten. Het uiteindelijke resultaat is echter altijd een laag zuurstofgehalte in het bloed (hypoxemie) en daarmee zuurstoftekort (hypoxie) in de weefsels en organen. In het bloed wordt zuurstof getransporteerd door middel van het hemoglobinemolecuul. Zuurstofmoleculen lossen slecht op in het bloed. Door binding van de zuurstofmoleculen aan het hemoglobinemolecuul kan véél meer zuurstof worden getransporteerd. Het grootste deel van het zuurstof in het bloed is dan ook gebonden aan hemoglobine. Aan het hemoglobinemolecuul kunnen vier zuurstofmoleculen binden. In zuurstofarm bloed is er weinig zuurstof gebonden aan het hemoglobinemolecuul. In de long vindt gaswisseling plaats, waarbij zuurstof vanuit de alveoli wordt opgenomen in het bloed en er direct binding aan het hemoglobinemolecuul plaatsvindt. Wanneer alle vier bindingsplaatsen op het hemoglobinemolecuul bezet zijn door zuurstof, is er sprake van een volledige verzadiging. Een andere term voor verzadiging is saturatie. Normaal gesproken is in het zuurstofrijke, slagaderlijke bloed ongeveer 95-99% van de hemoglobinemoleculen volledig verzadigd. De zuurstofsaturatie is dan 95-99%. Naarmate er meer hemoglobine verzadigd is met zuurstofmoleculen, verandert het van kleur. Zuurstofrijk bloed is daarom helderrood, de zuurstofmoleculen zorgen er samen met het ijzer in het hemoglobinemolecuul uiteindelijk zijn rode kleur krijgt. Wanneer door verbruik van zuurstof de saturatie afneemt, dat wil zeggen dat steeds minder hemoglobinemoleculen zuurstof hebben gebonden, verandert ook de kleur van het hemoglobine naar donkerrood. Het helderrode, goed verzadigde bloed kleurt de weefsels roze. Echter, wanneer door ademhalings- of circulatiestoornissen de opname van zuurstof gestoord is, zal de verzadiging van het slagaderlijke bloed dalen. Het donkerrode bloed zorgt voor een paarsblauwe verkleuring van de weefsels en slijmvliezen. Dit wordt cyanose (cyaan = blauw) genoemd. 10 Algemeen ABCDE-methodiek Scene assessment Bij het aanleren van de scene assessment gaat het er om dat de cursist wordt aangeleerd om niet direct op het slachtoffer af te stormen, maar dat hij eerst kort de tijd neemt om de situatie te bekijken. In de eerste plaats of er gevaar dreigt, maar ook of er aanwijzingen zijn voor de toedracht van het ongeval en wat het ongevalsmechanisme zou kunnen zijn. Eerste benadering van het slachtoffer Een slachtoffer wordt altijd in zijn gezichtsveld benaderd. Dit om te voorkomen dat hij onverwachts het hoofd draait als hij geluiden achter zich hoort. Een ongevalsslachtoffer wordt altijd direct geïnstrueerd om niet te bewegen en hoofd en nek stil te laten liggen. Immobilisatie van hoofd en nek wordt bij voorkeur door een tweede hulpverlener of omstander uitgevoerd, omdat anders de eerstehulpverlener zijn handen niet langer vrij Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 21 / 42

22 heeft. Bij het immobiliseren moet aan het slachtoffer worden uitgelegd wat er gedaan wordt. De eerste benadering dient ook als eerste controle van het bewustzijn van het slachtoffer. Er kan kortstondig gevraagd worden wat er gebeurd is, maar dit mag niet veel tijd kosten. Immers, de controle van de vitale functies door middel van ABCDE gaat voor. De eerstehulpverlener kan na het aanspreken zeggen: Ik ga u eerst nakijken, daarna praten we uitgebreider verder. Zo voorkomt hij dat er veel tijd verloren gaat als het slachtoffer een lang verhaal gaat vertellen. C - ABCDE Wanneer bij de benadering van een slachtoffer direct een grote bloedende wond (catastrofale bloeding) waargenomen wordt, wordt deze direct door een hulpverlener of omstander afgedrukt. Strikt genomen komen circulatiestoornissen, zoals bloedingen, pas na de luchtweg en de ademhaling aan bod. Echter, hevig bloedverlies kan zeer snel tot shock en de dood leiden. Doel is om bloedverlies zo veel mogelijk te beperken. Dat betekent dat een ernstige en levensbedreigende bloeding direct wordt afgedrukt, nog voordat men met ABCDE begint. Dit wordt ook wel 'C - ABCDE' genoemd, de eerste C staat dan voor catastrofale bloeding. Controle van het bewustzijn bij een ongevalsslachtoffer Wanneer een ongevalsslachtoffer niet reageert op aanspreken wordt hij voorzichtig aan de schouders geschud, zonder daarbij hoofd en nek te bewegen. De beste manier om deze handeling uit te voeren is door de handen op de schouders te leggen en de schouders voorzichtig is naar beneden te drukken, terwijl het slachtoffer luid en duidelijk wordt aangesproken. De houding van het slachtoffer kan informatie geven over het ongevalsmechanisme, maar ook wat er met hem aan de hand is. Een slachtoffer met veel pijn in de buik (bijvoorbeeld als gevolg van een ongeval) zal bijvoorbeeld met opgetrokken knieën of in foetushouding liggen. Standsafwijkingen van hoofd/nek of van ledematen kunnen een aanwijzing zijn voor botbreuken. 11 Airway and C-Spine In Airway and C-Spine wordt gezocht naar bedreigingen van de luchtweg en of de nekwervelkolom geïmmobiliseerd moet worden als er sprake is van een ongeval. Beide handelingen worden bij voorkeur simultaan uitgevoerd. Of immobilisatie mogelijk is, is afhankelijk van het aantal (getrainde) hulpverleners en omstanders op de incidentlocatie. Immers, wanneer de enige hulpverlener op de incidentlocatie zich vastzet om hoofd en nek te immobiliseren kan dat de verdere hulpverlening ernstig vertragen. Bij voorkeur instrueert de hulpverlener een omstander of Instructeurshandleiding Gevorderde Eerste Hulp 22 / 42