Taal op niveau Spelling en grammatica 2F 3F

Transcriptie

1 Taal op niveau Spelling en grammatica 2F 3F Naam: Groep:

2 Uitgeverij: Edu Actief b.v. Meppel Auteur: Ruud Schinkel Redactie: Elma Draaisma, Edu Actief b.v. Meppel Vormgeving: Edu Actief b.v. Meppel Beeld: Edu Actief b.v. Meppel Illustraties: Edu Actief b.v. Meppel Drukwerk: Wöhrmann Print Service, Zutphen Taal op niveau ISBN: NUR: 114 Trefwoord: Spelling en grammatica 2F 3F Copyright 2012 Edu'Actief b.v. Postbus KB Meppel Tel.: Fax: info@edu-actief.nl Internet: Eerste druk/eerste oplage Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, microfilm, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means, without written permission from the publisher. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

3 Inhoud Inhoud... 3 Voorwoord Samenstellingen Verkleinwoorden na een open klinker Bijvoeglijke naamwoorden Kofschiptaxi Engelse werkwoorden Zinsdelen Enkelvoud of meervoud Verwijswoorden Meervouds-n bij zelfstandige verwijzing Trappen van vergelijking Je, jij en jouw Leestekens s Ochtends en zo Voorvoegsel (prefix) Homofonen, homoniemen en synoniemen Inhoud 3

4 4

5 Voorwoord Bij Taal op niveau hoort een DigiCode-licentie die toegang geeft tot de website Deze code vind je in je portfoliomap. Op deze website vind je hulpmiddelen bij de opdrachten. De DigiCode-licentie dient eerst geactiveerd te worden. Ga naar digicode.edu-actief.nl. Bovenaan de pagina staan vier lege vakken. Vul hier de DigiCode-licentie in die je bij dit product hebt gekregen. De DigiCode-licentie bestaat uit 4 maal 6 tekens en is niet hoofdlettergevoelig. Klik op de knop Activeren en volg de verdere instructies op de website. Je kunt hierna twee jaar gebruikmaken van Op de website staat bij elk hoofdstuk meer oefenmateriaal. Voorwoord 5

6 6

7 1. Samenstellingen Zelfstandige naamwoorden zijn woorden voor zelfstandige en concrete zaken als: mensen (de vrouw, het kind) beesten (het konijn, de goudvis) voorwerpen (de fiets, het gebouw). Maar zelfstandige naamwoorden zijn ook abstracte dingen als: gevoelens (het verdriet, de blijdschap) tijdsruimten (de nacht, het weekend) plaatsen (Amsterdam, het eiland) namen (Maria, Gert) eigenschappen (de lengte, de hoogte) gebeurtenissen (de oorlog, het gevecht). Voor een zelfstandig naamwoord kun je een lidwoord zetten (de, het of een). Opdracht 1 Zet een kruisje voor de zelfstandige naamwoorden: blind vol yoghurt diepte fijne scheerapparaat studeren waardeloos commentaar boers boertje broederlijk jammer zucht Zeist blinde blinden suiker Zelfstandige naamwoorden kunnen in het meervoud gezet worden. Aan het einde van het meervoud staat dan vaak -en, -s of -eren. Opdracht 2 Schrijf het meervoud van de volgende zelfstandige naamwoorden op: ei bad steeg vlaag dans kind kalf wind tube wortel mening water 1. Samenstellingen 7

8 Meer oefenen? Als je het lastig vindt om alle meervouden te vinden, ga dan naar de methodesite. Samenstellingen Een samenstelling is een woord dat uit meerdere woorden bestaat: zak + lamp = zaklamp groot + vader = grootvader roei + boot = roeiboot. Samenstellingen kunnen uit de volgende combinaties bestaan: twee zelfstandige naamwoorden stadsbus bijvoeglijk naamwoord + zelfstandig naamwoord kleingeld voorzetsel + zelfstandig naamwoord tegenstander werkwoord (de stam) + zelfstandig naamwoord werkplaats. Het laatste woord in de samenstelling bepaalt het geslacht en dus het lidwoord van het woord: het bad + de kamer = de badkamer het schaap + de stal = de schapenstal. Opdracht 3 Maak van de volgende woorden samenstellingen. Zet het juiste lidwoord erbij. Kijk naar het voorbeeld en vul de rest in: personen + auto = de personenauto land + bouw = kern + centrale = hoog + school = slapen + kamer = gebaar + taal = kerst + feest = wandelen + tocht = rekenen + machine = voetballen + team = barbecue + rooster = leven + gemeenschap = denken + patroon = pasen + haas = top + prestatie = 8 1. Samenstellingen

9 Als er twee woorden aan elkaar geschreven worden, kan er een letter tussen komen. Deze tussenletter is dan -s, -e, -en of -er. De belangrijkste regels: Bij de meeste samenstellingen gebruiken we de tussenletters -en (handenbinder, toetsenbord, puntenslijper). We gebruiken -e als het eerste woord van de samenstelling een persoon of object is waarvan er maar één is (Koninginnedag, zonneschijn). We gebruiken -e als het eerste woord van de samenstelling géén zelfstandig naamwoord is (spinnewiel; spin is van het werkwoord spinnen en niet van het zelfstandig naamwoord spin). We gebruiken de tussenletters -er voor zelfstandige naamwoorden die -eren in het meervoud krijgen (kinderfeestje, eierkoek). De tussenletter -s gebruiken we als het eerste woord is afgeleid van een werkwoord en eindigt met -ing (verbrandingsoven, bindingsangst). De tussenletter -s gebruiken we ook als het eerste woord een verkleinwoord is (meisjesspeelgoed, potjeslatijn). Opdracht 4 Hieronder staan telkens twee woorden bij elkaar. Zet een kruisje voor het woord dat op de juiste manier gespeld is: hanepoot hanenpoot kalverenliefde kalverliefde vingershoed vingerhoed landingbaan landingsbaan bokkepoot bokkenpoot bandelichter bandenlichter koninginnefeest koninginnenfeest kortingsbon kortingbon zonnepitten zonnenpitten spinnenweb spinneweb bladerendeeg bladerdeeg handelingplan handelingsplan Opdracht 5 Lees de volgende twee artikeltjes en zet een streep onder de samenstellingen: Overlast door zingende Leeuwarder AMSTERDAM - Een 35-jarige man uit Leeuwarden is zondagnacht opgepakt, omdat hij met zijn gezang geluidsoverlast veroorzaakte. Dat meldt de politie maandag. Agenten waren eerder in de nacht al bij de woning van de man aan de Offenbachstraat geweest na klachten van buurtbewoners over zijn luide gezang. Op straat was volgens de agenten het gezang van de Leeuwarder inderdaad duidelijk hoorbaar. De man werd gevraagd te stoppen met zingen en hij beloofde beterschap. 1. Samenstellingen 9

10 Die belofte hield de man echter niet. Diverse bewoners van de Componistenbuurt belden opnieuw de politie toen de man weer veel geluidsoverlast begon te veroorzaken. De 35- jarige is naar een politiebureau gebracht, waar hij in een cel is gezet. Tegen de man wordt proces-verbaal opgemaakt. Bron: Novum 22 oktober Paardenvlees met houterige nasmaak Een 34-jarige paardenslager is in zijn woonplaats Merrieland beboet door een medewerker van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. De man heeft jarenlang paardenvlees verkocht aan de plaatselijke supermarkt. In het paardenvlees bleek zaagsel te zitten. Onderzoek op de vleesafdeling van de keuringsdienst wees uit dat het zaagsel van eikenhout was. De paardenslager heeft toegegeven dat hij enkele eikenhouten planken in het vlees had verwerkt. De valsspeler kreeg een zware geldboete. Verzonnen tekst. Opdracht 6 Nu alles door elkaar. Schrijf de samenstellingen op met het lidwoord: zon + steek = bank + crisis = landing + gestel = kar + vracht = kind + boek = bed + goed = huis + eigenaar = spreken + gebrek = gat + kaas = slapen + tekort = Tussen-n in samengestelde woorden Onze taal is voortdurend in beweging. Er komen nieuwe woorden bij en de spelling van woorden verandert. Neem bijvoorbeeld het woord pannenkoek. Tot 1996 was het een pannekoek. De reden: er past maar één koek tegelijk in de pan. Het werd pannenkoek omdat het woord pan maar op één manier in het meervoud gezet kan worden: pannen Samenstellingen

11 Het woord gemeente kan op twee manieren in het meervoud gezet worden: gemeenten en gemeentes. Bij samengestelde woorden gebruiken we daarom gemeente: gemeentehuis gemeentebestuur gemeenteraad. Opdracht 7 Kies de juiste spelling en leg je keuze uit. Kijk naar het voorbeeld en vul de rest in: Kurketrekker kurkentrekker De juiste spelling is kurkentrekker. : het woord kurk kan maar op één manier in het meervoud gezet worden: kurken. Groenteboer groentenboer De juiste spelling is: : bordewasser bordenwasser De juiste spelling is: : schapewol schapenwol De juiste spelling is: : geboortekaartje geboortenkaartje De juiste spelling is: : De regel voor de tussen-n lijkt simpel. Maar er zijn verschillende uitzonderingen. Het woord zon kan maar op één manier in het meervoud worden gezet: zonnen. Dus zou je verwachten dat het zonnenstralen zijn. Helaas, het is zonnestralen. Samenstellingen met zon- (zonnestraal), maan- (mane-: maneschijn) en hel- (hellepoort) krijgen geen tussen-n. Er is namelijk maar één zon, één maan en één hel! 1. Samenstellingen 11

12 Andere uitzonderingen: als het eerste deel een lichaamsdeel is, maar in combinatie met het tweede deel niet meer: kinnebak, ruggespraak als een van de delen niet meer in zijn oorspronkelijke betekenis herkenbaar is: apekool als het een bijvoeglijk naamwoord is en het eerste deel het tweede deel versterkt: beresterk, reuzeleuk. Opdracht 8 Kijk naar het voorbeeld en vul de rest in: De god van de zon is een zonnegod. Het vuur van de hel is het Het schijnen van de maan noemen we de Een steek van de zon is een Een bloem die op de zon lijkt noemen we een Een wijzer die de stand van de zon aangeeft is een Samengestelde woorden bestaan vaak uit twee zelfstandige naamwoorden die aan elkaar geplakt zijn. Maar sommige zelfstandige naamwoorden kun je niet in het meervoud zetten. Enkele voorbeelden: tarwe, rijst en benzine. Dus gebruik je de e in samenstellingen. Opdracht 9 Kijk naar het voorbeeld en vul de rest in: Meel dat van tarwe is gemaakt heet tarwemeel. Pap waar rijst in zit noemen we Een pomp waar benzine uitkomt, noemen we een Brood dat van tarwe is gemaakt heet Een korrel van de tarweplant is een Melk gemaakt van rijst heet Het tekort aan benzine is een Een vlaai waar veel rijst in verwerkt is heet een Samenstellingen

13 Opdracht 10 Zoek de fouten in de volgende zinnen en zet de juiste spelling erachter. 1. De boeredochter deed de klompendans. 2. Door de maneschijn konden de padvinders het berevel goed zien. 3. De tarwenkorrels werden omgetoverd tot pannekoeken. 4. Bij de benzinepomp hing een penetrante benzinendamp. 5. Veel stadsmensen willen landenlijk wonen. 6. Het kleine kind was een hopenloze handebinder. 7. De gemeentenambtenaren hadden een grenzenloos vertrouwen in de nieuwe burgemeester. 8. De emmer zat boordenvol regenwater. 9. De Wegewacht is bedoeld om pechgevallen te verhelpen. Meer oefenen? Als je meer wilt oefenen met samenstellingen, ga dan naar de methodesite. Samenvatting Een samenstelling is een woord dat uit meerdere woorden bestaat. Samenstellingen kunnen uit de volgende combinaties bestaan: twee zelfstandige naamwoorden stadsbus bijvoeglijk naamwoord + zelfstandig naamwoord kleingeld voorzetsel + zelfstandig naamwoord tegenstander werkwoord (de stam) + zelfstandig naamwoord werkplaats. Het laatste woord in de samenstelling bepaalt het geslacht en dus het lidwoord van het woord: het bad + de kamer = de badkamer het schaap + de stal = de schapenstal. Als er twee woorden aan elkaar geschreven worden, kan er een letter tussen komen. Deze tussenletter is dan -s, -e of -en. De belangrijkste regels: Bij de meeste samenstellingen gebruiken we de tussenletters -en (handenbinder, toetsenbord, puntenslijper). We gebruiken -e als het eerste woord van de samenstelling een persoon of object is waarvan er maar één is (Koninginnedag, zonneschijn). We gebruiken -e als het eerste woord van de samenstelling géén zelfstandig naamwoord is (spinnewiel; spin is van het werkwoord spinnen en niet van het zelfstandig naamwoord spin). 1. Samenstellingen 13

14 We gebruiken de tussenletters -er voor zelfstandige naamwoorden die -eren in het meervoud krijgen (kinderfeestje, eierkoek). De tussenletter -s gebruiken we als het eerste woord is afgeleid van een werkwoord en eindigt met -ing (verbrandingsoven, bindingsangst). De tussenletter -s gebruiken we ook als het eerste woord een verkleinwoord is (meisjesspeelgoed, potjeslatijn). Bij woorden die op twee manieren in het meervoud gezet kunnen worden gebruiken we geen tussenletter (gemeentehuis, geboortekaartje). Sommige zelfstandige naamwoorden kun je niet in het meervoud zetten. Enkele voorbeelden: tarwe, rijst en benzine. Dus gebruik je de e in samenstellingen (rijstepap, benzinepomp) Samenstellingen

15 2. Verkleinwoorden na een open klinker De volgende (grond)woorden eindigen met een lange klinker die met één klinkerteken wordt geschreven: oma auto piano accu café. Als we deze woorden verkleinen, voegen we een klinker toe: omaatje autootje pianootje accuutje cafeetje. Woorden die met een i eindigen vormen een uitzondering. De i wordt verlengd met een e: ie dus. taxi taxietje. Opdracht 1 Schrijf van de volgende woorden het verkleinwoord op: menu pizza abri poncho cola baco radio René la paraplu reçu hernia pergola sombrero solo trafo paté 2. Verkleinwoorden na een open klinker 15

16 De u in menu wordt als uu uitgesproken. De u in tiramisu wordt als oe uitgesproken. Tiramisu is een Italiaans woord. Voor veel van die buitenlandse woorden gelden andere regels. Bij het verkleinwoord van tiramisu gebruiken we een apostrof ( ): tiramisu tje. Niet dat we dat verkleinwoord vaak gebruiken, maar nu weet je wel hoe je het schrijven moet. Baby is ook zo n buitenlands woord. De y in baby wordt als ie uitgesproken. Bij het verkleinwoord gebruiken we ook hier een apostrof: baby tje. Opdracht 2 Schrijf de verkleinwoorden op: sudoku lolly haiku panty Weet je er zelf ook een paar? Basiswoord Verkleinwoord Meer oefenen? Als je meer wilt oefenen met verkleinwoorden, ga dan naar de methodesite. Samenvatting Als we woorden verkleinen die eindigen met een lange klinker die met één klinkerteken wordt geschreven, voegen we een klinker toe. Een uitzondering is gemaakt voor de woorden die met een i eindigen. De i wordt verlengd met een e: ie dus. Voor buitenlandse woorden gelden vaak andere regels: De u in tiramisu wordt als oe uitgesproken. Bij het verkleinwoord van tiramisu gebruiken we een apostrof ( ): tiramisu tje. De y in baby wordt als ie uitgesproken. Bij het verkleinwoord gebruiken we ook hier een apostrof: baby tje Verkleinwoorden na een open klinker

17 3. Bijvoeglijke naamwoorden Even vooraf Hoe zat het ook alweer met de bijvoeglijke naamwoorden? Een bijvoeglijk naamwoord zegt iets over het zelfstandige naamwoord: de foto is leuk de leuke foto. Bijvoeglijke naamwoorden met en zonder -e Als er de of het voor het bijvoeglijke naamwoord staat, komt er een -e achter: het zieke kind, de dure jas, het oude huis Als er een voor het bijvoeglijk naamwoord staat, komt er bij het-woorden geen e achter. het kleine kind een klein kind het spannende verhaal een spannend verhaal het gewonde dier een gewond dier Als er een voor het bijvoeglijk naamwoord staat, blijft bij de-woorden de e staan. de lelijke soepkom een lelijke soepkom de groene kast een groene kast Opdracht 1 Verzin zelf de bijvoeglijke naamwoorden. Een verhaal Een dier Een huis Een meisje Een liedje Dingen zijn ergens van gemaakt. Een stoel is gemaakt van ijzer of van hout: een ijzeren stoel of een houten stoel. IJzeren en houten noemen we stoffelijke bijvoeglijke naamwoorden. Ze geven aan van welke stof een bepaald voorwerp is gemaakt. Deze woorden moet je met een -en schrijven: ijzeren, houten. Hoe weet je of je te maken hebt met een stoffelijk bijvoeglijk naamwoord? Daar is een makkelijke manier voor. 3. Bijvoeglijke naamwoorden 17

18 Een deur kan van alles zijn: een mooie deur een houten deur een nieuwe deur een metalen deur. Een deur wordt niet gemaakt van mooi of van nieuw. Een deur kan wel gemaakt worden van hout of van kunststof. Mooi en nieuw zijn bijvoeglijke naamwoorden. Houten en metalen zijn stoffelijke bijvoeglijke naamwoorden. De deur is van dit materiaal (van deze stof) gemaakt. Opdracht 2 Hieronder staan combinaties met bijvoeglijke naamwoorden en stoffelijke bijvoeglijke naamwoorden door elkaar. Zet een kruisje voor de combinaties met stoffelijke bijvoeglijke naamwoorden: een rubberen handschoen vier nieuwee spelers een katoenen handdoek zesenzestig lekkere bessen het houten paard de gouden medaille de mooiste medaille de eerste medaille de zilveren medaille de verloren medaille een roze handschoen een kapotte schoen het spannende verhaal mijn oudste zus het bevroren water de metalen fles zes gietijzeren pannen zes dode kikkers een betonnen klinker een bronzen kalf Opdracht 3 Vul in de volgendee zinnen telkens het stoffelijke bijvoeglijke naamwoord in. (baksteen) De bakstenen muur. (zilver) (staal) (roestvrij staal) (koper) (karton) (zijde) (karton) (katoen) De ring. De zenuwen. Een aanrecht. De draad. De verpakking. Veertien bloemen. Een paasei. Een broek. Niet alle stoffelijkee bijvoeglijke naamwoorden eindigen met -en. Veel stoffen waarvan de naam uit het Engels of een andere taal komt, worden zonder -en geschreven: een plastic fles, een gore-tex regenpak, een latex handschoen, een suède jas. Ook stoffen eindigend op -stof krijgen geen -en: een badstof handdoek, een kunststof deur Bijvoeglijke naamwoorden

19 Opdracht 4 Vul in de volgende zinnen telkens het stoffelijke bijvoeglijke naamwoord in. (triplex) Een triplex deur. (kunststof) Een raamkozijn. (aluminium) Een auto. (badstof) Twee sokken. (formica) Een tafelblad. Veel bijvoeglijke naamwoorden ontstaan uit werkwoorden. Dan gebruik je het voltooid deelwoord. Een belangrijke regel hierbij is dat je dat bijvoeglijke naamwoord zo kort mogelijk opschrijft. Bijvoorbeeld: doden gedood het gedode dier bekleden bekleed de beklede jas overslaan overgeslagen het overgeslagen kind verliezen verloren het verloren spel. Opdracht 5 Kijk goed naar de voorbeelden en vul in: Werkwoord Voltooid deelwoord Bijvoeglijk naamwoord lopen gelopen de gelopen race spinnen gesponnen de gesponnen suiker verzinnen het verhaal braden het vlees begroten het bedrag strekken het been verkleden het kind aankleden de pop zetten de thee Opdracht 6 Nog even alles door elkaar. Vul de juiste bijvoeglijke naamwoorden in: 1. De hond zette het huis op stelten. (jong, heel) 2. Het paard kreeg een klontje. (braaf, lekker) 3. Bijvoeglijke naamwoorden 19

20 3. De wind waaide door het raam. (hard, kapot) 4. Hij sloeg het dier met een pijp. (arm, lood) 5. Ik dronk de thee uit een beker. (heet, plastic) 6. Het publiek ging door het toneelstuk heen praten. (vervelen, saai) 7. De buurman zwaaide naar de buurvrouw. (verbazen, aantrekkelijk) 8. Het schoolplein kreeg tegels (vergroten, brede) Meer oefenen? Als je meer wilt oefenen met bijvoeglijke naamwoorden, ga dan naar de methodesite. Samenvatting De meeste bijvoeglijke naamwoorden eindigen op een e als ze vóór het zelfstandig naamwoord staan: het zieke kind, de dure jas, het oude huis Soms is het bijvoeglijk naamwoord zonder e. Een ziek kind, een sterk verhaal, een wild dier. Het bijvoeglijk naamwoord staat dan tussen het lidwoord een en vóór een hetwoord. Dingen zijn ergens van gemaakt. Een stoel is gemaakt van ijzer of van hout: een ijzeren stoel of een houten stoel. IJzeren en houten noemen we stoffelijke bijvoeglijke naamwoorden. Ze geven aan van welke stof een bepaald voorwerp is gemaakt. Let op dat je deze woorden met een -en moet schrijven: ijzeren, houten. Niet alle stoffelijke bijvoeglijke naamwoorden eindigen met -en. Veel nieuwe stoffen (of stoffen die uit het Engels komen) worden zonder -en geschreven: een plastic fles, een gore-tex regenpak, een latex handschoen. Veel bijvoeglijke naamwoorden ontstaan uit werkwoorden. Dan gebruik je het voltooid deelwoord. Een belangrijke regel hierbij is dat je dat bijvoeglijk naamwoord zo kort mogelijk opschrijft Bijvoeglijke naamwoorden