Anatomie, fysiologie en pathologie. Reageren op veranderingen - pathologie

Transcriptie

1 Anatomie, fysiologie en pathologie Reageren op veranderingen - pathologie

2

3 Reageren op veranderingen - pathologie Theorie Kees Walst, Mariëtte van de Vorstenbosch eerste druk, 2004 REAGEREN OP VERANDERINGEN - PATHOLOGIE 3

4 Artikelcode: Colofon Auteur(s): Illustraties: Illustrator: Kees Walst, Mariëtte van de Vorstenbosch LOI; Verbaal - bureau voor visuele communicatie Jeroen Steenhouwer Het Ontwikkelcentrum heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Bent u desondanks van mening dat we u hebben benadeeld, dan kunt u contact met ons opnemen Ontwikkelcentrum, Ede, Nederland Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, hetzij mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum. 4 REAGEREN OP VERANDERINGEN - PATHOLOGIE

5 Voorwoord Deze uitgave bevat de onderwijseenheid Reageren op veranderingen-pathologie van de deelkwalificatie Anatomie, fysiologie en pathologie. Voor de onderwijseenheid is er een uitgave met opdrachten en bronnen en een uitgave met theorie. Opdrachten Aan het begin van elke opdracht staat het opdrachtdoel. Daar staat wat je aan het einde van de opdracht moet kunnen. De opdrachten bevorderen de zelfwerkzaamheid. Met de opdrachten kun je je kennis in de praktijk toetsen of bepaalde vaardigheden trainen. Als je alle opdrachten met voldoende resultaat hebt uitgevoerd, beheers je de stof. Bronnenoverzicht Om de opdrachten uit te voeren heb je informatie nodig. Hiervoor kun je het bijbehorende theorieboek gebruiken. Maar je kunt ook andere bronnen raadplegen. In het bronnenoverzicht staat waar je allemaal informatie kunt vinden over ziekten van de zintuigen, ziekten van het zenuwstelsel en stofwisselingsziekten. Dit kunnen boeken zijn, maar ook vakbladen, folders, video s, het internet, et cetera. Theorie Het theorieboek bevat de theorie die je het meest nodig hebt en die niet gauw verandert. Om het bestuderen en verwerken van de tekst gemakkelijker te maken kun je aan het einde van elk hoofdstuk verwerkingsvragen maken. We wensen je veel succes bij het werken met deze uitgave. Het auteursteam VOORWOORD 5

6 Inleiding Ziekten hebben een oorzaak. Het onderzoeken van de oorzaken van een ziekte en het ziekteverloop wordt behandeld door de pathologie respectievelijk de pathofysiologie. In deze onderwijseenheid lees je over de pathofysiologie van een aantal belangrijke systemen in het dierenlichaam. Je komt te weten wat de symptomen van de verschillende ziekten zijn, welke therapie kan worden toegepast om een ziekte te bestrijden en wat de prognose is. In hoofdstuk 1 worden de ziekten van het oog en het oor behandeld. Hoofdstuk 2 gaat over het zenuwstelsel. Ziekten van de hersenen, het ruggenmerg en het perifere zenuwstelsel komen erin aan de orde. Tot slot lees je in hoofdstuk 3 over stofwisselingsziekten.je leert in dit hoofdstuk iets over endocriene ziekten en voedinggerelateerde ziekten en stress. 6 REAGEREN OP VERANDERINGEN - PATHOLOGIE

7 Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Ziekten van de zintuigen Symptomen en diagnostische hulpmiddelen bij oogziekten Aangeboren afwijkingen van het oog Verkregen oogafwijkingen Symptomen en diagnostische hulpmiddelen bij gehoororgaanziekten Aangeboren afwijkingen van het gehoororgaan Verkregen afwijkingen van het gehoor- en evenwichtsorgaan Afsluiting 38 2 Ziekten van het zenuwstelsel Symptomen en diagnostische hulpmiddelen bij ziekten van de hersenen Aangeboren en erfelijke afwijkingen van de hersenen Verkregen afwijkingen van de hersenen Symptomen en diagnostische hulpmiddelen bij ziekten van het ruggenmerg Aangeboren en erfelijke afwijkingen van het ruggenmerg Verkregen afwijkingen van het ruggenmerg Aangeboren afwijkingen van het perifere zenuwstelsel Verkregen afwijkingen van het perifere zenuwstelsel Afsluiting 67 3 Stofwisselingsziekten Drie groepen stofwisselingsziekten Endocriene ziekten Voedinggerelateerde ziekten en stress Afsluiting 89 Trefwoordenlijst 91 INHOUD 7

8 8 REAGEREN OP VERANDERINGEN - PATHOLOGIE

9 1 Ziekten van de zintuigen Oriëntatie Dieren bezitten de volgende zintuigen: het oog, het oor en het evenwichtszintuig, welke laatsten zich in het binnenoor bevinden. Daarnaast zijn er ook zintuigen voor smaak en reuk en voor temperatuur en druk. Deze zintuigen vormen een onderdeel van de huid. Afwijkingen aan deze zintuigen veroorzaken symptomen die zo subtiel zijn dat je ze bij een hond of kat niet of nauwelijks kan waarnemen. De ziekten van deze zintuigen vallen samen met de huidziekten, zowel wat hun symptomen als hun therapie betreft. Afwijkingen van inwendige zintuigen, zoals de spierspanningsmeters, hebben ook symptomen die zo onopvallend zijn dat je ze niet of nauwelijks als zelfstandig gegeven kan waarnemen. Dit hoofdstuk zal dus alleen gaan over de meest voorkomende ziekten van oog, oor en het evenwichtsorgaan. 1.1 Symptomen en diagnostische hulpmiddelen bij oogziekten Alvorens je gaat lezen over de verschillende oogziekten wordt eerst aandacht besteed aan de symptomen en diagnostische hulpmiddelen bij oogziekten. Symptomen bij oogziekten opthalmoscoop Het oog en de oogleden vormen alleen al door hun oppervlakkige ligging een systeem dat gevoelig is voor stof en zand (vreemde voorwerpen), micro-organismen (infecties), mechanisch en chemisch trauma. Anderzijds is het oog het enige orgaan dat je echt kan bekijken. Zelfs de voedende bloedvaten in de retina en de grote zenuw, de nervus opticus, zijn met behulp van een eenvoudig instrument, de opthalmoscoop te zien. Dit is bij geen enkel ander orgaan mogelijk. De symptomen die wijzen op een afwijking van de ogen zijn onder andere: blefarospasmus: het dichtknijpen van het oog het dier kan pijn aangeven, vaak ook door dichtknijpen van het oog of door afweerreacties gezwollen oogleden ooguitvloeiing: het oog traant of er is pus te zien roodheid en zwelling van de conjunctivae het te voorschijn komen van het derde ooglid; ook zichtbaar bij een open oog enophthalmus: het te diep liggen van het oog of exopthalmus: het uitpuilen van het oog het ondoorzichtig worden van onderdelen van het oog als lens en hoornvlies miosis: extra kleine pupil of mydriasis: grote pupil de pupilreflex kan afwezig zijn blind zijn ZIEKTEN VAN DE ZINTUIGEN 9

10 Dit laatste symptoom, blindheid, kan je aantonen door middel van een dreigbeweging. Dit doe je door snel een vinger naar het oog te bewegen. Een dier dat nog kan zien, zal het oog sluiten en de kop afwenden. Je moet het dier daarom niet al te strak fixeren. De beweging van de kop moet goed te zien zijn. Als je het nekvel van de hond of kat te strak vastpakt kan de huid zo gespannen staan dat de oogleden niet gesloten kunnen worden. Een andere manier is het laten loslopen in een vreemde ruimte met obstakels. Een blind dier zal zich voortdurend stoten. De pupilreflex zal bij een blind dier meestal niet werken. Uit oogpunt van zelfbescherming dien je je als dierenartsassistent te realiseren dat oogafwijkingen erg pijnlijk kunnen zijn en het dier door die pijn erg agressief op aanraking van de het oog en de kop zal reageren. Voorzichtigheid is dan geboden. Je dient niet alleen op de eigen veiligheid te letten, maar ook te voorkómen dat de dierenarts verwond wordt, zeker als zij of hij geconcentreerd met het klinisch onderzoek bezig is. Het toepassen van dwangmiddelen is, zeker bij spoedgevallen van het oog door trauma, vaak niet mogelijk. Een fractuur van de botten rond het oog zal door het aanbrengen van bijvoorbeeld een snuitband tot ernstige complicaties leiden. Als een rustige, dominante eigenaar het dier zelf vasthoudt is dat voor het dier vertrouwd en zal het niet zo snel bijten of krabben. Een eigenaar die in paniek is, zal het dier echter onhandelbaar maken en kan het beste naar de wachtkamer verwezen worden. Diagnostische hulpmiddelen bij oogziekten Voor het onderzoeken van het oog zijn een groot aantal diagnostische middelen ter beschikking, waarvan er veel speciaal voor het oog zijn ontwikkeld. Onderzoekslamp In de eerste plaats is een goede belichting essentieel bij het klinisch onderzoek over het algemeen en in het bijzonder bij het beoordelen van oogleden, bindvliezen of conjunctiva, deze noem je ook de adnexa, en het oog zelf. Een goede onderzoekslamp dicht bij de behandeltafel is een noodzaak. Graafse pincet Een (gelimiteerde) Graafse pincet dient om de bindvliezen zonder trauma te manipuleren. Opthalmoscoop Met behulp van de opthalmoscoop kun je de oogleden, de conjunctivae, het hoornvlies en het inwendige oog tot en met de retina redelijk nauwkeurig onderzoeken. Je noemt dit oogspiegelen. Een opthalmoscoop is in elke praktijk aanwezig. Grondiger onderzoek vereist meer specialistisch materiaal. Spleetlampmicroscoop Met behulp van een spleetlampmicroscoop is een veel beter beeld te krijgen van het oog, maar een dergelijk apparaat is te duur voor de gemiddelde praktijk. Het gebruik ervan vereist ook veel specialistische ervaring. Hetzelfde geldt voor de gonioscopie. Hierbij plaatst de oogspecialist een lensje op het oog en kan dan de overgang tussen de cornea en de iris beoordelen. 10 REAGEREN OP VERANDERINGEN - PATHOLOGIE

11 Tonometer Een tonometer dient ervoor om de druk van de oogbol te meten. De normale druk in de oogbol is mm kwik. Er zijn mechanische en elektronische tonometers. Die laatste zijn erg duur, maar heel nauwkeurig. Met behulp van een elektro-retino-gram kan, op een manier die lijkt op het maken van een ECG, beoordeeld worden of het netvlies licht kan waarnemen en prikkels kan doorsturen naar de nervus opticus. Echografie, röntgenologie Het oog kan ten slotte ook beoordeeld worden met behulp van echografie en röntgendiagnostiek. Fysiologische zoutoplossing en acetylcysteïne Soms is er zo n sterke productie van pus dat je het oog pas kan onderzoeken na het verwijderen van de pus. Een handwarme steriele fysiologische zoutoplossing wordt dan gebruikt om het oog te spoelen. Eventueel kun je een pusoplossend middel toevoegen zoals acetylcysteïne. De fysiologische zoutoplossing moet ook gebruikt worden als de eigenaar het oog al behandeld heeft met een zalf, want zalfresten belemmeren het onderzoek van het oog. Tenslotte wordt de fysiologische zoutoplossing ook gebruikt om de kleurstoffen die hierna worden genoemd, uit het oog te spoelen. Kleurstoffen: fluoresceïne en bengaalsroze Er zijn kleurstoffen die hechten aan de diepere lagen van de cornea, maar niet aan een gezond hoornvlies. Dat zijn fluoresceïne en bengaalsrose. Als er een beschadiging is van de cornea en je brengt deze kleurstoffen aan, zal er respectievelijk een groen of roze plekje op de cornea zichtbaar worden. Fluoresceïne hecht alleen aan de meer oppervlakkige beschadigingen. Bengaalsrose hecht alleen aan diepere beschadigingen. Je brengt dus eerst fluoresceïne aan. Als er geen groene verkleuring optreedt, kan er een diepere beschadiging zijn. Dan breng je bengaalsrose aan. Je gaat daarbij als volgt te werk: de fluoresceïne wordt bijvoorbeeld op het linker oog gedruppeld. Je wacht circa 1 minuut. Als het traanafvoerend apparaat doorgankelijk is, komt er een groen druppeltje uit het linker neusgat. Dan spoel je het oog met fysiologische. Door contact met de fysiologische verkleurt de van oorsprong oranje fluoresceïne naar groen. Bij een oppervlakkige beschadiging zal nu een gedeelte van de cornea groen gekleurd zijn. Zo niet, dan ga je verder met bengaalsrose. Fig. 1.1 Een met fluoresceïne ingedruppeld oog. De kleurstof is na het spoelen met een fysiologische zoutoplossing op het beschadigde hoornvlies achtergebleven. Lidocaïne druppels Het kan voor een onderzoek nodig zijn om het oog te verdoven. Dat gebeurt bij voorkeur met een lokale anesthesie in de vorm van lidocaïne druppels. SYMPTOMEN EN DIAGNOSTISCHE HULPMIDDELEN BIJ OOGZIEKTEN 11

12 dilateren Atropine druppels Ook atropine oogdruppels werken enigszins pijnstillend, omdat ze verkrampte irisspiertjes doen ontspannen. Maar vooral laat atropine de pupil verwijden ofwel dilateren (mydriasis). Als de pupil gedilateerd is kun je gemakkelijker in het oog kijken. Een oog dat behandeld is met atropine kan de pupil niet meer vernauwen, ook niet als er te veel licht in valt. Je moet een dier dat met atropine behandeld is dus tegen teveel licht beschermen. Ook dien je de eigenaar erop attent te maken dat het dier wat wazig ziet door de atropine. Ook dit effect is van voorbijgaande aard. Het toedienen van atropine oogdruppels kan leiden tot heftig speekselen, smakken en schuimbekken. Alles wat je in het oog druppelt wordt via het traankanaal naar de neusholte gevoerd en stroomt dan via de nasopharynx naar de keel en kan vandaar op de tong komen. De smaakpapillen nemen atropine waar als een bittere, irriterende stof. Reflectorisch zullen zelfs de grote speekselklieren hun product afscheiden om de irritatie weg te nemen. Het is aan te raden om de eigenaar hiervan op de hoogte stellen en daarbij te verzekeren dat het speekselen vanzelf ophoudt en er geen nadelige effecten zijn. Schirmer Tear Test Om te bepalen of er genoeg traanvocht wordt gemaakt bestaat de Schirmer Tear Test. Je brengt dan een speciaal strookje papier aan de binnenzijde van het onderooglid in. Dit strookje papier zuigt traanvocht aan. Het strookje papier is bedrukt met millimeterstreepjes. Bij een normale traanproductie zuigt het strookje meer dan 15 mm vocht per minuut op. 1.2 Aangeboren afwijkingen van het oog De ziekten van het oog worden ingedeeld in aangeboren afwijkingen en de verkregen oogafwijkingen. Bij de aangeboren afwijkingen wordt een opsplitsing gemaakt in afwijkingen van de oogleden, afwijkingen van het netvlies en overige aangeboren afwijkingen. In deze paragraaf leer je welke aangeboren oogafwijkingen er zijn. Paragraaf 1.3 behandelt vervolgens de verkregen oogafwijkingen. Het meer dan normaal voorkomen van een afwijking bij een bepaald ras, op een bepaalde leeftijd of vooral bij mannelijke of juist vrouwelijke dieren heet respectievelijk: raspredispositie, leeftijdspredispositie en geslachtspredispositie. Je dient je te realiseren dat als een raspredispositie voor een oogafwijking wordt gegeven, dit niet wil zeggen dat de betreffende afwijking nooit zal voorkomen bij andere rassen. Afwijkingen aan de oogleden De meest voorkomende aangeboren afwijkingen van de oogleden zijn entropion, het naar binnen krullen van de oogleden en ectropion, het naar buiten krullen van de oogleden. Ook combinaties van beide afwijkingen komen voor. De dieren hebben dan bijvoorbeeld entropion van de binnenste ooghoek en ectropion van het midden van het onderste ooglid. De andere genoemde afwijkingen zijn minder bekend. De afwijkingen aan de oogleden worden hierna uitgebreid besproken. 12 REAGEREN OP VERANDERINGEN - PATHOLOGIE

13 Entropion Entropion is het naar binnen krullen van de oogleden. Daardoor raken de huid of zelfs de haren van de oogleden het hoornvlies en de bindvliezen. Deze mechanische prikkeling veroorzaakt een chronische ontsteking van de bindvliezen en het hoornvlies. Deze afwijking wordt bewust in sommige rassen ingefokt. Een dier met entropion laat de volgende symptomen zien: blepharospasme. Omdat het een pijnlijke afwijking is knijpt het dier het oog dicht. Hierdoor wordt het oog nog meer geprikkeld, ontstaat meer pijn en een nog sterker blepharospasme. rode bindvliezen (meestal zijn beide ogen aangedaan) het hoornvlies kan in een zeer ernstig stadium blauwwit worden en er kan zelfs pigment in worden afgezet. verhoogde traanvochtproductie. Het gevolg hiervan is dat niet alle tranen via de traanbuis kunnen worden afgevoerd. Het oog loopt als het ware over. Bij honden met lichte haren is dat goed te zien: in de binnenste ooghoek loopt er een bruine streep door de vacht. Dit noem je een traanstreep (zie figuur 1.2). Deze traanstreep ontstaat doordat het traanvocht verdampt op de huid, waardoor de haren bruin verkleuren. Fig. 1.2 Bij deze witte poedel is de traanstreep duidelijk te zien. De therapie van het entropion is afhankelijk van de ernst van het probleem. In lichte gevallen kan je bij jonge dieren tijdelijk volstaan met het geven van een oogzalf, waarin een antibioticum en eventueel ook vitamine A zit. Dit laatste bevordert de genezing van de weefsels van het oog en werkt in lichte mate pijnstillend. Zodra de jonge dieren volwassen zijn zal meestal toch een operatieve correctie nodig zijn, maar omdat ze uitgegroeid zijn kan de chirurg nauwkeuriger bepalen hoeveel huid er verwijderd moet worden. Als het entropion heel erg is wordt de afwijking snel operatief gecorrigeerd door een deel van de huid van het ooglid te verwijderen. Als je te veel huid verwijdert, is er kans dat er ectropion ontstaat. Ectropion Ectropion is het omgekeerde van entropion. De oogleden krullen naar buiten om en het gaat vaak gepaard met een te ruime oogspleet. Je kort dit af tot ECT/TROS. Bij Cocker Spaniëls, Doggen en Sint Bernards wordt op deze ziekte bewust gefokt. AANGEBOREN AFWIJKINGEN VAN HET OOG 13

14 Fig. 1.3 Bij deze honden komt vaak het naar buiten krullen van het onderooglid oftewel ectropion voor. Bij deze hond is het onderooglid zover omgekruld dat de witte oogrok zichtbaar wordt. Bij een ectropion wordt het traanvocht te langzaam afgevoerd. Doordat microorganismen dan niet snel genoeg weggespoeld worden, is de kans op een infectie heel groot. De symptomen van het ectropion zijn dan ook de volgende: tranenvloed, omdat het traanvocht niet voldoende snel wordt afgevoerd pus, als gevolg van de bacteriële infectie rode bindvliezen, als gevolg van de bacteriële infectie enophthalmus Als therapie geldt voor ectropion hetzelfde als voor entropion. Operatief ingrijpen is in erge gevallen gewenst om het dier verder lijden te besparen en het oog voor verder onheil te behoeden. Afwijkende haren Afwijkende haren die contact maken met de cornea kunnen een ontsteking van het hoornvlies veroorzaken. Deze hoornvliesontsteking heet keratitis. Je kan drie verschillende oogziekten onderscheiden die ontstaan doordat haren de cornea beschadigen. Distichiasis. Hierbij zitten er haren op de rand van het ooglid, wat normaal gesproken niet het geval is (in tegenstelling tot de mens). Als dergelijke haren in de richting van het oog groeien, geven ze een mechanisch trauma van de cornea, wat resulteert in een keratitis. Ectopische ciliën. Soms groeien er zelfs haren vanuit de huid van een ooglid in naar binnen en prikken dwars door het slijmvlies heen in de cornea. Dit noem je ectopische ciliën. Ook dit resulteert in een keratitis. Tristichiasis. Bij tristichiasis groeien haren die op een normale plaats liggen in de verkeerde richting. Als zij in de richting van het oog groeien, kunnen ze ook een keratitis of conjunctivitis veroorzaken. Bij rassen als de Pekingees bijvoorbeeld, streeft de fokker (op wens van liefhebbers van dit soort rassen) naar dieren met een zo kort mogelijke snuit. Door dit merkwaardige streven ontstaan dieren die een dikke huidplooi hebben, waarvan de haren in de ogen prikken. Indien niet behandeld zal door dit lijden blindheid en zelfs verlies van het oog ontstaan. Een goede voorlichting van potentiële kopers zal tot een ander wensenpatroon bij de consument kunnen leiden en tot de fok van normaler gebouwde dieren. De therapie van deze drie afwijkingen is het verwijderen van de irriterende haren. Dat kan door de haarzakjes weg te branden. Bij grotere afwijkingen moet chirurgisch 14 REAGEREN OP VERANDERINGEN - PATHOLOGIE

15 ingegrepen te worden. Bij Pekingezen moet de hele overbodige huidplooi verwijderd worden. Uiteraard moeten de conjunctivitis en de keratitis behandeld worden. Aplasia palpebrae of dysplasia palpebrae Een vierde afwijking aan de oogleden is aplasia palpebrae of dysplasia palpebrae. Je spreekt van een aplasia palpebrae wanneer een ooglid niet is aangelegd. Als een ooglid verkeerd is aangelegd is er sprake van een dysplasia palpebrae. Lagophthalmus Een lagophthalmus wil zeggen dat de oogleden niet gesloten kunnen worden. Bij brachycefale rassen, zoals de Pekingees en de Pers, zijn de schedel en de schedelhuid soms zó misvormd dat dat het geval is. Er is sprake van een raspredispositie, maar soms is lagophthalmus een verkregen afwijking door verlamming van de zenuwen die de spieren van de kop innerveren. Het gevolg van het niet kunnen sluiten van de oogleden is uitdroging en ontsteking van het oog en de adnexa. De therapie is het chirurgisch corrigeren van de oogleden. Uiteraard dien je ook hier te adviseren niet met het dier te fokken. Afwijkingen van de retina Een tweede aangeboren oogafwijking is een afwijking van de retina. PRA Een ongeneeslijke erfelijke afwijking van het netvlies is de progressieve retina atrofie (PRA). PRA wordt in 4 groepen ingedeeld: Erfelijke progressieve nachtblindheid Erfelijke stationaire nachtblindheid Erfelijke stationaire dagblindheid Pigment epitheel dystrofie erfelijke progressieve nachtblindheid De erfelijke progressieve nachtblindheid staat bij de meeste eigenaren bekend als dé PRA. Het is een geleidelijk voortschrijdende, ofwel progressieve, degeneratie van het netvlies, waardoor het dier langzamerhand blind wordt. In het begin van het proces kan het dier s nachts niet goed zien. Later, dit kan na jaren zijn, ook overdag niet meer. Bij de Perzische kat begint PRA op jeugdige leeftijd. Bij Abessijnen beginnen de symptomen vroeg, maar duurt het erg lang voordat de dieren blind zijn. De ziekte komt tevens bij Siamezen voor. Bij de Poedel begint de ziekte als het dier rond de 6 jaar is. De degeneratie begint bij de Poedel aan de rand van het netvlies. Bij Collies, Labrador Retrievers, Golden Retrievers, Elandhonden, Pointers, Beagles, Springer en Cocker Spaniëls en ten slotte Setters begint de degeneratie in het midden van het netvlies. Als blijkt dat een dier PRA heeft, staat vast dat beide ouders erfelijk belast zijn. Met deze dieren mag je dan niet meer fokken. Ook is het verstandig de naaste familieleden van het dier te laten onderzoeken. Veel rasverenigingen stellen gelukkig als eis dat een fokdier, zowel reu als teef of poes en kater, geen PRA mag hebben, zodat na verloop van tijd de afwijking uit het ras gefokt kan worden. AANGEBOREN AFWIJKINGEN VAN HET OOG 15

16 PRA is geen pijnlijke afwijking. Er is geen sprake van lijden in die zin dat het bestaan ondraaglijk is. Honden en katten leven wat betreft hun zintuigen in een wereld die totaal anders is dan die van ons mensen. Het belangrijkste zintuig van een hond is de neus. Het verlies van de reuk is voor een hond hetzelfde als wanneer een mens blind wordt. Omgekeerd geldt dat een blinde hond hetzelfde ondergaat als een mens die niet meer kan ruiken. Voor de kat zijn de tastzin en het gehoor even belangrijk als voor de hond de reuk. Een kat kan bijvoorbeeld in totale duisternis, dus zonder dat hij kan zien, een muis bespringen en doden, zuiver en alleen met behulp van zijn gehoor en tastzin. Een blinde kat zou best voor zichzelf kunnen zorgen. Honden en katten ondervinden blindheid dus niet als een al te groot ongemak. Er is dan ook geen reden om dieren te euthanaseren louter omdat ze blind zijn. Voor de eigenaar is het een schok om met een plotseling of langzamerhand blind worden van zijn dier geconfronteerd te worden. Een goede, rustige voorlichting met de nadruk op de afwezigheid van pijn en het verschil tussen mens en hond of kat kan de eigenaar troosten en het eisen van euthanasie voorkomen. Voor jou, als dierenartsassistent, ligt hier belangrijke steunende taak. Bij de erfelijke progressieve nachtblindheid zijn de pupillen verwijd en is de pupilreflex traag of afwezig. Als s nachts licht in de ogen reflecteert, lichten de ogen van iedere hond en kat op. Dat komt door de reflecterende laag van het netvlies. Bij dieren met PRA is dit oplichten van de ogen veel sterker dan normaal. De afwijking is door middel van oogspiegeling, wat op een klein aantal plaatsen in Nederland mogelijk is, vast te stellen. Ook kan een electroretinogram (ERG) worden gemaakt. Met een ERG worden de elektrische stroompjes gemeten die de zenuwcellen van het netvlies afgeven. De mate van aantasting van het netvlies is dan in verschillende graden in te delen. Therapie is niet mogelijk. erfelijke stationaire nachtblindheid erfelijke stationaire dagblindheid pigment epitheel dystrofie De tweede vorm van PRA is de erfelijke stationaire nachtblindheid. Deze komt voor bij Briards. Stationair wil zeggen dat de afwijking in tegenstelling tot dé PRA niet verergert, maar dat de nachtblindheid het enige symptoom blijft. Er is geen therapie. De derde vorm van PRA is de erfelijke stationaire dagblindheid. Deze is bij de Alaskan Malamute is ook onveranderlijk. Helaas zijn en blijven deze honden blind. Er is geen therapie mogelijk. Tot slot is de vierde vorm van PRA de pigment epitheel dystrofie (PED). Dit is een degeneratie van het netvlies door waarschijnlijk een tekort aan vitamine E of aan taurine bij de kat. De degeneratie is niet erfelijk, maar binnen bepaalde families hebben de dieren een grotere behoefte aan vitamine E of taurine dan normale dieren. De verschijnselen lijken op die van PRA, maar de dieren worden soms niet helemaal blind. Degeneratie van het netvlies hoeft niet erfelijk te zijn. Er is dan geen sprake van PRA, maar van netvliesdegeneratie ten gevolge van een andere oorzaak.. Deze oorzaak kan zijn: glaucoom, suikerziekte, toxoplasmose, trauma, een virusziekte en vitamine A tekort. Bij alle kattenrassen kan een taurinetekort in de voeding snel tot retina atrofie leiden. 16 REAGEREN OP VERANDERINGEN - PATHOLOGIE

17 Retina dysplasie Het netvlies kan deels niet of maar onvolledig aangelegd zijn. Dit is erfelijk bij sommige rassen (Engelse Springer Spaniël, Labrador Retriever). Het is aan te raden niet te fokken met dieren die deze afwijking vertonen. SARD De sudden acquired retinal degeneration (SARD) is, zoals de naam al zegt, een plotseling optredende retina degeneratie. De eigenaar merk plotseling blindheid en mydriasis op. De oorzaak is niet bekend. Overige aangeboren afwijkingen Naast afwijkingen aan de oogleden en afwijkingen aan de retina zijn er nog enkele aangeboren oogafwijkingen te onderscheiden. Anophthalmie, microphthalmie en cyclopie Een enkele keer wordt een dier geboren zonder ogen geboren. Dit heet anophthalmie. Een dier kan ook met te kleine ogen worden geboren: microphthalmie. Dieren met te kleine ogen kunnen soms redelijk goed zien. Microphthalmie komt voor bij de Duitse Dog, de Sint-bernard, de Collie en de Sheltie. Als een dier maar één oog heeft, noem je dat cyclopie. Anophthalmie, micropthalmie en cyclopie zijn erfelijke afwijkingen. Daarom mag met deze dieren en hun ouderdieren niet (meer) gefokt worden. CEA Collie Eye Anomalie is een erfelijke afwijking bij Collies en Shelties, die in vele graden kan voorkomen. De bloedvaten van de chorioidea zijn niet of onvolledig aangelegd, er kunnen gaatjes (colmbomae) in de sclera zijn, het netvlies kan losliggen van de chorioidea en er kunnen bloedingen optreden. De afwijking kan zo erg zijn dat het betreffende oog blind is. Soms is één oog aangetast, soms beide. Er is geen therapie; preventief dient een strikt fokbeleid toegepast te worden. Colomboma Een colomboma wil zeggen dat de sclerea niet geheel gesloten is en er een gaatje in zit. Dermoid Als er een dermoid aanwezig is wil dat zeggen dat er tijdens de embryonale ontwikkeling een stukje huid met haren per ongeluk op de cornea gegroeid is. Dan is chirurgische correctie nodig. MPP Tijdens de embryonale ontwikkeling van het oog is de pupil niet geheel open, maar afgedekt door een membraan, de membrana pupillaris. Na de geboorte hoort deze verdwenen te zijn. Als zij na de geboorte nog aanwezig is (= persistens) noem je dit Membrana Pupillaris Persistens (MPP). MPP is erfelijk bij Basenji s. AANGEBOREN AFWIJKINGEN VAN HET OOG 17

18 PHPV Het corpus vitreum van het volwassen dier wordt in het embryonale leven vooraf gegaan door een primair vitreum, dat soms te groot is aangelegd en aanwezig blijft. Dit noem je Persisterend Hyperplastisch Primair Vitreum (PHPV). PHTVL (hierna behandeld) en PHPV komen vaak in combinatie voor bij de Dobermann en de Staffordshire Bull Terriër. PHTVL Om de lens van het embryo is tijdelijk een kapsel gelegen, de tunica vasculosa lentis. Ook dit kan na de geboorte nog aanwezig zijn en te sterk zijn ontwikkeld, ook hyperplastisch genoemd. Dit noem je dan Persisterende Hyperplastische Tunica Vasculosa Lentis, afgekort PHTVL. Diversen Er is een groep afwijkingen, waarvoor een bepaald katten- of hondenras aanleg heeft. Dit laatste betekent echter niet dat deze afwijking zich bij elke hond of kat van dat ras zal openbaren. Het betekent evenmin dat de symptomen zich niet bij andere (ras- )honden of katten kunnen openbaren. Dan vaak als gevolg van een andere afwijking. 1.3 Verkregen oogafwijkingen De niet-aangeboren oogafwijkingen worden opgesplitst in oogafwijkingen die tot de spoedgevallen worden gerekend: glaucoom, oogbolluxatie, ulcus corneae en trauma en oogafwijkingen die geen spoedgeval zijn: ablatio retinae, cataract, lensluxatie, infectieuze oorzaken, gesloten traankanaal, tumoren en uveïtis. De niet-aangeboren oogafwijkingen worden hier ingedeeld in spoedgevallen en in oogafwijkingen, die geen spoedgeval zijn. Spoedgevallen Tot de spoedgevallen worden gerekend het glaucoom, de oogbolluxatie, het agressieve ulcus corneae en trauma van het oog. Als één van deze telefonisch aangemeld wordt moet je als dierenartsassistent uiteraard aanraden om zo snel mogelijk naar de praktijk te komen om blindheid en eventueel het verlies van het oog te voorkomen. Als algemene richtlijnen dien je aan te raden: zorgen dat het dier niet aan het oog kan krabben, om erger te voorkomen. het dier zó te vervoeren dat het rustig blijft en niet met de kop ergens tegen aan kan stoten. Dat houdt in dat het dier bij voorkeur onder begeleiding van twee personen vervoerd moet worden: één chauffeur en één verzorger. Niet met meer mensen: dat levert extra onrust en paniek op. om géén verband aan te leggen: een eventueel corpus alienum of botsplinters van fracturen in de buurt van het oog kunnen daardoor juist dieper het oog in gedrukt worden. Nadat je de dierenarts hebt gewaarschuwd dat er een spoedgeval in aantocht is, zorg je dat de hierna vermelde diagnostica klaar staan. Aangezien oogheelkundige afwijkingen vaak specialistische hulp vereisen is het aan te raden om het telefoonnummer van de dichtstbijzijnde oogspecialist op te zoeken. 18 REAGEREN OP VERANDERINGEN - PATHOLOGIE

19 Glaucoom Bij glaucoom, ook wel groene staar genoemd, is de druk in de oogbol te hoog. Bij een druk tussen 25 en 30 mm kwik spreek je van potentieel verhoogde druk; tussen 30 en 40 mm kwik kan het oog zich tijdelijk aanpassen en treedt schade aan het zintuig- en zenuwweefsel van de retina pas na langere tijd op. Als de druk boven de 40 mm kwik komt is na 48 uur het netvlies onherstelbaar beschadigd en is de kans op blindheid groot. Glaucoom ontstaat doordat er teveel vocht in de voorste en achterste oogkamer is. Dit vocht wordt geproduceerd (voornamelijk onder invloed van de bloeddruk, net zoals bij de nier het geval is) door het corpus ciliare, komt in de achterste oogkamer en gaat vandaar door de pupil naar de voorste oogkamer. In de hoek tussen iris en cornea, de irido-corneale hoek, wordt het door een speciaal epitheel opgenomen en aan het bloed afgegeven. Als er voortdurend nieuw vocht wordt gemaakt, maar niet wordt afgevoerd, hoopt het vocht zich op en wordt de druk in de voorste en achterste oogkamer te hoog. Aangezien het corpus vitrium niet samendrukbaar is zal deze te hoge druk via dit glasachtig lichaam doorgegeven worden aan het netvlies en sclera. De sclera kan niet veel uitrekken. Het gevolg is dat het netvlies tussen glasachtig lichaam en sclera doodgedrukt wordt. primair glaucoom secundair glaucoom Glaucoom kan vele oorzaken hebben. Je kunt een onderscheid maken tussen primair glaucoom en secundair glaucoom. Bij primair glaucoom zijn er alleen afwijkingen aan de structuren die voor de productie en afvoer van het kamervocht verantwoordelijk zijn. Bij Bassets, Cocker Spaniëls. Perzen, Siamezen en Europese Kortharen is dit een kwestie van aanleg. Secundair glaucoom is het gevolg van een andere, reeds bestaande, oogaandoening en ontstaat door belemmering in de afvoer van kamervocht door deze aandoening. Je kunt hierbij denken aan een lensluxatie, een tumor en een ontsteking van de iris. De eerste symptomen van glaucoom zijn: Sloomheid Pijn door de hoge druk. Hierdoor kan het dier gaan bijten als de kop wordt aangeraakt. Blauwwitte verkleuring van de cornea van één oog. Slechts in uitzonderingsgevallen treedt glaucoom tegelijkertijd beiderzijds op. De oogbol puilt soms wat uit. Episclerale vaatinjectie: door de druk verwijden de bloedvaatjes van de sclera en zijn goed te zien. De pupil van het aangetaste oog is verwijd en reageert niet op licht. De pupil van het andere oog is normaal van grootte. Dat de ene pupil normaal is en de andere te groot of juist te klein, noem je an-iso-corie. Blindheid, omdat het netvlies door de druk beschadigd is. De behandeling van primair en secundair glaucoom is in principe hetzelfde. Het is wel zo dat je bij secundair glaucoom ook de eigenlijke oorzaak moet behandelen. De therapie is het verlagen van de druk in het oog. Dat kan door het geven van oogdrukverlagende middelen zoals de koolzuuranhydraseremmer Diclofen (tablet) waardoor de hoeveelheid kamervocht die het corpus ciliare produceert verminderd wordt. De afvoer van kamervocht wordt bevorderd door pilocarpine-oogdruppels, die de pupil vernauwen. Ook bètablokkers worden gebruikt. Soms is het geïndiceerd om de osmotische waarde van het bloed te verhogen waardoor er kamervocht aan VERKREGEN OOGAFWIJKINGEN 19

20 het oog wordt onttrokken; verwijzing naar een specialist is dan veelal aan te raden. Er zijn ook operatiemogelijkheden om de druk in het oog permanent te verlagen. Er zijn verschillende medicijnen en anesthetica die glaucoom kunnen veroorzaken of verergeren. Atropine en ketamine zijn hier de belangrijkste voorbeelden van. Het is dan ook verstandig om na te gaan of een dier dat onder narcose gebracht zal worden, glaucoom heeft of ooit heeft gehad. Oogbolluxatie Bij dieren met een ondiepe oogkas of orbita en korte oogleden, zoals Pekingezen, Shi Tzu en Mopshonden, kan de oogbol spontaan uit de oogkas treden. Dit heet oogbolluxatie, ook luxatio bulbi of proptosis bulbi genoemd. Het kan al gebeuren als zo n hondje zich erg opwindt. Het kan bij dergelijke rassen ook optreden als je het dier te stevig vasthoudt in het nekvel. Houd hier rekening mee als je deze dieren moet fixeren: houd ze vast met je handen als een ring om de nek heen, zonder aan het nekvel te trekken. Wanneer telefonisch gemeld wordt dat bij een hond een oog plotseling veel groter is dan het andere en als het ware de achterkant van de oogbol is te zien, geef je de volgende aanwijzingen: 1 De eigenaar moet onmiddellijk proberen met een vochtige, schone en níet pluizende doek, het oog terug te duwen. Zeg tegen de eigenaar dat hij zachtjes moet duwen, want anders traumatiseert hij het oog nog meer. Terwijl hij duwt moet hij tevens proberen om de oogleden over de oogbol proberen te trekken. Meestal lukt dit niet, omdat de oogbol door de stuwing snel groter wordt en niet meer in de oogkas past. Dus hoe sneller de eigenaar dit probeert des te meer kans van slagen hij heeft. Stuwing ontstaat als volgt. De bloedvaten die naar de oogbol lopen worden door de oogbolluxatie afgekneld. De aders met hun dunne wand worden helemaal dichtgedrukt. De slagaders met hun dikkere wand worden in eerste instantie niet helemaal dichtgedrukt. Dat wil dus zeggen dat er nog wel bloed wordt aangevoerd, maar dat er geen bloed meer kan worden afgevoerd. Het afgeknelde deel loopt dus vol met bloed en neemt in omvang toe, net zolang tot de arteriën ook helemaal afgesloten worden. 2 Als het niet lukt om de oogbol terug te duwen moet de eigenaar de oogbol tegen uitdrogen beschermen door er slaolie over heen te gieten. Telkens als de slaolie weggelekt is moet hij dit herhalen. 3 Het dier zal de sterke neiging hebben om met de poten over de uitpuilende oogbol heen te wrijven of met de kop overal tegenaan te schuren. Dit moet uiteraard door de eigenaar voorkomen worden. 4 De eigenaar dient met grote spoed naar de praktijk te gaan. Een luxatio bulbi is voor de eigenaar of verzorger een alarmerend verschijnsel. Hij zal dan ook de neiging kunnen hebben om met grote haast in de auto te stappen en alle verkeersregels te negeren. Als dierenartsassistent dien je tot voorzichtig rijgedrag te manen. Een auto-ongeluk zit in een klein hoekje en het is beter dat een hond aan één oog blind wordt dan dat er een overstekend kind dood gereden wordt! Zeg dit tegen de eigenaar op een geruststellende en kalmerende toon. De dierenarts zal, al of niet na het onder narcose brengen van het dier, proberen de oogbol terug te duwen en de oogleden terug over de oogbol te trekken. Dit noem 20 REAGEREN OP VERANDERINGEN - PATHOLOGIE

21 je reponeren van de oogbol. Over het algemeen zal dit ook de dierenarts niet lukken, omdat de oogbol al te veel gestuwd is. Daarom maak de dierenarts snel een snede in de buitenste ooghoek. Dit heet een laterale canthotomie. De oogspleet wordt daardoor vergroot en het oog kan nu wel gereponeerd worden. Vervolgens worden de oogleden aan elkaar gehecht en wordt er oogzalf of druppels met antibiotica en atropine aangebracht tussen die hechtingen door. Daarna wordt de canthotomiesnede gehecht. Het dier moet na 3 tot 5 dagen terugkomen voor controle en eventueel verwijdering van de ooglidhechtingen. De hechtingen van de canthotomiewond worden na dagen verwijderd. Agressief ulcus corneae Een hoornvliesontsteking, keratitis, wordt gekenmerkt door een cornea die niet meer helder en doorzichtig is. Bij een niet zo heftige ontsteking is een lichtblauwe waas te zien. In ernstige gevallen wordt het hoornvlies melkachtig van kleur. Er is dan sprake van weefselverlies. Er ontstaat een ulcus in de cornea, waardoor de cornea gevoelig wordt voor secundaire infecties. Vooral de pseudomonassoorten en sommige streptokokken zijn hierom berucht; ze zijn in staat om binnen 24 uur een licht ulcus te verdiepen tot alleen de uiterst dunne onderste laag van de cornea nog intact is en je te maken hebt met een agressief ulcus corneae. Zelfs de lichtste aanraking kan dit laagje doen scheuren en een perforatie veroorzaken. Het oog loopt dan leeg. De eigenaar van een dier zal alleen opmerken dat zijn huisdier één oog stijf dicht knijpt. Je moet dus een eigenaar, die over een dier met een blefarospasmus opbelt, aanraden om met spoed zijn dier te laten onderzoeken en erop te wijzen dat hij er zelf niets aan mag doen. De diagnose wordt gesteld met behulp van de kleurstoffen fluoresceïne en bengaalsrose, zoals beschreven staat in paragraaf 1.1 onder diagnostische hulpmiddelen. Behandeling van een dergelijk agressief ulcus zal meestal door een specialist moeten worden gedaan. De therapie hangt af van de oorzaak. Als bijvoorbeeld een entropion de onderliggende oorzaak is, wordt dit operatief gecorrigeerd. De hoornvliesontsteking geneest daarna vanzelf. De aanwezigheid van een ulcus corneae is een absolute contra-indicatie voor het toedienen van corticosteroïden, zowel lokaal als parenteraal. Deze middelen remmen de vorming van nieuwe epitheelcellen in de cornea en het ulcus zal daardoor alleen maar groter worden. Als niet duidelijk is welk micro-organisme verantwoordelijk is voor de hoornvliesontsteking, dan wordt deze op dezelfde manier als een bindvliesontsteking behandeld. Trauma Trauma van het oog kan zeer ernstige gevolgen hebben. Net als glaucoom, oogbolluxatie en ulcus corneae moet trauma als spoedgeval behandeld worden. Trauma kan door mechanische of chemische oorzaak ontstaan. mechanisch Trauma van het oog kan mechanisch ontstaan door een zwiepende tak of door vechten en door het binnendringen van een vreemd voorwerp. Ook een klap met een stomp voorwerp of de hand kan leiden tot trauma. VERKREGEN OOGAFWIJKINGEN 21

22 Dikwijls scheuren de oogleden ten gevolge van bijvoorbeeld een kattenkrab, prikkeldraad, vechtpartijen en vasthaken aan spijkers of doornen. Wonden van de oogleden moeten zo snel mogelijk gehecht worden. De eerder genoemde termijn van 8 uur is bij het oog niet van toepassing. Dit is bij een huidwond op de romp niet erg, de huid is daar ruim genoeg, maar die ruimte ontbreekt bij de oogleden. Er moet zuinig worden omgegaan met elke millimeter ooglidrand. Hoe langer je wacht met hechten des te minder natuurlijk geneest de wond. Het gevolg is dat de oogleden misvormd worden, met alle gevolgen van dien, zoals je terug kunt vinden in de paragrafen over entropion en ectropion. Je hecht met hechtmateriaal met een dikte van 5-0 of 6-0; bij zulk dun hechtmateriaal is het klaarleggen van de loepbril aan te raden. Grotere verwondingen van de conjunctivae moeten met dunner materiaal gehecht worden: 6-0 tot 8-0. Meestal zal dit door een specialist gedaan moeten worden. Er ontstaan namelijk gemakkelijk littekens en het harde littekenweefsel zal de oogbol voortdurend prikkelen. Een chronische ontsteking is dan het gevolg. Trauma door een kattenkrab of een windbukskogeltje van de oogbol zelf is nog spoedeisender dan trauma van de oogleden. Als het hoornvlies kapot (geperforeerd) is, zal er kamervocht uit het oog komen en zal de iris door het hoornvlies heen naar buiten puilen. Dit laatste noem je een irisprolaps. Als je niets doet, groeien iris en hoornvlies aan elkaar en het dier kan niet meer zien. De kans op infectie met bacteriën is groot. Het gehele oog kan ontsteken: een panophthalmie. Dit leidt vaak eveneens tot blindheid en het verwijderen van de hele oogbol. Als EHBO mag de eigenaar alleen het oog overgieten met slaolie. Als de dierenarts nog niet aanwezig is zal je als dierenartsassistent misschien de neiging hebben om het oog alvast te spoelen. Dit mag je absoluut niet doen. Zelfs de geringe kracht van een waterstraaltje kan net voldoende zijn om een wondje in de cornea dat net nog niet helemaal geperforeerd was helemaal open te laten barsten, waardoor alsnog een irisprolaps ontstaat. Je mag wel druppels, geen zalf, want die moet weer verwijderd worden voordat een grondig oogonderzoek kan plaatsvinden, met antibiotica en atropine toedienen. De therapie bestaat uit het eventueel verwijderen van vreemde voorwerpen en het hechten van de wonden. Het spreekt vanzelf dat dit onder narcose gebeurt en moet meestal door een specialist gedaan worden. chemisch Bijtende stoffen, zoals zuren, basen en wasmiddelen, kunnen chemisch trauma veroorzaken. Als EHBO moet de eigenaar zo snel mogelijk het oog spoelen met zo schoon mogelijk water. Als er niets anders voor handen is mag dat zelfs slootwater zijn; alles is beter dan de bijtende stof in het oog te laten. Ook melk kan goed gebruikt worden. Op de praktijk zal met behulp van handwarme fysiologische uitgebreid gespoeld worden. Nabehandeling zal uit het toedienen van antibiotica, atropine en ontstekingsremmers bestaan. 22 REAGEREN OP VERANDERINGEN - PATHOLOGIE

23 Niet-spoedgevallen Tot de aangeboren oogafwijkingen die niet tot de spoedgevallen worden gerekend vallen: ablatio retinae cataract infecties lensluxatie retrobulbaire processen tumoren gesloten traankanaal Ablatio retinae Bij ablatio retinae laat de pigmentlaag van de retina los van de laag met staafjes en kegeltjes. Een betere naam is daarom retinoschizis, dat wil zeggen scheiding van de verschillende lagen van de retina. De zintuigcellen zullen door gebrek aan zuurstof afsterven en blindheid is het gevolg. Ablatio retinae kan optreden op een klein stukje van het netvlies, maar ook volledig zijn. Ablatio retinae kan worden veroorzaakt door: te hoge bloeddruk corpora aliena een stomp trauma van het oog of de oogkas. Door de schokgolf van een aanrijding door een auto of een harde klap met de hand bij kleinere dieren, worden de retinalagen van elkaar los getrild. de vorming van exsudaat bij ontstekingen van de uvea. Hierdoor kunnen die lagen van elkaar losgedrukt worden. tumoren erfelijke afwijkingen, zoals CEA (Collie Eyed Anomalie) De eigenaar merkt plotselinge blindheid en mydriasis op. Bij oogspiegeling zijn de losgelaten delen van het netvlies te onderscheiden. De precieze oorzaak moet worden vastgesteld worden voordat een therapie kan worden ingesteld. Ook hier is de hulp van een specialist meestal vereist. Cataract Grijze staar (let op: bij glaucoom spreek je van groene staar) of cataract is een troebeling van de lens als gevolg van een verkeerd vochtgehalte van de lens of een verandering in de eiwitstructuur. De ziekte kan aangeboren zijn zoals je dat wel ziet bij de Afghaan, de Amerikaanse Cocker Spaniel, de Dwergpoedel, de Golden Retriever en bij Birmanen en Perzen. juveniel cataract degeneratie Je kunt verschillende vormen van cataract onderscheiden. Juveniel cataract treedt al bij jonge dieren op. Er zijn ook vormen van grijze staar die door degeneratie zijn ontstaan door: suikerziekte (diabetisch cataract) in het lichaam aanwezige giftige stoffen door stapelingsziekten trauma, bijvoorbeeld als de iris ontstoken is en verkleeft met de lens ontstaat er op die plaats een troebeling van de lens ouderdom (seniel cataract) VERKREGEN OOGAFWIJKINGEN 23

24 Alle honden en katten krijgen deze laatste vorm van cataract als ze ouder zijn dan 5 tot 8 jaar. Het proces wordt langzaam erger en leidt, als het dier heel oud is, tot blindheid. Omdat het proces zo langzaam gaat, went het dier aan het steeds minder wordende gezichtsvermogen. Het lijdt dan ook niet aan de afwijking en een therapie is meestal niet nodig. Als het dier niet kan wennen aan de blindheid, is het mogelijk om de lenzen uit de ogen te verwijderen. Het dier kan dan weer redelijk zien. Fig. 1.4 Ver voortgeschreden grijze staar, vertroebeling van de lens, waardoor dit dier volledig blind is geworden. In dit geval betreft het ouderdomsstaar, zoals alle honden kunnen krijgen van hun 5de tot 8ste jaar. Als de lens geheel ondoorzichtig is geworden, is het dier dus blind. De lens kan dan operatief verwijderd worden. Het dier moet onder algehele narcose. Alleen bij dieren die in een goede gezondheid verkeren is het altijd aanwezige risico op sterfte door de narcose zo klein dat de operatie uitgevoerd kan worden. Tevens moet vaststaan dat de rest van het oog in orde is. Als het netvlies niet functioneert, kan de lens wel verwijderd worden, maar zal het dier na de operatie toch blind blijven. Als de lens geheel ondoorzichtig is, kun je niet meer met de opthalmoscoop in het oog kijken om te beoordelen of de rest van het oog wel in orde is. Infecties Omdat het oog zo oppervlakkig ligt worden infecties vaak door invloeden van buitenaf, zoals mechanisch trauma, veroorzaakt. Deze infecties veroorzaken de volgende ontstekingen van het oog en de adnexa: Blefaritis Conjunctivitis Keratitis Keratoconjuctivitis sicca Uveïtis blefaritis Een blefaritis is een ontsteking van de huid van de oogleden en kan veroorzaakt worden door een afwijkende stand van het ooglid of haren, allergie voor o.a. een 24 REAGEREN OP VERANDERINGEN - PATHOLOGIE

25 wespensteek, auto-immuunziekten en infecties met voornamelijk streptokokken en stafylokokken. De symptomen zijn de typische verschijnselen die horen bij een ontsteking: roodheid, zwelling, warmte, pijn (die uit zich in jeuk en het dichtknijpen van het oog) en een gestoorde functie (die zich uit in kaalheid en korstjes onder andere). De therapie hangt af van de oorzaak. conjunctivitis Conjunctivitis wordt ook bindvliesontsteking genoemd en is een ontsteking van de conjunctiva. Meestal zijn bij conjunctivitis beide ogen aangedaan. Als dat níet zo is, kan er sprake zijn van een afwijkende stand van de oogleden, mechanisch trauma door haren, een corpus alienum of te weinig traanproductie. In het laatste geval drogen de conjunctivae uit en ontstaat een ontsteking. Conjunctivitis door virussen en bacteriën is de meest voorkomende infectieziekte van de ogen. Een virus dat de bindvliezen van de hond aantast is bijvoorbeeld het hondenziektevirus. De bacteriën en virussen die niesziekte bij de kat veroorzaken kunnen zich ook in de conjunctivae ofwel bindvliezen nestelen. De belangrijkste symptomen zijn jeuk, ooguitvloeiing, die deels ontstaat door een verhoogde traanproductie ofwel epiphora en roodheid van de bindvliezen. Soms zie je kleine bobbeltjes onder het slijmvlies zitten. Dit zijn ophopingen van leukocyten. Je spreekt dan van een folliculaire conjunctivitis. Er kunnen ook andere soorten knobbeltjes onder het slijmvlies liggen. Om een precieze diagnose te stellen kan je een biopsie nemen. Bij hele jonge pups of kittens, waarbij de ogen nog niet opengegaan zijn, kan een purulente ontsteking van de bindvliezen aanwezig zijn. De verzorger van deze jonge dieren meldt dat de ogen uit lijken te puilen. Je moet dan aanraden om nog dezelfde dag met alle diertjes uit het betreffende nest op het spreekuur te komen. Als niet snel wordt ingegrepen wordt de cornea aangetast en van daaruit kan het hele oog ontsteken en verloren gaan. De therapie is het opsporen van de oorzaak en deze behandelen. Vervolgens spoel je de conjunctivae met een fysiologische zoutoplossing en dient een zalf toe, waarin een antibioticum en vitamine A zit. In sommige gevallen geef je ontstekingsremmers. keratitis Een keratitis is een hoornvliesontsteking ofwel een ontsteking van de cornea. Hoornvliesontsteking kan, net als bindvliesontsteking, behalve door mechanische prikkeling zoals afwijkingen van de oogleden, kattenkrabben en verkeerd groeiende haren, ontstaan door auto-immuunziekten, infecties met bacteriën en virussen, en een gebrek aan traanvocht. Soms is er geen oorzaak voor de ontsteking aan te wijzen. Het is niet zo dat het hoornvlies altijd als geheel is aangedaan. Soms is het alleen op één of meerdere kleine plekjes ontstoken. Dit heet keratitis punctata. Als alleen de oppervlakkige lagen van de cornea zijn aangetast spreek je van een keratitis superficialis. Bij een keratitis profunda zijn ook de diepere lagen aangetast. VERKREGEN OOGAFWIJKINGEN 25