Pijnacker-Nootdorp, 31 augustus 2014

Transcriptie

1 PREEK OVER ESTER 3,5-6 Pijnacker-Nootdorp, 31 augustus 2014 ds. R.T. te Velde Liturgie Votum/groet Zingen Psalm 139:1, 2, 4 Wet van de HEER Zingen Psalm 139:8, 10, 11 Gebed Lezen Ester 3 Zingen Psalm 35:1, 8, 9 Tekst Ester 3:5-6 Preek Zingen Psalm 2:1, 4 Dankgebed Collecte Slotzang Liedboek 285:1, 2, 4 Zegen Gemeente van onze Heer Jezus Christus, Had dat niet een beetje anders gekund met Mordechai? Het lijkt alsof hij het uitlokt, met zijn stijfkoppige houding. De hoogste dienaar van de grote koning, daar kun je toch een beetje respect voor tonen? Je blijft wat in het duister tasten, als je zoekt naar Mordechais motieven. Pas als de andere functionarissen hem er steeds naar blijven vragen, geeft Mordechai een reden op: hij is een Jood. Maar wat houdt dat in? Heeft Mordechai vanuit zijn geloof er bezwaar tegen om helemaal plat op de grond te buigen voor een mens? Omdat dat alleen voor God mag? Want dat zal wel het protocol geweest zijn toen Haman in zo n allerhoogste positie was terechtgekomen. Maar verder weten we uit de bijbel niet dat buigen uit respect voor mensen verboden is. Wat dan? Misschien speelt bij Mordechai een stukje persoonlijke jaloezie mee. Want net hiervoor is verteld over de goede daad die Mordechai voor de koning had gedaan: een samenzwering ontdekt en daarmee een moordaanslag voorkomen. Maar er was geen beloning gekomen voor deze trouwe dienaar. En nu krijgt een ander zomaar, zonder duidelijke reden, de hoogste positie in het hele rijk. Alle andere rijksgroten worden gepasseerd door Haman, de favoriet van de koning. Kon Mordechai dat slecht verkroppen? We komen er niet helemaal uit. En dus blijven we met de vraag zitten: had Mordechai niet wat flexibeler kunnen zijn? Nu drijft hij het conflict wel erg op de spits. Als Haman straks het plan maakt om niet alleen die ene dwarskop aan te pakken, maar meteen het hele volk van de Joden uit te roeien, dan lijkt het alsof Mordechai begonnen is. Eerst is het een kwestie van respect, maar algauw wordt het een etnisch en religieus conflict: etnisch, omdat het hele volk van de Joden erbij betrokken wordt, en religieus, omdat je dit volk nooit los kunt zien van de God in wie ze geloven en wiens wetten ze volgen. Voordat we te makkelijk oordelen, is het wel goed om erbij stil te staan dat wij zulke conflicten lang niet zo scherp meemaken als vele anderen. Hoe stel je je als christen op als je leeft in een vijandige omgeving? Wij krijgen daar soms onze portie wel van mee, als je op je werk alleen komt te staan, of als je via de televisie wordt aangevallen op achterlijke standpunten van christenen. In landen als Irak en Nigeria gaat het er heel wat ruiger aan toe. We hebben deze zomer allemaal meegekregen hoe ISIS tekeer gaat, hoe ze christelijke dorpen overvallen en de mensen drie keuzes geven: 1. bekeren tot de islam; 2. een extreem hoge vergoeding betalen om gedoogd/beschermd te worden als christen; 3. je hoofd eraf. Strijders van Boko Haram steken kerken en huizen in brand, 1

2 en roven christelijke meisjes om ze als seksslaaf te gebruiken. Wat moet je als je met zulk bruut geweld, met zulke extreme haat geconfronteerd wordt? Je kunt best begrijpen dat soms christenen ervoor kiezen om als het ware onder te duiken, zich van de buitenkant aan te passen aan de moslimomgeving, en in het geheim hun geloof in Jezus vasthouden. Dat is een manier om te overleven. Je hoeft de marteldood toch niet op te zoeken? Mordechai weigerde te buigen, hij hield zijn rug en zijn hoofd strak overeind. Maar als het nu eens een kwestie is van meebuigen of neergemaaid worden? Waar komt het opeens vandaan, die extreme woede van Haman? Natuurlijk, het is irritant als iedereen voor je buigt behalve die ene koppige Jood. Maar dat hoeft toch niet zo n obsessie te worden dat je het hele volk dood wilt? Een stukje verklaring zit in de manier waarop deze Haman in het verhaal gebracht wordt. Het lijkt alsof hij letterlijk omhoog valt: zomaar op de hoogste positie in het Perzische Rijk. Maar let even op wie hij is: Haman, de zoon van Hammedata, een nakomeling van Agag. Dan gaat er bij de bijbellezer een belletje rinkelen: Agag, wie was dat ook al weer? Je drukt op de zoekknop van je Bijbel-app, en je komt uit bij dit hoofdstuk: 1 Samuël 15. We zitten in de tijd van Saul, de eerste koning van Israël. Saul had aardig wat oorlogen te voeren, want Israël had niet zo vriendelijke buren: Moab, Ammon, Edom, de Filistijnen. Eigenlijk net zoals Israël vandaag, een bedreigd plekje aarde. Als een echte koning ging Saul de vijanden te lijf. Maar dan komt er in 1 Sam. 15 een nieuwe opdracht via de oude profeet Samuël (vers 2 en 3): Dit zegt de HEER van de hemelse machten: Ik ben niet vergeten wat Amalek Israël heeft aangedaan: het heeft Israël de weg versperd bij zijn uittocht uit Egypte. Trek daarom op tegen de Amalekieten en versla ze. Wijd al hun bezittingen onvoorwaardelijk aan de HEER. Spaar ze niet, maar dood alles en iedereen. Saul gaat de Amalekieten te lijf, maar toch niet helemaal zoals God had gezegd (vers 8 en 9): Hun koning Agag nam hij levend gevangen, maar de rest van het volk doodde hij. Agag werd door Saul en zijn manschappen gespaard, samen met de beste schapen, geiten en runderen en de sterkste jonge stieren en rammen, kortom, alles wat van waarde was. Die wilden ze niet vernietigen, maar alles wat geen of weinig waarde had, maakten ze af. Agag, de koning van Amalek. Dit volk was de eeuwige vijand van Israël, tijdens de tocht van Israël door de woestijn hadden ze zich wreed en laf op de achterhoede gestort, de uitgeputte kinderen en de afgeleefde oudjes. Alleen jong en sterk, wreed en agressief telt bij Amalek. Vanwege die brute aanval heeft de God van Israël nog een appeltje te schillen met Amalek. Saul moet het karwei afmaken. Maar hij weigert, en dat wordt het punt waarop God hem als koning opzij schuift en straks met David een nieuwe start maakt. Koning Agag van Amalek denkt de dans te ontspringen, maar de oude profeet Samuël pakt het zwaard en hakt het hoofd van Agag eraf. Dat is heel in het kort het verhaal van 1 Samuël 15. Maar nu duikt hij opeens weer op in het verhaal van Ester. Haman, een nakomeling van Agag. Helemaal scherp krijg je het beeld niet, want de naam van Haman zelf en van zijn vader lijken gewoon goed Perzisch, daar zit geen spatje Amalek in. En ook de naam Agag komt wel eens voor als een regio in het Perzische Rijk. Maar hoe het historisch ook zit: het verhaal van Ester roept duidelijk die oude geschiedenis weer tot leven: Agag, de eeuwige vijand. Zijn hoofd is er afgehakt, maar hier steekt hij weer de kop op. Bij zijn verre nakomeling Haman blijkt het wel, hoe de woede en de haat tussen die twee volken blijft zitten. En zijn tegenspeler Mordechai is ook niet zomaar een personage. Ik grijp even terug op hoofdstuk 2 vers 5, waar Mordechai geïntroduceerd werd: een zoon van Jaïr, de zoon van Simi, de zoon van Kis, uit de stam Benjamin. Dat zullen vast de drie voorafgaande generaties zijn: Jaïr, Simi, Kis. Maar het klinkt wel heel vertrouwd: Simi, zo heette iemand uit de familie van Saul die koning David aanviel en vervloekte toen die op de vlucht was voor Absalom (2 Samuël 16:5-13). En Kis, dat is ook een bekende 2

3 naam, zo heet de vader van Saul zelf. Vanzelf zit je dus bij Mordechai ook met je gedachten in de tijd waar het allemaal begon: de eerste koning van Israël, en de test tegen Amalek waarvoor hij zakte. Saul tegen Agag, dat is lang geleden. Maar Mordechai tegen Haman, dat is hetzelfde verhaal. De eeuwige vijand. Zo kan dat nog steeds gaan bij mensen. Soms weet je heel goed waarom je een hekel hebt aan iemand. Die heeft je iets geflikt, en dat vergeet je je leven niet meer. Maar soms gaat zoiets ook mee, van de ene generatie op de andere. Als een verhaal dat wordt doorverteld. Of ook zonder woorden, iets wat je ziet aan het gebaar of de oogopslag van je opa of oma als iemand van die andere familie voorbijkomt. Tot op het laatst niemand meer weet waar het overging, maar onderhuids smeult de haat nog. Zo gebeurt het bij Haman als hij Mordechai op zijn pad treft: vijf-en-halve eeuw na de geschiedenis van Saul en Agag. Opeens laait het weer op: de eeuwige vijandschap. Ze voelen het in hun genen, ook al weten ze niet precies waarom. Mordechai de Jood buigt niet voor Haman, de deftige meneer, omdat hij uit dat oude vijandvolk Amalek komt. En Haman zet zich niet over die ene belediging heen, maar hij wil zich wreken op dat hele volk van Mordechai, het volk van de Joden. Verdelgen zal hij ze, tot er in het hele wereldrijk van de Perzen niet één van is overgebleven. Toch blijft er iets onverklaarbaars in zitten. OK, de oude haat tussen Amalek en Israël speelt op. Maar waarom zo extreem? Waarom besluit Haman maar meteen tot een complete genocide op dit volk? Nog altijd maak je dat onverklaarbare mee, juist als het gaat om ditzelfde volk van de Joden. Waarom duikt de hele geschiedenis door het antisemitisme op? Waarom haten Palestijnen en andere Arabische landen dit volk zo dat ze het volledig van de kaart willen vegen? En je kunt er de andere vraag naast zetten: waarom roepen christenen zoveel haat op? Hoe kan het gebeuren dat dorpen in Sudan en Nigeria, waar moslims en christenen generaties lang in vrede naast elkaar geleefd hebben, plotseling vlam vatten door een extremisme dat van geen vrede wil weten? Het verhaal van Ester lijkt een verhaal van mensen alleen. De naam van God wordt niet genoemd. Toch geloof ik dat hier de diepste reden zit: bij God. Dat is ook het punt waarop je Joden en christenen naast elkaar mag zetten. Niet om af te doen van het extreme lijden dat het Joodse volk achtervolgt, en waar ook christenen vaak schuld aan hadden. Wel omdat het te maken heeft met de ene God, de God van Israël die de Vader is van Jezus Christus. Er is iets met God wat mensen enorm irriteert. Hij past niet in de plaatjes die wij normaal vinden: het plaatje van succes en macht, van ego s die niet groot genoeg kunnen zijn, het plaatje van beschermen van je eigen soort maar rustig uitmoorden van alles wat anders is. In het verhaal van Saul zie je hoe hij erdoor ingepakt is, door de moraal van Amalek en koning Agag. Saul gaat er in mee: uitroeien wat weinig of geen waarde had, maar het sterke en jonge wat waarde had, liet hij in leven. Het is de moraal van de spierballen: kijk eens hoe sterk ik ben! Niemand kan mij wat maken. Alles wat mij in de weg loopt, trap ik in de grond. Een hekel heb ik aan zwak en kwetsbaar en weerloos. Een mug sla je zo dood, waarom niet een mens, als je er last van hebt? Je hoort er de echo in van het wrede lied van Lamech, aan het begin van Genesis: Wie mij verwondt, die sla ik dood, zelfs wie mij maar een striem toebrengt. Dat is hoe het vaak gaat in onze mensenwereld. Je slaat erop los om te zorgen dat je de sterkste blijft. Ook als we wat meer beschaafd zijn en niet zo openlijk agressief, we zijn er altijd op uit om ons te laten gelden. Maar de God van Israël komt daar op een heel verrassende manier doorheen. In Jesaja 53 hebben we het bekende lied over de Lijdende Knecht, en die laat iets zien van wie God zelf is: Hij was het die onze ziekten droeg, die ons lijden op zich nam. 3

4 Wij echter zagen hem als een verstoteling, door God geslagen en vernederd. Om onze zonden werd hij doorboord, om onze wandaden gebroken. Voor ons welzijn werd hij getuchtigd, zijn striemen brachten ons genezing. Dit is ook een lied waar het over striemen gaat, net als bij het wraaklied van Lamech. Maar totaal de andere kant op: Jezus slaat er niet op los als Hij een striem oploopt, maar Hij laat geduldig, zwak en kwetsbaar de zweepslagen op zich neerkomen. En zo geneest Hij ons, verlost Hij ons van de wereld die kapot gaat aan haat en eeuwige vijandschap. Die God staat vreemd en aanstootgevend rechtop in het verhaal van Ester, Mordechai en Haman. Ook al wordt zijn naam niet genoemd, wat hier gebeurt, draait ten diepste om Hem. Wil je je aan deze God gewonnen geven, wil je met Hem leven in vrede en liefde en geluk? Of blijf je de eeuwige vijand die alles neerslaat wat in de weg loopt? De personages worden scherp neergezet: de Jood Mordechai die als enige zijn hoofd boven het maaiveld uitsteekt, en zijn grote tegenstander, Haman de eeuwige vijand. Niet moeilijk om partij te kiezen als het conflict zo zwart-wit ligt. Toch is partijkiezen niet wat dit bijbelstukje van ons vraagt. Het is ook wat te makkelijk, je blijft er zelf bij langs de zijlijn staan als toeschouwer bij het toneelstuk. Spannend om te volgen, maar aan jouzelf gaat het voorbij. Dat kan bij de bijbel meestal niet, het verhaal trekt je naar binnen. Want let nog even op de hoofdfiguren. Op een bepaalde manier komen ze akelig dicht bij elkaar. Mordechai: denk maar niet dat ik voor jou buig! Haman: wie ben jij dat je mij trotseert! Open en bloot zie je de hoogmoed regeren als Haman door de koning gepromoveerd wordt tot hoogste figuur in het Rijk. Niemand belangrijker dan hij, en dat zal iedereen weten! Hebben wij daar ook wel eens last van? Onszelf zo belangrijk vinden? Altijd uit op waardering en bevestiging? Dik tevreden over wat jijzelf presteert, en neerkijken op anderen. En als je niet zo best presteert, ligt het natuurlijk niet aan jou, diep in je hart vind je dat je beter verdient. Hoogmoed, dat is niet een lastig karaktertrekje waar de een meer last van heeft dan de ander. Hoogmoed is de kern van waar de zonde mee begon, ooit in het paradijs van Genesis 3. Eet maar van die boom, dan zul je worden als God, siste de slang. Dat glijdt makkelijk naar binnen, ten diepste willen we dat nog steeds: zelf aan de top staan. Zelf uitmaken wat goed is. Uit de weg ruimen waar je last van hebt. De eeuwige vijand, daar gaat dit verhaal over. Je ziet hem live voor je in de persoon van Haman. Hij kan het volk van de Joden niet uitstaan, want hij kan die God van de Joden niet uitstaan. Maar zit niet eigenlijk de eeuwige vijand bij onszelf in huis? De hoogmoed in ons hart, waarmee we God niet kunnen uitstaan? Zo brengt het verhaal van Ester 3 ons allemaal persoonlijk voor de vraag: wil je buigen? Dat is niet de vraag van respect tegenover mensen die boven je staan. Ook niet de vraag naar de tactiek van je opstelling als christen als je in een vijandige omgeving staat. Die vragen zijn belangrijk genoeg, en je kunt er net zo hard in terechtkomen als de christenen momenteel in Irak en Nigeria. Maar deze ene vraag gaat boven alles uit: wil ik buigen voor Jezus Christus? Op Hem loopt onze eeuwige vijandschap stuk. In Hem laat God zien wie Hij is: de God die niet gaat voor groot en sterk en succesvol. Dan zouden de spierballenjongens van deze wereld het winnen, Agag en Haman. God weet wat het is om zwak en kwetsbaar en weerloos te worden. Jezus Christus die aan het kruis hangt houd dat beeld even vast als we verderop in Ester horen over de metershoge paal die 4

5 Haman liet opstellen voor Mordechai. Het lijkt de ultieme mislukking. Maar Jezus, die slachtoffer wordt van onze eeuwige haat, Hij is de Vredevorst die alles overwint. Zelfs mij, de eeuwige vijand. Zelfs mij maakt Hij tot een vriend, een kleine broer, een geliefde zus. Zal ik buigen? Amen 5