De Universiteitsbibliotheek 2020 Zichtbaar Groen

Transcriptie

1 De Universiteitsbibliotheek 2020 Zichtbaar Groen

2 De Universiteitsbibliotheek 2020 Zichtbaar Groen Door: Malenthe Teunis, Menno Stellingwerff en Lisette Stevens April,

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Achtergrond De UB zichtbaar groen Leeswijzer Impressie De UB als groen kunstwerk Toelichting impressie Mogelijke uitvoeringen Mogelijkheden geveltuin Mogelijkheden daktuin Voordelen Een groen imago Bewustwording van duurzaamheid Gezondere leefomgeving Betere isolatie Opvang van regenwater Versterking van de biodiversiteit Langere levensduur dak Realisatie Realisatieplan Begroting Mening van gemeentefracties Conclusie Bijlage 1. Steun vanuit de gemeente

4 1. Inleiding 1.1 Achtergrond De Universiteitsbibliotheek (UB) aan de Broersstraat speelt een belangrijke rol in het leven van bijna iedere student van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). Studenten van alle faculteiten zijn hier te vinden om informatie te verkrijgen, te studeren of om studievrienden te ontmoeten. De centrale functie wordt nog eens versterkt door de locatie van het gebouw; recht tegenover het academiegebouw en midden in het stadscentrum. De oprichtingsdatum van de UB is een half jaar na de oprichting van de universiteit, 28 februari De UB is hiermee één van de oudste bibliotheken in Nederland. Tot 1987 stond er een ander gebouw op de plek van de universiteitbibliotheek. Doordat de universiteit een explosieve groei doormaakte voldeed het gebouw niet meer aan de eisen van die tijd en is daarom afgebroken. 1 In 1987 is het huidige gebouw opgeleverd. Dit gebouw is ontworpen door de architect prof. dr. P.H. Tauber. Hij werd bijgestaan door zijn zoon F. Tauber, die verantwoordelijk was voor het interieurontwerp 2. Op dit moment barst de UB opnieuw uit zijn voegen en is er weer vernieuwing nodig. Het aantal bezoekers in 2013 lag rond de 1.3 miljoen, een nieuw record. De bezoekersaantallen zorgen voor extra gebruiksdruk op het gebouw. De afdeling Vastgoed & Investeringsprojecten (VGI) heeft inmiddels vergevorderde plannen voor de verbouwing van de UB. De renovatie van de UB zal in 2014 beginnen en het plan is dat de vernieuwde UB in 2020 klaar zal zijn. Door de renovatie zal het gebouw een A-categorie energielabel krijgen. Dit past uitstekend binnen de duurzaamheidstrategie van de Rijksuniversiteit Groningen De UB zichtbaar groen De RUG wil een groene, duurzame universiteit zijn. Er worden al veel initiatieven genomen om dit streven te realiseren. Het verkrijgen van een A-categorie energielabel voor de UB is hier een voorbeeld van. Helaas is dit streven weinig zichtbaar voor zowel de universitaire gemeenschap als de omgeving. Als het groene en duurzame imago van de RUG meer zichtbaar wordt, zullen ook de

5 studenten, stadjers en bezoekers van de stad zich meer bewust worden van duurzaamheid. Ons voorstel is daarom om een gevelen daktuin te realiseren op een van de meest markante gebouwen van de RUG in het centrum van de stad; de Universiteitsbibliotheek. De gevelen daktuin kan een waar kunstwerk worden waarmee de RUG zich profileren als duurzame en innovatieve universiteit. Studenten zullen door een prachtige groene gevel gestimuleerd worden om bewust duurzamer te leven. Bovendien kan het voorstel een eyecatcher van de stad worden en zichtbaar maken dat Groningen de groenste stad van Nederland is 4. Het voorstel past bij de huidige plannen voor de renovatie van de UB. Bovendien wordt het voorstel met veel enthousiasme ontvangen door de gemeente, als voorloper voor innovatieve vergroening van de binnenstad (zie bijlage 1). De UB een A-categorie energielabel? De RUG een duurzame en innovatieve universiteit? Groningen de groenste stad van Nederland? Maar wáár is het groen?! Figuur 1. Waar is het groen? 4 5

6 1.3 Leeswijzer In dit voorstel zal allereerst een impressie worden geven over hoe een gevelen daktuin er uit kan komen te zien. Daarna zullen de mogelijke uitvoeringen en systemen worden beschreven. In het vierde hoofdstuk worden de voordelen van een gevelen daktuin behandeld. In het hoofdstuk over de realisatie van dit voorstel worden ook de kosten in kaart gebracht. Om ons idee nog meer kracht te geven hebben wij verschillende mensen gevraagd om hun mening te geven over ons voorstel. Deze reacties zijn beschreven in het zesde hoofdstuk. Met dit voorstel zal u ervan overtuigd zijn dat een gevelen daktuin veel voordelen met zich mee zal brengen, de UB (en daarmee de RUG en de stad Groningen) wordt eindelijk zichtbaar groen! 6

7 2. Impressie De UB als groen kunstwerk 7

8 2.1 Toelichting impressie Het voorstel is om aan de gevel een waar kunstwerk van planten te maken. In de impressie ziet u voorbeelden van gerealiseerde projecten in Parijs en Londen. Door dit voorstel heeft ook Groningen de mogelijkheid om zich daadwerkelijk op de kaart te zetten als groenste stad van Nederland! We hebben ervoor gekozen om de geveltuin zoveel mogelijk aan de zijkant van de UB te plaatsen, zodat er weinig ramen omzeild hoeven te worden. Dit is gemakkelijker te onderhouden. Uiteraard is het ook mogelijk om de gehele gevel te voorzien van planten. Daarnaast is ons voorstel om ook het dak te voorzien van vegetatie. Hierbij kan eveneens gekozen worden uit verschillende plantensoorten. 8

9 3. Mogelijke uitvoeringen 3.1 Mogelijkheden geveltuin De technieken voor een groene muur lopen ver uiteen. Sommige technieken zijn duurzamer dan de andere. In dit voorstel worden drie voorbeelden van mogelijke systemen behandeld. Twee van de voorbeelden komen van het bedrijf Vertical Gardens. Zij garanderen dat hun constructies minstens tien jaar meegaan en eenvoudig te onderhouden zijn. Het onderhoud kan vergeleken worden met een kamerplant. Alle verticale vlakken, groot of klein, kunnen beplant worden. The sky is the limit 5. Het derde voorbeeld komt van een startend bedrijf, namelijk Natuur op je muur. Dit bedrijf heeft een vernieuwde techniek en bieden dit aan tegen een significant goedkopere prijs 6. Er is een zorgvuldige plantenkeuze nodig om te voorkomen dat er binnen een paar maanden een gedeeltelijk kale opstelling ontstaat. Deze keuze hangt af van verschillende factoren: Hoeveelheid zonlicht Temperatuur Wind(blad- necrose)(uitdroging) Luchtvochtigheid Zuurgraad van de grond(ph) Zouten Seizoensinvloed Het modulaire systeem (Vertical gardens) Bij het modulaire systeem wordt de plant vastgezet en gevoed door een substraat in de vorm van grond of een kunststof product (schuimhars of glaswol). Zwaartekracht speelt een grote rol in deze opstelling, doordat het substraat zwaarder is dan andere systemen. Hierdoor moeten er aan de bevloeiing speciale eisen gesteld worden en gaat de bewatering in intervallen. Bij kleinere oppervlaktes kan de bevloeiing volstaan met een aansluiting op het waterleidingnet en een automatische doseerpomp. Bij grotere verticale tuinen voldoet dit systeem niet en zullen er extra aanpassingen gedaan moeten worden om de gehele tuin van water te voorzien. Dit systeem is

10 daarentegen wel erg gebruiksvriendelijk en vereist weinig specifieke kennis van de gebruiker. Ook kan het systeem na aanleg nog gemakkelijk uitgebreid worden. Eco-systeem (Vertical Gardens) Bij grotere projecten wordt vaak voor het Eco-systeem gekozen. Het gebruikte water voor de bevloeiing wordt opgevangen en volledig hergebruikt. Daarmee is er sprake van een gesloten systeem en een duurzamer karakter van de muur. Het afgevloeide water wordt iedere rondgang opnieuw geconditioneerd en de verdampte hoeveelheid water wordt constant aangevuld, bij voorkeur met regenwater. Dit is een technisch ingewikkelder systeem, wat door zijn grootte ook een aparte constructie nodig heeft. De verticale tuin bestaat uit één geheel met een plastic wandplaat van 1 cm dik. Een constante waterstroom, als in een hydroponic systeem, zorgt voor vocht en voeding. Figuur 2 geeft een voorbeeld van een hydroponic systeem. Figuur 2. Het hydroponic systeem Groene muren systeem (Natuur op je muur) Natuur op je muur biedt een groene muren systeem aan die enorm duurzaam is gedurende zijn levenscyclus. Het absorbeert meer CO 2 dan er tijdens de productie en gebruik vrijkomt. Bovendien is het aanzienlijk goedkoper dan andere systemen (prijs zal tussen /m 2 liggen). Er wordt gebruik gemaakt van regenwater en de planten groeien op een substraat. Ook zijn er verschillende modules toe te voegen die de muur nog wat extra s geven zoals een insectenhotel, bijenkast of zonnepanelen. Figuur 3 geeft een visuele weergave van het systeem. 10

11 Figuur 3. Het groene muren systeem Een leuke toevoeging van dit bedrijf is dat het ook een app voor de smartphone aanbiedt, die bijvoorbeeld gepersonaliseerde onderhoud-/oogsttips geeft en achtergrondinformatie over de muur kan weergeven. Omstanders kunnen dan niet alleen de geveltuin zien, maar ook informatie krijgen over bijvoorbeeld welke planten er groeien en welke insecten er zich nestelen. Dit creëert bewustwording over duurzaamheid en natuur. 3.2 Mogelijkheden daktuin Voor de aanleg van de daktuin hebben wij contact opgenomen met een bedrijf uit Groningen die in samenwerking met de gemeente de daktuinen in Groningen aanlegt, Veenstra Daktuinen. Zij gebruiken de techniek van Zinco 7. Het dak wordt opgebouwd uit meerdere lagen: Wortelbeschermfolie, de folie beschermt de dakbedekking tegen de ingroei van wortels. Waterbufferende beschermmat, de mat beschermt het wortel beschermfolie en daarmee ook de dakbedekking tegen mechanische indringing van bovenaf. Daarnaast buffert deze mat water en voedingsstoffen

12 Drainagelaag, deze laag buffert water aan de bovenkant en voert water af via de onderkant. Door zijn unieke structuur is de luchthuishouding van de wortels gewaarborgd en kan het water uit de beschermmat worden teruggegeven aan de planten. Filtervlies, dit vlies voorkomt dat kleine deeltjes uit de substraatlaag wegspoelen en zorgt daarmee voor het kunnen blijven functioneren van de drainagelaag daar onder. Voedingsbodem/substraat laag, deze unieke substraten zijn aan te passen aan elke soort vegetatie. Hierdoor is op het dak bijna elke vorm van beplanting mogelijk. Zonnepanelen zouden een goede toevoeging kunnen zijn voor de daktuin. Het is bewezen dat zonnepanelen beter werken in combinatie met een groen dak. Het groene dak zorgt namelijk voor verkoeling en door deze verkoeling functioneren de zonnepanelen beter

13 4. Voordelen 4.1 Een groen imago Zoals eerder besproken, wordt door een gevelen daktuin het groene imago van de RUG en de stad Groningen versterkt. Een gevelen daktuin maakt zichtbaar dat Groningen de groenste stad van Nederland is 9. Daarnaast profileert de RUG zich als duurzame en innovatieve universiteit. Een gevelen daktuin (eventueel met zonnepanelen) kan een waar kunstwerk worden en is daarmee een eyecatcher voor de stad. 4.2 Bewustwording van duurzaamheid Door de zichtbaarheid wordt ook de bewustwording van duurzaamheid onder stadjers, studenten en bezoekers gestimuleerd. Ook de app van het bedrijf Natuur aan je muur kan hier een bijdrage aanleveren. De app geeft gepersonaliseerde onderhoud-/oogsttips en achtergrondinformatie over de muur. Omstanders kunnen dan niet alleen de geveltuin zien, maar ook informatie krijgen over bijvoorbeeld welke planten er groeien en welke insecten er zich nestelen. 4.3 Gezondere leefomgeving Zeker voor een grote stad als Groningen kan extra vegetatie grote voordelen met zich meebrengen. De binnenstad bevat weinig groen en daarmee warmt deze op zomerse dagen snel op 10. In de praktijk kan het verschil tussen stad en ommeland op hete dagen wel 8 C bedragen 11, dit fenomeen wordt het warmte-eiland effect genoemd. Deze opwarming kan verminderd worden door extra vegetatie in de binnenstad te plaatsen, echter is daar niet altijd plek voor. Een gevelen daktuin zijn daarom een ideale oplossing. Ze zorgen voor verkoeling zonder veel plek in te nemen. Ook zorgt een gevelen daktuin voor een verbeterde luchtkwaliteit, aangezien ze 50 g fijnstof/m 2 /jaar aan zich bindt. Ook zorgen de planten overdag nog voor extra omzetting van CO 2 in zuurstof. Daarnaast is bewezen dat mensen beter werken en gelukkiger en gezonder zijn in een groene omgeving (tot 15% minder ziekte) Gezondheidsraad, Raad voor ruimtelijk, milieu- en natuuronderzoek. Natuur en gezondheid: Invloed van natuur op sociaal, psychisch en lichamelijk welbevinden. Deel 1 van een tweeluik: Verkenning van de stand der wetenschap. Den Haag,

14 4.4 Betere isolatie Over het algemeen geldt dat de muur extra geïsoleerd is en daarmee energiebesparend werkt (0,5 m 2 K/W). Op warme dagen heeft een geveltuin door de extra isolatie een verkoelende werking (2-4 C). Daarnaast is de isolerende werking van het dak beter dan een normaal dak: in de zomer blijft het een stuk koeler. Daarmee wordt er veel energie bespaard en is er minder CO 2 uitstoot. De extra lagen van het dak hebben bovendien een geluiddempende werking. 4.5 Opvang van regenwater Een gevelen daktuin geeft de mogelijkheid om regenwater op te vangen en dit te gebruiken voor de bewatering van de planten. Daarnaast zorgen de gevelen daktuin voor minder belasting op het rioleringsnetwerk. 4.6 Versterking van de biodiversiteit De gevelen daktuin brengt meer natuur in de stad en kan daarbij bijdragen aan lokale versterking van de biodiversiteit. Insecten en vogels kunnen zich nestelen in de gevelen daktuin. 4.7 Langere levensduur dak De daktuin beschermt de dakbedekking tegen UV-straling, waardoor het dak een langere levensduur heeft. Zo kan bijvoorbeeld bij een meerlaagse groene dakbedekking, de levensduur met 40 jaar worden verlengd. De daktuin kan ook worden aangelegd op een wat oudere, waterdichte dakbedekking. Dit is goedkoper dan verharde dakbedekking. 14

15 5. Realisatie 5.1 Realisatieplan Dit voorstel past in de huidige plannen voor de renovatie van de UB. Hierover hebben wij gesproken met Marjolein Meijer, beleidsmedewerker VGI. De huidige plannen voor de renovatie zijn vooral gericht op de binnenzijde van de UB en gaan in september 2014 van start. Daarnaast is er een nieuwe architect voor een nieuw ontwerp voor de ingang. Aangezien het ontwerp voor de ingang nog niet is gemaakt, kan de architect de gevelen daktuin meenemen in het ontwerp. Ook moet een constructeur de mogelijkheden van de huidige constructie berekenen. De gevel en het dak moeten voldoen aan de eisen voor het realiseren van een gevelen daktuin. Naast een goede samenwerking met de architect voor de nieuwe ingang, moet ook de architect van het gebouw betrokken worden bij de realisatie. Daarnaast moet er een omgevingsvergunning worden aangevraagd. Het voorstel moet dan ook door een welstandscommissie worden goedgekeurd. Wellicht kan ook het enthousiasme van Wout Veldstra, stadsecoloog van de gemeente Groningen, een positief effect hebben op de realisatie van dit voorstel (zie bijlage 1). Bovendien geeft de gemeente Groningen 40% subsidie voor het realiseren van daktuinen. Het project zal waarschijnlijk door twee bedrijven uitgevoerd worden, aangezien wij tot nu toe geen bedrijf hebben gevonden die zowel een gevel- als daktuin aan kan leggen. Het is van belang dat deze bedrijven een goede samenwerking aangaan, zodat de gevelen daktuin één geheel worden. 5.2 Begroting Kosten realisatie De kosten voor een intensief beplante groenwand, 85 planten per m 2, bedragen 500,-. Volgens een berekening van Vertical Gardens zou de realisatie van de geveltuin uitkomen op ,-. Een groen dak is significant goedkoper, ook omdat de gemeente Groningen hiervoor subsidies heeft. Als men uitgaat van een oppervlak van 360 m 2 (dit is alleen de voorgevel), een prijs van 50,-/m 2 en 40% subsidie, zouden de kosten voor de daktuin ,- zijn. Onderhoudskosten Er zijn verschillende mogelijkheden op het gebied van onderhoud. Uiteraard kan dit worden verzorgd door het bedrijf dat ook de installatie doet, hoveniers of de gemeente. Daarnaast is er op dit moment het Frankville project gaande; een initiatief van tuinierende studenten op de Zernike campus. Er kan onderzocht worden of deze studenten ook een deel van het onderhoud van de gevelen daktuin 15

16 op zich kunnen nemen. Daarnaast hangt de hoogte van de kosten van het onderhoud hangt sterk af van het ontwerp dat gekozen wordt. Als er voor een intensieve beplanting wordt gekozen, zal het onderhoud duurder worden. Terugverdiensten De gevelen daktuin leveren veel voordelen op het gebied van duurzaamheid. Deze voordelen hebben vooral een esthetische waarde, maar een deel van de investering kan ook worden terugverdiend door technische voordelen. De voordelen, zoals beschreven in hoofdstuk 4, moeten de kosten voor de realisatie van dit voorstel compenseren. 16

17 6. Mening van gemeentefracties Om te onderzoeken wat ons voorstel daadwerkelijk voor uitwerking zal hebben op de omstanders, hebben wij de verschillende gemeentefracties gevraagd naar hun mening over een eventuele gevelen daktuin. Hieronder is een overzicht gegeven van de reacties. GroenLinks is enthousiast: Prachtig plan! Ook ik (Kris van der Veen, raadslid sinds 2011) vind dat (dat wat we doen op het gebied van) duurzaamheid in/van Groningen nog niet altijd even zichtbaar is. Zichtbaarheid betekent het geven van het goede voorbeeld en stimuleert anderen om ook met duurzaamheid aan de slag te gaan. De PvdD denkt dat dit een goed plan is. Gerjan Keller (raadslid) is bekend met dit principe en weet dat op de NHL Hogeschool de groene wand erg positief werkt voor studenten. De PvdD is bereid te overleggen over hun ideeën over duurzame (werk)plekken. Wat de ChristenUnie betreft is een verticale tuin zeer positief, hoe duurzamer hoe beter. Het verduurzamen van de stad mag wat hen betreft ook zichtbaar zijn in meer groen. Ze geven aan geen eigenaar van het pand te zijn, maar het initiatief wel positief te willen onderstrepen. Ook de Stadspartij vindt het een leuk idee om de steenklomp van de UB op te vrolijken met een verticale tuin. Ze geven aan dat er in de stad al wat ervaring mee is opgedaan. D66 vindt het een interessant concept. D66 geven wel aan dat dit idee nog verder uitgewerkt zou moeten worden op het gebied van onderhoud en veiligheidsrisico s. Wel staan ze open om een gesprek te houden over de vraag of verticale tuinen ook iets is waar de gemeente over moet nadenken. Al met al valt hieruit te concluderen dat een groot deel van de gemeentefracties enthousiast zijn over dit voorstel. Voor de realisatie van dit voorstel heeft dit een positieve werking. De RUG en de gemeente Groningen zouden gezamenlijk kunnen optrekken om hun groene en duurzame streven meer zichtbaar te maken. 17

18 7. Conclusie Wij hopen u ervan overtuigd te hebben dat door middel van een gevelen daktuin het groene, duurzame en innovatieve streven van de RUG meer zichtbaar zal worden. Dit zal een positief effect hebben op het imago van de RUG, de bewustwording van duurzaamheid en de leefomgeving. Bovendien kan het voorstel ook technische voordelen opleveren. Het voorstel past bij de huidige plannen voor de renovatie van de UB. Daarnaast is er draagvlak voor het voorstel bij VGI, de gemeente en gemeentefracties. De communicatie tussen alle betrokkenen is tot nu toe zeer prettig verlopen. De haalbaarheid van dit voorstel is daarom zeer groot. Indien dit voorstel de Green Mind Award gaat winnen, zijn wij graag bereid om betrokken te blijven bij de verdere uitvoering van dit plan. We zouden het realisatieplan dan verder concreet willen maken en een regisserende rol aan kunnen nemen. Om alvast voorbereid te zijn, hebben wij het volgende to do lijstje opgesteld: Afspraak met Marjolein Meijer over de realisatie (contactgegeven constructeur, contactgegevens architecten, realisatieplan verder uitwerken) Een creatieve brainstormsessie met studenten over de naam van de geval- en daktuin (bijv. De Tammestuin; Jantina Tammes was botaniste en de eerste vrouwelijke hoogleraar aan de RUG) Afspraak met de constructeur voor specifiekere informatie over de gevel en het dak Volledige offertes aanvragen Onderhoudskosten in kaart brengen Afspraak met de architect voor het nieuwe ontwerp van de entree Afspraak met de gemeente over omgevingvergunning, welstandscommissie, precariokosten, subsidies etc. Keuze maken tussen de geïnventariseerde mogelijkheden in overleg met belangrijkste betrokkenen Wij kunnen niet wachten totdat onze zintuigen geprikkeld worden door een prachtig groen kunstwerk aan de gevel en op het dak van de UB. Eindelijk zal ons groene, duurzame en creatieve brein gestimuleerd worden A green wall, for our green minds! 18

19 Bijlage 1. Steun vanuit de gemeente 19