Archief Henk Sneevliet (1901) ( , 2011, 2013)

Transcriptie

1 Archief Henk Sneevliet (1901) ( , 2011, 2013) Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis Cruquiusweg AT Amsterdam Nederland hdl:10622/arch00984 IISG Amsterdam 2015

2 Inhoudsopgave Archief Henk Sneevliet... 6 Archiefvorming...6 Inhoud en structuur...6 Raadpleging en gebruik...7 Verwant materiaal... 7 Bijlagen...8 INVENTARIS...27 ALGEMEEN...27 Correspondentie met Henriette Roland Holst...27 PERIODE 1901, IN NEDERLAND...29 Lid van de Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP) Gemeenteraadslid voor de SDAP in Zwolle...30 Hoofdbestuurder van de Nederlandsche Vereeniging van Spoor- en Tramwegpersoneel (NVSTP) PERIODE IN NEDERLANDS-INDIË...30 Algemene correspondentie...30 Politieke en vakbondsactiviteiten...33 Vereeniging van Spoor- en Tramwegpersoneel (VSTP) Vereeniging Insulinde Indische Sociaal-Democratische Vereeniging (ISDV) Comité voor persvrijheid...34 Bond voor Minder Marine-Personeel (BMMP). Hoofdafdeeling Soerabaja (Surabya)...34 Hoofdbestuur te Den Helder Andere onderwerpen Documentatie Nederlands-Indië...38 Vereeniging van Spoor- en Tramwegpersoneel Insulinde...39 Actie voor drukpersvrijheid Bond voor Minder Marine-Personeel...39 Proces en externering Andere onderwerpen Verenigde Staten en Japan...40 Nederland...40 PERIODE (1919) IN DE RSFSR/USSR EN CHINA...40 Russisische Federatie van Soviet Republieken (RSFSR). 1919, juni-nov Eerste congres van de Komintern. Moskou, 2-19 mrt Tweede congres van de Komintern. Petrograd, 19 juli, en Moskou, 23 juli - 7 aug Rapporten, aantekeningen, resoluties Documentatie...41 China Eerste reis, april april Algemene correspondentie...42 Contactadressen, volmachten Verzamelde gegevens en aantekeningen Uit en betreffende tijdschriften Betreffende politieke partijen Rapportage aan het Executief Comité van de Komintern EKKI...44 Financiën...44 Tweede reis, juli aug Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 2

3 Algemene correspondentie...44 Benoemingen, instructies, visa en andere officiële documenten Verzamelde gegevens en aantekeningen Uit en betreffende tijdschriften Betreffende politieke organisaties en vakbonden Communistische Partij China (CPC) Kuomintang...50 Rapportage aan het EKKI Artikelen Financiën...51 Periodieken USSR aug. 1923, dec maart Correspondentie Reis- en verblijfsvergunningen en werkkring Stukken geschreven of verkregen in zijn functie van referent van de Oosterse afdeling van de Komintern...53 Algemeen...53 China en Korea Duitsland Ierland India Nederlands-Indië...54 Palestina Vertegenwoordiger van de oppositie in de Communistische Partij Holland...54 Overige stukken...55 Documentatie PERIODE IN NEDERLAND...55 Algemene correspondentie...55 Persoonlijk...56 Vakbeweging...57 Nationaal Arbeids Secretariaat (NAS)...57 Nederlandsche Federatie van Transportarbeiders Congres van de Internationale Transportarbeiders Federatie. Amsterdam, april Politiek...58 Communistische Partij Oppositie...58 Revolutionair Arbeiders Comité RAC...58 Komintern-bureau voor Indonesië Revolutionair Socialistische Partij RSP en Revolutionair Socialistische Arbeiders Partij RSAP Detentie Tweede Kamerlid Lid van de Provinciale Staten van Noord-Holland...60 Spreekbeurten en aantekeningen Artikelen Nederlands-Indië...61 Stukken van Sneevliet...62 Stukken van anderen Documentatie Knipselcollectie Indonesië Land en Volk Algemeen Europeanen in Indonesië Indo-Europeanen Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 3

4 - Chinezen in Indonesië Overige Indonesische samenleving...64 Indonesische volksbeweging Koloniaal bestuur en politiek Bedrijfsleven...66 Crisis en werkloosheid...67 Nederland en Indonesië Buitenland en Indonesi, cq. wereldimperialisme...68 Niet-Nederlandse koloniale gebieden in Azië...68 Andere onderwerpen Documentatie betreffende Europa en andere werelddelen...69 Nederland...69 Duitsland USSR na Overige...71 PERIODE IN NEDERLAND...71 Illegaliteit Persoonlijk Marx-Lenin-Luxemburg-front (MLL-front) en Contre le Courant...71 Documentatie...72 Opsporing, gevangenschap, proces...72 Knipselcollectie Tweede Wereldoorlog...73 Internationaal Nederland tijdens de bezetting...73 TOEVOEGINGEN Comité ter verzorging van de laatste rustplaats van door het fascisme vermoorde revolutionnairen gedurende de Duitse bezetting Stukken afkomstig van W.H. Sneevliet-Draaijer...74 Stukken afkomstig van M.E. Horeman-van der Ploeg Stukken afkomstig van de familie Santen-Blaauw Correspondentie Fotoalbums Documentatie LATER ONTVANGEN TOEVOEGINGEN (na 1985) Stukken afkomstig van W.A. Bouma...75 Stukken afkomstig van A.J. Saich...76 Stukken afkomstig van Sal Santen Stuk afkomstig van C.J.H. (Stan) Poppe sr...76 Stukken afkomstig van P. Brouwer...76 Stukken afkomstig van het Rossijskii Centr Chranenija i Izucenija Dokumentov Novejsei Istorii te Moskou...76 Stukken afkomstig van Th. van Veen...76 Stukken afkomstig van E.J. (Betsy) Brouwer (via P. Brouwer)...77 Aanvulling Correspondentie...77 Nationaal Arbeids-Secretariaat...77 Marx-Lenin-Luxemburg-Front en Contre le Courant Manuscripten...78 Overige stukken...78 Documentatie LATER ONTVANGEN TOEVOEGINGEN AANVULLING Henk Sneevliet...78 Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 4

5 Stukken afkomstig van E.J. (Betsy) Brouwer...79 Stukken afkomstig van Mien Sneevliet-Draaijer...79 Persoonlijk Correspondentie Overige stukken...80 Aanvulling Stukken afkomstig van Elisabeth (Bep) Fisher-Spanjer Tweede aanvulling Afkomstig uit de Collectie Joop Morriën...81 Aanvulling Aanvulling Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 5

6 Archief Henk Sneevliet Archiefnummer ARCH00984 Archiefvormer Sneevliet, Henk Tweede archiefvormer Sneevliet-Draaijer, Mien. Periode (1901) ( , 2011, 2013) Periode (bulk) Omvang 6.95 m. Taal lijst Dutch Taal materiaal Dutch Archiefvorming Biografie Sneevliet, Hendricus J.F.M. (Henk) ( ). Beambte bij Staatspoor; gemeenteraadslid voor de SDAP te Zwolle ; voorzitter van de Nederlandsche Vereeniging van Spoor- en Tramwegpersoneel 1910, trad in 1912 af na conflict met het NVV over de zeeliedenstaking; korte tijd werkzaam bij het Soerabajaasch Handelsblad, daarna secretaris van het Handelsvereeniging in Semarang ; oprichter en leider van de ISDV ; december 1918 geëxterneerd; vertegenwoordiger van de Komintern in het Verre Oosten ; in Nederland voorzitter van het NAS ; trad uit de CPH 1927; voorzitter van de RSP ; secretaris, later voorzitter van de RSAP; lid van de Tweede Kamer ; in de Tweede Wereldoorlog leider van het MLL-front; in 1942 gefusilleerd. Zie biografische schets in het BWSA. Inhoud en structuur Inhoud Het archief valt in een aantal gedeelten uiteen:. Periode : enige stukken betreffende zijn gemeenteraadslidmaatschap in Zwolle en zijn voorzitterschap van de NV van Spoor- en Tramwegpersoneel; Periode : stukken betreffende zijn verblijf in Nederlands-Indië, voornamelijk betreffende de Handelsvereeniging Semarang, de VSTP, ISDV, Insulinde, Comité voor Persvrijheid, BvMMP; zijn proces en externering; Periode : stukken betreffende Nederland: ITF-congres 1919, NAS, Nederlandsche Federatie van Transportarbeiders, CPH, Revolutionair Arbeiders Comité, reizen naar Moskou en China , Nederlands-Indië; teksten van speeches en enige documentatie; Periode : correspondentie en aantekeningen uit de tijd van zijn gevangenschap in verband met het manifest betreffende de Zeven Provinciën 1933; laissez-passer's voor zijn reis naar Barcelona 1936; pamfletten, voornamelijk betreffende verkiezingen ; Periode : stukken betreffende de illegaliteit, MLL-front, zijn proces, gevangenschap en terechtstelling; verder chronologisch geordende artikelen ; correspondentie met Henriette Roland Holst en met M.N. en E. Roy. Annex: stukken afkomstig van M. Sneevliet-Draaijer (1928) ; persoonlijke stukken ; Comité ter verkrijging van laatste rustplaats... vermoorde revolutionairen Tweede Wereldoorlog: notulen, correspondentie, condoléancelijsten, etc (1949); documentatie. N.B. Zie ook Revolutionair-Socialistische Partij. Arrangement In verband met gepland onderzoek was al voor het gereedkomen van de eerste, ongepubliceerde versie van de inventaris in 1985, een begin gemaakt met de ordening van het archief. Hierbij was dezelfde indeling in periodes aangehouden als bij de huidige ordening. Daarbinnen waren alle stukken chronologisch geordend. Dit systeem is niet gehandhaafd. Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 6

7 De indeling van Sneevliets archief is gebaseerd op de tamelijk scherp af te bakenen periodes waarin hij in Nederland of in het buitenland verbleef. Er doet zich echter een probleem voor: de periode van zijn verblijf in de RSFSR/USSR en zijn Komintern-werk in Europa en China ( ) vormt een onderbreking van zijn verblijf in Nederland ( ), na zijn terugkeer uit Nederlands-Indië in Omdat de stukken met betrekking tot Nederland uit 1919 en 1920 qua onderwerp aansluiten bij die van 1924 tot 1940 zijn deze bij elkaar gehouden. Sneevliet is trouwens ook in de zomer van 1922 en in het najaar van 1923 nog kort in Nederland terug geweest (8). In de huidige gepubliceerde versie zijn enkele stukken onlogisch geplaatst als gevolg van de intussen verschenen bronnenpublicaties die hebben geleid tot nauwkeuriger datering (en in één geval zelfs identificatie) van de stukken. De aard en uniciteit van de stukken uit de periode RSFSR/ USSR en China heeft geleid tot een gedetailleerdere beschrijving ervan. Op een deel van de stukken is een oude nummering aangebracht, die in een aantal publicaties wordt geciteerd. Deze nummering is vervallen; via de achterin opgenomen concordans kan het nieuwe nummer van een stuk worden gevonden. Bewerking Inventaris gemaakt door Atie van der Horst in 1997 Inventaris aanvullingen (inv.nrs ) gemaakt door Marja Musson in 2001 en 2004 Onderwerpen Geografische namen Netherlands Indonesia USSR China Personen Roland Holst, Henriette Baars, A. Maring, H. Organisaties Vereeniging van Spoor- en Tramwegpersoneel Indische Sociaal-Democratische Vereeniging Bond voor Minder Marine-Personeel Nationaal Arbeids Secretariaat Thema's Socialist and social democrat parties/socialist International Syndicalism/Trade unions Colonial question/anti-colonialist movements International relations Raadpleging en gebruik Raadpleging Vrij Aanbevolen citeerwijze Archief Henk Sneevliet, inventory number..., International Institute of Social History, Amsterdam Verwant materiaal Andere fysieke vorm Veiligheidsmicrofilms (1986) Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 7

8 Bijlagen INLEIDING Over Sneevliets leven en activiteiten is betrekkelijk veel gepubliceerd, onder meer in twee biografieën: van Fritjof Tichelman, Henk Sneevliet. Een politieke biografie (Amsterdam 1974) en van Max Perthus, Henk Sneevliet, revolutionair-socialist in Europa en Azië (Nijmegen 1976). De publicatie van Wim Bot, Tegen fascisme, kapitalisme en oorlog: het Marx-Lenin-Luxemburgfront, juli 1940-april 1942 (Amsterdam 1983), vormt hierop een aanvulling. Daarnaast zijn er verscheidene bronnenpublicaties verschenen. Met betrekking tot Nederlands- Indië zijn dit twee delen uit de serie Socialisme in Indonesië: Deel 1. De Indische Sociaal- Democratische Vereeniging , bewerkt en ingeleid door F. Tichelman (Dordrecht 1985) en Deel 2. Het Proces Sneevliet 1917 door A. Baars en H. Sneevliet, bewerkt door Emile Schwidder en F. Tichelman (Leiden 1991). Over Sneevliets Chinese jaren verscheen The Origins of the First United Front in China: the role of Sneevliet (alias Maring) 2 dln, bewerkt en ingeleid door A.J. Saich (Leiden 1991). Een lange periode, van 1911 tot 1935, beslaat de bronnenpublicatie 'Waarom schrijf je nooit meer?' Briefwisseling Henriette Roland Holst - Henk Sneevliet (Amsterdam 1995), bewerkt door Nico Markus en ingeleid door F. Tichelman. Gezien de gedetailleerde informatie die al beschikbaar is kan hier worden volstaan met een kort biografisch overzicht, toegespitst op Sneevliets functies, waarvan de neerslag in het archief te vinden is. Levensloop Hendricus Josephus Franciscus Marie Sneevliet werd geboren te Rotterdam op 13 mei Zijn vader Antonie was sigarenmaker, later gevangenbewaarder. Zijn moeder Hendrika Mackelenbergh was afkomstig uit een gegoede Utrechtse burgerfamilie. Na enkele jaren huwelijk stierf zij aan tuberculose. Henk groeide op bij familie in 's-hertogenbosch en doorliep er de HBS. In 1901 kreeg hij een baan als beambte bij Staatsspoor, eerst in Zutphen, in 1903 in Zwolle. Hier was hij gemeenteraadslid voor de SDAP van 1907 tot Van de Nederlandse Vereeniging van Spooren Tramwegpersoneel (NVSTP) werd hij in 1906 bestuurslid, in 1910 voorzitter. Na een conflict met NVV en SDAP over de zeeliedenstaking van 1911 trad hij in 1912 af. Hij besloot naar Nederlands-Indië te gaan en werkte korte tijd voor Het Soerabajasch Handelsblad, daarna als secretaris van de Handelsvereeniging in Semarang van 1913 tot Vervolging wegens een 'persdelict' leidde tot ontslag, waarna hij als propagandist in dienst kwam van de Vereeniging van Spoor- en Tramweg Personeel (VSTP). Hij was oprichter en leider van de Indische Sociaal- Democratische Vereeniging (ISDV) van 1914 tot 1918, vanaf 1920 Partai Komunis Indonesia (PKI). In december 1918 werd Sneevliet wegens zijn politieke activiteiten geëxterneerd. Na een verblijf van anderhalf jaar in Nederland, nam hij in juli 1920 als afgevaardigde van de PKI deel aan het Tweede Kominterncongres in Petrograd en Moskou. In verband met opdrachten voor de Komintern maakte hij enkele reizen in Europa, tot zijn vertrek als Komintern-vertegenwoordiger naar China in april Onderbroken door een bezoek aan Moskou, verbleef hij in China tot midden Hij was betrokken bij de opbouw van de Chinese Communistische Partij en het tot stand komen van de samenwerking met de Kuomintang. Begin 1924 werkte hij in Moskou als referent van de Oosterse afdeling van de Komintern. Terug in Nederland was hij van 1 april 1924 tot 1940 voorzitter van het Nationaal Arbeids- Sekretariaat (NAS). In 1927 trad hij uit de Communistische Partij Holland (CPH). Hij richtte de Revolutionair Socialistische Partij (RSP) op, waarvan hij van 1929 tot 1935 voorzitter was. Na fusie van de RSP met de Onafhankelijk Socialistische Partij ( OSP ) ontstond de Revolutionair Socialistische Arbeiders Partij (RSAP); hiervan was hij eerst secretaris, later voorzitter tot Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 8

9 Van 1933 tot 1937 was hij lid van de Tweede Kamer. In de periode van 1933 tot 1936 was hij betrokken bij initiatieven tot vorming van Trotski's Vierde Internationale. In de Tweede Wereldoorlog was hij leider van het Marx-Lenin-Luxemburg-front (MLL-front). Ideologisch uitgangspunt van de verzetsgroep was de vorming van een internationaal klassenfront tegen álle imperialistische kampen, zowel het fascistische als het geallieerde. Het illegale werk leidde tot zijn fusillering op 13 april Om te ontsnappen aan de aandacht die de overheid van verschillende landen aan de dag legde voor zijn politieke activiteiten, bediende Sneevliet zich van een groot aantal pseudoniemen. In de periode dat hij voor de Komintern werkte was H. Maring zijn min of meer officiële pseudoniem, in China ook verbasterd to Ma-lin. Verder komen voor: Mander, H. Simons, Philipp en op een reispas Martin Ivanovič Bergman. Onder de naam Sentot publiceerde Sneevliet artikelen, voornamelijk in de Chinese 'The Guide Weekly' (Xiangdao zhoubao). Na zijn Komintern-periode correspondeerde hij met M.N. en Evelyn Roy onder het pseudoniem Jack Horner. Tijdens de Duitse bezetting gebruikte hij Baanbreker als alias. De pseudoniemen zijn opgenomen in de index. Ook in Sneevliets persoonlijk leven vonden veel wisselingen plaats. Hij is vier keer gehuwd geweest. Zijn eerste vrouw, Maartje Visser, met wie hij op 11 januari 1906 trouwde verliet hem in 1907 voor J.A.N. Knuttel. Met E.J. (Betsy) Brouwer was hij getrouwd van 22 juli 1909 tot 26 september 1924, de datum waarop hun scheiding werd uitgesproken. Zij kregen een tweeling, geboren op 9 maart 1911, door Sneevliet bijgenaamd Pim (of Rido) en Pam (of Dikkop). Beiden pleegden zelfmoord, Pim in 1932, Pam in Betsy overleed op 18 februari Sinds 1922 had Sneevliet een relatie met Sima L'vovna Žolkovskaja. Zij beviel op 18 september 1923 van een dochter uit deze verbintenis, Sima genaamd, in Kremenčug. Ze trouwden op 21 december 1926, maar in 1928 kwam het tot een breuk. Sima trouwde kort daarna met Jef Swart. In 1934 reisde zij Swart achterna naar de Sovjet-Unie, samen met haar dochter. Sneevliet trouwde in 1929 met W.H. (Mien) Draaijer. Uit een eerder huwelijk had zij een dochter, Bep Blaauw. Mien Draaijer werd in de Tweede Wereldoorlog samen met Sneevliet opgepakt en naar het kamp Ravensbrück gestuurd. Zij keerde hieruit terug en overleed op 20 augustus 1965 (1) Verwerving en bestanddelen van het archief Het archief is in gedeelten bij het instituut binnengekomen. In 1937 ontving het IISG van H. Sneevliet zijn knipselcollectie betreffende Nederlands-Indië over de jaren 1926 tot 1935 (2) en in 1938 correspondentie met personen uit de internationale communistische oppositie en correspondentie en stukken betreffende de oppositie in de CPH (3). In de oorlog werd het instituut door de Duitsers gesloten en geheel leeggehaald. Het archief van H. Sneevliet werd in 1947 weer teruggevonden. In 1953 ontving het instituut van mevrouw W.H. Sneevliet-Draaijer een groot deel van de uitgebreide correspondentie tussen H. Sneevliet en H. Roland Holst voornamelijk uit de periode 1924 tot 1930 (4). In 1965 kwam het IISG in het bezit van de correspondentie en archiefstukken uit de periode 1912 tot 1918 betreffende Nederlands-Indië, uit 1921 tot 1924 betreffende China en stukken uit latere tijd 'onder voorlopig beperkende voorwaarden ten aanzien van het gebruik door onderzoekers' (5). In 1967 kreeg het instituut van mevrouw G. Santen-Blaauw een aanvulling op de correspondentie tussen H. Roland Holst en Sneevliet in de vorm van fotokopieën; in 1988 zijn de originelen van deze brieven geschonken door Sima Sneevliet. Van de heer J.H. Smeets werd in 1968 documentatie ontvangen betreffende de Tweede Wereldoorlog, verzameld door H. Sneevliet(6). In 1984 gaf de familie Santen-Blaauw het IISG gelegenheid tot het maken van fotokopieën (inv. nr ) en het maken van nieuwe afdrukken van foto's (te vinden in de collectie Beeld en geluid) uit een serie fotoalbums, die betrekking hebben op H. Sneevliet en de andere leden van de familie. Ook de ansichtkaarten van H. Sneevliet aan Betsy, Pim en Pam (inv. nr ), ontvangen van P. Brouwer in 1993, geven een beeld van Sneevliets familieleven. Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 9

10 Al het bovenstaande materiaal is in deze inventaris opgenomen, met uitzondering van de stukken betreffende de RSP en RSAP die er deel van uitmaakten. Deze stukken zijn samen met die van RSP-secretaris F. Bosman en van organisatorisch secretaris Th. van Driesten opgenomen in het RSP/RSAP-archief (7). Hierbij bevinden zich ook de stukken betreffende de internationale communistische oppositie - b.v. de Kommunistische Partei Deutschland (Opposition) - en de voorbereiding van de Vierde Internationale van Trotski. Verder zijn in de inventaris ook een aantal stukken opgenomen die niet in bovenstaande opgave zijn vermeld: stukken uit de periode 1907 tot 1912, doorslagen van artikelen van H. Sneevliet uit de periode 1926 tot Toegevoegd zijn een aantal stukken van nabestaanden van de in de oorlog omgekomen revolutionair-socialistische verzetsstrijders - van Mien Sneevliet-Draaijer en M.E. Horeman-van der Ploeg - en van het 'Comité ter verkrijging van de laatste rustplaats van de door het fascisme vermoorde revolutionnairen gedurende de Duitse bezetting '. Ook opgenomen zijn verschillende, meest kleinere aanvullingen en toevoegingen ontvangen na voltooiïng van de eerste, niet-gepubliceerde versie van de inventaris in Omvang en volledigheid De omvang van het archief is 6.60 meter, waarvan de knipselcollectie Indonesië ca m. beslaat. In hoeverre het archief volledig is, is moeilijk te schatten. Duidelijk is wel dat lang niet al Sneevliets activiteiten in zijn papieren nalatenschap zijn terug te vinden. Van een enkel deel van het archief staat vast dat het verloren is gegaan: de correspondentie onder andere betreffende de RSAP uit de periode 1937 tot 1940 die Sneevliet voor de oorlog in bewaring had gegeven aan A.J.S. Schouten, is niet meer aanwezig. In het archief Schouten (IISG) bevinden zich nog kaarten met de namen van de correspondenten. Ook zijn stukken uit het archief na de Tweede Wereldoorlog terecht gekomen in Moskou. Lijsten van deze stukken, die zich nu bevinden bij het Rossiskij Centr Chranenija i Izučenija Dokumentov Novejšej Istorii (RCChIDNI, Russian Centre for Preservation and Research of Modern Historical Documents), zijn aan het archief Sneevliet toegevoegd (inv. nr ). Ordening In verband met gepland onderzoek was al voor het gereedkomen van de eerste, ongepubliceerde versie van de inventaris in 1985, een begin gemaakt met de ordening van het archief. Hierbij was dezelfde indeling in periodes aangehouden als bij de huidige ordening. Daarbinnen waren alle stukken chronologisch geordend. Dit systeem is niet gehandhaafd. De indeling van Sneevliets archief is gebaseerd op de tamelijk scherp af te bakenen periodes waarin hij in Nederland of in het buitenland verbleef. Er doet zich echter een probleem voor: de periode van zijn verblijf in de RSFSR/USSR en zijn Komintern-werk in Europa en China ( ) vormt een onderbreking van zijn verblijf in Nederland ( ), na zijn terugkeer uit Nederlands-Indië in Omdat de stukken met betrekking tot Nederland uit 1919 en 1920 qua onderwerp aansluiten bij die van 1924 tot 1940 zijn deze bij elkaar gehouden. Sneevliet is trouwens ook in de zomer van 1922 en in het najaar van 1923 nog kort in Nederland terug geweest (8). In de huidige gepubliceerde versie zijn enkele stukken onlogisch geplaatst als gevolg van de intussen verschenen bronnenpublicaties die hebben geleid tot nauwkeuriger datering (en in één geval zelfs identificatie) van de stukken. De aard en uniciteit van de stukken uit de periode RSFSR/ USSR en China heeft geleid tot een gedetailleerdere beschrijving ervan. Op een deel van de stukken is een oude nummering aangebracht, die in een aantal publicaties wordt geciteerd. Deze nummering is vervallen; via de achterin opgenomen concordans kan het nieuwe nummer van een stuk worden gevonden. Sneevliets interessegebieden Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 10

11 Hoewel de periodisering gebaseerd is op Sneevliets fysieke verblijfplaats, is het niet zo dat zijn interessegebied zich beperkte tot het land waar hij zich bevond. Vanuit het buitenland hield hij steeds contact met Nederland, ook al was dit soms moeilijk, en eenmaal betrokken bij een buitenlandse situatie - in Nederlands-Indië, USSR, China - bleef hij de ontwikkelingen volgen. In het archief kunnen dan ook in latere perioden nog stukken worden gevonden betreffende deze landen. Vooral de stukken betreffende Nederlands-Indië zitten erg verspreid door het archief omdat hij ook na zijn externering een functionele band bleef houden met de beweging. Om dit probleem enigszins te ondervangen volgt hier een korte chronologische opsomming, met verwijzingen naar inventarisnummers, die als rode draad kan dienen. De VSTP benoemde Sneevliet in 1919 tot haar vertegenwoordiger in 'Nederland en elders' (inv. nr. 440) en hij bleef meewerken aan Het Vrije Woord (inv. nr. 361, brief aan de ISDV in Soerabaja (Surabaya)). Aanvankelijk probeerde hij zijn externering ongedaan te maken (inv. nr ). Dit lukte niet. Als propagandist van de CPH en Nederlandsche Federatie van Transportarbeiders gaf hij in 1919 spreekbeurten onder andere over Nederlands-Indië (inv. nr ). Via correspondentie (inv. nr ) en stukken die hij ontving (inv. nr ) en via de pers hield hij zich goed mogelijk op de hoogte. Op het congres van de Internationale Transportarbeiders Federatie van april 1919 in Amsterdam vertegenwoordigde hij de Indische VSTP (inv. nr ). Als vertegenwoordiger van de PKI reisde hij in 1920 naar Moskou voor het Tweede Congres van de Komintern (inv. nr ). In opdracht van de Komintern vertrok hij in 1921 naar China; tot zijn werkterrein behoorde echter ook Japan, Korea, Nederlands-Indië, de Filippijnen en Indo-China (inv. nr. 226). Onderweg ontmoette Sneevliet PKI-vertegenwoordigers in Singapore en later vonden ontmoetingen plaats in Shanghai (9). Hij bleef vertegenwoordiger van de PKI en de Sarekat Islam in Semarang (inv. nr. 210) en correspondeerde met personen in Nederlands- Indië (inv. nr. 207, 232) ofschoon de autoriteiten het hem erg moeilijk maakten. Ook na terugkeer in Moskou hield hij zich in zijn functie van referent van de Oosterse afdeling van de Komintern bezig met Indonesië, zoals hij Nederlands-Indië toen al noemde ( ). Terug in Nederland was hij in 1924 betrokken bij de oprichting van het Komintern-bureau voor Indonesië (inv. nr ), dat door tegenstellingen in en buiten het bureau na enkele maanden al ten onder ging. Door gebrek aan communicatie met Nederland-Indië - als gevolg van de sinds 1922 getroffen maatregel van het regime van Gouverneur-Generaal Fock met betrekking tot Sneevliets schriftelijke contact - was een verdere actieve rol in de beweging daar niet meer mogelijk (10). Hij was aangewezen op informatie uit de pers en legde over de periode 1925 tot 1939 zijn 'knipselcollectie Indonesië' aan (inv. nr ) waarschijnlijk in verband met zijn 'Presse-Konzern', zoals Rosi Wolfstein uit Berlijn dit betitelde (11). In 1933 schreef Sneevliet naar aanleiding van de muiterij op 'De Zeven Proviniciën' een manifest, dat hem een veroordeling wegens opruiïng en een gevangenisstraf van vijf maanden opleverde (inv. nr ). Vanuit de gevangenis werd hij in de Tweede Kamer gekozen voor de RSP; bij de stukken hierover is de begroting voor Nederlandsch-Indië, met aantekeningen (inv. nr ). Het laatste nummer van De Rode October van april 1940 is geheel aan Azië gewijd (12). Wat China betreft zijn de stukken minder verspreid. Als referent van de Komintern hield hij zich ermee bezig (inv. nr ) en terug in Nederland deed hij in 1924 nog een poging tot terugkeer in de Aziatische politiek (inv. nr. 361, 363, brieven aan Borodin, Sun Yat-sen, Klara Zetkin en van Zhang Tailei). Er kwam niets van. Andere bronnen Op het IISG zijn ook andere archieven waarin informatie kan worden gevonden over Sneevliets activiteiten. Het archief van P.C. Orgers bevat uitvoerige documentatie betreffende de zeeliedenstaking van 1911 en de daaruit voortvloeiende tegenstellingen tussen de Nederlandsche Vereeniging van Spoor- en Tramwegpersoneel en de SDAP, en tussen P.J. Troelstra en Sneevliet. Betreffende Sneevliets Indische periode zijn brieven te vinden in de archieven van F. van der Goes, F.M. Wibaut en W. van Ravesteyn ; met deze laatste correspondeerde hij ook vanuit China. Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 11

12 In het archief van het Ministerie van Koloniën en het Ministerie van Buitenlandse Zaken (Algemeen Rijksarchief) bevinden zich documenten die gegevens bevatten over Sneevliets activiteiten en door de geheime dienst onderschepte en inbeslaggenomen correspondentie uit zijn Indische en Chinese periode. In het archief van het NAS (IISG), waarin van Sneevliet als voorzitter vanaf 1924 diverse sporen zijn te vinden, bevinden zich onder het kopje 'pers' stukken betreffende bladen waarvan H. Sneevliet de redactie had, zoals De Arbeid, Klassenstrijd en De Nieuwe Weg (13). Naast het al genoemde archief van de RSP/RSAP bevinden zich stukken betreffende en correspondentie met Sneevliet in de archieven van personen uit de 'beweging', zoals F. Bosman, D. Schilp en Th. van Driesten. In het archief van A.J.S. Schouten en de collectie G. Vereeken is meer informatie te vinden betreffende het MLL-front. In het archief van P.P. van 't Hart (pseudoniem Max Perthus ) is het materiaal te vinden dat hij verzamelde voor zijn Sneevliet-biografie. ENGLISH SUMMARY This summary contains information relevant to researchers not in command of the Dutch language, who are interested in the documents relating to Henk Sneevliet 's Russian and Chinese period. Most of these papers have been published in The Origins of the First United Front in China: the role of Sneevliet (alias Maring) 2 Vol., edited and introduced by A.J. Saich (Leiden 1991). In it, all documents are published in both the original language (German, English, Dutch, Russian and Chinese) and in an English translation. The publication also includes an English translation of the relevant part of the Sneevliet inventory in 'Appendix Three: Contents of the Sneevliet Archive ( )'. Biographical data A biography of Sneevliet has been published in French by Fritjof Tichelman with the collaboration of Wim Bot and Tony Saich: Henk Sneevliet (Montreuil 1988). Biographical data on Sneevliet's Russian and Chinese period and his preceding career in Holland and the Dutch East Indies can be found in the introduction to A.J. Saich's: The Origins of the First United Front in China: the role of Sneevliet (alias Maring). A very concise biographical sketch will have to suffice here. Hendricus Josephus Franciscus Marie Sneevliet was born in Rotterdam on 13 May In 1901, he started working as an employee for the Staatspoor railway company. From 1907 to 1910 he was a member of the city council of Zwolle, representing the Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP, Social-Democratic Workers' Party). He became president of the Nederlandse Vereeniging van Spoor- en Tramwegpersoneel (NVSTP), a national union of rail and tramway personnel, in 1911, but resigned in 1912 after a conflict with the Nederlands Verbond van Vakverenigingen (NVV, Netherlands Federation of Trade Unions) to which the union was affiliated, over the seamen's strike. He left for the Dutch East Indies after securing a job as a journalist with Het Soerabajasch Handelsblad. From 1913 to 1917 he was secretary of the Handelsvereeniging (Trade Association) in Semarang. His activities in the labour movement included the founding in 1914 of the Indische Sociaal-Democratische Vereeniging (ISDV, Indian Social Democratic Association) and its presidency until In December 1918 he was expelled for his political activities. In 1920 he was present at the Second Congress of the Comintern in Moscow as a representative of the ISDV. From 1921 to 1923 he represented the Comintern in the China. After his return to the Netherlands he became president of the syndicalist trade union Nationaal Arbeids Secretariaat (NAS, National Labour Secretariat) from 1924 to He resigned from the Communist Party of Holland in He founded the Revolutionair Socialistische Partij (RSP, Revolutionary Socialist Party ) in 1929 and was its president until After a merger the party changed its name to Revolutionair Socialistische Arbeiders Partij (RSAP, Revolutionary Socialist Workers' Party) of which Sneevliet became first secretary and later president until He was a Member of Parliament from 1933 to In the Second World War he headed a resistance group called Marx-Lenin-Luxemburg- Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 12

13 front. He was tracked down and executed in Sneevliet was married four times. His first wife, Maartje Visser, whom he married on 11 January 1906, left him for J.A.N. Knuttel. He was married to E.J. (Betsy) Brouwer from 22 July 1909 until their divorce on 26 September They had two sons, twins, born on 9 March 1911, nicknamed Pim (or Rido) and Pam (or Dikkop). Both committed suicide, Pim in 1932; Pam in Betsy died on 18 February From 1922 Sneevliet had a relationship with Sima L'vovna Žolkovskaja. They had a daughter also called Sima, born in Kremenchug on 18 September They were married on 21 December 1926, but Sima left Sneevliet in 1928 and married Jef Swart. With her daughter she returned to the Soviet Union to join Swart in In 1929 Sneevliet married W.H. (Mien) Draaijer. In the Second World War she was caught with Sneevliet and sent to the Ravensbrück concentration camp. She survived the war and died on 20 August Access There is no restriction on the consultation of the documents. Permission is required for the publication of documents relating to Indonesia from 1917 onwards; from the Russia/China period (inventory numbers ) this restriction applies to the following numbers: inv. no. 192, 202, 207 (correspondence with Bergsma, Jasin, Munster, Semaoen, Soebakat, De Waard); *inv. no , 231 (correspondence with Munster Semaoen) inv. no Noten: 1. Max Perthus, Henk Sneevliet, revolutionair-socialist in Europa en Azië (Nijmegen 1976), pp. 32, 45-46, 51, 59, 288, 300, 318, 325, , 346, 348, , 468; Sima Sneevliet met medewerking van Arno Langeler, Mijn jaren in stalinistisch Rusland ('s- Gravenhage 1994), pp ; Ellen Santen, '"Trots alles". Mien Sneevliet-Draaijer ', in Mies Bouhuys, Wilma Soederhuizen, et al. Vrouw in verzet - toen en nu (Amsterdam 1985), pp , , 113; IISG, archief Henk Sneevliet, inv. nr Jaarverslag IISG 1937, p Jaarverslag IISG 1938, p Jaarverslag IISG 1953, p Jaarverslag IISG 1965, p. 6; zie ook Sal Santen, De nalatenschap van Henk Sneevliet (Amsterdam 1995). 6. Jaarverslag IISG 1968, p. 13 en Atie van der Horst, Inventaris van de archieven van de Revolutionair Socialistische Partij (RSP) en de Revolutionair Socialistische Arbeiders Partij (RSAP) (Amsterdam 1991). 8. Perthus, Henk Sneevliet, p ; IISG, archief Henk Sneevliet, inv. nr. 361, brief van W.A. van Kordenoordt aan H. Sneevliet, Fritjof Tichelman, Henk Sneevliet. Een politieke biografie (Amsterdam 1974), p Ibid., p Van der Horst, Inventaris van de archieven van de Revolutionair Socialistische Partij (RSP) en de Revolutionair Socialistische Arbeiders Partij (RSAP), inv. nr Tichelman, Henk Sneevliet Een politieke biografie, p IISG, NAS-archief, inv. nr AFGESCHEIDEN PERIODIEKEN Overgebracht naar de periodiekencollectie van het IISG: Het Indische Volk 3 nov. 1917(1701/1) 26 okt (1756/1) 23 nov (1756/2) De Locomotief 28 febr (1678/1) 23 nov (1726/6) 30 nov (1732/2) 1 dec (1733/1,3) Soldaten en Matrozenkrant, 16 maart juli Soldatenkrant, 16 okt maart Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 13

14 De Volharding. Orgaan van de Vereeniging van Spoor- en Tramweg-Personeel in Nederlandsch- Indië 5 mei 1917 (1683/1) 20 aug (1695/2) 5 okt (1695/1) CONCORDANS oud nr. nieuw nr zie: 1613/ zie: 1613/ / / zie: 1613/ / / / / / / / / / / / / / / /1-3, / / / / / / / / / / zie: 1613/ / /1-7, / / / zie: 1613/ / / / / / / / /1-11, /12-14, / / /1-249 Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 14

15 1546/ a/ / zie: 1613/17-18, zie: 1613/1-10, 23-55, / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / zie: 1613/ / / / / / / / / / / / zie: 1613/ / / / / / / / / / / / /1-252 Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 15

16 1598/ / / / / / /1zie: 1613/ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /1 in: periodieken coll. 1678/ / / / / / /1 in: periodieken coll. Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 16

17 1684/ / / / / / / / / / / / / / / /1-2 in: periodieken coll. 1696/ /1, /2-1698/ / / /1 in: periodieken coll. 1702/ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /6 in: periodieken coll. 1727/ / /1-2, /3-1730/ / Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 17

18 1732/ /2 in: periodieken coll. 1733/1, 3 in: periodieken coll. 1733/ / /1-1735/ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /2 in: periodieken coll. 1757/ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 18

19 1779/ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /1-1800/ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 19

20 2523/ / / / / / / / / / /2, / / / / / a/ / / / / / /1-2, 4-5, /3, / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / a/ / / /1379 Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 20

21 2572/ / / / / / / / /1-2 archief NAS: / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /1, / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 21

22 2637/ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /1-2668/ / / / / / / / / / / / / / / / Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 22

23 2682/ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /1-19archief RSP 2703/ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /1231 Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 23

24 3031/ / / / / / / / / / / /1[-2] / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /1315 Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 24

25 3085/ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 25

26 3138/ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /1, / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 26

27 3188/ / / / / / / / / / / / / / / / /1-3205/ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / collectie Beeld en geluid INVENTARIS ALGEMEEN Correspondentie met Henriette Roland Holst 1-14 Ingekomen brieven van H. Roland Holst. Met bijlagen 1914, 1917, , , 1933, mappen st st st st st st. N.B. Met bijlagen bij brieven van: - 11 mrt: ingekomen brief van Abd. C. Salim. Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 27

28 - 27 sept: ingekomen brief van H. van Walree, secretaris van de Internationale Arbeiders Hulp nov: ontwerp-prospectus voor Klassenstrijd st. N.B. Met bijlagen bij brieven van: - 11 juli: ingekomen brief van M. Hatta, voorzitter van Perhimpoenan Indonesia okt: afschrift van een brief aan [R.] Manuel (ps. Van Riel) st. N.B. Met brief gericht aan Sima [Sneevliet], 27 febr.; met bijlagen bij brieven van:- 22 april: ingekomen brief van G. van Gelder. - 6 mei: ingekomen brief van H.J.C. Böschen, secretaris van de Socialistische Ontwikkelingsvereeniging, Amsterdam mei: ingekomen brief van H. Koch juni: ingekomen brief van W.L. & J. Brusse's Uitgeversmaatschappij okt: doorslag van een artikel van H. Roland Holst 'Naar aanleiding van de Russische revolutie st. N.B. Met bijlagen bij brieven van: - 6 jan: fragment van een ingekomen brief van G. Mannoury jan: ingekomen brief van Karl Korsch jan: ingekomen brief van Hanna Kosterlitz. - 3 febr: ingekomen brief van Th. Liebknecht. - [ 22 april]: ingekomen brief van [Frans] Liebaers. - 5 nov: brief aan de VAAU Berlijn van HRH, ter doorzending st. N.B. Met bijlagen bij brieven van: - 12 jan: ingekomen brief van J. Last. - losse bijlage: ingekomen brief van Em. Querido en op de achterkant van [Daniel] de [Lange], 4 juni st st. N.B. Tijdens detentie ontvangen st N.B. Afkomstig van R.N. Roland Holst. 14 Ongedateerd. 1 st N.B. Vermoedelijke datum 20 jan Kopieën van uitgaande brieven aan H. Roland Holst. Met bijlagen map st N.B. Met bijlage bij brief van: - 20 nov: knipsel betr. de reactie van de Pravda op [L.D.] Trotski's nieuwste boek st N.B. Met bijlagen bij brieven van: - 23 sept: circulaire van het NAS betr. het IAH-congres okt: afschrift van een brief aan S.[J.] Rutgers st N.B. Met losse bijlage: - afschrift van een brief van [J.A.] Brandsteder aan H. Roland Holst, 29 okt. Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 28

29 st. N.B. Met bijlage bij brief van:- 5 okt: afschrift van een brief aan A.R. de Jong st st. N.B. Met bijlage bij brief van: - 13 dec: ingekomen brief van J. Last st st. N.B. Met bijlage bij brief van: - 30 sept: afschrift van een brief van J. Frankel Ingekomen brieven van H. Roland Holst. Met een enkele fotokopie van een uitgaande brief van H. Sneevliet. Met bijlagen , , 1928 en z.j. 2 mappen N.B. Deze brieven zijn apart beschreven omdat ze oorspronkelijk slechts in fotokopie aanwezig waren. In 1988 zijn de originelen ontvangen en hiervoor in de plaats gekomen st N.B. Betr. fotokopie van kaartje gericht aan E.[J.] Sneevliet- Brouwer st st N.B. Eén brief in fotokopie st. N.B. Met bijlage bij brief van: - 25 jan: ingekomen brieven van het 'Vera Figner-comité' (Société des amis du peuple Russe et des peuples annexés), 15 nov en 20 jan st st st. N.B. Bevat tevens een door R.N. Roland Holst geschreven gedeelte st. 31 l st N.B. Met brief van R.N. Roland Holst, [9 april?] st st st st st. N.B. Met bijlage bij brief van: - 1 nov: ingekomen brief van H. [P.L.] Wiessing, 30 okt. 37 Ongedateerd. 1 st N.B. Later vastgestelde datum 28 okt. PERIODE 1901, IN NEDERLAND Lid van de Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP) Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 29

30 38 Circulaire van de secretaris van de SDAP, [J.G.] van Kuykhof, met het verzoek zich beschikbaar te willen stellen als spreker voor de campagne ter ondersteuning van de kandidatuur van [W.P.G.] Helsdingen in het district Lochem. Z.j. [1901]. 1 stuk Gemeenteraadslid voor de SDAP in Zwolle 39 Agenda's voor gemeenteraadsvergaderingen. Met aantekeningen map 40 Ontwerp-begroting voor 1908 met memorie van toelichting. Met 'Verslag der commissie van rapporteurs over de ontwerp-gemeente-begroting voor 1908'. Met aantekeningen katernen 41 'Verslag der commissie van rapporteurs voor de ontwerp-gemeentebegroting voor 1909' en 'Nota van Burgemeester en Wethouders tot beantwoording' van dit verslag. Met aantekeningen katernen 42 Ingekomen brief van de [gemeente-] secretaris van Zwolle betreffende de kwestie van de salariëring van de heer Visscher, ambtenaar van de burgerlijke stand stuk 43 'Statuten met gemeenteprogram der S.D.A.P.' van de Vereeniging van Sociaal- Democratische Gemeenteraadsleden. Z.j. 1 katern Hoofdbestuurder van de Nederlandsche Vereeniging van Spoor- en Tramwegpersoneel (NVSTP) 44 Authentiek afschrift van de uitspraak van het scheidsgerecht van de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen, waarvan H. Sneevliet deel uitmaakt, inzake het beroep van de ontslagen wachtmeester 2e klasse E. Muller uit Rosendaal. Met bijlagen, afschriften van gevoerde correspondentie en klad- 'Nota voor het scheidsgerecht inzake het beroep E. Muller' waarin H. Sneevliet en medelid A. Harms bezwaar aantekenen tegen de tekst van het vonnis map 45 Statuten en reglement van de Nederlandsche Vereeniging van Spoor- en Tramwegpersoneel (NVSTP). [1912?]. 1 katern 46 Handelingen van de Tweede Kamer van dec betreffende de behandeling van de staatsbegroting voor 1913 'IIIde afdeling (spoorwegen)...'. Met aantekeningen van H. Sneevliet en afschriften van krantenartikeltjes n.a.v. de beschuldiging dat hij NVSTP-leden zou hebben aangespoord tot sabotage; met knipsel van een artikel 'De Noord-Brabantsch-Duitsche Spoorwegmaatschappij en het Vereenigingsrecht van het Spoorwegpersoneel' van H. Sneevliet, gepubliceerd in De Amsterdammer omslag 47 Knipsels en exemplaren van kranten met artikelen van onder andere P.J. Troelstra en F. van der Goes betreffende de door Sneevliet aangekaarte opstelling van de SDAP/NVV inzake de ondersteuning van stakingen van niet- of andersgeorganiseerden of wilde stakingen i.v.m. de zeeliedenstaking van 1911; betreffende het naar aanleiding hiervan ontstane geschil in de NVSTP; en betreffende het debat Troelstra-Sneevliet op 19 jan map PERIODE IN NEDERLANDS-INDIË Algemene correspondentie Ingekomen brieven en telegrammen en kopieën van uitgaande brieven. Met bijlagen mappen 48 Alimin [Prawirodirdjo, M.] st. Baars, A. 1915, st. Baars-Cheriex, A.C. (To). Z.j. 3 st. Berg, Nic. A.J st. Bergsma, P st. Bintarti, [R.] st. Burink, G. van st. 49 Cluwen, J.F st. Cock Buning, W. de. 1915, st. Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis 30