VERLOSKUNDIGEN ECHOREGISTER SPORTEN EN ZWANGERSCHAP TIJDSCHRIFTVOOR MAART E JAARGANG NUMMER 2 HERZIEN

Transcriptie

1 TIJDSCHRIFTVOOR VERLOSKUNDIGEN MAART E JAARGANG NUMMER 2 ECHOREGISTER HERZIEN SPORTEN EN ZWANGERSCHAP UITGAVE VAN DE KONINKLIJKE NEDERLANDSE ORGANISATIE VAN VERLOSKUNDIGEN maart.pdf - pag.1 LET OP!!! Lage resolutie!

2 Sibbing & Wateler: financieel adviseurs voor verloskundigen Praktijkvestigingen Maatschapscontracten Praktijkfinancieringen Sibbing & Wateler is een onafhankelijk financieel adviesbureau, gespecialiseerd in de praktijkbegeleiding van vrije medische beroepsbeoefenaren, waaronder verloskundigen. Wij bieden u een gevarieerd dienstenpakket voor al uw financiële zaken, nu en in de Financiële planning toekomst. Verzekeringen Pensioenen Hypotheken S IBBING & W ATELER C.S. Storkstraat KX Veenendaal Postbus AX Veenendaal Telefoon: (0318) Fax: (0318) info@sibbing.nl Internet: Zwart Mul Groep adviseurs medische praktijk Accountancy op uw lijf geschreven Eemnesserweg GA BAARN Tel: Fax: www. zmgroep.nl maart.pdf - pag.2 LET OP!!! Lage resolutie!

3 TIJDSCHRIFT VOOR VERLOSKUNDIGEN Het Tijdschrift voor Verloskundigen wordt uitgegeven door de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV), opgericht op 22 september De vereniging is tot stand gekomen uit een fusie van de Bond van Nederlandse vroedvrouwen (opgericht 8 juni 1926) en de Nederlandse R.K. Vereniging van Vroedvrouwen (opgericht 8 juli 1921). De KNOV stelt zich ten doel de bevordering van de verloskundige zorg in zijn geheel in Nederland, de versterking van de positie die de verloskundige daarin inneemt, alsmede de belangenbehartiging van alle verloskundigen in Nederland. Een van de manieren om dit doel te bereiken, is het uitgeven van het Tijdschrift voor Verloskundigen. Het Tijdschrift voor Verloskundigen is in de eerste plaats een vakblad op het gebied van de verloskunde en verwante wetenschappen. Het beoogt verloskundigen op de hoogte te stellen van relevante feiten en ontwikkelingen. Daarnaast is het een forum voor discussie over de verloskunde en verwante disciplines. In het redactionele beleid wordt ernaar gestreefd een zo ruim mogelijke reeks aan onderwerpen te behandelen. In de tweede plaats is het Tijdschrift voor Verloskundigen een verenigingsorgaan en als zodanig een middel voor het hoofdbestuur van de KNOV om in contact te treden met de leden. In dit kader dient het Tijdschrift voor bestuur en leden als forum om van gedachten te wisselen. FOTO OMSLAG Een Nanda van den Acker-Bos beschildert uitgeblazen eieren. Toen mijn dochter in augustus 2004 aan de verloskundige opleiding begon, heb ik dit betekend struisvogelei voor haar gemaakt. ei. Een teken van leven. Een schijnbaar dood ding waar plotseling leven uit komt. Het ei fascineert sinds mensenheugenis. Niet voor niets is het ei dwars door alle eeuwen en culturen heen een symbool van nieuw leven, groeikracht en vruchtbaarheid. Eieren worden ook al eeuwenlang gekleurd, beschilderd en versierd. Om uiteenlopende redenen: om die levenssymboliek kracht bij te zetten. Om de Goden gunstig te stemmen. Om cadeau te doen. Meer informatie: Redactie Elisabeth Beels (secretaresse) Franka Cadee, Brigitte Tebbe, Wil van Veen (hoofd- en eindredactie), Kristel Zeeman Medewerkers maart 2006 Inger Aalhuizen, Jos Becker Hoff, Josien de Boer, Franka Cadee, Maudy Dettingmeijer, Truus Doeleman, Annegien Doorn, Bionda Heeringa, Suze Jans,Els Kiekens, Claudia van Leent, Annemarie Lodder, Marieke van Luin, Pien Offerhaus, Monique Schers, Brigitte Tebbe, Sjaak Toet, Wil van Veen (hoofd- en eindredactie), Angela Verbeeten, RMF vd Weiden, Leonie Welling, Kristel Zeeman, Jolanda Zocchi. Redactieadres Tijdschrift voor Verloskundigen Postbus AA Bilthoven E tvv@knov.nl Abonnementen en personeelsannonces Personeelsannonces, adreswijzigingen en abonnementen opgeven aan het secretariaat van de KNOV, Jolanda Zocchi Postbus AA Bilthoven T F E jzocchi@knov.nl Personeelsannonces KNOV, Elisabeth Beels ebeels@knov.nl Advertentie-exploitatie Ovimex bv, Frank Dijkman T E frank.dijkman@ovimex.nl Ontwerp en vormgeving Annemiek Voogd, Ovimex bv Druk Ovimex bv, Deventer Abonnementsprijzen Abonnementsprijs voor niet-leden van de KNOV: 114,- per jaar (11 nummers), buiten Nederland 127,-. Voor studenten aan buitenlandse opleidingen: 90,-. Los nummer 15,-, aan te vragen bij de KNOV. Alle prijzen zijn incl. btw en verzendkosten Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen Rembrandtlaan BK Bilthoven T Voorzitter KNOV Sjaak Toet Foto omslag Henny van Nieuwpoort, Den Haag Foto s binnenwerk Henny van Nieuwpoort, Den Haag Frank Muller, Nijmegen Oplage: 3650 ISSN Colofon Inzenden kopij en advertenties De redactie nodigt de lezers uit om reacties, artikelen en opiniebijdragen in te zenden. Bij voorkeur speciaal voor het Tijdschrift voor Verloskundigen geschreven kopij, maar ook elders aangeboden of gepubliceerde bijdragen zijn welkom; onder vermelding van bladtitel, jaargang en nummer. Kopij aanleveren als platte tekst, dus zonder speciale bekopping, voetnoten, paginacijfers, tabs, tabellen en ontdaan van hyperlinks, in Word via tvv@knov.nl. Van tabellen of grafieken daarom alleen de onderzoeksgegevens aanleveren; deze worden door de vormgever opgemaakt. Referenties in de tekst tussen vierkante haakjes (geen superscript). Beeld apart aanleveren, bij voorkeur digitaal en in hoge resolutie. Bij tekstwijziging pleegt de redactie overleg. Ingezonden brieven worden zo nodig bekort. De KNOV en de redactie zijn niet verantwoordelijk voor de inhoud van geplaatste reacties en opiniebijdragen. Het auteursrecht van artikelen berust bij de individuele auteur. Citeren met bronvermelding is toegestaan, mits binnen de wettelijke regels. Overname van (langere delen van) artikelen is uitsluitend toegestaan na toestemming van de redactie en de auteur. Personeelsadvertenties voor het volgende nummer kunnen worden ingezonden tot 7 april Gelieve bij de plaatsingsopdracht het gewenste formaat en het factuuradres te vermelden. Voor commerciële advertenties: zie colofon. Het aprilnummer verschijnt op 21 april maart.pdf - pag.3 LET OP!!! Lage resolutie!

4 Mieke is verloskundige Voor screeningsecho s en NT-metingen wil zij kwaliteit en zekerheid Ook zij kiest voor ALOKA. Het 5e EchoPlan symposium staat gepland op donderdag 16 juni Als Aloka gebruiker heeft u gratis toegang en voorrang bij inschrijving. Vermeulen Medische Instrumenten Marconistraat AK Ede t f info@vermeulen-medical.nl Biomedic Nederland B.V. Antennestraat AS Almere t f info@biomedic.nl maart.pdf - pag.4 LET OP!!! Lage resolutie!

5 TIJDSCHRIFT VOOR VERLOSKUNDIGEN Inhoud Tijdschrift voor Verloskundigen Het nieuwe zorgstelsel 7 Redactioneel Wil van Veen KNOV Websitenieuws 8 KNOV en de verloskundige zorg in het ziekenhuis 9 Column van de voorzitter Sjaak Toet Welkom landgenootje 10 Monique Schers Uw begeleiding maakt het verschil 11 Pien Offerhaus en Josien de Boer Registratie prenatale screening 13 Inger Aalhuizen en Maudy Dettingmeijer Oproep Marikenloop 14 Suze Jans en Monieke Schers Echoregister herzien 15 Maudy Dettingmeijer en Inger Aalhuizen Wetenschap Sporten en gezonde zwangerschap: een goede combinatie 17 Annegien Doorn Conclusie term breech trial moet worden ingetrokken 21 Kristel Zeeman Verloskundige onderzoekt effect van beleidsveranderingen na term breech trial 22 Kristel Zeeman Ordre op de vroedkundige lessen anno Praktijk Sta even stil bij het werk aan de weg 25 Claudia van Leent en Annemarie Lodder Klossen 27 Nyx Ole heeft pijn 29 Marieke van Luin Forum Statistische significantie grote broer van klinische relevantie? 31 Geachte redactie 32 Berichten Nieuwsblad 33 Congres en Cursus 35 Eerste lichting incompagny opleiding Echoscopie 38 Boekbespreking 39 Nieuwe inspecteur perinatale zorg 41 Personalia maart.pdf - pag.5 LET OP!!! Lage resolutie!

6 Wij kijken voor u in de toekomst Kunt u bij ziekte een waarneemster betalen? Wij bieden u een inkomensbegroting aan, zo bent u altijd op maat verzekerd. Wij onderhandelen bij het opstellen van uw praktijkassociatie. Wij bieden 12,5% korting op de arbeidsongeschiktheidsverzekering. Vraag ook naar onze speciale auto- en ziektekosten premies. Voor uw gemak: ál uw particuliere verzekeringen in een overzichtelijk pakket. Wij voorzien in uw financiering of hypotheek. Wij regelen uw oude dag. info@maartensikking.nl tel fax postbus ZM Maartensdijk nieuwe masters bevallen goed MASTEROPLEIDING PHYSICIAN ASSISTANT KLINISCH VERLOSKUNDIGE Gynaecologen verwachten steeds meer van verloskundigen in de tweede en derde lijn. Hun rol wordt steeds belangrijker en daarmee de kwaliteit van hun competenties. Hogeschool Rotterdam, het Erasmus MC en de Stichting Rotterdamse Opleiding tot Verloskundige spelen daarop in door deze tweeënhalfjarige masteropleiding voor verloskundigen. Een master in de klinische verloskunde: - bewaakt de fysiologie tijdens zwangerschap, bevalling en kraambed; - verricht wetenschappelijk onderzoek; - beoordeelt, analyseert en evalueert onderzoek; - participeert in diagnostiek en behandeling. De studie is duaal van opzet, met één dag onderwijs per week en een praktische opleiding op de werkvloer door een vaste praktijkleermeester. Voor de praktische begeleiding is een financiële bijdrage beschikbaar. De opleiding is geaccrediteerd en wordt bekostigd en start weer in september Kijk voor al onze open dagen en avonden op onze website. DOORDACHT, PRAKTIJKGERICHT EN FLEXIBEL ONDERWIJS STUDIEVOORLICHTING OPEN DAG 22 APRIL UUR Locatie: Museumpark 40, Rotterdam OVERTREF JEZELF >>> maart.pdf - pag.6 LET OP!!! Lage resolutie!

7 HET NIEUWE ZORGSTELSEL Maart De prijzenslag is gestreden. Agis likt zijn wonden, verloor man in deze korte krijg. De collectieve zorgverzekeringsmarkt hanteerde bodemprijzen, gefinancierd door vrijvallend vermogen KNOV AGENDA 4 april 2006 Dag 3 training toetsgroepbegeleiders Bilthoven 6 april 2006 Terugkomdag ITV 6 april 2006 KNOV Themabijeenkomst Mercure Hotel Haren- Groningen, Emmalaan 33, Haren Gn, T: april 2006 KNOV Themabijeenkomst Mercure Hotel Deventer, Deventerweg 121, Deventer, T: april 2006 Dag 2 van training toetsgroepbegeleiders Groningen of Assen 23 mei 2006 Dag 3 van training toetsgroepbegeleiders Groningen of Assen 16 juni 2006 Algemene Ledenvergadering 17 november 2006 Algemene Ledenvergadering Kijk voor meer informatie in de rubriek Congres en Cursus achterin dit tijdschrift of op opgebouwd uit eerdere premie-inleg, en won de strijd met nieuwe premies die onder de marktprijs werden verkocht. Dikke tranen, net als toen Agis IV van Sparta beentje werd gelicht door Leonidas in 241 voor Christus. Die Leonidas wist er toen al chocola van te maken. [1] Naar buiten blijft Agis voor zijn waarden staan (vooralsnog), naar binnen kost het werkgelegenheid. Fijn dat nieuwe zorgstelsel, het korte termijngeluk dat verdiend wordt over de ruggen van anderen. Anderen? De logopedisten zijn sprakeloos. De oogarts ziet het somber in. De neuroloog krijgt er de zenuwen van. De verloskundige zit er geknipt bij. De gynaecoloog zit met de naweeën De uroloog voelt aan zijn water dat dit niet goed gaat. De cardioloog aanschouwt het met bloedend hart. Voor de chirurg snijdt het mes niet meer aan twee kanten. De gastro-enteroloog heeft er zijn buik van vol. De diëtiste kan geen pap meer zeggen. De psychiater snijdt het door de ziel. Voor de apotheker is het een bittere pil. De tandarts ziet er geen gat meer in. Oh ja en de patiënt? Die is er goed ziek van!! [2] Je kunt er natuurlijk om lachen maar eigenlijk is het hemeltergend. Neem nu de financiering van de prenatale zorg. Op veel plaatsen werken verloskundigen zich een slag in de rondte om prenatale zorg te leveren. In mijn vorig redactioneel schreef ik dat ik van die ontwikkeling vrolijk werd. Terecht, want er wordt enorm gepresteerd, de beroepsgroep maakt de wensen van klant en Kamer waar. Maar het vraagt ook wat van de klant. De verloskundigen moeten investeren. Natuurlijk en terecht, je bent tenslotte ondernemer, ook als verloskundige. Deze investeringen moeten kunnen worden terugverdiend en daarvoor moet je prijzen kunnen declareren, netjes volgens een vastgesteld tarief met de zeker- heid dat er ook betaald gaat worden. Tja, en da s nu het probleem. De chaos is hier en daar al groot, gevolg van de eerder geschetste krijg. Alle zorgverzekeraars zouden het voor elkaar hebben, maar de werkelijkheid voorzien had niemand. En de zelfstandige zorgprofessional betaalt het gelag met gedoe over declaraties. En daar komen dan nog de investeringen bij om prenatale screening te realiseren. Vaak is er geld voor geleend, soms wordt er gezegd: overheid, bekijk het maar met je mooie plannen. Dit gaat mij teveel geld kosten en je bent eerder al een onbetrouwbare partner gebleken en ik doe het pas als het ook goed geregeld is, boter bij de vis. Dat zijn de witte vlekken in het plan, maar met de ervaring die iedereen heeft, zijn die niet helemaal onterecht. Tegelijkertijd beseft iedereen dat als we de slag niet maken, echo s naar de tweedelijn gaan of daar blijven. Dat is niet volgens de wens van de minister, van de Tweede Kamer, van Zorgverzekeraars Nederland, van de zwangeren, maar ook niet van de verloskundigen. Het zou eeuwig zonde zijn als wij nu deze slag niet maken. Helaas, ondanks alle goede intenties, er is nog steeds geen CTG-tarief en het is al maart! De verloskundigen die al hebben geïnvesteerd en zijn gestart hebben geen financiële rek meer, omdat ze (nog) steeds niets vergoed krijgen. U is geadviseerd om nu dan toch maar, vanaf 1 april 2006 en met terugwerkende kracht tot 1 januari 2006, uw tarief in rekening te brengen bij de cliënt zelf. Een advies dat de schijn heeft van burgerlijke ongehoorzaamheid, maar mede is ingegeven door de redenering dat het belang van het behoud van eerstelijns verloskundige zorg in Nederland zwaarder weegt dan op achterstand komen alleen door bureaucratische gedoe. Wil van Veen [1] met dank aan wikipedia.nl [2] overal en in vele vormen te vinden in de wachtkamers! Redactioneel 7 Redactioneel maart.pdf - pag.7 LET OP!!! Lage resolutie!

8 Website februari 2006 KNOV Kwaliteitszorg NIEUWS- EN ATTENDERINGSBERICHTEN VOOR LEDEN Diagnostisch Vademecum Infectieziekten 2006 met screeningstesten bij zwangeren en neonaten is nu beschikbaar (nieuws voor leden 27-2) Tussentijdse rapportage Roken en stoppen met roken rond de zwangerschap (nieuws voor leden 24-2) Methodiek voor het maken van lokale Ketenrichtlijnen zorg aan asielzoekers gereed (nieuw op de site 13-2) Onderhoud draaiboek Pre- en Postnatale Screening van CVZ naar RIVM (nieuw op de site 3-2) Verloskundigen weten kwaliteitsregister te vinden (nieuws voor leden 1-2) Scholing Manchester Zomerschool voor onder meer verloskundige promovendi (nieuws voor leden 14-2) Folder en aanmeldformulier incompany cursus prenatale screening in de eerste lijn nu beschikbaar (nieuw op de site 8-2) Overheid introduceert Burgerservicenummer in de zorg (nieuw op de site 4-2) Standpunt over particuliere opslag van stamcellen uit 2002 opnieuw bekrachtigd (nieuw op de site 2-2) Organisatie verloskunde Sjaak Toet opnieuw op de radio over 20 weken echo (nieuw op de site 21-2) KNOV dringt bij klinisch genetische centra aan op bestuursvertegenwoordiging van verloskundigen via kringen (nieuws voor leden 15-2) RIVM organiseert 5 regionale werkconferenties ter voorbereiding op tweede preventienota VWS najaar 2006 (nieuws voor leden 13-2) Cijfers uit de registratie van verloskundigen, peiling NIVEL 2005 (nieuw op de site 3-2) Sedert 1 januari zonder verwijsbriefje naar bekkenfysiotherapeut (nieuws voor leden 2-2) Tips van de maand Wist u dat het beroepspensioenfonds een nieuw bestuurslid zoekt? De advertentie staat in de rubriek De KNOV vraagt uw aandacht voor op de startpagina voor leden Weet u of er een termijn is waarbinnen u moet gaan werken met de standaard Hygiëne en Infectiepreventie? En waarom het indicatieprotocol kraamzorg minimaal 24 uur kraamzorg voorschrijft? Het antwoord op deze en vele andere vragen vindt u in de rubriek Veelgestelde vragen op de startpagina voor leden. Praktijkvoering Menzis bevoorschot declaraties 100% (nieuws voor leden 22-2) Bewaartermijn cliëntgegevens tot nader order verlengd (nieuws voor leden 22-2) Vermelding spreekuurlocaties praktijken toch weer terug op de site (nieuws voor leden 19-2) Tweede serie themabijeenkomsten over juridische zaken in maart en april 2006 (nieuws voor leden 8-2) Cliënteninformatie over Landelijk Indicatieprotocol Kraamzorg nu ook beschikbaar in andere talen (nieuw op de site 6-2) maart.pdf - pag.8 LET OP!!! Lage resolutie!

9 KNOV EN DE VERLOSKUNDIGE ZORG IN HET ZIEKENHUIS Na lezing van het artikel Ik begin nu waar ik vroeger ophield in het februarinummer van dit tijdschrift [1], bekroop mij het gevoel dat ik hierover iets zou moeten zeggen. Ten eerste wil ik nogmaals van deze plaats alle cursisten van harte feliciteren met hun in januari 2006 in Utrecht behaalde diploma klinisch verloskundige. Het is een diploma waar wij allemaal trots op kunnen zijn. In het artikel is ook goed beschreven wat de meerwaarde is van deze door de KNOV en de NVOG gestarte specialistische opleiding. Ten tweede merk ik op dat de functie van klinisch verloskundige steeds belangrijker wordt en dat de specialistische opleiding tot klinisch verloskundige de functie aanzienlijk versterkt. Ten derde: in het artikel lijkt twijfel te zijn over doel en functie van de verloskundige zorg in de eerste en in de tweede lijn. Dit naar aanleiding van de nuancering in het artikel van het KNOVadagium wat in de eerste lijn kan, in de eerste lijn moet [2]. Mocht dat zo zijn dan wil ik hierbij alle twijfel wegnemen. De KNOV stelt dit uitgangspunt in haar handelen en optreden nog steeds voorop! Dat je hierbij goed moet letten op de grenzen van je kunnen en kennen, spreekt voor zich. Ons adagium geldt zeker ook voor de prenatale screening. Er is op dit moment geen enkele aanleiding om de uitvoering hiervan niet in de eerste lijn onder te brengen. Dat vindt de KNOV, maar dat vinden ook de politiek, de overheid, de zorgverzekeraars en zelfs officieel: de tweede lijn. Dus laten wij juist nu, omdat we volop met de invoering bezig zijn, op dit punt allemaal eensgezind en doortastend handelen. Ten vierde: de eigenlijke trigger voor mij om te reageren. Het kader [3] waarin de vraag aan de orde komt: wat hebben tweedelijns verloskundigen aan de KNOV? Er volgt dan een gevarieerd aantal antwoorden. Deze vraag is voor elke vereniging cruciaal, het is de vraag naar haar bestaansgrond. In de laatste periode heeft een gering aantal klinisch verloskundigen het lidmaatschap opgezegd. Plaatsten zij vraagtekens bij die bestaansgrond? Analyse van de opzeggingen maakt duidelijk dat het overwegend financiële gronden zijn om op te zeggen. Hier wordt duidelijk dat wij in het werkgevers werknemersoverleg de recente maatregel, waarbij de tegemoetkoming door de werkgever in de kosten van lidmaatschap van de beroepsvereniging is geschrapt, weer ter discussie moeten stellen. De beleving dat wij als KNOV niet of weinig zouden betekenen voor deze groep moet ik wegnemen. Over de vraag of de betekenis van de KNOV voor de klinisch verloskundigen niet meer kan zijn, kun je kritisch met elkaar discussiëren. Ik vind het belangrijk te communiceren dat de KNOV juist op het kernpunt functie- en positieversterking activiteiten heeft ingezet die naar ik verwacht ook een belangrijke positieve impuls geven aan het fenomeen klinische zorg van en door verloskundigen. Zo is op dit moment een belangrijk project voor bestuur en bureau van de KNOV de concretisering van taakherschikking tussen gynaecologen en verloskundigen in het ziekenhuis. Dit project zal een KNOV forse impact op de ontwikkelingsmogelijkheden van de klinisch verloskundigen hebben. Daarnaast is de KNOV ook op andere terreinen voor de klinisch verloskundigen in de weer, maar hierover moeten wij, zo ben ik mij bewust, blijkbaar beter communiceren. Ik neem mij voor dat te gaan doen. Sjaak Toet [1]. Tijdschrift voor Verloskundigen, 31ste jaargang, nr. 2: [2]. Tijdschrift voor Verloskundigen, 31ste jaargang, nr. 2: 34 De voorzitter maart.pdf - pag.9 LET OP!!! Lage resolutie!

10 KNOV Monique Schers WELKOM LANDGENOOTJE Op 1 maart jl. is het project Welkom Landgenootje als pilot in Amsterdam van start gegaan. Het betreft een zogenaamde digitale preventieve lifestyle interventie. Welkom Landgenootje helpt bij gezond zwangeren. De interventie is het resultaat van een samenwerking tussen het Ministerie van VWS en de volgende maatschappelijke organisaties: het Voedingscentrum, NIGZ, NISB, Stivoro, Consument en Veiligheid en de KNOV. Uitgangspunt van de interventie is het welkom heten van ieder nieuw landgenootje. Hem of haar een gelukkig en vooral gezond leven toe te wensen. En - als de ouder dat wil - te helpen met een gezonde (op)voeding, te beginnen tijdens de zwangerschap. Aanleiding voor een structureel preventieplan is de alarmerende groei van dikke kinderen op zeer jonge leeftijd. Wat behelst de interventie precies? Na inschrijving op de website ontvangt de zwangere vrouw maandelijks - per - een kennisquiz met vragen over haar gezondheid en de gezondheid van haar baby. De maandelijkse kennisquiz bestaat uit zes vragen in de vaste rubrieken voeding, leefstijl, bewegen, roken, veiligheid en zwangerschap. De vragen zijn afgestemd op de ontwikkeling van de zwangerschap op dat moment. De inhoud voor de rubriek Zwangerschap is ontwikkeld door verloskundigen uit de kring Amsterdam. Alle teksten zijn gesteld in begrijpelijk Nederlands en sluiten aan op het gebruik van Nederlands als tweede taal. Welkom Landgenootje is daarom gemakkelijk leesbaar, ook voor allochtonen en mensen met een lage sociaal-economische status. Ook zijn het ontwerp en de navigatie van de website en de s toegankelijk voor minder ervaren internetgebruikers. Welkom Landgenootje zal als publiek / privaat initiatief worden geïntroduceerd. Dit betekent dat er slechts in beperkte mate ruimte zal zijn voor advertenties van bedrijven die uitsluitend na goedkeuring door de redactie Welkom Landgenootje (VWS en de zeven maatschappelijke organisaties) producten of diensten mogen aanbieden die niet in strijd zijn met een gezonde voeding- of leefstijl. Bovendien zullen deze commerciële advertenties alleen zichtbaar zijn nadat de gebruiker van de website daar zelf nadrukkelijk toestemming voor geeft. Deze permission marketing methode voorkomt irritatie bij deelnemers die geen commerciële uitingen wensen te ontvangen. De verloskundige praktijken uit de kring Amsterdam nemen deel in de pilot, die moet uitwijzen of Welkom Landgenootje aanslaat in de praktijk. Zij attenderen hun cliënten op de website en de interventie en vragen hen een vragenlijst in te vullen. De pilot duurt vijf maanden en wordt door het RIVM begeleid en geëvalueerd. Bij voldoende resultaat zal het preventieprogramma landelijk worden geïntroduceerd. Met het oog op de werkdruk van de verloskundigen is er gekozen voor een minimale inspanning met mogelijk maximaal gezondheidsresultaat. De pilot betreft alleen begeleiding tijdens de zwangerschap. Er zullen nog geen advertenties te zien zijn. Vanaf de landelijke introductie per 1 september a.s, bij voldoende resultaat van de pilot, zullen jonge kinderen in ieder geval ook tijdens de twee eerste levensjaren worden begeleid en start de samenwerking met commerciële bedrijven. Meer informatie: Hollandsch-Welvaren, de uitgever van de interventie; E: info@hollandsch-welvaren.nl Monique Schers is hoofd PR van de KNOV maart.pdf - pag.10 LET OP!!! Lage resolutie!

11 UW BEGELEIDING MAAKT HET VERSCHIL Visie op het ontsluitingsproces in de nieuwe KNOV standaard Pien Offerhaus en Josien de Boer Verhalen over langdurige, pijnlijke bevallingen en de psychische gevolgen daarvan krijgen steeds vaker aandacht, niet alleen in de media maar ook in de wetenschappelijke literatuur en op symposia. Zwangeren klagen over eindeloze bevallingen waarbij ze hebben moeten vechten om pijnbestrijding. De eerste lijn wil weten hoe men moet omgaan met langdurige bevallingen en hoe ze kunnen worden voorkomen. De tweede lijn betoogt dat ze vaak weinig kan doen omdat veel vrouwen te laat worden ingestuurd. Kortom, nietvorderende ontsluiting is een bron van zorg voor zowel verloskundig zorgverleners als zwangere cliënten. Opvallend genoeg bestaat er in Nederland geen eenduidigheid over het te voeren verloskundig beleid. In de Verloskundige Indicatie Lijst van 2003 ontbreekt zelfs ieder criterium voor een verwijzing naar de tweede lijn. Dit terwijl niet-vorderende ontsluiting reden is voor een groot aantal verwijzingen tijdens de baring. Al jaren ligt het percentage verwijzingen in verband met niet-vorderende ontsluiting bij nulliparae op ongeveer 11%, en bij multiparae op 3% van alle eerstelijns bevallingen. Zeker in combinatie met de verwijzingen voor pijnstilling is dit een groot deel van alle verwijzingen tijdens de baring. Dit vormde de aanleiding voor het opstellen van een KNOV standaard. De centrale vraag die deze standaard wil beantwoorden luidt: Hoe kan de ontsluitingsfase binnen de eerstelijns verloskunde het best worden begeleid? Kernpunten uit de standaard Visie op normaal en afwijkend ontsluitingsproces Hoe een normaal ontsluitingsproces verloopt en hoe lang dit normaal gesproken duurt, daarover blijkt volstrekt geen eenduidigheid KNOV te zijn. Er is verschil van mening over de vraag wanneer de baring begint, welke fasen je kunt onderscheiden en welke progressie wenselijk is in de verschillende fasen. Nieuw voor de eerstelijns verloskunde in Nederland is dat in de standaard allereerst een visie op een normaal en een afwijkend verloop van de ontsluiting is ontwikkeld. Er worden definities en kenmerken van de verschillende fasen gegeven. Mede op basis van studies naar de complicaties van een langdurige ontsluitingsfase zijn criteria voor verwijzing opgesteld. Deze criteria sluiten aan bij het door de WHO aanbevolen beleid. Actief verloskundig beleid Nieuw is ook dat er een actief verloskundig beleid is ontwikkeld. Dit beleid start al tijdens de prenatale periode en wordt voortgezet tijdens de baring. Bij het opstellen van het beleid is rekening gehouden met wat er bekend is over de behoeften van zwangeren. Belangrijkste elementen van het beleid zijn: goede voorbereiding op de baring; na de eerste melding van de zwangere de juiste ontsluitingsfase vaststellen; goede, persoonlijke begeleiding; registratie van het ontsluitingsproces met een partogram; tijdig interventies inzetten; tijdig verwijzen met duidelijke indicaties Uit de wetenschappelijke literatuur blijkt heel duidelijk dat onder- Standaard niet-vorderende ontsluiting Pien Offerhaus en Josien de Boer zijn werkzaam als beleismedewerker bij de KNOV maart.pdf - pag.11 LET OP!!! Lage resolutie!

12 KNOV steuning van de barende het krachtigste middel is om het verloop van de ontsluitingsfase gunstig te beïnvloeden. De communicatie en begeleiding door de verloskundige blijken het meest bepalend te zijn voor de tevredenheid van de cliënte. Goede begeleiding is, meer nog dan een fysiologisch beloop, de meest bepalende factor voor een positieve bevallingservaring van vrouwen. Het beleid tijdens de ontsluitingsfase is daarom gericht op het realiseren van adequate ondersteuning, het vergroten van het comfort van de cliënt, de reductie van angst en het betrekken van de barende vrouw in de besluitvorming over interventies en verwijzingen. Ook de voorbereiding op de baring is van wezenlijk belang in het Interesse? Onderwijsbureau Masterstudies Bel (020) of mail: van Hogerop? Volg dan de Universitaire Masterstudie Verloskunde Geen korte cursus, maar een volwaardige en intensieve universitaire masterstudie. KIJK ook op masterverloskunde voorgestelde beleid. Een goede voorbereiding op de baring draagt Discussieer mee Omdat we benieuwd zijn naar reacties op deze nieuwe KNOVstandaard, van binnen en buiten de beroepsgroep, nodigen we u uit om te reageren. U kunt uw reactie naar ons sturen, bij voorkeur per of schriftelijk. Een selectie uit uw reacties zal een plaats krijgen in een speciale rubriek in het TvV. We hopen op een levendige discussie! Pien Offerhaus, pofferhaus@knov.nl Josien de Boer, jdeboer@knov.nl bij aan realistische verwachtingen over bijvoorbeeld de duur en mogelijke interventies van de baring, kan angst verminderen en de vertrouwensrelatie tussen de zwangere en de verloskundige versterken. Hoewel de begeleiding tijdens de baring centraal staat in deze standaard, worden ook aanbevelingen gedaan voor de prenatale zorg. De volgende standaard over psychosociale begeleiding zal daar uitgebreider op ingaan en is al in voorbereiding. Wat betekent de standaard voor u? De standaard biedt aanknopingspunten voor een eenduidig en inzichtelijk beleid. Door gebruik van het partogram realiseert u een betere verslaglegging, wat ook ten goede komt aan het verdere beleid bij een eventuele overdracht naar de tweede lijn. Door heldere terminologie en definities van verschillende fasen kunt u bij verwijzing een duidelijk onderscheid maken tussen trage progressie en problemen met de draagkracht, met eventueel behoefte aan pijnbestrijding. Met deze standaard wil de KNOV een kwaliteitsimpuls geven aan de zorg door verloskundigen en bovendien de tevredenheid van cliënt en samenwerkingspartners vergroten. Een ander belangrijk oogmerk is om binnen de beroepsgroep een open discussie op gang te brengen over de begeleiding voor en tijdens de baring. Op welke punten kunnen verloskundigen hun beleid wat betreft de voorbereiding op de baring verbeteren? Hebben uw cliënten realistische verwachtingen over de baring en uw begeleiding daarbij? Zijn uw cliënten tevreden Lees verder op pagina 13 onderaan maart.pdf - pag.12 LET OP!!! Lage resolutie!

13 REGISTRATIE PRENATALE SCREENING Bij de invoering van prenatale screening is het belangrijk om ook zorg te dragen voor een goede registratie. Registratie van prenatale screening betreft de counseling en de uitvoering van de echoscopie. In dit artikel wordt kort ingegaan op de registratie van de counseling, de echoscopie en de onderwerpen die daarbij van belang zijn. Inger Aalhuizen en Maudy Dettingmeijer Registratie-items counseling De Stichting PRN (Perinatale Registratie Nederland) is momenteel bezig met de ontwikkeling van een nieuwe registratiesysteem waarin ook de prenatale screening wordt verwerkt. Wanneer deze nieuwe registratie gereed is zullen Micronatal en Orfeus hun software pakketten hierop aanpassen. Tot deze nieuwe registratie gereed is, is het van belang om met name de volgende items te registreren: Informatiewens prenatale screening getoetst? ja/nee Wil men informatie over prenatale screening? ja/nee Is toestemming verleend voor verslaglegging? ja/nee Heeft counseling plaatsgevonden over de onderwerpen conform NVOG Kwaliteitsnorm nr. 6 prenatale screening op foetale afwijkingen? ja/nee Is de combinatietest gewenst? ja/nee Indien gewenst, is de combinatietest uitgevoerd? ja/nee, reden? Uitslag combinatietest kans : Is er een indicatie voor vervolgonderzoek? ja/nee Is invasieve diagnostiek uitgevoerd? ja, wat? /nee,reden? Uitslag invasieve diagnostiek Indien afwijkingen: zwangerschap voortgezet/afgebroken Structureel Echoscopisch Onderzoek gewenst? ja/nee Structureel Echoscopisch Onderzoek uitgevoerd? ja,/nee, reden? Uitslag SEO geen bijzonderheden/wel bijzonderheden, n.l. Heeft doorverwijzing naar KGC plaats gevonden? ja/nee Uitslag KGC ja/nee Uitslag zwangerschap levend/doodgeboren/miskraam/afbreking Status kind/foetus gezond/down syndroom/andere afwijkingen Op de website van de KNOV vindt u vanaf begin april suggesties hoe u deze items het beste kunt registreren in het huidige Micronatal of Orfeusprogramma. Belangrijk bij het registreren binnen de bestaande programma s is dat het genoteerde zichtbaar wordt op de af te drukken zwangerschapskaart. KNOV Verslaglegging NT meting en SEO Zowel voor de NT meting als voor de SEO staan in de modelprotocollen van de NVOG (Modelprotocol Nekplooimeting nr. 4 en Modelprotocol Structureel Echoscopisch Onderzoek nr. 3) beschreven op welke wijze men bevindingen moet vastleggen. Indien u software aanschaft voor verslaglegging van echoscopische bevindingen zorg dan voor een overeenkomst met de leverancier waarin vastgelegd wordt dat verslaglegging van het softwarepakket voldoet aan de modelprotocollen van de NVOG. De modelprotocollen kunt u vinden op screening onder het kopje kwaliteitszorg. Prenatale screening Inger Aalhuizen en Maudy Dettingmeijer zijn beleidsmedewerkers werkzaam bij de KNOV over de mate van ondersteuning die u geeft, ook aan het begin van de bevalling? Bent u steeds in staat een zorgvuldige diagnose te stellen van de fase waarin de baring verkeert? Serie artikelen Na het verschijnen van de standaard kunt u van ons de komende maanden een aantal artikelen verwachten. Aspecten uit de standaard worden daarin nader toegelicht, zoals de verschillende fasen, het gebruik van het partogram; het onderscheid tussen verwijzing in verband met nietvorderen en behoefte aan pijnstilling ; de kracht van voorbereiding en ondersteuning; omgaan met een vraag naar pijnbestrijding tijdens de prenatale zorg en tijdens de ontsluitingsfase. Tevens is er aandacht voor het uitwisselen van praktijkervaringen en de implementatie van verschillende activiteiten (toetsprogramma s, verbeteren partogram, etc) maart.pdf - pag.13 LET OP!!! Lage resolutie!

14 White Ribbon Alliance for Safe Motherhood KNOV DOE MET DE KNOV MEE AAN DE MARIKENLOOP EN STEUN EEN GOED DOEL! Op 21 mei 2006 vindt voor de 4e maal de Marikenloop plaats in Nijmegen. De Marikenloop is de grootste en gezelligste ladies run van Nederland. De KNOV nodigt iedere verloskundige uit om hieraan mee te doen, samen met KNOV - medewerkers. Hiermee ondersteunt u ook de White Ribbon Alliance for Safe Motherhood. Loop dus mee met vrouwen, georganiseerd door vrouwen, voor vrouwen! De Marikenloop Dit jaar verwacht de organisatie zo n 6000 vrouwen aan de start van dit vierde hardloopevenement. U kunt kiezen tussen 2 afstanden; 5 of 10 km. Meer informatie over de Marikenloop is te vinden op Samen met de KNOV Op de dag zelf ontmoeten we elkaar in Nijmegen en gaan we samen van start. Iedere verloskundige krijgt van de KNOV een verloskundig startpakket met daarin een passend kledingstuk, waarmee we ons als één groep aan Nederland sportief kunnen presenteren. The White Ribbon Alliance for Safe Motherhood Wereldwijd, elke minuut van de dag, sterft een vrouw door zwangerschapsgerelateerde complicaties. Dit zijn bijna vrouwen per jaar. Als u meedoet aan de Marikenloop met de KNOV, dan steunt u the White Ribbon Alliance for Safe Motherhood. Deze stichting verenigt personen, organisaties en communities die werken aan het verhogen van het bewustzijn over de onnodige wereldwijde sterfte van (aanstaande) moeders. Het witte herkenbare teken, the white ribbon, is gewijd aan de herdenking van alle vrouwen die tijdens zwangerschap of bevalling zijn gestorven. Meer informatie over de stichting is te vinden op Steun dit goede doel bij deelname aan de Marikenloop! Na inschrijving via de website van de Marikenloop, vragen wij u minimaal 5 euro (meer mag ook!) over te maken op rekeningnummer van de KNOV: ABN Amro te Bilthoven o.v.v. Marikenloop 2006 De KNOV zorgt ervoor dat deze extra opbrengsten naar de White Ribbon Alliance for Safe Motherhood worden overgemaakt. Schrijf u in! U kunt uzelf inschrijven via de inschrijfmogelijkheid op de website Na verzending van de inschrijving ontvangt u van de organisatie een bevestigings . Let op: De KNOV vraagt u om uw ontvangen bevestigings vervolgens door te sturen naar marikenloop@knov.nl Hierdoor weet de KNOV dat u zich heeft ingeschreven en kunnen we een lijst maken van de verloskundigen die meedoen en gezamenlijk starten. De inschrijving sluit eind april Nog vragen? Voor vragen over het hardlopen met de KNOV, kunt u contact opnemen met de KNOV: Suze Jans of Monique Schers. U kunt ons bereiken via E: marikenloop@knov.nl of T: Wij hopen op een sportieve ontmoeting op 21 mei! maart.pdf - pag.14 LET OP!!! Lage resolutie!

15 ECHOREGISTER HERZIEN Maudy Dettingmeijer en Inger Aalhuizen Aanpassing van het huidige echoregister In 1998 heeft de KNOV het Register Verloskundigen Echoscopisten eerstelijn ingesteld. Verloskundigen die een door de KNOV erkende opleiding hebben gevolgd kunnen zich inschrijven in dit register. Sinds de instelling van het echoregister is er veel veranderd in de echoscopie. Een belangrijke verandering is het aanbieden van het structurele echoscopisch onderzoek in het tweede trimester aan alle zwangeren, zoals beschreven in het Verloskundig Vademecum en het aanbod van de NT-meting aan zwangeren. Deze veranderingen vragen om herziening van het huidige echoregister in een register met daarin een aantal differentiaties. In het herziene echoregister kan registratie worden verleend voor de volgende deelgebieden in de obstetrisch echoscopie: De eerstelijns echoscopie conform het Verloskundig Vademecum Structureel Echoscopisch Onderzoek bij 20 weken NT-meting Op korte termijn zal er een commissie worden samengesteld die zich zal uitspreken over de registratiecriteria voor dit register inclusief de differentiaties. Anders gezegd: welke opleiding(en) geven toegang tot welk deel van het register. Bij de vorming van hun oordeel zullen zij zich baseren op de modelprotocollen die zijn opgesteld door de NVOG welke worden onderschreven door de KNOV. Voor ervaren echoscopisten, die andere dan de erkende opleidingen hebben gevolgd, zullen onder toezicht van deze commissie toelatingstoetsen worden ontwikkeld. Wanneer deze toets met goed gevolg wordt afgelegd, is inschrijving in het register en de eventuele differentiaties mogelijk. Tijdelijke verruiming voor toetreden echoregister KNOV, VWS en zorgverzekeraars vinden dat de termijnecho, NTmeting en Structureel Echoscopisch Onderzoek bij 20-weken in de eerstelijn moeten plaatsvinden. Dit beleid wordt in een aantal delen van het land inmiddels opgepakt. De uitvoering van dit beleid ontmoet een aantal knelpunten. Een belangrijk knelpunt is dat er thans onvoldoende goed opgeleide verloskundige echoscopisten zijn om nieuwe initiatieven (in de vorm van o.a. eerstelijns centra prenatale screening) uit te voeren. Daar waar men probeert dit op te lossen door een gediplomeerde echoscopist (niet-verloskundige) aan te trekken om de echo s uit te voeren, loopt men tegen een volgend knelpunt. Deze echoscopist kan niet worden ingeschreven in het echoregister van de KNOV, want dit staat alleen open voor verloskundigen. Het is nu zo dat zorgverzekeraars inschrijving in het echoregister KNOV als voorwaarde stellen voor KNOV de routine-echo om deze verrichting te kunnen declareren. Een nietgeregistreerde echoscopist kan de verrichting dus niet declareren. Het risico bestaat dat in die gebieden, waar geen verloskundig echoscopist is om de verrichtingen in de eerste lijn te doen, cliënten zijn aangewezen op de zorg in de klinische setting, of dat deze zorg niet geleverd kan worden. Dit is een ongewenste ontwikkeling. Om op korte termijn de geschetste problemen te ondervangen gaat de KNOV over tot een tijdelijke wijziging in de criteria voor registratie in het echoregister. Gedurende de invoering van de prenatale screening zal het voor verloskundigen praktijken mogelijk zijn om zich te registreren in het echoregister van de KNOV. Voorwaarde hiervoor is dat zij werken met echoscopisten die een door de KNOV gecertificeerde opleiding hebben gevolgd. Voorwaarde is ook dat de echoscopist werkt onder verantwoordelijkheid van een verloskundige. Op deze wijze bieden we een waarborg voor de kwaliteit van het echoscopisch onderzoek in de eerstelijn. Op korte termijn wordt u nader geinformeerd over de registratiecriteria van het herziene echoregister. Maudy Dettingmeijer en Inger Aalhuizen zijn als beleidsmedewerker werkzaam bij de KNOV Register Verloskundigen Echoscopisten eerstelijn maart.pdf - pag.15 LET OP!!! Lage resolutie!

16 ZICHT OP RISICO S GESPECIALISEERD FINANCIEEL ADVIES VOOR VERLOSKUNDIGEN Samenwerking met de nadruk op vertrouwen - praktijkverzekeringen; - maatschapcontracten; - praktijkfinanciering; - beoordelen van Goodwillsommen; - opstartadvies ondernemerschap; - financiële planning; - privé verzekeringen; - pensioenen; - hypotheken. Wij helpen u bij het maken van de juiste keuzes W.B.D. Lippmann Groep b.v. Generaal v.d. Heydenlaan 2 Postbus AK Apeldoorn tel: (055) fax: (055) verloskundigen@lippmann.nl Telefonisch Jan Haaijer: (06) Jeroen v. Leeuwen: (06) maart.pdf - pag.16 LET OP!!! Lage resolutie!

17 SPORTEN EN GEZONDE ZWANGERSCHAP: EEN GOEDE COMBINATIE Annegien Doorn Inleiding In de loop van de 20ste eeuw is er steeds meer aandacht ontstaan voor (recreatief) sporten, lichamelijke fitheid en gezonde levensstijlen. Deze trend wordt als zeer positief beschouwd en verdient daarom aanmoediging. Dit vraagt echter wel om specifieke richtlijnen voor mensen in omstandigheden die de sportbeoefening kunnen beïnvloeden, zoals bijvoorbeeld zwangere vrouwen. Vast staat dat zowel sporten als een zwangerschap een grote fysieke inspanning van het lichaam vergen. De vraag is of lichamelijke activiteit tijdens de zwangerschap veilig (of zelfs voordelig) voor de zwangere vrouw en haar foetus is. En zo ja, welke duur, frequentie en intensiteit veilig zijn. Tot welke zwangerschapsweek kan een vrouw gedurende een normale zwangerschap door blijven sporten? Welke activiteiten zijn (niet) geschikt voor zwangere vrouwen? Welke omstandigheden vormen een contraindicatie voor sporten? Uiteraard is dit afhankelijk van factoren als intensiteit, duur en frequentie van de lichamelijke activiteit, evenals de gezondheid en lichamelijke conditie van de vrouw zelf, voldoende voedsel- en vochtinname en rust. Dit artikel is een samenvatting van de wetenschappelijke bevindingen op dit gebied van de afgelopen twintig jaar. Positieve effecten De huidige literatuur suggereert een normale of iets verbeterde neonatale uitkomst als gevolg van lichamelijke activiteit tijdens de zwangerschap. Positieve effecten die zijn voorgedragen zijn: minder obstetrische en neonatale complicaties en een verbeterde groei van de placenta [6, 10, 18, 21, 29, 30, 37]. Hall en Kaufmann [18] vonden bijvoorbeeld een lagere incidentie van keizersneden en hogere Apgarscores, evenals een kortere ziekenhuisopname bij sporters in vergelijking tot niet-sporters. Onderzoek naar de duur van de bevalling heeft geen eenduidige WETENSCHAP resultaten opgeleverd. Dit is toe te schrijven aan kleine onderzoekspopulaties, verschillen in trainingsprogramma s en in leeftijd, pariteit, grootte en positie van het kind. Kulpa e.a. [22] vinden een verschil in duur van de uitdrijving tussen getrainde en ongetrainde primiparae, maar niet bij multiparae. Clapp [9] beschrijft dat zowel het eerste als tweede stadium van de bevalling significant korter zijn wanneer proefpersonen gedurende de gehele zwangerschap sportten. Daar komt bij dat de vrouwen in deze groep ook de minste medische interventies, zoals tangverlossing of keizersnede, nodig hebben. Hij vond geen verschillen tussen een inactieve controle groep en een groep die hun lichamelijke activiteiten in de loop van de zwangerschap beëindigden. Lichamelijke inspanning heeft ook effect op geboortegewicht. Een gematigd niveau van lichamelijke activiteit lijkt een positief effect te hebben [14, 19], terwijl een hogere intensiteit een reductie in geboortegewicht tot gevolg hebben [4, 12, 13]. Beschermingsmechanisme Er bestaat echter ook bezorgdheid dat regelmatige lichamelijke inspanning tijdens de zwangerschap mogelijk negatieve effecten heeft op het verloop ervan. Het gaat dan met name om embryogenese, foetale groei en ontwikkeling, en rusttoestand van de uterus [9]. Deze bezorgdheid is gebaseerd op de bestaande fysiologische kennis van de effecten van lichamelijke inspanning op lichaamstemperatuur, Gezonde leefstijl Annegien M. Doorn is bewegingswetenschapper en onlangs afgestudeerd aan de VU maart.pdf - pag.17 LET OP!!! Lage resolutie!

18 WETENSCHAP herverdeling van de bloedstroom naar organen en spieren, voedingseisen en hormonale balans in nietzwangere vrouwen. Het lijkt er echter op dat bij zwangere vrouwen een aantal mechanismen anders of efficiënter werken dan bij nietzwangere vrouwen ter bescherming van de foetus. Een zwangerschap gaat bijvoorbeeld gepaard met een efficiëntere thermoregulatie. Dit betekent dat de lichaamstemperatuur constanter blijft en ook tijdens inspanning minder stijgt. Daarnaast heeft het bloed van zwangere vrouwen een hogere zuurstofdragende capaciteit en ook de zuurstofextractie uit het bloed is verbeterd [23]. De herdistributie van de bloedstroom gedurende lichamelijke inspanning verschilt eveneens. Er gaat een groter percentage van het beschikbare bloed naar de placenta dan naar de omliggende organen of de uteruswand [35]. Ook lijkt zwangerschap een drukkend effect te hebben op de noradrenalinerespons die optreedt tijdens lichamelijke inspanning. Noradrenaline staat bekend als een stimulus die kan leiden tot uteriene activiteit [35]. Sport en zwangerschapsduur De timing van een trainingsprogramma lijkt van invloed te zijn op het geboortegewicht. Lichamelijke activiteit blijven voortzetten tot na de 28ste zwangerschapsweek leidt tot een lager geboortegewicht [15]. Echter, ook wanneer vrouwen gedurende de hele zwangerschap blijven sporten blijft het gewicht boven de kritische grens van 2500 gram [8]. De groei en grootte van de placenta lijken eveneens afhankelijk te zijn van timing. Lichamelijke activiteit aan het begin van de zwangerschap heeft een positief effect op de placentagroei, ook voor vrouwen die eerder geen regelmatige sporters waren [14]. Naarmate de zwangerschap vordert is een reductie in duur, frequentie en/of intensiteit van de lichamelijke inspanning nodig is om dit effect te behouden [15]. Indien vrouwen op hetzelfde niveau blijven sporten als voorheen, leidt dit tot een kleinere omvang van de placenta [9, 16]. Uit onderzoek blijkt dat de weeën gemiddeld vijf tot acht dagen eerder optreden bij actieve vrouwen dan bij vrouwen die weinig aan lichaamsbeweging doen [10, 13]. De kans op vroeggeboorte of spontane abortus verschilt echter niet tussen sporters en nietsporters [1, 21, 29]. Remedie tegen klachten Lage rugpijn is een veel voorkomende klacht tijdens de zwangerschap en wordt door ongeveer de helft van alle zwangere vrouwen gerapporteerd. Regelmatige lichamelijke activiteit leidt tot een vermindering van deze klachten [18, 35, 38]. Ook is van training bekend dat het de insulinegevoeligheid vergroot, wat mogelijk een rol zou kunnen spelen in het voorkomen of behandelen van zwangerschapsdiabetes [7]. Recenter onderzoek heeft gekeken naar de mogelijkheden om voorheen inactieve vrouwen te stimuleren om actiever te zijn. Men vond dat een trainingsprogramma gestart in het tweede trimester van de zwangerschap leidt tot substantiële verbeteringen in lichamelijke conditie [25, 26, 42]. Naast de genoemde lichamelijke voordelen, blijkt een redelijke mate van lichamelijke activiteit ook te zorgen voor een positiever zelfbeeld en lichaamsbeeld en een toegenomen gevoel van algeheel welzijn [18, 25]. Aanbevelingen en veiligheidsoverwegingen In de ideale situatie zorgt een vrouw er voor dat ze voorafgaand aan een zwangerschap in een optimale conditie verkeert om de fysieke belasting er van goed aan te kunnen. Bewegen tijdens de zwangerschap levert verdere voordelen op voor de algehele fitheid [11, 22, 25, 34, 42]. Het bevordert tevens de terugkeer tot een normale sportparticipatie na afloop van de zwangerschap. In alle gevallen dient er echter rekening gehouden te worden met de fysiologische veranderingen door de zwangerschap [31]. Zo kan er sprake zijn van een verminderde maart.pdf - pag.18 LET OP!!! Lage resolutie!

19 WETENSCHAP coördinatie en een verminderde balans door veranderingen van lichaamszwaartepunt en gewicht, een groter risico op blessures door toegenomen mobiliteit in gewrichten en flexibiliteit van ligamenten en andere ongemakken, zoals vermoeidheid en misselijkheid. Tijdens de zwangerschap worden sporten met een hoog risico op abdominaal trauma, hyperthermie, of een plotselinge vermindering van de zuurstofbeschikbaarheid afgeraden [36]. Voorbeelden hiervan zijn contactsporten (boksen, worstelen, schermen), skydiven en parachutespringen, wandelen op grote hoogte [2] en duiken met zuurstofflessen. Sporten die probleemloos beoefend kunnen worden zijn wandelen, joggen, zwemmen, fietsen, aerobics, tennis, badminton, yoga, tafeltennis en schaatsen [24]. De algemene consensus is dat de sporten waarmee vrouwen voor de zwangerschap vertrouwd waren, meestal voortgezet kunnen worden tijdens, eventueel met wat aanpassingen [31]. Veel onderzoekers pleiten voor gewichtsondersteunende sporten, zoals zwemmen en fietsen, in plaats van bijvoorbeeld joggen of aerobics [3, 40, 41]. Er bestaat echter geen evidentie dat deze laatste categorie sporten meer of hogere risico s met zich meebrengt. Wel kan het na de 28ste zwangerschapsweek prettig te zijn om over te schakelen op meer gewichtsondersteunende sporten door de grote toename in gewicht en omvang. Voor alle sporten geldt dat het belangrijk is om tijdens een training de activiteit langzaam op te bouwen en vooral niet abrupt te stoppen. Plotseling stoppen leidt tot een drastische afname in hartslag, slagvolume en hartminuutvolume, terwijl de weerstand in spieren nog verlaagd is [5]. Dit kan hypotensie en een afname van bloedtoevoer naar de uterus tot gevolg hebben. Er bestaat tot op heden geen gouden standaard voor frequentie, duur en intensiteit van training. Intensiteit wordt vaak gericht naar een hartslag van slagen per minuut of 60-70% van de maximale zuurstofopname [27]. Er is echter geen veilige bovengrens bekend. Dit geldt ook voor duur en frequentie van training. Algemeen wordt aangenomen dat een trainingsduur van rond de 30 minuten geen negatieve gevolgen heeft voor moeder of foetus. Zolang de foetale groei voldoende is, lijkt er geen limiet te zitten aan de trainingsfrequentie. Vrouwen die gewend zijn aan langdurende trainingen wordt daarom aangeraden over te stappen op een hogere trainingsfrequentie met een kortere trainingsduur per keer [2]. Het spreekt vanzelf dat lichamelijke activiteit gematigd of zelfs geheel afgebroken moet worden bij ernstige (obstetrische) klachten als bloed- of vruchtwaterverlies, hypertensie, duizeligheid. Conclusie: matiging en modificatie De beschikbare gegevens uit onderzoeken bevestigen noch ondersteunen de bezorgdheid omtrent sporten tijdens normaal verlopende zwangerschappen. De fysiologische aanpassingen die tijdens de zwangerschap optreden lijken de foetus te beschermen tegen de potentiële gevaren van lichamelijke activiteit. Alle aanbevelingen die in dit artikel worden gedaan, gelden voor gezonde vrouwen met een ongecompliceerde zwangerschap. Indien er complicaties optreden tijdens de zwangerschap of de kans op complicaties verhoogd is, is de grootste voorzichtigheid geboden met lichamelijke inspanning. Het huidige onderzoek doet vermoeden dat er een dosis-respons curve bestaat tussen de mate van fysieke inspanning en zwangerschapsuitkomst. Een redelijke hoeveelheid lichamelijke activiteit leidt tot voordelen voor moeder en foetus, terwijl overmatige inspanning nadelig kan zijn. Deze curve blijkt bovendien tijdspecifiek te zijn. In de eerste twee trimesters heeft lichamelijke activiteit duidelijk voordelen voor placentagroei en geboortegewicht, in het derde trimester is een vermindering in activiteit nodig om deze voordelen te behouden. Het lijkt echter niet raadzaam om geheel te stoppen met sporten. Dan gaan behaalde voordelen verloren. Matiging en modificatie, evenals een persoonlijke inschatting van het eigen kunnen zijn hier dus de trefwoorden. Literatuur 1. Alderman, B.W., Zhao, H., Holt, V.L., Watts, D.H. & Beresford, S.A.A. (1998) Maternal physical activity in pregnancy and infant size for gestational age. In: Annals of Epidemiology. 8: Artal, R. & Sherman, C. (1999) Exercise during pregnancy. Safe and beneficial for most. In: The Physician and Sportsmedicine. 27(8): Artal, R. & Wiswell, R.A. (eds.) (1986) Exercise in pregnancy. Williams & Wilkins, Baltimore. 4. Bell, R. (2002) The effects of vigorous exercise during pregnancy on birth weight. In: Journal of Science and Medicine in Sport. 5(1): Brenner, I.K.M., Wolfe, L.A., Monga, M. & McGrath, M.J. (1999) Physical conditioning effects on foetal heart rate responses to graded maternal exercise. In: Medicine and Science in Sports and Exercise. 31(6): Brown, W. (2002) The benefits of physical activity during pregnancy. In: Journal of Science and Medicine in Sport. 5(1): Bung, P., Artal, R., Khodiguian, N. & Kjos, S. (1991) Exercise in gestational diabetes. An optional therapeutic approach? In: Diabetes. 40(suppl.2): Clapp, J.F. (1996) Morphometric and neurodevelopmental outcome at five maart.pdf - pag.19 LET OP!!! Lage resolutie!

20 WETENSCHAP years of the offspring of women who continued to exercise regularly throughout pregnancy. In: The Journal of pediatrics. 129(6): Clapp, J.F. (1993) Exercise in pregnancy: good, bad or indifferent? In: Lee, R.V., Cotton, D.B., Barren, W.M. & Coustan, D. (eds.) Current obstetric medicine. Vol. 2. Mosby, Chigaco. pp Clapp, J.F. (1990) The course of labor after endurance exercise during pregnancy. In: American Journal of Obstetrics and Gynecology. 163: Clapp J.F. (1989) Oxygen consumption during treadmill exercise before, during, and after pregnancy. In: American Journal of Obstetrics and Gynecology. 161: Clapp, J.F. & Capeless, E.L. (1990) Neonatal morphometrics after endurance exercise during pregnancy. In: American Journal of Obstetrics and Gynecology. 163: Clapp, J.F. & Dickstein, S. (1984) Endurance exercise and pregnancy outcome. In: Medicine and Science in Sports and Exercise. 16(6): Clapp, J.F., Kim, H., Burciu, B. & Lopez, B. (2000) Beginning regular exercise in early pregnancy: effect on fetoplacental growth. In: American Journal of Obstetrics and Gynecology. 183: Clapp, J.F. Kim, H., Burciu, B., Schmidt, S., Petry, K. & Lopez, B (2002) Continuing regular exercise during pregnancy: effect of exercise volume on fetoplacental growth. In: American Journal of Obstetrics and Gynecology. 186: Clapp, J.F. & Rizk, K.H. (1992) Effect of recreational exercise on midtrimester placental growth. In: American Journal of Obstetrics and Gynecology. 167: Clapp, J.F., Wesley, M. & Sleamaker, R.H, (1987) Thermoregulatory and metabolic responses to jogging prior to and during pregnancy. In: Medicine and Science in Sports and Exercise. 19(2): Hall, D.C. & Kaufmann, D.A. (1987) Effects of aerobic and strength conditioning on pregnancy outcomes. In: American Journal of Obstetrics and Gynecology. 157: Hatch, M.C., Shu, X., McLean, D.E., Levin, B. Begg, M., Reuss, L. & Susser, M. (1993) Maternal exercise during pregnancy, physical fitness and fetal growth. In: American Journal of Epidemiology. 137(10): Kardel, K.R. & Kase, T. (1998) Training in pregnant women: effects on fetal development and birth. In: American Journal of Obstetrics and Gynecology. 178: Klebanoff, M.A., Shiono, P.H. & Carey, J.C. (1990) The effect of physical activity during pregnancy on preterm delivery and birth weight. In: American Journal of Obstetrics and Gynecology. 163: Kulpa, P.J., White, B.M. & Visscher, R. (1987) Aerobic exercise in pregnancy. In: American Journal of Obstetrics and Gynecology. 156: Lotgering, F.K. (1990) Sporten tijdens de zwangerschap. In: Tijdschrift voor Kindergeneeskunde. 58(4): Lumbers, E.R. (2002) Exercise in pregnancy: physiological basis of exercise prescription for the pregnant woman. In: Journal of Science and Medicine in Sport. 5(1): Marquez-Sterling, S., Perry, A.C., Kaplan, T.A., Halberstein, R.A. & Signorile, J.F. (2000) Physical and psychological changes with vigorous exercise in sedentary primigravidae. In: Medicine and Science in Sports and Exercise. 32(1): Ohtake, P.J. & Wolfe, L.A. (1998) Physical conditioning attenuates respiratory responses to steady-state exercise in late gestation. In: Medicine and Science in Sports and Exercise. 30(1): Pivarnik, J.M. (1994) Maternal exercise during pregnancy. In: Sports Medicine. 18(4): Ramirez-Marrero, F.A. Female-specific issues. Pregnancy. In: Clinical Exercise Physiology. Ehrman, J.K., Gordon, P.M., Visich, P.S. & Keteyian, S.J. (eds.) Champaign, US. Human Kinetics Publishers, 2003, pp. 589, Rice P.L. & Fort, I.L. (1991) The relationship of maternal exercise on labor, delivery and health of the newborn. In: Journal of Sports Medicine and Physical Fitness. 31: Riemann, M.K. & Kanstrup Hansen, L.L. (2000) Effects on the foetus of exercise in pregnancy. In: Scandinavian Journal of Medicine and Science in Sports. 10: Rimmer, J.H. (1994) Pregnancy. In: Fitness and rehabilitation programs for special populations. Chapter 9, pp Sady, S.P. & Carpenter, M.W. (1989) Aerobic exercise during pregnancy. Special considerations. In: Sports Medicine. 7: Shephard, R.J. (2000) Exercise and training in Women, part II: influence of menstrual cycle and pregnancy on exercise responses. In: Canadian Journal of Applied Physiology. 25(1): South-Paul, J.E., Rajagopal, K.R. & Tenholder, M.F. (1988) The effect of participation in a regular exercise program upon aerobic capacity during pregnancy. In: Obstetrics & Gynecology. 71: Sternfeld, B. (1997) Physical activity and pregnancy outcome. Review and recommendations. In: Sports Medicine. 23(1): Warren, M.P. & Shangold, M.M. Sports Gynecology: Problems and Care of the Athletic Female. Cambridge, UK: Blackwell Science, 1997, pp Webb, K.A., Wolfe, L.A. & McGrath, M.J. (1994) Effects of acute and chronic maternal exercise on fetal heart rate. In: Journal of Applied Physiology. 77(5): Westendorp, T. (2002) Treatment of pregnancy-related pain in the pelvis and/or pregnancy- related low back pain. Literature review. Faculty of human Movement Sciences, Vrije Universiteit, Amsterdam 39. Wolfe, L.A. (2000) Pregnant women and endurance exercise. In: Endurance in Sports. Shephard, R.J. & Astrand, P.O. (eds.) 2nd edition, Blackwell science, Oxford. Chapter 37, pp Wolfe, L.A., Hall, P., Webb, K.A., Goodman, L., Monga, M. & McGrath, M.J. (1989) Prescription of aerobic exercise during pregnancy. In: Sports Medicine. 8(5): Wolfe, L.A. & Mottola, M.F. (1993) Aerobic exercise in pregnancy: an update. In: Canadian Journal of Applied Physiology. 18(2): Wolfe, L.A., Walker, R.M.C., Bonen, A. & McGrath, M.J. (1994) Effects of pregnancy and chronic exercise on respiratory responses to graded exercise. In: Journal of Applied Physiology. 76(5): maart.pdf - pag.20 LET OP!!! Lage resolutie!