Jaarverslag Activiteiten 2012 Vestje Brussel - Tel. : 02/ info@samusocial.be

Transcriptie

1 samusocial vzw Lid van samusocialinternational Jaarverslag Activiteiten 2012 Vestje Brussel - Tel. : 02/ info@samusocial.be 1

2 Jaarverslag - activiteiten 2012 : Inhoud Dankwoord... 4 Inleiding : De Stad, ruimte voor uitsluiting Le Samusocial, stedelijk instrument tegen de uitsluiting : principes en methode 8 2. De opdrachten van Samusocial : Werking en resultaten De telefoonpermanentie : het groene nummer De mobiele teams de Maraude De maraude in Het nachtverblijf De psychosociale organisatie : maatschappelijke bijstand, nazorg en doorverwijzing De sociale begeleiding Uitgaande doorverwijzing van personen opgevolgd door de sociale dienst Sociale opvolging van gezinnen Uitgaande doorverwijzing van een gezinspubliek Nieuwe projecten voor het welzijn van de kinderen van opgevangen gezinnen De psychologische opvang, een hoofdstuk dat uitbreiding neemt De medische en paramedische raadplegingen Paramedische prestaties in Medische raadplegingen in De winter : beheersmandaat voor het winterplan De winter Het einde van de winter = 800 verliezen hun begeleiding Het residentieel opvangplan voor asielzoekers DE ACTIVITEITEN 2012 IN EEN NOTEDOP Waarnemingen voor het in 2012 opgevangen publiek Nachtverblijf in functie van de personen Voornaamste zelfverklaarde oorzaken van de breuk Financiële toestand en opvolging Verdeling volgens de tijd doorgebracht op straat De toestand voor de gezinnen Vaststellingen : meerdere vormen van uitsluiting en een toename van de vraag Verschillende vormen van uitsluiting De moeilijke opvang van multi-deficiënte personen De vraag groeit Vragen en aanbevelingen Een toename van het aantal structurele plaatsen Een tweedelijnsnetwerk met soepeler en beter aangepaste toegangsvoorwaarden Meer transit- en inschakelingswoningen Meer dagverblijven Een dringend politiek antwoord op de problematiek van de mensen zonder papieren Onvoorwaardelijke en kosteloze hulpverlening en recht op anonimiteit

3 dat is ook Kwalitatief hoogstaande samenwerking Samenwerking in de associatieve sector Samenwerking met openbare operatoren Nieuwe samenwerkingsverbanden met de privé-sector Perspectieven voor

4 VAN HARTE DANK! Het jaar 2012 was bijzonder rijk aan verwezenlijkingen in de bijstand aan mensen die in nood verkeren in de straten van Brussel. De cijfers spreken voor zich : verschillende personen konden gebruik maken van ruim nachtverblijven en kosteloze maaltijden, onze mobiele hulpteams verzorgden ontmoetingen, mensen werden duurzaam doorverwezen door onze psychosociale dienst. De statistieken die dit verslag verstrekt, zijn sterk getekend door de cijfers verbonden aan het Winterplan omdat wij in die periode over aanzienlijk meer actiemiddelen kunnen beschikken. De winterse gegevens zijn evenwel niet representatief voor de interventieformule die wij hanteren en voor de doelgroep die Samusocial het hele jaar door ondersteunt. Om te verhelpen aan deze statistische vertekening, zullen wij in onze volgende rapporten de gegevens die specifiek verband houden met de winteractiviteiten onderscheiden van de informatie over de permanente werking, die uiteindelijk de essentie uitmaakt van het optreden van Samusocial. Wij kunnen niet genoeg de aandacht vestigen op het belang van de samenwerking met en de investering van de actoren en partners die ons elk op hun schaal en in hun eigen werkgebied ondersteunen in onze strijd tegen maatschappelijke uitsluiting en die hiermee hoop geven aan alle mensen die deze volledig hebben opgegeven. VAN HARTE DANK DUS aan. : - ONZE OPENBARE PARTNERS : Het OCMW van de Stad Brussel, de OCMW s van St-Gillis, St-Joost, Oudergem, Evere, Elsene, Anderlecht, Ukkel, Molenbeek, Vorst, St-Lambrechts-Woluwe, Namen, Bergen. De Stad Brussel. De gemeenten Elsene, Sint-Gillis, St-Lambrechts-Woluwe. De Linnendienst en de Brusselse Keukens van het OCMW van de Stad Brussel. De Regie der Gebouwen. De Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Het Grootstedenbeleid, de POD Maatschappelijke Integratie, de FOD Volksgezondheid en de Staatssecretaris voor Asiel en Migratie, Maatschappelijke Integratie en Armoedebestrijding, het Ministerie van Defensie voor de Federale Staat, het Ministerie van Cultuur en van Gezondheid van de Franse Gemeenschap, de Nationale Loterij. De Brandweer, de Burgerbescherming, het Rode Kruis. Opération Hiver 2012 van de RTBF. - ONZE PARTNERS OP HET TERREIN : Dokters van de Wereld, de Brusselse Politie, het Sint-Pietersziekenhuis, het ziekenhuis van Elsene, het Brugmannziekenhuis, le Clos, Jamais Sans Toit, Chez Nous, CEMÔME, Restos du Cœur, la Fontaine, la Mass, projet Lama, Straatverpleegsters, Caritas, MAAS, Smes, de medische huizen, Article 23, BRAVVO, de Voedselbank, la Maison des Aveugles, le Fonds 4

5 des Affections Respiratoires (FARES), Nativitas, Poverello, Les Grains Noirs, les Samaritains, Hope in stations, de cel Herscham, de cel Hestia, Article 27 en alle diensten die dag-in dag-uit hebben meegewerkt aan de opvang van personen in nood. -ONZE PRIVÉ-PARTNERS : Belgacom, Mobistar, Telenet, KPN Belgium Group, McCann Brussels, Ring-Ring, Recticel, Belfius, Axa, Starwood, Rotary Club, Carrefour, Interparking, Emergences asbl, CERA, Cora, Delhaize, Danone, Amgen, Sodexo, Serve the city, Shoes in the box, Vatel, la Wetterenoise, Le Pain quotidien, Yummi, Exki, les Ateliers des Tanneurs, Cogam, Dé-Gel, Nestlé, Baxter, Collivery, Pfizer, L Oréal, KBC, Fedex, Cofinimmo, de Brussels Hotels Association (BHA) en dhr. Van Weyenbergh, het Marriott hotel, het Crowne Plaza hotel, Hotel Le Sud, Hotel Méridien, het Bristol hotel, het Thon Hotel, het Ibis hotel, Hotel Siru, Hotel Van Belle, The Hotel, het Sheraton hotel, het Conrad hotel, het Scandic Hotel, Restaurant «le hazard des choses», Rail Gourmet, Patisserie Paul, de Koninklijke Muntschouwburg, Théatre Océan Nord, Eurocontrol, Altimex, Trade & Training, de Europese School, Airtopsoft, Vivaqua, St- Aunay, la Pause Gourmande, The Foodmaker, Apotheek Matton, Panem Laborem (CSD), Ocatex, Puntaandelijn, de Koning Boudewijnstichting, het Houtmanfonds, Straal. en onze gulle donatoren (particulieren, ondernemingen) die met hun FINANCIËLE BIJDRAGEN op onze rekening «giften» BE (giften fiscaal aftrekbaar vanaf 40 ) Samusocial in staat stellen zijn werking te versterken om aan de steeds toenemende behoeften te voldoen. - EN TEN SLOTTE DE TEAMS VOOR HUN MOTIVATIE, HUN PROFESSIONALISME, HUN MENSELIJKHEID EN HUN NIET AFLATENDE INZET. Van harte dank! 5

6 INLEIDING : RUIMTE VOOR UITSLUITING De wijze waarop de stad evolueert, brengt ons tot de volgende vaststellingen : Maatschappelijke onthechting : een grote stad zorgt voor het uiteenvallen van de sociale samenhang, het verlies van zingeving en van het samenhorigheidsgevoel ; Overbevolking van de stad : een steeds massaler concentratieverschijnsel in en rond de steden en als gevolg hiervan een toevloed van sterk verarmde bevolkingsgroepen. De stad beschikt over troeven voor kansarmen : heel wat sociale diensten en ze kunnen anoniem blijven ; Invraagstelling van de instellingen die vaak niet opgewassen zijn tegen de verschijnselen waarmee ze worden geconfronteerd ; Het groeiende onveiligheidsgevoel, omdat burgers met geweld reageren op het verlies aan referentiepunten en op het gevoel dat de instellingen wat hen betreft inefficiënt zijn ; Verslavingsverschijnselen die blijven toenemen (alcohol, drugs, ) ; Het uiteenvallen van gezinnen, kinderen en adolescenten die niet naar waarde worden geschat, worden mishandeld of miskend en hoe dan ook niet de opvoeding krijgen waarop ze aanspraak kunnen maken, gaan vaak een zwerfbestaan leiden en zijn in gevaar ; Geestelijk lijden en de problemen verbonden aan psychiatrische problemen ; De migraties/doortocht in de stad : veel personen zijn slechts op doorreis in de grote stad en anderen zoeken er een oplossing om te overleven. Bovendien is het «asiel»-begrip voorbijgestreefd en volstaat het niet om het hoofd te bieden aan het grote aantal mensen die geestelijk en maatschappelijk lijden, die de controle kwijt zijn en geen middelen hebben. Het sociaal stelsel is overbelast of nog steeds niet aangepast en vaak beschikt men nog slechts over drie volledig vervreemdende mogelijkheden : de gevangenis, het psychiatrisch verblijf of de straat, met al wat dat van geweld en verwerping met zich meebrengt. Dit soort situatie plaatst ons voor grote problemen met de volksgezondheid : moeilijke opvolging van chronische ziekten, van besmettelijke ziekten zoals tuberculose, overdraagbare ziekten, psychiatrische aandoeningen, problemen met de hygiëne en sanitaire gewoonten Daarom is het essentieel dat vernieuwende oplossingen worden voorgesteld om personen te helpen die buiten de «normale» behandeling vallen van de instellingen in de grote steden. 6

7 De context van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Ook al bestaat op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een bijzonder dichtgeweven en rijk maatschappelijk welzijnsaanbod, toch moeten we vaststellen dat de meeste sociale structuren 's nachts gesloten zijn. Vóór de oprichting van Samusocial deed men de volgende vaststellingen : De moeilijkheid om noodonderdak te vinden. De 48 plaatsen van de vereniging «Asile de nuit» waren als snel verzadigd en dus moesten de spoedgevallen in de ziekenhuizen en de politiecommissariaten instaan voor de opvang van mensen dringend op zoek naar een onderdak ; De moeilijkheid om na 17 uur en tijdens het weekend een persoon door te verwijzen naar een dienst die is aangepast aan zijn specifieke situatie ; Het gebrek aan psychiatrische spoedtermen, aan beschermde woongelegenheden en aan de beschikbaarheid van mobiele psychiaters ; De kost van het onderdak voor zogenaamde sociale patiënten in de ziekenhuizen ; De moeilijkheid om onderdak te vinden voor alleenstaande vrouwen met kinderen en voor gezinnen ; Het specifieke probleem van personen die illegaal in het land verblijven ; Het probleem van mensen in regularisatie die het recht hebben om op het grondgebied te verblijven maar geen recht hebben op sociale uitkeringen ; De moeilijkheid om te voorzien in het beheer van de verpleegkundige zorgen voor armen ; De nood aan een dienst die over de zuilen heen samenwerkt met de aanwezige actoren en de met de verschillende soorten operatoren ; De behoefte aan een «open plaats» om daklozen 's nachts op te vangen. 7

8 Op grond van een groot aantal contacten met actoren zowel van de openbare maatschappelijke bijstand als uit de privé-sector in Brussel werd beslist een reële regulerings- en referentietool op te zetten voor het Brussels Gewest : Samusocial. 8

9 1. SAMUSOCIAL, EEN STEDELIJK INSTRUMENT IN DE STRIJD TEGEN DE UITSLUITING : PRINCIPES EN METHODE De VZW Samusocial is een ambulante sociale spoeddienst die zijn activiteiten ontplooit op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Erkend door de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie. Gesubsidieerd door de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, Actiris, het Departement Grootstedenbeleid, de Staatsecretariaat voor Maatschappelijke Integratie, Migratie en Asiel op federaal niveau. Gesteund door de OCMW's van de Stad Brussel, Sint-Gillis, Sint-Joost ten Node, Molenbeek, Evere, Elsene, Anderlecht, Schaarbeek, Ukkel, Oudergem, Sint-Lambrechts-Woluwe, Vorst, Namen (onder meer door personeel ter beschikking te stellen onder het statuut «artikel 60»). ACTIEPRINCIPES Samusocial heeft als opdracht op te treden en antwoorden te formuleren bij toestanden van sociale nood of spoed door op de personen die in een sociale crisis- of noodsituatie verkeren toe te stappen, hen een luisterend oor te bieden en ze te helpen. Wie kan op de bijstand van Samusocial rekenen? Iedere persoon die een zwervend bestaan leidt op de openbare weg of op openbare plaatsen ; Iedere «sociaal verwonde» die zich 's nachts in een toestand bevindt die onmiddellijke materiële of sociale opvang vereist ; Iedere dakloze die aangeeft dat hij in nood verkeert of die als zodanig wordt gesignaleerd ; Iedere persoon of ieder gezin die in sociale nood verkeren, binnen een individuele of collectieve logica ; De bijstand en de interventies van Samusocial gebeuren op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en verder. Wie doet een beroep op Samusocial? Mensen die een zwervend bestaan leiden en zich rechtstreeks melden via het gratis groene nummer (0800/99.340) ; 9

10 De sociale diensten, de spoeddiensten van de ziekenhuizen, de politie- en brandweerdiensten en iedere sociaal-sanitaire operator of nooddienst kunnen een beroep doen op Samusocial om aan te geven dat iemand behoefte heeft aan bijstand ; Iedere privé-persoon kan doorgeven dat iemand zich in moeilijkheden bevindt (burgerreflex). De methodes van de spoedgeneeskunde als uitgangspunt Naar het voorbeeld van de medische urgentiediensten, die naar slachtoffers van ongevallen toegaan, is Samusocial een urgentie-instelling die mensen tegemoet treedt die in psychosociale nood verkeren en soms niet meer in staat zijn om hulp te vragen. Om te kunnen inspelen op een probleem dat zo specifiek is als de grote uitsluiting had men behoefte aan een kader : de sociale urgentie. Dit vereist dat men met spoed moet kunnen optreden voor de behandeling van personen die men als slachtoffer kan benoemen. En dus treden mobiele teams deze mensen tegemoet, op straat, daar waar ze wonen, om bijstand te bieden. Net zoals in de medische urgentie maken zij onmiddellijk een eerste balans op om de toestand van de persoon snel te kunnen evalueren. Aan de hand van deze eerste fase worden de volgende stappen en de urgentie hiervan bepaald (doorverwijzing naar een medisch of psychiatrisch - ziekenhuis, onderdak in een centrum voor noodopvang, doorverwijzing naar andere hulpdiensten, latere afspraken enz ). De urgentie is slechts een methode om tot bij de mensen in nood te geraken en ze vervolgens te begeleiden bij het hervinden van hun rechten als burger, bij hun herinschakeling in de maatschappij. De oplossing die Samusocial biedt is tijdelijk en bedoeld om mensen in nood weg te halen uit onmiddellijk gevaar. Nadien wordt getracht om de littekens van de maatschappelijke breuk te verzorgen en een oplossing op langere termijn te vinden. 10

11 Optreden buiten het bestaand kader Met zijn werking buiten het bestaande kader werkt Samusocial aanvullend bij de voorzieningen door de ruimte in te vullen waar deze weinig actief zijn, zowel qua tijdsindeling wat betreft de plaatsen waar men optreedt, inzake benadering van de persoon of qua opvatting van de verstrekte hulp. Zo stapt Samusocial toe op mensen. Wij gaan er niet van uit dat zij het initiatief nemen om bij de instelling te komen aankloppen. Onze mobiele teams werken s nachts, een bijzonder moeilijk moment omdat de Stad slaapt en er veel minder mogelijkheden zijn om bijstand te verlenen, wat bij de daklozen het gevoel van verlatenheid nog versterkt. Een antwoordenketen uitbouwen De analyse waarvan de aanpak van Samusocial gebruik maakt, kan worden uitgesplitst in drie fasen : de urgentie, de post-urgentie en de herinschakeling. Uitgaand van de beginselen van de spoedgeneeskunde spitst de urgentie zich toe op het gevaar dat de persoon in kwestie loopt op straat binnen een tijdspanne van enkele uren of dagen, en dit zowel medisch als psychiatrisch en sociaal. Een eerste balans geeft aan in welke mate de persoon onderhevig is aan lijden en bepaalt of doorverwijzing noodzakelijk is. De post-urgentie is de volgende fase, waarin men de persoon onderdak verstrekt en poogt opnieuw «op de been te krijgen», de toestand nauwkeuriger te analyseren. Deze 11

12 noodzakelijke stap, als overgang voor decompressie en analyse, is essentieel in de voorbereiding van een eventuele derde stap : de herinschakeling. Deze voorstelling van het proces mag evenwel niet worden gezien als een klassiek en lineair traject. Urgentie en post-urgentie kunnen immers lang duren en moeten soms vele malen overgedaan worden voor de betrokkenen hun wensen kunnen formuleren en opnieuw bezit nemen van hun lichaam en wezen, wat een vereiste is voor herinschakeling. Samusocial voorziet daarmee in de redding, de spoedopvang en de bijstand van mensen die niets meer vragen, die door geen andere instelling meer bereikt worden, die onzichtbaar zijn geworden voor de maatschappij. Het doel is om hun waardigheid terug te geven, een humanistische relatie te herstellen en misschien ooit deze mensen van de straat te halen. Daartoe bedient Samusocial zich van meerdere instrumenten : -De mobiele teams, die de mensen op straat en buiten de geregelde uren tegemoet treden om noodhulp te bieden ; -Een centrum voor noodopvang (één nacht), waar onderdak wordt geboden aan de personen die het meest in gevaar verkeren, voor één of meerdere nachten in functie van hun specifieke situatie, en getracht wordt hun toestand beter te begrijpen om eventuele langetermijn oplossingen te onderzoeken ; plaatsen waar onderdak kan worden geboden over een langere periode (meerdere nachten), maar nog steeds in het kader van de noodopvang, voor mensen die nood hebben aan een rust- of herstelperiode, die niet in aanmerking komen voor het ziekenhuis en te sterk verzwakt zijn om in de klassieke instellingen voor noodopvang te verblijven ; -De dagwerkzaamheden en het psychosociaal werk waarbij men contact legt met de personen en ze tot rust brengt door middel van verscheidene instrumenten (medische verzorging, hygiënediensten, sociale en psychologische raadplegingen enz ). Het doel hiervan is steeds de persoon bijstaan om op zijn eigen ritme opnieuw «op eigen benen te gaan staan» en vragen formuleren en wensen tot uiting brengen. Daartoe kan Samusocial gebruik maken van meerdere instrumenten : - De mobiele teams die de mensen tegemoet treden, op straat en buiten de geregelde uren om noodhulp te bieden ; - Een centrum voor noodopvang waar onderdak wordt geboden aan de personen die het meest in gevaar verkeren, voor één of meerdere nachten in functie van hun specifieke situatie, en getracht wordt hun toestand beter te begrijpen om eventuele lange-termijn oplossingen te onderzoeken. Indien de situatie dit vereist, kan het verblijf worden verlengd, maar steeds in het kader van de spoedopvang, voor mensen die nood hebben aan een rust- of herstelperiode, die niet in aanmerking komen voor het ziekenhuis en te sterk verzwakt zijn om in de klassieke instellingen voor noodopvang te verblijven ; - De dagwerkzaamheden en het psychosociaal werk waarbij men contact legt met de personen en ze tot rust brengt door middel van verscheidene instrumenten (medische verzorging, hygiënediensten, sociale en psychologische raadplegingen enz ). Het doel 12

13 hiervan is steeds de persoon bijstaan om op zijn eigen ritme opnieuw «op eigen benen te gaan staan» en vragen formuleren en wensen tot uiting brengen. Een globale benadering van het individu Het personeel dat wordt ingezet is multidisciplinair en beschikt over brede, aanvullende competenties (medisch-psycho-sociaal) zodat de toestand van de persoon in kwestie globaal kan worden bekeken, dwz. dat zowel rekening wordt gehouden met medische en sociale aspecten als psychologische en psychiatrische elementen. De globale benadering van het individu staat centraal in de benadering van Samusocial. Beter bekend raken met een «onzichtbare» bevolkingsgroep Er bestaat slechts weinig informatie over de slachtoffers van de grote uitsluiting, zowel kwantitatief als kwalitatief. Eén van de doelstellingen van Samusocial is daarom meer kennis te verwerven over deze bevolkingsgroep. De personen die Samusocial ontmoet, worden opgevolgd zodat op regelmatige basis gegevens over hen in kaart kunnen worden gebracht (aantal, geslacht, leeftijd, medisch-psycho-sociaal ). Daartoe organiseert Samusocial, als partner van Samusocial International, een statistische uitwisseling binnen het observatorium van het Samusocial-netwerk. Deze uitwisseling gaat gepaard met een vergelijkende analyse van de bevolkingsgroepen en van de problemen bij de verschillende entiteiten in Europa en elders in de wereld. Deze informatie dient vervolgens als hefboom om overheden te overtuigen van de noodzaak om instellingen om te vormen en maatregelen aan te passen, maar ook om, in een breder begrip, de kijk op deze groep mensen te wijzigen zodat de maatschappij ze anders kan gaan zien en zelfs opnieuw in haar midden te verwelkomen. 13

14 Volgens de actiefilosofie van het Handvest van Samusocial international Hulp bieden volgens de filosofie van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en de beginselen Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap en Solidariteit. Enkel een structuur die de volgende grondbeginselen onderschrijft, mag zich Samusocial noemen : Waardigheid : Respect voor de waardigheid en de eigen keuze van de persoon : de waardigheid van de persoon in psychische of sociale nood bewaren en doen hervinden ; de erkenning van dit recht houdt in dat men de levenswijze aanvaardt en bijstand aanbiedt met tact en respect. In geen geval wordt een waarde-oordeel geveld. In de bijstand die wordt verstrekt, mag geen wil tot normalisering of sociale controle optreden ten opzichte van de betrokkene. Bovendien mag deze bijstand, behoudens levensgevaar voor het individu of voor een derde, enkel verstrekt worden in functie van de keuzes van deze persoon. Er mag de persoon geen enkele interventie van sociale of medische aard worden opgedrongen. Samusocial is een dienst waarvan mensen gebruik moeten kunnen maken indien zij dat wensen en die zij kunnen verlaten wanneer zij dat wensen. Het vrijwaren van de filosofische en godsdienstige overtuiging van de persoon : de hulpverstrekkers mogen in geen geval hun filosofische, godsdienstige of politieke overtuiging opleggen aan de begunstigden van de bijstand. Deze opvattingen mogen niet ten grondslag liggen aan de beslissing om de hulp toe te staan of te weigeren en evenmin de aard hiervan bepalen. Ze mogen niet leiden tot proselitisme ten opzichte van de begunstigde. De plicht tot solidariteit : aangezien ook de solidariteit vereist dat men respect opbrengt voor de wensen en keuzes van het individu, is de maatschappij deze verschuldigd van zodra de persoon om bijstand heeft verzocht. Maar dit antwoord is niet altijd toereikend. Samusocial werkt volgens een solidariteitslogica die het zichzelf oplegt en die doorwerkt via bestaande sociale voorzieningen om de persoon te helpen aan zijn materiële behoeften te voldoen, maar ook aan de talrijke innerlijke obstakels en moeilijkheden waarmee diens parcours bezaaid is. Het is belangrijk dat bij Samusocial en de diensten waarmee het samenwerkt een handvest bestaat, niet als absolute resultaatsverbintenis, maar in dienst van een verbeterd welzijn voor de persoon die op ons een beroep doet. Het beroepsgeheim : de hulpverleners dienen het beroepsgeheim te respecteren. Samusocial mag nooit gegevens vrijgeven over de persoon, ongeacht de aard van deze informatie of de instantie of de persoon die hierom verzoekt. Enkel een ruwe en anonieme verwerking van bepaalde gegevens mag specifiek dienen voor statistisch onderzoek. Het burgerschap : de opgevangen persoon het recht waarborgen op informatie, communicatie, participatie en op de uitoefening van zijn burgerrechten en -plichten. De erkenning van dit recht houdt in dat de middelen verkregen worden waarmee de persoon zijn 14

15 burgerlijke identiteit kan bewijzen, dat deze in de gelegenheid verkeert om zich te informeren en te leren communiceren en te breken met zijn isolement, of hierbij geholpen wordt. Daartoe zet Samusocial zich in om de opgevangen personen te informeren, ze te helpen door ze door te verwijzen en de toegang tot de bevoegde diensten te vergemakkelijken. Samusocial heeft het Handvest van Samusocial International onderschreven 15

16 2. DE OPDRACHTEN VAN SAMUSOCIAL : WERKING EN RESULTATEN 2012 De activiteiten van Samusocial zijn gebonden aan een aantal specifieke opdrachten : Het groene nummer, De maraude, of de mobiele teams, Het noodverblijf, Het psychosociaal werk, De medische en paramedische permanentie, Het beheersmandaat voor het winterplan voor de daklozen. Al onze diensten zijn KOSTELOOS, LAAGDREMPELING en STAAN OPEN VOOR IEDEREEN, de klok rond, 365 DAGEN PER JAAR. Vóór we de cijferresultaten voor onze activiteit overlopen, vestigen we nog even de aandacht op een vaststelling die we al doen sinds de start van onze werking : De toename van de armoede en de uitsluiting die ons systeem genereert, zijjn sneller dan alle instrumenten en diensten die we inzetten om ze in te dijken. De statistieken die in dit verslag worden verstrekt, zijn sterk getekend door de cijfers van het Winterplan omdat we tijdens die periode over aanzienlijk meer middelen kunnen beschikken. De gegevens voor de winter zijn echter niet altijd representatief voor onze werking van Samusocial en de ondersteunde doelgroep tijdens de overige maanden van het jaar. Om deze statistische bias op te vangen, maken we in onze volgende verslagen een uitdrukkelijk onderscheid tussen de gegevens die specifiek gelden voor de winteractiviteiten en deze voor onze permanente werking die de essentie uitmaakt van de activiteiten van Samusocial. 16

17 2.1. DE TELEFOONPERMANENTIE : HET GROENE NUMMER (0800/99.340) 2012 : in totaal oproepen met gemiddeld 571 oproepen per dag De telefoonpermanentie hoort bij de mobiele aanpak. Deze dienst is uniek in het landschap van de permanente (24u/24) maatschappelijke bijstand in Brussel. Langs hier transiteren dag en nacht alle persoonsbeschrijvingen en alle vragen om hulp. Met ondersteuning van een gegevensbank die dagelijks up-to-date wordt gehouden en aangevuld door de teams geldt de telefoonpermanentie als het zenuwcentrum van Samusocial, dat voor iedereen toegankelijk is langs het gratis groene nummer 0800/ Het groene nummer : 0800/

18 De telefoonpermanentie heeft als functie : -de oproepers een eerste keer aanhoren en samen met hen de vraag uitdiepen. -optreden als filter om mensen in acute crisis beter te kunnen benaderen en het mobiele team alle elementen te verstrekken die nodig zijn om de context in te schatten. -de persoonsbeschrijvingen en verzoeken om interventie van de mobiele hulpteams (de Maraude ) doorspelen. -de verzoeken van andere sociale diensten opvangen en behandelen. -instaan voor registratie en dispatching van : de verzoeken om onderdak (groen nummer 0800) de binnenkomende doorverwijzingen vanwege andere diensten : OCMW's, ziekenhuizen, politie, associatieve sector (vast nummer). -De centrale coördinatie tussen de verschillende diensten (tijdens het Winterplan). Tijdens de voorbije 12 maanden registreerden wij oproepen, dat is een gemiddelde van 572 oproepen per dag. Het aantal oproepen naar het groene nummer blijft sinds 2001 constant toenemen : Grafiek 1: Evolutie van de oproepen sinds Deze sterke groei vindt grotendeels zijn verklaring in de toegenomen capaciteit tijdens de winterperiode, de grotere mobilisatie van particulieren, maar ook de grotere inspanningen voor samenwerkingen op het terrein. Wij stellen vast dat meer dan de helft van de oproepen betrekking heeft op telefonische vragen om onderdak, met oproepen. De overige oproepen zijn afkomstig van uiteenlopende instellingen : 18

19 Grafiek 2 : Aantal oproepen volgens oorsprong. (logaritmische schaal) DE MOBIELE TEAMS : «DE MARAUDE» In 2012 : individuele ontmoetingen prestaties verricht op straat De mobiele teams van Samusocial bestrijken het hele grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Ze hebben de volgende opdrachten : TEGEMOET TREDEN - Ze stappen op daklozen toe die een chronisch zwerversbestaan leiden en vaak sterk gedesocialiseerd zijn en ze proberen een band te creëren (lange-termijnwerk gebaseerd op helpen, luisteren en begeleiden) ; -mensen die lichamelijk of gesteljk in nood lijken te verkeren (dit zijn handelingen die aansluiten bij de acute sociale urgentie: informeren, onderdak verschaffen, doorverwijzen naar spoeddiensten in de ziekenhuizen) ; INGAAN OP PERSOONSBESCHRIJVINGEN van personen in nood vanwege particulieren die ongerust zijn over de toestand van daklozen in hun omgeving. PROSPECTEREN om de plaatsen in kaart te brengen waar daklozen zich afzonderen om bescherming te zoeken. Daklozen zoeken 's nachts vaak afgelegen en moeilijk toegankelijke plekken op en worden zo onzichtbaar voor hun omgeving. 19

20 De mobiele teams hebben 4 nauwkeurige doelstellingen : - De ontmoeting : in contact treden, op de betrokkenen «toestappen», wat tact, fijngevoeligheid en professionalisme vereist in de benadering van de persoon. Aan de ontmoeting zijn regels en procedures verbonden (gehurkte houding, luisteren, respect). - De diagnose : de medisch-psycho-sociale toestand van de hulpbehoevende persoon evalueren ; - Het verstrekken van primaire zorgen, indien nodig. - Begeleiding en doorverwijzing. Indien nodig en enkel als de persoon dat wenst, kan deze worden doorverwezen naar ons noodverblijfcentrum of naar enige andere instelling die is aangepast aan de vastgestelde problematiek (ziekenhuis, opvangtehuis, opvangcentrum voor minderjarigen, enz...). Het doel van het mobiele optreden is in de eerste plaats zoveel mogelijk het lijden van de betrokkene te verminderen, deze te ondersteunen en te helpen door hem ertoe aan te zetten de middelen te gebruiken waarover hij zelf beschikt, en te begeleiden indien gewenst. De «maraude» is voor de sociale sector wat ziekenwagens betekenen in de medische wereld. Het werk van de teams bestaat erin een band tot stand te brengen, een dialoog op te starten en een wederzijdse vertrouwensrelatie uit te bouwen. Deze relatie ontstaat met de tijd. De doelstelling is om de persoon te helpen zichzelf terug op te bouwen, zijn lijden te verminderen, zijn eigen middelen opnieuw te gebruiken en bruggen te slaan naar de institutionele wereld. Het mobiele team is interdisciplinair samengesteld uit een chauffeur, een verpleegkundige, een maatschappelijk werker en/of een psycholoog en een arts wanneer dit vereist is. De maatschappelijk assistent gaat in op de sociale nood van de betrokkene door een band te scheppen en in dialoog te gaan om deze zelf een vraag te laten formuleren indien dat mogelijk is en indien hij dat wenst. Vervolgens ziet de maatschappelijk werker erop toe dat onmiddellijk of op korte termijn een oplossing gevonden wordt. De verpleegkundige evalueert de medische urgentie en vult de sociale diagnose aan met een medische basisdiagnose. Indien nodig wordt de persoon doorverwezen naar een ziekenhuis of naar de arts van Dokters van de Wereld bij kleinere problemen. 20

21 De mobiele hulpteams kunnen een beroep doen op een professioneel psycholoog als aanvulling bij de werking van de beroepsmensen van de mobiele teams. Deze werkt in hoofdzaak aan de opvolging van de meest gedesocialiseerde alleenstaanden op straat. Sinds een aantal jaar kiezen wij ervoor om een maximum aan tijd te concentreren op de meest gedesocialiseerde mensen. Deze blijven ver van de stations en de drukte en hebben een grote behoefte aan een relationele band, aan psychologische bijstand en verzorging. De concentratie van andere diensten in de stations gedurende de dag (erkende diensten voor bijstand aan daklozen en vrijwilligersorganisaties) zorgt immers voor associatieve aanwezigheid bij de aanwezige zwervers en verstrekken voedsel en andere diensten. Wij blijven 's avonds langsgaan in de stations, maar minder frequent dan vroeger. Vandaag blijken de mobiele teams ook overdag onmisbaar om snel in te gaan op het grote aantal urgentie-oproepen tijdens de kantooruren. 21

22 DE MARAUDE IN 2012 In 2012 deden de teams van de maraude individuele ontmoetingen. Zo kwamen onze mobiele hulpteams in contact met verschillende personen. Daarbij «nieuwe» mensen die voor het eerst met onze diensten in contact kwamen Grafiek 3 : Aantal ontmoetingen, verschillende personen en nieuwe personen Aantal ontmoetingen Verschillende personen Nieuwe personen Grafiek 4: Prestaties van de mobiele teams

23 In 2012 : -verrichtten de mobiele teams prestaties hetzij : prestaties om de sociale band te herstellen psycho-medisch sociale gesprekken verdeelde dekens zorgprestaties door het verplegend personeel of door DvdW prestaties in verband met hygiëne -799 nachtelijke doorverwijzingen waarvan : 623 naar het verblijfscentrum van Samusocial 176 naar andere diensten (spoedgevallen ziekenhuizen, medische diensten, associatieve sector, ) doorverwijzingen en begeleiding overdag (vervoer, formaliteiten, enz.) Eén van de essentiële functies van de mobiele hulpteams is om in de mate van het mogelijke de ontmoete bevolkingsgroep door te verwijzen naar aangepaste diensten voor hun specifieke situatie, voor hun behoeften. Het gebrek aan infrastructuur die is aangepast aan mensen met meerdere problemen beperkt echter sterk het aantal doorverwijzingsmogelijkheden 1. 1 Cfr. Hiervoor het punt «Moeilijkheid om de talrijke multi-deficiënte personen door te verwijzen», blz. 72 van dit verslag. 23

24 Grafiek 5 : Aantal interventies per gemeente Interventies Doorverwijzingen en begeleiding overdag Het is logisch dat de Stad Brussel, Sint-Gillis, Sint-Joost en Elsene de gemeenten zijn met het hoogste aantal nachtelijke interventies van de mobiele hulpteams. Brussel-Stad is de gemeente met de grootste dichtheid aan daklozen. En dit om meerdere redenen : het feit dat de meeste sociale diensten voor daklozen in het stadscentrum zijn geconcentreerd (hulpverlening aan daklozen, sociale restaurants, medische huizen, ), de nabijheid van het openbaar ziekenhuis Sint-Pieter, de 24

25 aanwezigheid van het Centraal Station, de aantrekkingskracht van het stadscentrum en de bijhorende drukte. Sint-Gillis en Elsene van hun kant zijn grensgemeenten van de Stad Brussel. Sint-Gillis heeft het Zuidstation op zijn grondgebied en ook het Sint-Gillisvoorplein en de wijk rond de Hallepoort worden door het daklozenpubliek druk bezocht. Anderzijds is in deze gemeente ook het sociaal restaurant Clos-Ste-Thèrèse gevestigd, het opvangtehuis l Ilot, de vzw Dune en de opvangdienst voor drugsverslaafden Enaden, die overdag voor heel wat begeleiding zorgen. Elsene is de thuishaven van projet Lama, het Protestants Sociaal Centrum, het ziekenhuis van Elsene, de vzw SIREAS, waarnaar heel wat personen voor dagbegeleiding worden doorverwezen. De plaatsen waar onze mobiele teams 's nachts regelmatig tussenkomen zijn het Ziekenhuis van Elsene, het Flageyplein en de wijken rondom de Generaal Jacqueslaan. Ondanks het feit dat de gemeente verder van het centrum ligt, kent ook Oudergem heel wat interventies, en dit om verschillende redenen : het grote aantal persoonsbeschrijvingen door particulieren die in deze gemeente wonen, maar ook de aanwezigheid van een groep personen met de Poolse nationaliteit, die onze teams op regelmatige basis opvolgt in de buurt van het metrostation Hermann Debroux en het gelijknamige viaduct. Ook de gemeente Sint-Joost staat in voor een groot aantal interventies 's nachts vanwege de nabijheid van het Noordstation en overdag met doorverwijzingen naar Caritas dat bijdraagt tot de organisatie van de vrijwillige repatriëring van personen die onwettig op het grondgebied verblijven. De interventies in Schaarbeek kunnen in grote mate worden toegeschreven aan de aanwezigheid van het Noordstation op het grondgebied van de gemeente. 25

26 In aansluiting op het werk van onze nachtteams mobiliseren wij ook steeds vaker mobiele teams overdag ter begeleiding van de opgevangen personen naar de diensten die enkel tijdens de kantooruren geopend zijn. Daarom is het belangrijk bijkomende dagteams in te voeren om het hernemen van rechten en de toegang tot verschillende dagdiensten te vergemakkelijken. Ten slotte wacht Samusocial ook nog steeds op erkenning van de Gemeenschappelijke gemeenschapscommissie als dienst voor straathoekwerk. De erkenningsaanvraag hiervoor is in 2005 ingediend bij de GGC. De inspectierapporten die volgden op de aanvraag waren positief, maar wij wachten op een beslissing van de Ministers bevoegd voor Welzijn bij de GGC. 2.3 HET NACHTVERBLIJF : ONDERDAK, RUST EN PSYCHOSOCIAAL WERK 2012 : verstrekte overnachtingen voor verschillende personen Het dringend onderdak is een opvang van : -acute crisissituaties : uitzetting uit de woning, vrouwen die slachtoffer zijn van partnergeweld, gezinnen in nood, enz. -personen die een chronisch zwerversbestaan leiden (langdurige daklozen) en die niet langer de collectieve leefregels kunnen delen die gelden in instellingen zoals opvangtehuizen. 26

27 Mensen in crisissituaties worden het hele jaar door opgevangen als doorverwijzing onmogelijk is. Daarom worden in de vooravond de overblijvende plaatsen toegewezen in functie van de telefoonoproepen. Als het aantal beschikbare plaatsen ontoereikend is door het grote aantal aanvragen geven de regulatoren prioriteit aan de meest kwetsbare personen. De dienstverlening die Samusocial aanbiedt aan de opgevangen personen : -Een psychosociale permanentie : individuele gesprekken 's avonds met doorverwijzing naar de dagdiensten van Samusocial en andere sociale diensten voor begeleiding bij het psychosociaal werk en met name de opening van rechten. -Geneeskundige en verpleegkundige permanenties in samenwerking met Dokters van de Wereld. -Een vestiairedienst. -Een internettoegang -Warme maaltijden 's avonds en ontbijt 's morgens. -sanitair (douches, WC). 27

28 Grafiek 6: Aantal verzoeken om onderdak, verstrekte overnachtingen en verschillende ondergebrachte personen Aantal verzoeken om onderdak Aantal verstrekte overnachtingen Aantal verschillende ondergebrachte personen In de loop van het jaar 2012 verstrekte Samusocial zo : overnachtingen aan verschillende personen, hetzij een gemiddelde van 349 overnachtingen per dag BINNENKOMENDE DOORVERWIJZINGEN Grafiek 7: Binnenkomende doorverwijzingen, Verenigingen daklozensector; 318; 16% Doorverwijzingen maraude; 623; 32% Overige verenigingen; 143; 8% Andere openbare diensten; 45; 2% Centra voor geestelijke gezondheidszorg; 35; 2% OCMW's; 209; 11% Ziekenhuizen; 181; 9% Particulieren; 194; 10% Politie; 201; 10% 28

29 Wij stellen vast dat meer dan een derde van de binnenkomende doorverwijzingen afkomstig is van de maraude, onze mobiele hulpteams. 110 structurele plaatsen is onvoldoende De structuur van het huidige permanente gebouw beschikt over een erkend sas van maximaal 110 bedden. De realiteit van de behoeften en van dringende noodsituaties (zwaar verzwakte personen, vrouwen die slachtoffer zijn van partnergeweld, gezinnen in nood) nopen de nachtcoördinator er echter vaak toe om tot 160 mensen per nacht een onderdak te bieden. Bij het neerschrijven van dit verslag staan bij onze teams 330 personen aangegeven als extreem kwetsbaar, voor wie een bijkomende nacht op straat een onmiddellijk gevaar inhoudt Bij deze 330 personen zijn er : - gezinnen met kinderen die nood hebben aan onderdak en een begeleidingskader ; - vrouwen in bijzonder moeilijke omstandigheden (psychiatrische en lichamelijke pathologieën, zwangere vrouwen, drugsverslaafden, jonge meisjes op de vlucht, bejaarden ) die meer risico lopen op agressie, diefstal en verkrachting ; - Kwetsbare, zieke of bejaarde mannen met som zware psychiatrische problemen (syndroom van Korsakoff, schizofrenie, seniliteit) en die in onmiddellijk gevaar verkeren als de nacht op straat moeten doorbrengen. De noodzaak om een prioritaire opvang te kunnen vrijhouden voor acute noodsituaties Aangezien de opvangcapaciteit volledig benut wordt voor kwetsbare mensen, blijven nog weinig mogelijkheden over voor acute noodsituaties (uithuiszetting, brand, partnergeweld, ) waarbij een nadrukkelijke begeleiding nochtans snel kan leiden tot een vertrekt van de straat. Ontbrekende middelen voor noodopvang van deze mensen verhoogt verder het aantal chronische zwervers en daarmee ook de behoefte aan plaatsen tijdens de winter die komt... Een vicieuze cirkel «Iemand die uit zijn huis wordt gezet maar wel nog werk heeft, moet een dringende verblijfplaats kunnen krijgen. Enkele nachten op straat zijn genoeg om dat werk te verliezen. En dan ga je eronderdoor» Een maatschappelijk werker. Er moet een sas worden voorzien van minstens 20 verblijfplaatsen voor acute noodsituaties. Er ontbreken dus ruim 240 structurele plaatsen bij Samusocial om de dringende opvang te kunnen verzorgen van daklozen in Brussel. De realiteit waarmee wij op het terrein worden geconfronteerd, brengt ons tot de vaststelling dat de capaciteit voor kosteloze opvang ontoereikend is. Als ultiem beschikbare operator staan wij dagelijks voor meerdere weigeringen door gebrek aan plaatsen. 29

30 Een nachtverblijf lost niet alles op, maar wanneer we iemand onderdak weigeren, leidt dit tot spanning tussen de zwervende mensen en onze werking, wat leidt tot wantrouwen, weigering van de dialoog en kritiek op onze dienst die uitmondt in een volledige verwerping ervan. Deze houding is uiteraard begrijpelijk, maar ze zorgt voor een gevoel van onvermogen binnen onze teams. We stellen vast dat een groot aantal mensen dat een onderkomen vindt in de laagdrempelige stelsels vaak niet langer in staat is om de regels te aanvaarden die gelden in instellingen van het type «opvangtehuizen». Men kan voor deze mensen als doelstelling moeilijk herintegratie vooropstellen omdat zij doorgaans nog nooit geïntegreerd zijn geweest en hun hele leven lang al erkenning ontberen. Deze situaties vereisen meer tijd en in de werkzaamheden moet voor lichaam en geest een herstellend effect worden geïntegreerd. Pas daarna zijn deze mensen opnieuw tot enig zelfrespect in staat, slechts dan kunnen ze opnieuw zin geven aan de rest van hun leven door opnieuw de genoegens ervan te leren kennen. Een onderscheid tussen de gewenste plaatsen om te leven De mensen die door Samusocial worden opgevangen en opgevolgd hebben een zeer uiteenlopend profiel en leven in zeer uiteenlopende omstandigheden : chronische zwervers, mensen met psychiatrische problemen, gezinnen met kinderen, vrouwen die slachtoffer zijn van partnergeweld, jongeren op de dool, mensen die uit hun huis zijn gezet, slachtoffers van mensenhandel, enz. Binnen eenzelfde ruimte verblijven mensen die elk kampen met hun persoonlijke acute crisis en die doorgaans al lang op de dool zijn. Deze situaties vereisen elk een specifieke methodologie en ideaal gezin een leefomgeving die is aangepast aan hun werkelijkheid. Het is belangrijk dat zij bovenop hun vaak traumatische crisissituatie de harde confrontatie ondergaan van personen met een alcohol- of andere verslaving, me psychiatrische problemen, hygiënische problemen of andere vormen van lijden. Aangezien de opvang niet geografisch kan worden gescheiden in functie van publiek en situatie wordt de inrichting aangepast zodat de ongemakken verbonden aan het samenleven zoveel als mogelijk worden beperkt : dagopvang voor gezinnen, maaltijden op aparte tijdstippen voor de gezinnen, opdeling in afzonderlijke verdiepingen voor de gezinnen, alleenstaande vrouwen of mannen, enz. Een specifieke ruimte voor de kinderen biedt mogelijkheden voor educatieve, culturele en speelse activiteiten die moeten zorgen voor een vorm van welzijn. Hiermee beogen wij een zekere vorm van preventie die ervoor moet zorgen dat periode die zij doormaken «buiten hun eigen woning» niet leidt tot pschologische onrust die een effect heeft op hun verdere levenstraject. 30

31 2.4. DE PSYCHOSOCIALE ORGANISATIE : MAATSCHAPPELIJKE BIJSTAND, NAZORG EN DOORVERWIJZING 2012 : dringende uitgaande doorverwijzingen door onze diensten waarvan 806 doorverwijzingen van alleenstaande mannen en vrouwen door de sociale dienst 193 doorverwijzingen van gezinnen door de cel «gezinnen» 52 doorverwijzingen door de psychologische cel Dat is een gemidelde van vrijwel 3 doorverwijzingen per dag DE SOCIALE BEGELEIDING Het volstaat niet om gewoon onderdak te verlenen. Begeleiding is essentieel om oplossingen te vinden die de mensen van de straat weghalen. De begeleiding werkt verder op het werk dat 's nachts te velde gebeurt en moet de sociale diagnose verfijnen en uitdiepen en helpt de betrokkene een specifieke vraag te formuleren. De maatschappelijke begeleiding benadert de toestand van de persoon in zijn geheel en streeft er in de eerste plaats naar diens gemene rechten te herstellen om vervolgens samen met de betrokkene een project uit te werken dat op zijn haalbaarheid wordt onderzocht om hem opnieuw op weg te helpen in de maatschappij. De beroepsmensen van de begeleiding hanteren een aparte aanpak voor de verschillende situaties waarmee zij worden geconfronteerd : benadering, duur en methode zijn aangepast aan de verschillende probleemcategorieën. Zo werken wij verschillend in op chronische zwerverstoestanden en op dringende crisissituaties. 31

32 De begeleiding heeft als doel : Doorverwijzing naar een oplossing die is aangepast aan het profiel en de situatie van de betrokkene (naar de privé-woning, een opvangtehuis, een medische structuur, ontwenning, psychiatrische instelling, rusthuis, enz.). Het gebrek aan plaatsen voor noodopvang s nachts, het onaangepaste profiel van het merendeel van de opgevangen personen ten opzichte van de eisen die de bestaande diensten stellen, de nachtelijke sluiting van de opvang bij de meeste opvangtehuizen en de oververzadiging van hun capaciteit, het ontbreken van vernieuwende projecten die inspelen op de behoeften van een bepaald publiek dat leeft in volle uitsluiting vormen stuk voor stuk zware hindernissen voor onze doorverwijzingsopdracht. Het herstel van rechten : leefloon, werkloosheidsuitkering, invaliditeitsuitkering, heropening van dossiers die werden afgesloten omdat oproepingen niet werden beantwoord, Sociale noodhulp (voedingspakketten, maaltijdbonnen voor sociale restaurants, voorschotten op de uitkeringen van de volgende maand na agressie, diefstal of een verkeerd beheer van de inkomsten). Vragen om informatie of bijkomende toelichtingen mensen raken immers niet wijs uit het jargon gehanteerd door de administraties. Bovendien keren ook de clichés verbonden aan het verkrijgen van financiële steun steeds terug : zwartswerk dat niet mag worden aangegeven, een vaak moeilijke relatie met sociame werkers die onvoldoende informatie verstrekken voor een goed begrip van de procedures. De frequentste samenwerkingen op dit vlak verlopen doorgaans via de OCMWs van het Brussels Hoofdstedeljk Gewest Uitgaande doorverwijzingen van personen opgevangen door de sociale dienst Over het hele jaar verzorgde onze sociale dienst 806 uitgaande doorverwijzingen naar tweedelijnsinstellingen die de nazorg voor de betrokkene overnemen. Deze cijfers getuigen van pertinent en noodzakelijk maatschappelijk begeleidingswerk vooral bij het minder chronische publiek waarvoor onmiddellijke steun wordt verzorgd om te voorkomen dat zij afglijden in de spiraal van het zwerversbestaan (reservering van een prioritair nachtverblijf onder specifieke voorwaarden : dagelijkse opvolging van de inspanningen om de rechten te herstellen, het zoeken naar een opvangtehuis/oplossing voor onderdak, een integratieproject, hulp bij verslaving, enz.). 32

33 Spreiding van de doorverwijzingen volgens de diensten : Grafiek 8: Uitgaande doorverwijzingen. Fedasil; 136; 16,9% Opvangdiensten minderjarigen; 9; 1,1% Terugkeer land van herkomst; 56; 6,9% Terugkaar naar gezin; 51; 6,3% Psychiatrie; 9; 1,1% Ziekenhuizen; 240; 29,8% Opvangtehuizen; 81; 10,0% Rust- en verzorgingstehuize n; 9; 1,1% Psychiatrische instellingen; 21; 2,6% Acute noodsituaties als gevolg van financiële problemen Privé-woning; 194; 24,1% Een zeer groot deel van de personen die voor het eerst toekomen bij Samusocial voor een nachtverblijf worden door geen enkele hulpdienst gevolgd. Hun administratieve toestand vereist doorgaans een complete herziening en heel wat verschillende administratieve stappen vóór de betrokkenen ook maar naar de sociale dienst van een OCMW kunnen worden gestuurd met het oog op een leefloon of maatschappelijke bijstand. Van de groep die in «sociale urgentie» toekomt zonder enige voorafgaande opvolging, zijn er een aantal personen die gebukt gaan onder financiële problemen, maar zonder opeenhoping van andere problemen. Het heeft dan ook geen enkele zin deze mensen door te verwijzen naar structuren zoals de «opvangtehuizen» : Ze vereisen geen specifieke begeleiding en willen slechts een minimum uitgeven voor een nieuwe woonst, terwijl de prijs die uitgeslotenen moeten betalen voor een opvangtehuis tussen de 12 en de 20 euro per dag ligt Omdat de diensten van Samusocial gratis zijn, sparen deze mensen dit bedrag tijdens hun verblijf uit zodat ze veel sneller opnieuw een eigen woning kunnen betrekken. Zo slagen ze erin om op zeer korte termijn een nieuwe start te maken en opnieuw zelfstandig te worden. De psychosociale dienst staat in voor de handelingen die moeten worden verricht alvorens de rechten kunnen worden hersteld ; hij legt contact met de diensten die helpen bij het zoeken naar een woning, brengt ze tot bij diensten voor 33

34 schuldbemiddeling, begeleidt ze bij het betrekken van de nieuwe woning (logistieke en materiële steun) en brengt de betrokkenen ten slotte in contact met een dienst nabij de woonplaats die een luisterend oor en steun kan bieden Uitgaand van deze vaststelling stellen de teams van Samusocial alles in het werk om de behandeling van individuele dossiers van mensen in een toestand van sociale urgentie te versnellen zodat deze snel de centra voor dringende opvang kunnen verlaten om opnieuw een genormaliseerde autonomie te hervatten SOCIALE BEGELEIDING VAN GEZINNEN Een team van vier maatschappelijk werkers voorziet in de specifieke behoeften van de gezinnen. Aangezien de vraag naar onderdak het beschikbare aantal plaatsen echter overstijgt, moeten wij dagelijks gezinnen weigeren. Hierdoor bieden wij enkel onderdak aan aan gezinnen die geen woning meer hebben en die «nergens terechtkunnen». Het betreft in hoofdzaak 2 : - Vrouwen die slachtoffer zijn van partnergeweld, vergezeld van kinderen - Gezinnen die uit hun woning zijn gezet - Illegale vrouwen met kinderen die al dan niet wettelijk op het grondgebied verblijven - Gezinnen die theoretisch gezien recht hebben op opvang in een centrum van fedasil - Verslaafde vrouwen met kinderen - Gezinnen met geestelijke problemen of aandoeningen - Gezinnen die werden uitgesloten van het netwerk van opvangtehuizen - Gezinnen die het slachtoffer zijn van brand of een ongezonde woning In totaal zorgden wij in 2012 voor de opvang van : 228 gezinnen, waarvan 140 eenoudergezinnen 88 twee-oudergezinnen met in totaal 815 personen van wie 499 kinderen. Omdat de groep van «gezinnen en vrouwen die slachtoffer zijn van partnergeweld» steeds groter werd, hebben wij beslist om in real-time een opvang te organiseren. Voor de meeste van deze mensen is dat overdag. Parallel hiermee hebben wij de psychosociale nazorg overdag moeten versterken. 2 Voor een gedetailleerde beschrijving van de redenen waarom gezinnen breken met de maatschappij : cfr. Grafiek 25 34

35 Bovendien sturen externe diensten ons steeds vaker dit type van noodsituaties door Uitgaande doorverwijzing van gezinnen 2012 : 193 gezinnen zijn doorverwezen naar een oplossing weg van de straat. Terugkeer naar huis; 15; 8% Grafiek 9: Doorverwijzing van gezinnen. Terugkeer Caritas en OIM; 16; 8% Terugkeer land; 10; 5% Persoonlijk netwerk; 25; 13% Fedasil; 66; 34% Opvangtehuis; 32; 17% Privéwoning; 23; 12% Ziekenhuis; 0; 0% Transitwoning; 2; 1% Sociale woning; 4; 2% De doorverwijzingen zijn het resultaat van een begeleiding die begint bij de vaststelling van een psycho-medisch-sociale diagnose van het opgevangen gezin. Deze eerste diagnose wordt uitgewerkt van zodra het gezin aankomt, wat zowel overdag als 's nachts kan zijn, aan de hand van het noodopvanggesprek. Daarbij verzamelt men een maximum aan informatie, die vervolgens geldt als basis voor de stappen die aansluitend worden gezet. Het werk voor de doorverwijzing en het zoeken naar samenwerkingen wordt zo vroeg mogelijk ingezet. Partners worden gecontacteerd in functie van de situaties : Voor gezinnen die uit hun woning zijn gezet, wordt een doorverwijzing georganiseerd naar een opvangtehuis (Ariane, l Ilôt,Talita, e.a.) of naar een privé-woning via de verenigingen die steun verlenen bij het zoeken naar een woning (Dienst Huisvesting van het OCMW van 1000 Brussel, CAFA in Sint- Gillis, de SVK's van Anderlecht en Vorst, e.a.). voor gezinnen met zware schulden wordt gewerkt aan doorverwijzing naar schuldbemiddelingsverenigingen en naar de OCMW's. 35

36 Voor gezinnen die een asielaanvraag hebben ingediend, en die recht hebben op een plaats in een centrum van Fedasil worden een regelmatige contacten georganiseerd met de dispatching van Fedasil om het gezin zo spoedig mogelijk door te verwijzen naar een centrum dat hiervoor is uitgerust van zodra daar plaatsen vrijkomen. Voor illegale gezinnen is er doorverwijzing naar advocaten en juristen van verenigingen voor rechtsbijstand (verenigingen voor jongerenrechten, Bureau voor Juridische Bijstand) of de terugkeer naar het land van herkomst (International Organisation for Migration, Caritas). Voor gezinnen met medische problemen wordt een doorverwijzing naar artsen en ziekenhuizen (Dokters van de Wereld, COZO, ziekenhuizen Iris- Zuid, enz), de centra voor geestelijke gezondheidszorg en psychologen (het psychologenteam van samusocial, de vzw «nulle part ailleurs», het team van «SOS enfants» in het Sint-Pietersziekenhuis) aangemoedigd, Voor gezinnen met een gedragsproblematiek wordt samenwerking met de diensten voor geestelijke gezondheidszorg en met de kinderbescherming en de jeugdbijstand (ONE, SAJ, SPJ, Kinderrechtencommissaris,..) georganiseerd. Voor gezinnen waarvan kinderen kampen met schoolachterstand wordt samenwerking met de scholen van de Stad Brussel georganiseerd (pedagogische teams, PMS, PSE), ook wanneer een verandering van school vereist is (komt regelmatig voor bij mishandelde vrouwen die ver van Brussel wonen). Mishandelde vrouwen worden doorverwezen naar politie, ziekenhuizen, vluchthuizen voor mishandelde vrouwen, opvanghuizen of er wordt een terugkeer naar huis of naar de gezinsomgeving georganiseerd. Ook privé-eigenaars maken deel uit van de mogelijke oplossingen. Voor alle kinderen van de gezinnen die dat wensen, wordt tijdens de schoolvakantie een doorverwijzing naar de nevenschoolse activiteiten van CEMOME georganiseerd zolang ze bij Samusocial zijn ondergebracht. In 2012 omvat het begeleidingsnetwerk dat gezinnen helpt bij het herstellen van de maatschappelijke band meer dan 20 entiteiten Projecten gericht op het welzijn van de kinderen van opgevangen gezinnen Een groot deel van het werk van onze teams die zich om de gezinnen bekommeren, bestaat erin de kinderen te helpen hun evenwicht te bewaren. Er zijn twee projecten opgestart voor de kinderen van gezinnen die in onze urgentiecentra zijn opgevangen. 36

37 Het project voor een permanentie voor schoolondersteuning en activiteiten voor de kinderen (gesubsidieerd door het Houtmanfonds) Dank zij dit door het Houtmanfonds betoelaagde project kunnen wij een geheel van tijd en ruimte vrijmaken dat volledig aan het kind wordt besteed. Het project heeft als doel voor de kinderen van gezinnen die bij Samusocial zijn ondergebracht een permanente schoolondersteuning uit te bouwen (hermotivering, huiswerkbegeleiding, begeleiding) binnen onze opvangstructuur en een panel aan te bieden van pedagogische, culturele en/of ludieke activiteiten. Het project wordt gefinancierd door het Houtmanfonds sinds juli Onder de verantwoordelijkheid van een opvoedster en meerdere stagiaires bewaakt onze permanentie de individuele indicatoren van de evolutie van elk kind in zijn schoolleven. Als indicatoren gelden : regelmatigheid, motivatie, moeilijkheden, schoolverzuim en gedrag. Concreet werden in het kader van dit project twee soorten activiteiten georganiseerd : -Een permanentie voor schoolondersteuning en huiswerkbegeleiding: van maandag tot vrijdag tussen 16u en 19u -Een permanentie voor «Activiteiten/animatie/pedagogische en culturele uitstapjes» : op woensdag en zaterdag van 13u30 tot 16u -17u : zwembad, uitstapjes in het park, Scientastic Museum, speelgoedmuseum, Museum voor Natuurwetenschappen, knutselateliers, clowns, percussie-workshop, enz Het project «Kinderwoorden» (gesubsidieerd door de Koning Boudewijnstichting) Sinds september 2011 bouwt Samusocial aan een project om kinderen aan het woord te laten die afkomstig zijn uit een kansarme omgeving. Wij konden vaststellen dat het kind doorgaans niet begrijpt waarom het in ons centrum voor noodopvang terechtkomt. De levensloop en de problemen van volwassenen gaan aan hen voorbij en ze voelen zich «in de val gelokt» door een systeem dat vijandig overkomt, dat ver afstaat van hun eigen kinderdromen en geen antwoorden biedt op hun basisbehoeften aan expressie, veiligheid, genegenheid en ruimte. Met dit nieuwe project willen wij hen tijd en ruimte geven om zich uit te drukken. Concreet verzorgen wij sinds december 2011 onder het toezicht van het psychosociaal personeel ludieke activiteiten waarbij de kinderen zich kunnen uitdrukken aan de hand van meerdere expressiemethodes (vertelling, spel, tekenen, audiovisuele technieken,..). Het project is afgesloten in oktober

38 DE PSYCHOLOGISCHE OPVANG, EEN HOOFDSTUK DAT UITBREIDING NEEMT In 2012 : zorgden onze psychologen voor de psychosociale opvang van 217 verschillende personen. 122 individuele gesprekken per maand, 70 contacten per maand met het associatieve netwerk en 5 externe begeleiders per maand. Zij konden 52 personen doorverwijzen naar andere, meer aangepaste verblijfplaatsen. Samusocial beschikt over een cel voor psychosociale bijstand die voorziet in een aantal complementaire profielen; sociale psychologen en clinici, een verpleegster gemeenschapsgezondheid, een huisarts en een psychiater gespecialiseerd in verslavingsgedrag en de grote uitsluiting. Om de kwaliteit van onze opvang verder te verbeteren werkt de psychologische cel nog nauwer samen met de sociale teams. Er is meer externe samenwerking en de deelname aan de nachtelijke mobiele teams werd opgevoerd (approaching en outreaching. Ten slotte werd ook de netwerking verder uitgebouwd (onder meer met de associatieve ondersteuning van daklozen en met de ziekenhuizen). A. Sociaal-demografische elementen : In 2012 werden 217 personen opgevangen door de psychologische cel. Daarbij gaat het zowel over eenmalige en/of crisisgesprekken als over een regelmatige en intensieve begeleiding gespreid in de tijd. In het jaar 2012 waren 55 % van de personen die door de psychologische cel werden opgevolgd mannen, 45% vrouwen. Grafiek 10 : Spreiding per leeftijdscategorie naar geslacht Mannen < 30 jaar jaar > 60 jaar 9% Vrouwen < 30 jaar jaar > 60 jaar 9% 14% 21% 70% 77% De gemiddelde leeftijd van de personen die psychologisch worden opgevolgd, bedraagt voor vrouwen en mannen samen ongeveer jaar. Wij ontmoeten ook steeds meer 38

39 jonge mensen van jonger dan dertig met vergelijkbare verhoudingen tussen de geslachten. Grafiek 11 : Spreiding naar juridisch statuut en geslacht Graphique 11 : Répartition selon le statut juridique et le genre Hommes Femmes Belges et étrangers avec carte de séjour belge Européens non belges Personnes en séjour illégal Van de 217 opgevolgde personen bevonden er zich 173 legaal op het grondgebied. De aard van het juridisch statuut heeft een rechtstreekse weerslag op de doorverwijzingsen verzorgingsmogelijkheden. Een persoon in wettelijke toestand heeft recht op een financiële uitkering en medische dekking. Wie illegaal is, kan enkel aanspraak maken op dringende medische hulp (toegekend door de OCMW's). Niet-Belgische Europese burgers genieten van geen enkele vorm van steun (noch financieel, noch medisch). Deze feitelijke toestand beperkt in grote mate de voortzetting van de opvolging, van een eventuele behandeling en van een doorverwijzing naar een aangepaste of voldoende waardige leefomgeving. B. Omschrijving van de meest voorkomende psychische pathologieën : Graphique 12 : Pathologies psychiques rencontrées (en % - catégories non exclusives) Hommes Femmes

40 Wij stellen een grote prevalentie vast van psychiatrische stoornissen van het psychotische type (infantiele psychose, psychose, schizofrenie) binnen de daklozenpopulatie. Zo lijdt specifiek bij de personen die psychologisch worden opgevolgd bij Samusocial 32 % van de mannen en 44% van de vrouwen aan een min of meer acute psychose, die al dan niet gestabiliseerd is en soms zelfs in de decompensatiefase. Meerdere studies uit België, Frankrijk en de Verenigde Staten treden deze vaststelling bij. De Psychose is een zware geestelijke aandoening die rechtstreeks de perceptie van de werkelijkheid en de aard van sociale betrekkingen vervormt en leidt tot onaangepaste strategieën vanwege de lijdende persoon om de onderliggende angsten af te zwakken (zwerven, vluchten, aanvallen). Bij deze doelgroep stelt men vaak een periode van straatbestaan vast. Angststoornissen (49%) en alcoholverslaving (27%) worden ook regelmatig vastgesteld bij het dakloze publiek dat wij opvolgen. Antisociaal gedrag (31%), mentale handicap (11%) en cognitieve degeneratie (9%) zijn eveneens steeds terugkerende problemen. Westellen ook vast dat deze mensen vaak lijden aan meerdere aandoeningen tegelijk : zo ontmoeten we frequent mensen die tegelijk lijden aan een psychose en drugsverslaafd zijn, alcoholisme en angst, geestelijk gehandicapten met gedragsproblemen De opvang van dit publiek met een dubbele diagnose en meerdere aandoeningsvormen blijkt complex en bemoeilijkt aanzienlijk de perspectieven voor doorverwijzing. C. Doorverwijzingen van de verarmde personen met geestelijk lijden naar andere structuren : In 2012 werden 52 uitgaande noodverwijzingen verricht naar beter aangepaste plaatsen om te leven. Graphique 13 : Orientations des personnes suivies par la cellule "psy" Autres Maison de repos 2% et/ou de soins 10% MEO 6% Hôpital 11% Structures supervisées 4% Logement privé 2% Maison d'accueil 12% Hôpital postcure 13% Hôpital section psychiatrie 40% Doorverwijzing naar het psychiatrisch ziekenhuis komt het vaakst voor. Deze vaak onvermijdelijke stap kan de crisistoestand verlichten en leiden tot een 40

41 behandelingsprotocol. Vrijwel de helft van al deze ziekenhuisopnames, hetzij 20% van het totale aantal doorverwijzingen van de psychologische cel, betreft alcoholontwenning. 5 personen dienden een gedwongen opname te ondergaan (via de Nixon-lijn). Hun toestand was bijzonder verontrustend en vereiste een onmiddellijke medische ingreep. Wij betreuren dit jaar bovendien het overlijden van 4 mensen als gevolg van ziekte en gewelddadige dood door agressie. In onze dagelijkse praktijk worden wij geconfronteerd met tal van hindernissen bij de doorverwijzing naar aangepaste structuren : een wisselende motivatie van de betrokkene, het probleem van de dubbele diagnose, de minimumleeftijd om toegang te krijgen tot een rusthuis, de toestand in de sector van de geestelijke gezondheidszorg, de terughoudendheid van de instellingen om ons gemarginaliseerde publiek ten laste te nemen, een gebrek aan aangepaste oplossingen in instellingen, een moeilijke toegang tot het netwerk van therapeutische gemeenschappen gezien de criteria die zij verbinden aan de opvang en de lengte van de kandidatuur-procedure. D. De externe begeleiding : De psychische nood en het verlies aan autonomie van een aantal mensen die wij opvolgen, zijn zo groot dat zij soms niet meer in staat zijn om zelf nog elementaire stappen te zetten (naar de dokter gaan, een gesprek aangaan met een maatschappelijk assistent, langsgaan bij het ziekenfonds, een instelling bezoeken op zoek naar een plaats om te leven, enz.). In 2012 zijn we erin geslaagd om gemiddeld 5 begeleidingen per maand te verzorgen. Door deze gezamenlijke aanpak kunnen we enerzijds de vertrouwensband tussen de psycholoog en het lijdende individu aanhalen en anderzijds de vordering van diens persoonlijke project vlotter laten verlopen. Het is niet de bedoeling om steuntrekkerschap en afhankelijkheid van de diensten aan te moedigen, maar veeleer het kwetsbare individu in staat te stellen opnieuw in contact te komen en aan te knopen met de sociale en medische diensten. Binnen de begeleiding aanvaardt de betrokkene de stap te zetten naar de andere omdat hij weet dat hij niet aan zijn lot is overgelaten en indien nodig ruggensteun rijgt. De positieve ontmoetingen met de maatschappij leiden tot tevredenheid, werken stimulerend voor verdere stappen en herstellen een vertrouwensband. E. De psychologische maraudes : De «psychologische maraudes» richten zich in het bijzonder tot mensen met wie het moeilijk is een band te creëren in hoofdzaak als gevolg van hun psychologisch lijden. Doorgaans gaat het om zogenaamd «chronische» personen die al lang op straat en/of in het daklozennetwerk meedraaien en die na een opeenstapeling van mislukkingen leven met diepgaande gevoelens van ontmoediging en onthechting. Met zijn aangepaste aanpak en anticiperend optreden probeert de psychologische maraude met heel specifieke middelen deze mensen te benaderen en een band te creëren die een basis kan vormen om uiteindelijk gerichte hulp voor te stellen of aan te brengen. Sinds de wintermaatregelen zijn opgestart, werd het dienstenaanbod van de psychologische maraude gevoelig uitgebreid. Twee avonden per week gaan de psychologen op pad buiten de opvangstructuren, op straat, om er de kwetsbaarste 41

42 mensen tegemoet te treden. Met een aantal onder hen werd al een band gecreëerd waardoor vandaag een diepgaandere opvolging gebeurt (sociaal-medisch-psychologisch). Voor anderen staat onze dienst vooralsnog machteloos ; benadering afgewezen door de betrokkene, ernstige psychiatrische aandoening, 42

43 F. De projecten : Het psychologenteam draagt bij aan meerdere projecten bij Samusocial : «Parole d enfant», een project gesubsidieerd door de Koning Boudewijnstichting. Dit project stelt zich tot doel om kinderen die met hun gezin bij Samusocial verblijven de mogelijkheid te bieden woorden te vinden voor de situatie waarin zij zich bevinden. Afsluiting van het project in oktober 2012 en evaluatieverslag uitgebracht in november Uitwerking van een nieuw project : gemedicaliseerde bedden bij Samusocial. Opvolging van het hygiëneproject aansluitend bij de activiteiten van de mobiele teams. Synthesewerkzaamheden en denkoefeningen rond de toestand van daklozen vrouwen ; pistes en voorstellen. Wij vermelden hierbij tevens onze partners in het netwerk waarmee wij regelmatig en zelfs dagelijks contact houden : de straatverpleegsters, Dokters van de Wereld, Diogènes, Smes, Clos ste Thérèse, het OCMW van de Stad Brussel, de Ziekenhuizen van IRIS- Zuid, de medische huizen, Babel, de Dienst voor Geestelijke Gezondheidszorg van Sint- Gillis, Nativitas, bepaalde Opvangtehuizen,... Conclusie : Globaal gezien, zien wij sinds de versterking van ons psychologieteam bemoedigende resultaten. Dank zij de inzet van een bijkomende psycholoog en dagverpleegster stellen wij bij de begunstigden een grotere tevredenheid vast, meer samenhang en continuïteit in de psycho-medisch-sociale opvolging en beter gecoördineerde werkzaamheden die uitgaan van een multidisciplinaire benadering «binnen een netwerk van actoren». We stellen bovendien ook vast dat de «dringende» opvang van de daklozen met geestelijk lijden als project voortaan kan bogen op een breder tijdsaspect (anticiperender, betere opvang «na de doorverwijzing»). Wij zien eveneens een grotere soepelheid en een grotere reactiesnelheid in de behandeling van «dringende» verzoeken. Daarnaast kunnen we, in grote mate dank zij de aanwezigheid van onze verpleegster, bogen op een verbeterde kwaliteit van de medische en paramedische opvolging en een betere continuïteit in de behandeling van de personen. Wij stellen vast dat deze toestand in vele situaties ertoe lijkt bij te dragen dat herval, decompensatie en systematische ziekenhuisopname vermeden worden. Dank zij deze verschuiving van het ziekenhuis naar ambulante middelen kan de betrokkene binnen zijn eigen leefomgeving worden opgevangen en voorkomen we dat de medische en psychiatrische urgentiediensten overbelast raken. De ondersteuning van de psychiater zorgt voor een gerichtere deskundigheid waardoor wij beter gewapend zijn om toestanden te begrijpen en vervolgens psycho-medischsociaal op te treden. Hij vergemakkelijkt het opstarten en het opvolgen van behandelingen, geeft steun en advies aan het team en zorgt voor een globale versterking van ons optreden. 43

44 2.5 DE PARAMEDISCHE EN MEDISCHE RAADPLEGINGEN paramedische raadplegingen tijdens het jaar medische raadplegingen tijdens het Winterplan Bij de toekenning van opvangplaatsen wordt prioriteit verleend aan zieken en aan mensen die nood hebben aan verzorging. Binnen de groep die een chronisch zwerversbestaan leidt, zijn er veel mensen die hun gezondheidsproblemen niet onder ogen willen zien en zich daarom niet wenden tot de medische dagdiensten. Dank zij de proactieve aanpak van verpleegkundigen en artsen kunnen chronische aandoeningen worden behandeld en hoeft men niet systematisch een beroep te doen op de nachtelijke spoeddiensten van de ziekenhuizen voor pathologieën waarvoor een ambulante behandeling mogelijk is. Mensen met een gipsverband of met acute ademhalingsaandoeningen worden eveneens voor een kort verblijf ondergebracht bij Samusocial. Mensen die wachten op een ziekenhuisopname (geprogrammeerde chirurgie) of die net ontslagen zijn uit het ziekenhuis hebben soms voor een langere periode behoefte aan onderdak en rust PARAMEDISCHE PRESTATIES IN 2012 De aanwezigheid van vaste verpleegkundigen in het opvangcentrum : Als aanvulling bij de permanentie s avonds en s nachts verzorgt Samusocial sinds september 2011 ook een verpleegkundige permanentie overdag. De raadplegingen namen dit jaar zowel de vorm aan van een regelmatige en soms zelfs dagelijkse opvolging (30%), als acute opvolging (23%) en niet-regelmatige opvolging (47%). Het type verstrekte dienstverlening is afhankelijk van de aard van het probleem ; vaak gaat het om verpleging (zoals het verbinden van wonden, de behandeling van een parasitaire infectie,...) en soms moet er een behandeling worden opgestart en op dagelijkse basis opgevolgd (met ondersteuning van de referentie-arts en de sociale diensten). Ten slotte vervult de verpleger ook een belangrijke rol bij preventie, advies en sensibilisering voor hygiëne, voeding, besmettelijke ziekten, enz. De aanwezigheid van verpleegkundigen tijdens de maraude : De verpleegkundige actie gebeurt tijdens de maraude, waar een paramedische diagnose wordt gesteld en in situ de dringendste zorgen worden verstrekt, maar evenzeer in het opvangcentrum voor de nazorg van sociaal-sanitaire toestanden die deze vereisen : de behandeling van schurft en luizen, het verbinden van wonden, inspuitingen (insuline, bloedverdunners) en stimulansen en hulp voor hygiëne, een douche. De verpleegkundigen vervullen een onmisbare rol in de continuïteit van de zorgen. Ze blijven de behandelingen zowel in het centrum als op straat opvolgen Voor heel het jaar 2012 : 44

45 werden paramedische raadplegingen verzorgd in de verpleegruimte werden zorgprestaties verricht op straat «in situ» door onze mobiele hulpteams. Dat zijn in totaal paramedische raadplegingen over het hele jaar. De verpleegkundige raadpleging voorkomt heel wat gezondheidscomplicaties en zorgt ervoor dat we minder vaak een beroep moeten doen op de spoedgevallen in de ziekenhuizen voor acute gevallen. Eén van de nieuwe opdrachten van de paramedische teams is om verzorging en behandeling tot het uiterste te voeren DE MEDISCHE RAADPEGINGEN IN 2012 Sinds 2000 verzorgt een team van een vijftiental vrijwillige huisartsen van de NGO Dokters van de Wereld 3 tot 4 avonden per week gratis geneeskundige raadplegingen voor de mensen die zijn ondergebracht in onze verblijfstructuren. Onze paramedische teams (verpleegkundigen, verpleeghulp) verstrekken dagelijks zorgen als aanvulling bij de werking van de vrijwillige artsen. Vervolgens neemt het psychosociaal team over om de betrokkenen door te verwijzen naar de daggeneeskunde. 45

46 Op medisch vlak kwamen uit een onderzoek van Dokters van de Wereld tijdens de medische raadplegingen de volgende tendensen naar voren : - een hoge frequentie van traumatologische, dermatologische, ademhalings-, mond- en gebits- en psychiatrische pathologieën - 50% rokers, 10% alcoholisme, 10% cannabis, 28,6% benzodiazepines - 47% slaapstoornissen, 50% verdriet, 37% zeer frequente angsten -26,7% van de personen vindt van zichzelf dat ze in slechte tot zeer slechte gezondheid verkeren. -51% van de patiënten heeft minstens één chronische ziekte. -Slechts 26,8% onder hen heeft een tandarts geraadpleegd in de loop van het verstreken jaar.» 3 Tijdens de koudste maanden versterkt Dokters van de Wereld zijn werking door iedere avond medische en paramedische raadplegingen te verzorgen in de context van het Winterplan dat Samusocial ontplooit. Alleen al voor de winter , toen de capaciteit verhoogd werd met 400 plaatsen, verzorgde Dokters van de Wereld paramedische raadplegingen. 3 Dokters van de Wereld België «Jaarverslag Brussel 2010» 46

47 2.6 DE WINTER : BEHEERSMANDAAT VAN HET WINTERPLAN De Ministers van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie mandateren Samusocial om sinds 2006 jaarlijks het winterplan uit te rollen. Sinds de winter ontplooit Samusocial ook een federaal winterplan met 300 tot 400 plaatsen om de toename van het dakloos publiek op te vangen tijdens de koude periode van het jaar, los van enige specifieke situatie. Dit plan wordt uitgewerkt op initiatief van Staatssecretaris voor maatschappelijke Integratie, Asiel en Migratie Maggie de Block. Voor Samusocial, mogen deze maatregelen zich niet beperken tot eenvoudig onderdak verlenen uiteraard hebben de daklozen nood aan een verblijf en aan verlichting van hun situatie, maar we moeten ook naar de behoeftigen TOEGAAN door middel van onze mobiele teams, ze VERZORGEN en bij de zwaksten de concrete behoefte identificeren. Er moet worden gezorgd voor PSYCHOSOCIALE BEGELEIDING voor wie dat wenst zodat men de betrokkenen kan DOORVERWIJZEN naar aangepaste en indien mogelijk duurzame oplossingen. Als deze opdracht werd toevertrouwd aan Samusocial, dan is dat omwille van zijn inzetbaarheid in Brussel de klok rond, 365 dagen per jaar; omwille van zijn strategische geografische aanwezigheid (centraal gelegen, nabij de stations en het stadscentrum); omwille van zijn infrastructuur en zijn uitrusting die het mogelijk maken bijkomende plaatsen beschikbaar te stellen indien nodig en bij crisissen ; omwille van de dienstverlening van de organisatie (psychosociale nazorg, verpleegkundige en medische zorgen enz.); omwille van zijn toegankelijkheid voor gehandicapten, bejaarden, vrouwen die slachtoffer zijn van partnergeweld (alle bevolkingsgroepen); maar uiteindelijk ook omdat de diensten gratis en laagdrempelig zijn en Samusocial dè actieve nachtoperator is die intens samenwerkt met andere de diensten die 's nachts actief zijn : de wachtdiensten in de ziekenhuizen en de politie (die slachtoffers van partnergeweld en uitgedreven bewoners begeleiden naar Samusocial). Als deze opdracht wordt toevertrouwd aan Samusocial, dan is dat omwille van: - zijn inzetbaarheid in Brussel de klok rond, 365 dagen per jaar ; - zijn strategische geografische aanwezigheid (centraal gelegen, nabij de stations en het stadscentrum); - zijn infrastructuur en zijn uitrusting die het mogelijk maken bijkomende plaatsen beschikbaar te stellen indien nodig en bij crisissen ; - de dienstverlening van de organisatie (psychosociale nazorg, verpleegkundige en medische zorgen enz); 47

48 - zijn toegankelijkheid voor gehandicapten, bejaarden, vrouwen die slachtoffer zijn van partnergeweld (alle bevolkingsgroepen); - omdat de diensten gratis en laagdrempelig zijn, -en uiteindelijk omdat Samusocial dè actieve nachtoperator is die intens samenwerkt met andere de diensten die 's nachts actief zijn zoals de wachtdiensten in de ziekenhuizen en de politie, die slachtoffers van partnergeweld en uitgedreven bewoners begeleidt naar Samusocial, enz. 48

49 DE WINTER Deze winter werd de organisatie van de bijstand en de opvang voor daklozen in Brussel gekenmerkt door heel wat nieuwe elementen. Eerst en vooral heeft Samusocial ervoor gezorgd dat het over een structureel gebouw kan beschikken dat iedere winter opnieuw kan worden gebruikt dat is een belangrijke gebeurtenis. Het OCMW van de Stad Brussel heeft immers een gebouw aangekocht dat Samusocial jaarlijks kan gebruiken. In het verleden moest Samusocial bij gebrek aan structurele infrastructuur ieder jaar op zoek naar geschikte gebouwen om een deel van de wintermaatregelen in onder te brengen, wat zorgde voor aanzienlijk wat verlies aan tijd, energie en geld. Die periode is nu eindelijk voorbij. Voortaan mag Samusocial erop rekenen dat het iedere winter opnieuw gebruik kan maken van het gebouw van de Koningsstraat, dat ruim genoeg is om alle diensten onder te brengen die nodig zijn voor de opvang van daklozen. Dit is een stap vooruit. Het is een structurele stap die ervoor zorgt dat we onze actie in de toekomst volledig kunnen concentreren op de kwalitatieve organisatie van de opvang en op de begeleiding van de personen die we opvangen in het kader van de wintermaatregelen. Het Winterplan van het Brussels Gewest, waarvoor Samusocial een mandaat kreeg, kon hierdoor het eerste deel van de dringende winteropvang ontplooien in het centrum van de Koningsstraat. In totaal gaat het om een maximum van 400 bijkomende opvangplaatsen die voorzien zijn in het mandaat voor het winterplan voor de Brusselse daklozen. Van bij de aanvang van het gewestelijk plan was het echter voor iedereen duidelijk dat dit op zich niet kon instaan voor de opvang van asielzoekers zonder oplossing voor onderdak omdat het een problematiek betreft waarvoor het federaal niveau bevoegd is, die de opvang zeer snel zou verzadigen. Ondanks het feit dat de eerste zachte wintermaanden leken aan te geven dat het winterplan van het Brussels Gewest een vrij rustig verloop zou kennen, moest Samusocial iedere avond tal van mensen weigeren. Toen eind januari de vrieskou toesloeg, werd plots het hele land geconfronteerd met de behoefte aan een plan voor noodopvang dat onmiddellijk in werking kan worden gesteld voor iedereen die tijdens de winterperiode geen dak boven zijn hoofd heeft, ongeacht zijn administratief statuut. Vanaf eind oktober had Samusocial in het federaal crisiscentrum de overheden nochtans gewezen op de kritieke situatie in Brussel. Bij de installatie van de nieuwe Regering konden wij rechtstreeks onderhandelen met het kabinet van Staatssecretaris voor Maatschappelijke Integratie, Asiel en Migratie Maggie de Block, die had beslist een humanitair plan te ontplooien dat voorzag in 300 plaatsen. Dit werd een bijkomende buffer als antwoord op de koudegolf en het grote aantal daklozen, elk met hun eigen specifieke situatie. Samusocial kon hierdoor ten volle zijn humanitaire opdracht vervullen zodat de slachtoffers van de grote uitsluiting die in de hoofdstad geconcentreerd zijn niet langer 49

50 geweigerd moesten worden als ze kwamen aankloppen en er geen onderscheid hoefde te worden gemaakt op grond van hun individueel administratief statuut. Bovenop het gewestelijk winterplan entte zich hiermee een federaal humanitair plan als antwoord op de grote uitsluiting die in Brussel geconcentreerd is. Het nachtverblijf : De wintermaatregelen zorgden voor nachtverblijven voor verschillende personen op 4 verblijfssites met een totale capaciteit van ruim 900 plaatsen Brussel-Stad (Zetel Samusocial) : kwetsbare mannen, vrouwen, gezinnen : Koningsstraat Brussel Stad (15 november - 29 maart) : mannen alleen : St Gillis (6 februari - 29 maart) : mannen alleen, kwetsbare mannen : St-Lambrechts-Woluwe (20 fevruari - 31 maart) : Half-autonome gezinnen : - TOTAAL : 150 plaatsen 390 plaatsen 400 plaatsen 22 plaatsen plaatsen De telefoonpermanentie het groene nummer Tijdens de winter transiteerden gemiddeld 790 oproepen/dag langs de telefoonpermanentie (vragen om verblijf, oproepen van sociale diensten, ziekenhuizen, 50

51 politie, persoonsbeschrijvingen door particulieren, ), hetzij meer dan oproepen gespreid over heel de winterperiode. De mobiele hulpteams : de «maraudes» Het werk van de mobiele hulpteams werd opgedreven om de dekking van de interventie te verbreden. Elke avond doorkruisten 2 tot 3 mobiele hulpteams de stad om zowel op straat als in kraakpanden de (zeer) talrijke persoonsbeschrijvingen op te volgen die de bevolking doorgeeft dank zij de media-aandacht. De werkingsuren werden uitgebreid met een bijkomend mobiel team voor de periode tussen 20u en 6u 's morgens. Aantal ontmoetingen van de mobiele teams : Aantal nieuwe mensen die werden ontmoet tijdens de winter : 609 Aantal personen doorverwezen door de maraude : 423 (diagnoses van noodsituaties die door de teams als prioritair werden beschouwd) waarvan 292 naar de opvangstructuren van Samusocial, 131 naar andere instellingen. De psycho-sociale permanentie Over de hele duur van de wintermaatregelen werden dagelijks 141 psychosociale gesprekken verzorgd door onze teams (voor deze gesprekken worden 16 maatschappelijk assistenten ingezet per periode van 24u (dag/nacht). Uitgaande doorverwijzingen van opgevangen personen Gedurende deze winter (138 dagen) hebben onze diensten 613 personen doorverwezen naar tweedelijnsstructuren (ziekenhuizen, opvangtehuizen, woningen met toezicht, ) of naar oplossingen weg van de straat (privéwoning, rusthuis or RVT, sociale woning, terug naar het gezin, psychiatrische instelling, enz.) Medische en paramedische raadplegingen Deze winter konden bovenop de medische raadplegingen van de huisartsen van Dokters van de Wereld 3 tot 4 avonden per week ook elke avond verpleegkundige raadplegingen georganiseerd worden in het centrum van Etterbeek. Werking DvdW Winter Aantal dagen met raadpleging: 138 Aantal raadplegingen: Aantal patiënten:

52 Aantal raadplegingen per patiënt meer dan 3 Aantal raadplegingen per dag 23 Vaststellingen bij het publiek dat tijdens de winter werd opgevangen opgevangen personen van wie : 360 kinderen = 8,5% van het opgevangen publiek 483 alleenstaande = 11,4 % van het opgevangen publiek alleenstaande mannen = 79,9 % van het opgevangen publiek 47% van het opgevangen publiek bestaat uit alleenstaande mannen tussen 20 en 44 jaar. Gezondheidsproblemen gelden als de moeilijkste oorzaken van de breuk omdat zij de mogelijkheden voor doorverwijzing bemoeilijken toenemende aanwezigheid van zieken, wat de opvangcapaciteit van mensen met vooral sociale problemen beperkt en die met een intensieve begeleiding snel de straat zouden kunnen verlaten. 61% van de mensen is in het bezit van een Belgische identiteitskaart, een verblijfsvergunning of een paspoort personen, hetzij 76% van het opgevangen publiek, brengt minder dan 20 nachten door over de winterperiode. Vrijwel 200 personen verkeren in extreem kwetsbare toestand waardoor een volgende nacht op straat onmiddellijk gevaar inhoudt HET EINDE VAN DE WINTER = voor vrijwel 800 PERSONEN GAAT IEDERE BELEIDING VERLOREN Zoals ieder jaar betekent de lente het einde van een optimale capaciteit voor de bijstand en de begeleiding die bij gebrek aan middelen en politieke wil brutaal ophouden van zodra het publiek niet langer in levensgevaar is. Op 1 april zien we ons genoodzaakt onze actiecapaciteit bruusk in te perken. Van de 800 mensen die niet langer met dezelfde regelmaat gebruik kunnen maken van onze diensten zijn er heel wat die dit aanvoelen als het eindpunt van een inspanning die berust op vertrouwen en die tijd nodig heeft om vruchten af te werpen. De opvang van mensen zonder onderdak lijkt evident tijdens winterperiodes, maar hun sociale en/of gezondheidsproblemen vereisen vooral een structureel antwoord. 52

53 Wat wordt er van deze mensen als het centrum dichtgaat? Het antwoord op die vraag is niet evident. Er zijn uiteraard mensen die aanvaarden om geholpen te worden op sociaal vlak en bij het hervinden van hun rechten. Heel het sociale werk is daarom van groot belang voor een aantal van deze personen omdat zij langs deze weg voor een deel alvast opnieuw een leefloon kunnen verwerven. Een aantal mensen krijgt medische opvang. Ook hier werken de geleverde inspanningen gunstig door als hierdoor hun lijden vermindert en hun gezondheid verder wordt opgevolgd. Ook zijn er personen die aangeven dat zij opnieuw een woning willen vinden. Zij worden georiënteerd naar dagdiensten die zich toeleggen op het zoeken naar woningen. En dan zijn er de mensen die tussen de mazen van het net vallen. Waarom? De tijd is te kort om met mensen die chronisch zwerven voldoende vertrouwen op te bouwen om ze te overtuigen om zich te laten helpen. Mensen met een psychiatrische stoornis vereisen een meer gespecialiseerde opvang die beter aansluit bij hun geestelijke gezondheidsproblematiek. Wij verstrekten zoveel mogelijk informatie en oriëntatie aan deze mensen, die van de ene dag op de andere terecht dreigden te komen in een toestand zonder alternatieven. Er kan echter maar worden doorverwezen naarmate de beschikbaarheid van aangepaste plaatsen dit toelaat. Dit debat moet worden gevoerd als men een globale verantwoordelijkheidsvisie wil ontwikkelen op een doelgroep die anders volledig op zichzelf is aangewezen. Globale vaststelling : eerst en vooral een sociaal en/of gezondheidsprobleem Het blijkt steeds meer dat het bezoek van het winterplan niet in de eerste plaats gebonden is aan de temperatuur. Zwervende mensen leven in precaire omstandigheden, zowel sociaal als wat hun gezondheid betreft. De meeste opgevangen mensen hebben geen inkomen of een vervangingsinkomen (bestaansminimum). En ook al zijn alcoholisme en psychiatrische problemen de voornaamste oorzaken van de breuk, toch zijn sociale redenen en gezondheidsproblemen doorslaggevender in de uitsluitingslogica en in de motivatie om een bezoek te brengen aan de centra. De voornaamste problemen van daklozen hebben te maken met sociale elementen en met hun gezondheid. De temperatuur is daarbij slechts een verzwarende omstandigheid in hun dagelijks leven, waarmee uiteraard wel rekening moet worden gehouden. Buiten de winterperiode zijn er 158 kosteloze plaatsen voor noodopvang. 53

54 Deze winter werd bijna op dagelijkse basis gebruik gemaakt van 900 plaatsen. 2.7 HET RESIDENTIEEL OPVANGPLAN VOOR ASIELZOEKERS Sinds november 2010 beschikt Samusocial op grond van de overeenkomst met Fedasil over een mandaat als operator van een residentiële opvang (24u/24) van 400 asielzoekers, een doelgroep die in hoofdzaak bestaat uit gezinnen met kinderen. Deze beschikking zorgt ervoor dat deze doelgroep de specifiek voor daklozen voorziene winteropvang niet hoeft te verzadigen. Heel wat asielzoekers konden immers niet langer rechtstreeks terecht bij het verzadigde netwerk van Fedasil. Deze groep mensen, bij wie een groot aantal gezinnen met kinderen, waren hierdoor de facto «dakloos», zoals onze mobiele teams dagelijks konden vaststellen. Daarom werden twee centra geopend in de gemeente Elsene: -Het centrum in de Fritz Toussaintstraat : 250 plaatsen voor gezinnen en alleenstaanden -Het centrum in de Troonstraat : 150 plaatsen voor alleenstaande mannen. Nadien werd een nieuwe overeenkomst ondertekend met Fedasil om het mandaat van Samusocial te verlengen, waardoor het de centra van de Troonstraat en van de Toussaintstraat verder kan openhouden zolang de toestand dit vereist Bemerkingen bij het opgevangen publiek in de context van de residentiële opvang voor asielzoekers Voor heel het jaar 2012 hebben de beide referentiecentra van Fedasil voor asielzoekers verschillende personen opgevangen, waarvan in de Fritz Toussaintstraat en Troonstraat. 54

55 Graphique 14 : Plan d'accueil pour demandeurs d'asile : répartition par catégories Année 2012 : 3225 personnes 0,19% 24% 76% Hommes seuls Femmes seules Familles In totaal werden in 2012 zo mensen opgevangen van 94 verschillende nationaliteiten in de residentiële opvangcentra voor asielzoekers beheerd door Samusocial. Graphique 15: Nationalités les plus représentées dans le dispositif d'accueil pour demandeurs d'asile géré par le Samusocial Année Nombre de personnes Het dienstenaanbod binnen de residentiële opvangmaatregelen voor asielzoekers Het publiek wordt de klok rond residentieel opgevangen. Naast onderdak, maken de asielzoekers ook gebruik van de dienstverlening van Samusocial, hetzij : -een psychosociale permanentie -paramedische raadpegingen 55