SJABBAT SJALOM. Overzicht Parasjat Wajjesjev (Bereisjiet/Genesis 37:1 40:23) Inzicht in de parasja Luisteren naar de Hemelse stem

Transcriptie

1 SJABBAT SJALOM Jaargang XI, Nr. 409 Overzicht Parasjat Wajjesjev (Bereisjiet/Genesis 37:1 40:23) Ja akov vestigt zich in het land Kena an. Zijn lievelingszoon Joseef brengt hem onrustbarende berichten over zijn broers. Ja akov maakt voor Joseef een mooi kledingstuk met veelkleurige strepen. Joseef wakkert de haat van zijn broeders nog verder aan door hen te vertellen over zijn profetische dromen korenschoven die zich voor zijn schoof buigen, en de zon, de maan en de sterren die voor hem buigen ze zijn een aanwijzing dat zijn familie hem tot koning zal benoemen. De broeders beschuldigen Joseef van usurpatie en besluiten hem te executeren. Wanneer Joseef in Sjechem aankomt, waar zijn broers de kudden weiden, besluiten zij hem, op aanwijzing van Re oeween [Ruben], niet te doden maar hem in een put te werpen. Het was Re oeweens bedoeling Joseef te redden. Jehoeda overreedt vervolgens de broers om Joseef uit de put te halen en hem te verkopen aan een karavaan voorbijrijdende Ismaëlieten. Re oeween komt terug naar de put en vindt die leeg. Hij verscheurt van verdriet zijn kleren. De broers hebben het kledingstuk van Joseef in het bloed van een geslacht geitje gedoopt en tonen dat aan Ja akov, die veronderstelt dat Joseef verscheurd is door een wild beest. Ja akov is ontroostbaar. Intussen is Joseef in Egypte verkocht aan Potifar, de commandant van de lijfwacht van Par o. Een apart hoofdstuk in de parasja is gewijd aan Jehoeda, wiens zoon Er voor straf sterft omdat hij weigert zijn vrouw Tamar zwanger te maken. Onan, Jehoeda s tweede zoon, trouwt met Tamar in een zwagerhuwelijk. Hij wordt onder vergelijkbare omstandigheden gedood. Wanneer de vrouw van Jehoeda overlijdt, probeert Tamar kinderen te krijgen van Jehoeda, omdat zij door middel van profetie weet dat uit haar nakomelingen via de lijn van Jehoeda en de dynastie van David de masjiach zal voortkomen. Intussen stijgt Joseef in macht in het huis van zijn meester in Egypte. Zijn buitengewone schoonheid trekt ongewild de aandacht van de vrouw van zijn meester. Woedend als hij haar avances verwerpt, beschuldigt zij Joseef ervan, dat hij geprobeerd heeft haar te verleiden. Joseef wordt in de gevangenis gegooid. In de gevangenis voorspelt Joseef met succes de droom van de opperschenker van Par o (Farao), die in ere hersteld wordt, en de droom van de chef-kok van Par o die wordt opgehangen. Ondanks diens belofte, vergeet de opperschenker Joseef te helpen, en Joseef moet in de gevangenis blijven. Met toestemming vertaald uit Torah Weekly van Ohr Somayach in Jerusalem, Israel 1998 Ohr Somayach International - All rights reserved. Inzicht in de parasja Luisteren naar de Hemelse stem Parasjat Wajjesjev 21 Kislev /17 december 2011 De vijandschap tussen de broers en Joseef bereikt een hoogtepunt in de episode die we aan het begin van deze sedra lezen, wanneer Joseef op verzoek van zijn vader zijn broers gaat zoeken die de schapen hoeden. Ons wordt verteld dat wanneer de broers Joseef zien naderen, zij tegen hem samenzweren om hem te vermoorden. Maar ze waren niet alleen vast van plan om hem te vermoorden, maar zij zeiden ook spottend: Dan zullen we eens zien wat er terecht komt van zijn dromen (37:20). Rasji verklaart dat deze laatste woorden niet door de broers gezegd werden maar door de Heilige Geest. Rasji legt uit dat toen zij zeiden: Laten we hem doden, de laatste woorden van dat vers dan zullen we zien wat er van zijn dromen terecht komt als volgt geïnterpreteerd moet worden: G-d zei tegen hen: We zullen zien wiens plan zal uitkomen, dat van jullie of dat van Mij. Volgens Rasji s commentaar verkondigde de Almachtige vanuit de Hemel dat hun complot nimmer zou slagen, want het was voorbestemd en beschikt dat Joseef de leider van zijn broers zou worden en een historische rol zou spelen in de ontwikkeling van de bestemming van de Kinderen van Ja akov. Het volgende vers begint met de woorden: En Re oeveen (Ruben) hoorde en redde hem uit hun handen (37:21). Het probleem met deze woorden is dat het vers niet duidelijk zegt wat Re oeveen precies hoorde. Als het betekent dat hij op de hoogte was van het kwaadaardige plan van zijn broers, dan had het vers iets meer specifiek moeten zijn. Om deze reden veronderstellen sommige commentatoren dat wat Re oeveen hoorde, een stem uit de Hemel was. Met andere woorden, hij was gevoeling voor G-ds reactie op het plan van zijn broers om Joseef te vermoorden en toen hij zich realiseerde dat de Almachtige van plan was deze moord te verhinderen, omdat Hij andere plannen had met Joseef, was Re oeveen vast besloten hem uit de handen van zijn broers te redden. Uitgave: Zwi Goldberg P.O.Box 3220 Netanya Israël zwigold@netvision.net.il 1

2 Er zijn een aantal hedendaagse Bijbelcommentatoren die in deze episode een les zien voor alle tijden. Vaak zijn er kwade plannen en complotten, uitgedacht door mannen die diegenen misleiden die doof zijn voor de Hemelse stem die zijn oppositie verkondigt tegen deze boze plannen. Het probleem is dat maar heel weinig mensen deze stem horen, een stem die ook de stille stem van iemands eigen geweten bevat. Echter, wanneer iemdand die stem wel hoort, terwijl anderen die niet horen, dan moet hij zich realiseren dat dit is omdat hij gekozen is om actie te ondernemen en te doen wat hij kan om de wil van de Hemel ten uitvoer te brengen. De Talmoed, in Ta aniet 21a vermeldt een zeer interessant verhaal over twee grote Talmoedgeleerden, Rabbi Jochanan en Ilfa. Ten gevolge van financiële moeilijkheden besluiten ze het Beit HaMidrasj te verlaten en de wereld in te trekken, op zoek naar fortuin. Aan het einde van de eerste dag gaan ze zitten om te rusten en om hun brood op te eten onder een wankele muur. De engelen die bovenop de muur zaten hadden een meningsverschil. De een zei tegen de ander: Kijk die twee jonge geleerden die de muren van het Beit HaMidrasj en de studie van Tora hebben verlaten. Ze zijn het niet waard om te worden beschermd, en ik stel voor dat we deze muur op hen laten vallen. De andere engel was het er niet mee eens en zei: Maar een van hen is voorbestemd om een groot man te worden en hoofd van de jesjiva. Rabbi Jochanan hoorde deze discussie en wendde zich tot Ilfa en vroeg hem of hij iets gehoord had. Ilfa antwoorde negatief, waarop R. Jochanan bij zichzelf zei: daar alleen ik het hoorde en Ilfa niet, ben ik degene die werd uitgekozen en dus moet ik terugkeren naar de jesjiva. Dat deed hij en hij werd de Rosj Jesjiva (hoofd van de Jesjiva). Dit verhaal illustreert nadrukkelijk, dat als iemand gevoelig is voor de wens en wil van de Hemel, hij die hoort. En wanneer hij die hoort, moet hij de uitdaging accepteren. Waarom dan is het dat bepaalde mensen een weg in het leven kiezen die spiritueler en meer eisend is dan anderen en waarom accepteren sommigen verantwoordelijkheid voor de gemeenschap terwijl anderen dat niet doen? Dat is omdat zij de roep gehoord hebben en die anderen niet. Toen Jesjajahoe voor het eerst geroepen werd om de rol van profeet te vervullen, vertelt het vers: En ik hoorde de stem van Hasjem, die zei: Wie zal Ik zenden en ik zei: Hier ben ik, zendt mij (Jesjajahoe 6:8). Ook hier, wanneer G-d iemand zoekt die Hij kan aanstellen als Zijn profeet, wordt Hij afgeschilderd als zeggende: Wie zal Ik zenden? Maar was daar iemand die Hasjem deze vraag hoorde stellen? Blijkbaar niet. Jesjajahoe echter zei: Ik heb het gehooord. En dat is waarom hij werd gekozen. Iemand die gevoelig is en hoort, terwijl anderen alleen maar luisteren, die ziet terwijl anderen alleen maar kijken, die is degene die de vertantwoordelijkheid moet aannemen en de lasten en verplichtingen moet accepteren juist omdat hij hoort. Re oeveen was er een en Jesjajahoe was er een en Rabbi Jochanan realiseerde zich, toen hij de dialoog van de engelen hoorde en Ilfa niet, dat de boodschap voor hem bedoeld was. Dit is een grote les voor ieder van ons te allen tijde: om gevoelig te zijn voor de roep van Omhoog en om te antwoorden. Eén dag om te zegenen Een chassidisch verhaal Toen de Rebbe Reb Elimelech van Lyszhinsk eens samen met een andere man aan het wandelen was, hoorde hij een Hemelse stem een spirituele beloning in de Komende Wereld verkondigen voor wie wilde helpen om Reb Schmelke van Nikolsburg te verlossen van de bittere oppositie van zijn tegenstanders. Hoorde u zojuist een stem? vroeg Reb Elimelech. Nee, antwoordde zijn compagnon. Wel, dacht de tsaddiek, daar alleen ik het hoorde, is het duidelijk dat ik degene ben die naar Nikolsburg moet gaan. Daar aangekomen, vroeg hij aan Reb Schmelke toestemming om in de synagoge een toespraak te mogen houden, ten einde de gemeente te vermanen. Reb Schmelke antwoordde: Waar is dat goed voor, wanneer ze nimmer naar enig woord van vermaning luisteren? Maar zijn gast drong ernstig bij hem aan en ten slotte stemde hij ermee in. Spoedig was de synagoge gevuld met mensen die gretig wilden horen wat de gastspreker te vertellen had. In de loop van zijn toespraak bewees Reb Elimelech hun met behulp van alle mogelijke ingenieuze en haarsplittende maar misleidende argumenten dat er manieren waren om de diverse verboden van Tora te omzeilen. Een dergelijke toespraak was precies naar hun smaak. Aan het eind kondigde hij aan dat hij de volgende dag een nieuwe toespraak zou houden en bijna heel het dorpsvolk kwam weer bij elkaar om hem te horen. Hij besteeg de preekstoel en bewees hen deze keer met ware argumenten dat niet alleen dat hetgeen hij de vorige dag verteld had, onjuist was, het was in werkelijkheid niet alleen verboden om die verboden van Tora te overtreden, maar dat gold ook voor de verboden, ingesteld door de Geleerden. 2

3 Zijn oprechte woorden wekten gevoelens van berouw en inkeer op in de harten van zijn toehoorders. Ze huilden schuldbewust en zeiden tegen elkaar: Hij vertelt ons precies wat onze rabbijn ons al zolang verteld heeft, maar we wilden niet naar hem luisteren. We moeten werkelijk naar zijn huis gaan en hem om vergiffenis vragen! En dus gingen ze naar Reb Schmelke en vroegen hem om vergeving en beloofden hem in het vervolg naar zijn woorden te zullen luisteren. Ze verklaarden hem dat de gastspreken hun had duidelijk gemaakt dat Reb Schmelke gelijk had. Reb Elimelech nam afscheid van Reb Schmelke, vertrok en ging weer op weg. Een klein stukje buiten Nikolsburg werd hij aangesproken door een stem uit de Hemel: Omdat u Reb Schmelke geholpen hebt, zal ieder die u binnen vierentwintig uur zegent, gezegend zijn. Reb Elimelech liep verder, verrukt van dit geschenk maar diep was zijn teleurstelling toen hij na vele uren op de weg nog niet één enkele mede-jood was tegengekomen die hij had kunnen zegenen. Met een gebroken hart stortte hij zijn verdriet uit aan zijn Maker: Nu heeft U mij wel een geschenk gegeven voor vierentwintig uur, maar ik kan het niet gebruiken, want ik heb nog geen één Jood ontmoet. Vertel me, wie kan ik zegenen? Toen hij zijn gebed beëindigd had, zag hij een vrouiw in het veld en hij rende onmiddellijk op haar af en begon haar te zegenen. Toen hij zag dat de vrouw zich geschrokken terug trok, probeerde hij gerust te stellen. Wees niet bang, goede vrouw, zei hij, Ik ben geen slecht mens. Nadat hij haar had gerustgesteld zegende de tsaddiek haar opnieuw en zij ging heen. Vanaf die dag gingen alle zaken van haar echtgenoot zo voorspoedig, dat hij al snel zeer rijk was. Ze verhuisden naar een grotere stad waar ze hun handel op grotere schaal konden uitoefenen. Ze concludeerden dat de onbekende vreemdeling die hen gezegend had zonder twijfel de Profeet Eliahoe moest zijn geweest. De nu rijke koopman werd een groot filantroop en gaf zijn bedienden de instructie dat zij voor zijn rekening liefdadigheid konden uitdelen tot een waarde van één gouden munt, zonder hem daarvoor te hoeven raadplegen, maar voor grotere bedragen moesten ze hem om toestemming vragen. Vele jaren gingen voorbij. Op een dag besloten Reb Elimelech en zijn broer Rebbe Zusia van Anatoli op reis te gaan om geld in te zamelen voor het loskopen van Joodse gevangenen. Toen ze hoorden dat er in een bepaalde stad een zeer genereuze magnaat woonde, besloten ze hem een bezoek te brengen. Zijn dienaren boden hem een gouden dinaar aan, maar die weigerden ze. Hen werd duidelijk gemaakt dat voor grotere bedragen de heer des huizes zelf benaderd moest worden. De gasten werden in de kamer van de koopman toegelaten, maar zodra zijn vrouw binnenkwam en Reb Elimelech zag werd ze bleek van schrik en viel flauw. Het hele huishouden was in rep en roer. Toen ze weer bij kwam, vertelde ze haar echtgenoot: Weet je wie dit is? Dit is de Profeet Eliahoe, die mij vele jaren geleden gezegend heeft. Nu is hij teruggekomen, dat moet vast zijn omdat hij de rijkdom die hij ons gegeven heeft weer van ons wil terugnemen! Wees niet bang, zei Reb Elimelech. Ik ben niet de Profeet Eliahoe en ik ben niet gekomen om uw rijkdom weer af te nemen. Ik ben maar een gewone Jood, behalve dat het G-ds wil was dat mijn zegen die dag vervuld zou worden. De koopman vroeg nu: Hoeveel heeft u nodig om uw gevangenen vrij te kopen? Toen zij hem vertelden dat zij alles bij alkaar vijfhonderd goudstukken nodig hadden, haalde hij snel het hele bedrag te voorschijn. Wij willen dat andere Joden ook in staat zullen zijn om deel te nemen in deze grote mitswa, zeiden ze en ze weigerden die aanbod te accepteren. Nadat hij bij hen aangedrongen had, veranderden ze van gedachten en accepteerden ze de helft van het bedrag. En na een warm afscheid verrokken ze. [Gekozen door Yerachmiël Tilles uit A Treasury of Chassidic Tales on the Festivals door Uri Kaploon). Met toestemming vertaald.] Bibliografische aantgekeningen: Rabbijn Elimelech van Lyszhinsk ( Adar 1787) was een van de voornaamstge leerlingen van de Maggid van Mezritch, de opvolger van de de Baal Sjem Tov. De Rebbe Reb Elimelech, zoals hij met veel liefde werd genoemd, was de erkende leider van de Chassidische beweging in Polen na de dood van de Maggid in Bijna al de grote Chassidische dynastieën in Polen en Hongarijen zijn uit zijn leerlingen en nakomelingen voortgekomen. Zijn boek, Noam Elimelech is een van de populairste Chassidische werken aller tijden. 3

4 MISJNA VAN DE WEEK KILAJIM (Wij hebben vorige eek en de week daarvoor per abbuis Misjna 3:3 en 3:4 afgedrukt, in plaats van Misjna 2:3 en 2:4 respectiefelijk, zoals erboven stond. Onze excuses hiervoor. Hieronder de juiste Misjna in de serie, Misjna 2:3 en volgende week Misjna 2:4.) HOOFDSTUK 2 Misjna 3 ה י ת השׂ ד הוּז רוּע הח טּ יםו נ מ ל ך ל ז ר ע הּשׂ עוֹר ים, י מ תּ יןל הּע דשׁ תּ ת ל יע, ו יוֹפ ך,ו אַח רכּ ך י ז ר ע.א םצ מּ ח ה, ל א י אמ רא ז ר עו אַח רכּ ך אוֹפ ך,א לּ אהוֹפ ך ו אַח רכּ ך זוֹר ע.כּ מּ הי ה אחוֹר שׁ.כּ ת ל מ יה ר ב יע ה.אַבּ אשׁ אוּלאוֹמ ר, כּ ד י שׁ לּ אי שׁ יּ רר ב על ב יתס אָה: Wanneer iemands veld gezaaid was met tarwe 1 en hij besluit het [nu] te zaaien met gerst, dan moet hij wachten totdat het wormig wordt 2, en dan draait hij het om 3 en daarna zaait hij [de gerst]. Wanneer het al is uitgekomen 4, mag hij niet zeggen: Ik zal [eerst] zaaien en naderhand omkeren, maar hij keert eerst om en daarna zaait hij 5. Hoeveel moet hij omploegen? 6 Als de vore na de regen. Abba Sjaoel zegt: Zodat er niet een rova voor een beit sea overblijft Wanneer iemands veld gezaaid was met tarwe en het is nog niet uitgekomen. 2. Totdat het wormig wordt [Totdat de zaden rotten in de grond.] En dat duurt ongeveer drie dagen in vochtige aarde en wat langer als de aarde droog is (RAV). 3. En dan draait hij het om Hij ploegt de grond om, zodat de zaden niet uitspruiten (RAV). 4. Wanneer het al is uitgekomen Wanneer de tarwe al is ontsproten, en dan besluit hij om gerst te zaaien. 5. Maar hij keert eerst om en daarna zaait hij Hij moet de grond met de uitgekomen tarweplanten omploegen en die vernietigen, voordat hij de gerst mag zaaien. 6. Hoeveel moet hij omploegen Opdat hij niet denkt dat hij alleen maar kleine voren vlak naast elkaar hoeft te ploegen, maar hij moet voren ploegen die zo wijd zijn als de voren die ontstaan als men geploegd heeft na de regens, wanneer men grote voren ploegt (RAV). 7. Zodat er niet een rova voor een beit sea overblijft Hij mag in zijn veld niet een stuk grond onbeploegd laten ter grootte van een kwart kav (of meer) in een beit sea. De Halacha is echter niet volgens Abba Sjaoel (RAV). Uit de Babylonische Talmoed Een psychologisch noodgeval Sjabbat 128b Een vrouw die bevalt wordt beschouwd zich in een levensgevaarlijke situatie te bevinden en het is daarom toegestaan te voorzien in al haar behoeften op Sjabbat, zelfs als dat betekent dat men daarvoor Sjabbat moet schenden. Dit houdt niet alleen haar voor de hand liggende medische behandeling in, maar ook haar psychologische behoeften, want ook die kunnen invloed hebben op haar overleving. Dit vindt uitdrukking in de verklaring van onze Gemara dat wanneer zij s nachts bevalt, haar vriendin voor haar een kaars mag aansteken. Deze regel, legt de Gemara uit, geldt zelfs voor een blinde vrouw die bevalt. Hoewel zij niet meer gewaar wordt wat er om haar heen gebeurt als gevolg van de verlichting, mogen we toch de kaars aansteken om haar de verzekering te geven dat in geval zij iets nodig heeft, haar vriendinnen in staat zijn te zien wat nodig is en voor haar kunnen zorgen. Het licht, leggen de commentatoren uit, is niet noodzakelijk voor medische doeleinden, want de verloskundige kan bij de verlossing makkelijk helpen zonder het kaarslicht. De bedoeling is eenvoudig om de vrouw angst te besparen, welke haar leven in gevaar kan brengen. Het is om deze reden, zo wijst Tosafot erop, dat er geen noodzaak is dat er een dokter aanwezig is die beslist dat zij gerustgesteld moet worden, zoals vereist is, als besloten moet worden of een zieke op Jom Kippoer moet eten. Het gevaar voor een vrouw tijdens de bevalling dat zij niet goed behandeld wordt, is groter dan het mogelijke nadelige effect van vasten voor een zieke. Een praktische toepassing van dit idee van psychologische assistentie is de regel dat een vrouw die bevalt of ieder ander persoon dat met spoed medische behandeling nodig heeft, naar het ziekenhuis begeleid mag worden door een familielid of vriend die haar of hem de nodige geruststelling kan geven, ten einde te voorkomen dat de situatie verergert door paniek. 4

5 Praktische Halacha Deel Twee: Het dagelijks gebed Hoofdstuk 15. De voorschriften voor Kaddiesj, Barachoe, en de samenstelling van een Minjan (vervolg) 19. Nadat de voorzanger half-kaddiesj heeft gezegd, zegt hij met luide stem: Barachoe [3*] et Hasjem Hamevorach [Prijst Hasjem, de Geprezene]. En de gemeente antwoordt: Baroech Hasjem Hamevorach Le olam Wa ed [Geprezen Hasjem, de Geprezene, voortdurend en altijd]. En de voorzanger herhaalt dat en zegt eveneens Baroech Hasjem Hamevorach le olam Wa ed. De voorzanger hoeft niet te wachten tot de gemeente Baroech etc. gezegd heeft, maar hij antwoordt samen met hen 1. Hetzelfde geldt voor wie opgeroepen is voor de Tora, ook die moet met luide stem Barachoe zeggen zodat minstens negen man het horen en kunnen antwoorden, want wanneer het niet zodanig luidt gezegd is dat negen het kunnen horen, mag men in het geheel niet antwoorden. En het gebeurt helaas dat mensen voor Tora opgeroepen worden en zo zacht Barachoe zeggen dat alleen diegenen die rond of op de biema staan het horen, en niet minstens negen mensen, en die paar die het wel horen antwoorden dan Baroech enz. waarop de rest van de gemeente ook Baroech zegt en dat is verkeerd, want dat mogen zij dan niet zeggen en zo brengt men door onachtzaamheid anderen tot het nodeloos uitspreken van de Sjeem Hasjem 2. Sommigen zeggen amein nadat de voorzanger Baroech Hasjem Hamevorach Le olam Wa ed gezegd heeft, maar volgens Sefer haminhagiem Chabad antwoordt men geen amein na Baroech enz. van de chazzan. De voorzanger zelf zegt geen amein na wat de gemeenschap gezegd heeft. Wanneer de voorzanger Barachoe lang uitgerekt zingt, zegt de gemeente Jitbareech [4*] enz. Men zegt dit echter uitsluitend wanneer hij de woorden lang uitgerekt zingt, maar wanneer hij de woorden gewoon uitspreekt zegt men niets, maar luistert men naar wat hij zegt. Ook wie niet rechtstreeks de voorzanger Barachoe hoort zeggen, maar wel hoort dat de gemeente Baroech enz. antwoordt, die mag met hen antwoorden. Wie uitsluitend hoort dat de chazzan Baroech Hasjem enz. zegt, antwoordt alleen met amein Men moet proberen de Kedoesja in de beracha Jotseer Or [5*] samen met de gemeente te zeggen. Indien dat echter niet mogelijk is zegt men het alleen. Men moet dan proberen het te zingen met de noten van Tora, d.w.z. alsof men Tora leest 4. Er zijn namelijk poskiem die menen dat een individu dit niet alleen mag zeggen, maar dat ook deze Kedoesja uitsluitend in minjan gezegd mag worden 5. En wanneer men het dan leest met de zangtekens van Tora is het alsof men Tora leerde. Maar de Prie Chadasj schrijft dat een individu die te laat in het minjan komt het ook alleen en zonder zangtoon mag zeggen omdat hij toch in een minjan davvent. 6 [3*] De juiste noesach is, Barěachoe ]בּ ר כוּ een sjěva stomme ědie de à-klank van het voorvoegsel bà aantrekt] hetgeen door Sefardiem en de volgelingen van de Ari z.l. is verbasterd tot וּכ ר [ Barechoe ]בּ en door de Askenaziem (o.a. in Nederland) tot.[ Barachoe ]בּ ר כוּ [4*] Volgens de nederlandse noesach:.[ Jitbarach ]י ת בּ ר ך [5*] Dat is de eerste beracha voor Sjema, blz. 38 siddoer bovenaan. Bronnen van de halacha 1. Sefer Haminhagiem Chabad. 2. Béoer Halacha 57:1. 3. M.B. 57:2 4. M.B. 59: Sj.A. 59:3. 6. M.B. 59:10. 5