Leidraad bestendig beheer en onderhoud Gemeente Leeuwarden

Transcriptie

1 Leidraad bestendig beheer en onderhoud Gemeente Leeuwarden

2 Leidraad bestendig beheer en onderhoud Gemeente Leeuwarden Gemeentelijke uitwerking van de gedragscodes voor bestendig beheer en onderhoud

3 Inhoud 1 Inleiding Aanleiding Toepassing gedragscode De Leidraad Leeswijzer Werken met de Leidraad bestendig beheer en onderhoud Verantwoordelijkheden Informatievoorziening Inventariseren en verstrekken natuurgegevens Gedragsregels en aanvullende maatregelen Afsprakenformulier/Plan van aanpak Terugkoppeling en registratie Onvoorziene omstandigheden Dossiervorming en toezicht Deskundigheid Evaluatie van de Leidraad Richtlijnen bij bestendig beheer en onderhoud Algemene gedragsregels zorgvuldig handelen Werkprotocollen en aanvullende maatregelen Bijlage I. Kader Wet natuurbescherming Bijlage II. Stroomschema vrijstelling of ontheffing Bijlage III. Voorbeeld bestektekst Bijlage IV. Natura2000, EHS en Natuur in de gemeente Leeuwarden Bijlage V. Beschermde soorten in Leeuwarden Bijlage VI. Vrijstellingen van de verbodsbepalingen bij Provinciale Verordening Bijlage VII. Afsprakenformulier

4 1 Inleiding 1.1 Aanleiding De bescherming van inheemse planten en diersoorten, natuurgebieden en houtopstanden wordt sinds 1 januari 2017 geregeld in de Wet natuurbescherming. Het uitgangspunt van de wet is dat geen schade mag worden toegebracht aan beschermde dieren of planten én hun leefomgeving, tenzij dit uitdrukkelijk is toegestaan. Daarnaast geldt een algemene zorgplicht voor alle in het wild levende dieren en planten (Zie Bijlage I. Kader Wet natuurbescherming). Overtreding van de wet is een economisch delict en kan tot strafvervolging leiden. Ontheffing of gedragscode Voor alle activiteiten die mogelijk negatieve effecten hebben op beschermde soorten moet vooraf een ontheffing worden aangevraagd, tenzij er voor de betreffende activiteit en soort een vrijstelling geldt op basis van een provinciale verordening of op basis van een door de Minister goedgekeurde gedragscode. Om te bepalen of een vrijstelling geldt of een ontheffing moet worden aangevraagd kan het stroomschema uit bijlage II worden gevolgd. Gedragscodes in het kader van de natuurwetgeving bevatten richtlijnen om voorafgaand en tijdens werkzaamheden zorgvuldig te handelen, zodat nadelige effecten op beschermde dier- en plantensoorten kunnen worden voorkomen of tot een minimum worden beperkt. Wie aantoonbaar werkt volgens een gedragscode krijgt vrijstelling voor een aantal van de verbodsbepalingen uit de wet, en hoeft niet voor elke afzonderlijke beheeractiviteit of locatie met beschermde soorten een ontheffingsprocedure te doorlopen. 1.2 Toepassing gedragscode De gemeente Leeuwarden werkt bij bestendig beheer en onderhoud in de openbare ruimte volgens verschillende gedragscodes, namelijk: Gedragscode Bestendig beheer en onderhoud groenvoorzieningen van Vereniging Stadswerk Nederland (verder: Stadswerk) en VHG Gedragscode Bosbeheer van het Bosschap Gedragscode Wet natuurbescherming voor waterschappen, bestendig beheer en onderhoud, van de Unie van Waterschappen Deze en andere goedgekeurde gedragscodes zijn te vinden op de website van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). De gedragscode van Vereniging Stadwerk is geldig tot 29 oktober De gedragscode van het Bosschap is geldig tot de nieuwe gedragscode is goedgekeurd. De gedragscode van de Unie van Waterschappen voor bestendig beheer en onderhoud is in januari 2019 goedgekeurd en geldig tot 23 januari Hoewel de gedragscodes van Stadswerk en het Bosschap nog zijn opgesteld met de voormalige Flora en faunawet als wettelijk kader, mogen werkzaamheden nog steeds worden uitgevoerd volgens deze richtlijnen, mits de nieuwe soortenlijsten en verbodsbepalingen uit de Wet natuurbescherming worden toegepast. Op dit moment maakt de gemeente Leeuwarden nog geen gebruik van de gedragscode Ruimtelijke ontwikkeling en inrichting (RO). Verwacht wordt dat de nieuwe gedragscode RO van Vereniging Stadswerk in 2019 wordt goedgekeurd. Zodra de gedragscode is goedgekeurd kunnen de betreffende richtlijnen in deze Leidraad worden geïmplementeerd. Reikwijdte De gedragscodes zijn opgesteld voor handelingen en werkzaamheden op het gebied van bestendig beheer en onderhoud (cyclisch beheer gericht op behoud van een situatie). Zodra er grote veranderingen worden doorgevoerd is er geen sprake meer van bestendig beheer of onderhoud, maar van ruimtelijke ontwikkeling. Voorbeelden van bestendig beheer en onderhoud zijn: jaarlijks maaien van een wegberm; schoffelen van een heestervak; begeleidingssnoei in een laanbeplanting; 3

5 dunnen van een houtige beplanting; uitmaaien van een sloot/slootoever; op profiel houden van een watergang (onderhoudsbaggeren). Voorbeelden van niet bestendig beheer en onderhoud zijn: ingrijpende wijzigingen van het beheer; het dempen of uitdiepen van sloten; achterstallige baggerwerkzaamheden; kaalkap van een houtopstand of laan; omvormen van heestervak naar gazon. De gedragscode Bestendig beheer en onderhoud groenvoorzieningen wordt in de gemeente Leeuwarden toegepast in al het openbaar groen dat in eigendom en beheer is van de gemeente, met uitzondering van bossen. Werkzaamheden in bijvoorbeeld het Leeuwarder bos en het Bosk fan Pylkwier worden uitgevoerd volgens de richtlijnen uit de Gedragscode Bosbeheer. De gedragscode van de Unie van Waterschappen wordt ingezet bij bestendig beheer en onderhoud aan waterstaatswerken 1. Voor werkzaamheden die vallen onder de gedragscode van de Unie van Waterschappen wordt doorverwezen naar de betreffende gedragscode en zijn in deze leidraad niet verder uitgewerkt. 1.3 De Leidraad Zoals in de vorige paragraaf al aan de orde kwam, werkt de gemeente Leeuwarden bij reguliere werkzaamheden in de openbare ruimte onder andere volgens de Gedragscode Bestendig beheer en onderhoud groenvoorzieningen van Vereniging Stadwerk. Eén van de eisen van de gedragscode van Vereniging Stadswerk is dat een gemeente zelf een leidraad opstelt dat is gericht op de eigen gemeentelijke organisatie en op de flora en fauna die in de lokale omgeving voorkomen. Deze Leidraad is daarvan het resultaat. De leidraad moet worden gezien als een dynamisch document dat steeds geactualiseerd kan worden. Zo kan de gemeente de lijst met de in de gemeente voorkomende beschermde soorten bijwerken, is het mogelijk om andere gedragscodes, zoals de gedragscode ruimtelijke ordening en inrichting gemeenten of nieuwe goedgekeurde gedragscodes aan het document toe te voegen. Zodra nieuwe gedragscodes goedgekeurd en openbaar zijn gemaakt, moet worden beoordeeld of de gedragscodes inhoudelijk zodanig zijn gewijzigd dat deze Leidraad ook moet worden aangepast. Bij het opstellen van deze Leidraad is ingespeeld op de soorten en verbodsbepalingen van de Wet natuurbescherming, waardoor op het moment van schrijven niet verwacht wordt dat er op korte termijn aanpassingen in het document nodig zijn. 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk 2 is uitgewerkt hoe de verantwoordelijkheden met betrekking tot het werken volgens de gedragscode tussen de gemeente Leeuwarden en opdrachtnemer zijn verdeeld en hoe voorafgaand aan de werkzaamheden wordt voldaan aan aantoonbaar zorgvuldig handelen. Daarnaast is in dit hoofdstuk aandacht besteed aan hoe om te gaan met onvoorziene omstandigheden en calamiteiten, de vereiste deskundigheid van betrokkenen bij bestendig beheer en onderhoud, en de evaluatie en aanpassing van deze Leidraad en bijbehorende werkprotocollen en Natuurwaardenkaart. Hoofdstuk 3 beschrijft welke algemene gedragsregels moeten worden opgevolgd om invulling te geven de zorgplicht en zorgvuldig handelen tijdens de uitvoering. Deze gedragsregels bieden handvatten voor uitvoerders, maar worden voornamelijk gebruikt bij de voorbereiding van werkzaamheden. 1 Waterstaatswerk: Oppervlaktewaterlichaam, bergingsgebied, waterkering of ondersteunend kunstwerk. 4

6 2 Werken met de Leidraad bestendig beheer en onderhoud Deze Leidraad vormt een handleiding voor alle medewerkers en opdrachtnemers van de gemeente Leeuwarden die betrokken zijn bij het beheer en onderhoud van gemeentelijke groenvoorzieningen en water(lopen). Het geeft duidelijkheid in de verdeling van verantwoordelijkheden en taken, en beschrijft hoe voorafgaand en tijdens reguliere werkzaamheden zorgvuldig moet worden gehandeld, zodat negatieve effecten op (beschermde) flora en fauna wordt voorkomen of beperkt. Door te handelen volgens deze leidraad: wordt er op een juiste manier invulling gegeven aan de wettelijke zorgplicht: wordt invulling gegeven aan de vereisten voor een vrijstelling van de ontheffingsplicht; kan in de meeste gevallen een tijdrovende ontheffingsprocedure worden voorkomen. De uitwerking van de gedragscode is in deze Leidraad zo concreet en praktisch mogelijk beschreven voor beheerders, planners, werkvoorbereiders en uitvoerders. Planners en werkvoorbereiders moeten namelijk op basis van beschikbare verspreidingsinformatie beoordelen of de werkzaamheden negatieve effecten kunnen hebben op aanwezige beschermde soorten en welke maatregelen getroffen moeten worden om de negatieve effecten te voorkomen of te beperken. Zij bepalen of er voor de werkzaamheden een ontheffing moet worden aangevraagd of dat er gewerkt kan worden volgens de gedragscode. Voor uitvoerders bevat deze leidraad handvatten voor zorgvuldig handelen, zodat eventuele negatieve effecten door beheer- en onderhoudswerkzaamheden worden voorkomen of tot een minimum beperkt. 2.1 Verantwoordelijkheden Aan het beheer in groenvoorzieningen wordt binnen de gemeente invulling gegeven door de afdeling Fysiek Domein, sector Wijkzaken. Binnen deze sector zijn Beleid en Ondersteuning (BOND), het Bedrijfsbureau (BDB) en de Buitendienst (BUI) betrokken bij het werken met de gedragscode. Hierbij hebben zowel het Bedrijfsbureau als de Buitendienst verantwoordelijkheden als opdrachtgever. Daarnaast is de Buitendienst ook opdrachtnemer als uitvoerder van werkzaamheden en worden beheer- en onderhoudswerkzaamheden ook uitgevoerd door derden. Figuur 1. Betrokkenen bij bestendig beheer en onderhoud gemeente Leeuwarden. De verantwoordelijkheden bij het werken volgens de gedragscode zijn hierbij als volgt verdeeld: Gemeente Leeuwarden De gemeente Leeuwarden is verantwoordelijk voor het naleven van de gedragscode; De gemeente Leeuwarden maakt deze Leidraad actief openbaar, zodat eigen personeel, (potentiële) opdrachtnemers, belanghebbenden en belangstellenden op tijd over het bestaan en de inhoud van de gedragsregels worden geïnformeerd; De opdrachtgever is verantwoordelijk voor het (laten) inventariseren van beschermde soorten en natuurwaarden binnen de gemeentegrenzen; De opdrachtgever is verantwoordelijk voor het op de juiste manier verwerken van verspreidingsgegevens in de planning en de besteks-/werkvoorbereiding; 5

7 De opdrachtgever is verantwoordelijk voor het op tijd beschikbaar stellen van actuele gegevens over beschermde en bijzondere natuurwaarden in een werkgebied; De opdrachtgever maakt deze Leidraad onderdeel van alle opdrachten die in het kader van bestendig beheer en onderhoud worden verstrekt. In bestekken, opdrachtbrieven en contracten wordt verwezen naar deze leidraad, die ook als bijlage wordt opgenomen. Zie bijlage III voor een voorbeeld besteks-/brieftekst; De opdrachtgever houdt toezicht op de naleving van de gedragsregels en de overeengekomen afspraken door steekproefsgewijs controles uit te voeren; Beleid en Ondersteuning zijn verantwoordelijk voor het monitoren, evalueren en actualiseren van deze Leidraad; Beleid en Ondersteuning is verantwoordelijk voor het ontwikkelen en actualiseren van werkprotocollen en de Natuurwaardenkaart Leeuwarden; De gemeente Leeuwarden maakt een uitwerking van de interne verantwoordelijkheden op functieniveau. Opdrachtnemer (Gemeentelijke Buitendienst of derden) De opdrachtnemer is verantwoordelijk voor het goed naleven van de algemene zorgplicht tijdens werkzaamheden; De opdrachtnemer is verantwoordelijk voor het naleven van de algemene gedragsregels en eventuele aanvullende maatregelen. Het maakt hierbij niet uit of de werkzaamheden in aanneming of door eigen personeel worden uitgevoerd; De opdrachtnemer is verantwoordelijk voor het op tijd en zo volledig mogelijk informeren en instrueren van de personen die bij de werkzaamheden betrokken zijn; De opdrachtnemer is verantwoordelijk voor het op de werklocatie aanwezig zijn van deze leidraad en dat de uitvoerders en werknemers bekend zijn met de inhoud; De opdrachtnemer moet kunnen aantonen dat de bij de werkzaamheden betrokken personen in het bezit zijn van de juiste certificaten voor zorgvuldig handelen bij bestendig beheer en onderhoud; De opdrachtnemer is verantwoordelijk voor het registreren en terugkoppelen van relevante informatie naar de opdrachtgever, zoals tijdens de werkzaamheden aangetroffen soorten en afwijkingen van de gedragsregels, naar de opdrachtgever. 2.2 Informatievoorziening De gemeente Leeuwarden moet ervoor zorgen dat bekend is welke beschermde soorten en natuurwaarden in een gebied kunnen voorkomen. Het gaat met name om groeiplaatsen van beschermde planten, vaste rust- en verblijfplaatsen van beschermde dieren, nesten van broedvogels en de elementen van het leefgebied die essentieel zijn voor het functioneren van de vaste rust- en verblijfplaatsen. Deze informatie moet goed op een kaart worden aangegeven en wordt gebruikt om de effecten van werkzaamheden op eventueel aanwezige beschermde soorten in te schatten en om te bepalen óf en welke gedragsregels en maatregelen toegepast moeten worden om schadelijke effecten op soorten te voorkomen of tot een minimum te beperken Inventariseren en verstrekken natuurgegevens Nationale Databank Flora en Fauna De gemeente Leeuwarden verzamelt haar inventarisatiegegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF), en door middel van QuickScans en ecologische onderzoeken. Wanneer onderzoek wordt uitgevoerd in opdracht van de gemeente, is vereist dat eventuele waarnemingen door het onderzoeksbureau worden geregistreerd in de NDFF. Daarnaast zorgen ook waarnemingen van de uitvoerders in het veld voor actuele verspreidingsgegevens. De opdrachtgever zorgt dat teruggekoppelde informatie van de opdrachtnemer in de NDFF wordt geregistreerd, zodat de databank steeds wordt aangevuld met actuele informatie. 6

8 Natuurwaardenkaart Leeuwarden Beleid en Ondersteuning ontwikkelt een Natuurwaardenkaart Leeuwarden 2, waarop beschikbare gegevens van beschermde soorten en waardevolle gebieden worden gebundeld. Zo wordt kan tijdens de (besteks-/werk-)voorbereiding op voorhand worden bepaald of op een locatie een gedragscode ingezet moet worden en waar maatregelen getroffen moeten worden. Hiervoor worden actuele en voor de werkzaamheden bruikbare gegevens uit de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF), QuickScans en ecologische onderzoeken verzameld. Actuele en bruikbare gegevens zijn: niet ouder dan drie jaar (soorten Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn) of vijf jaar (andere soorten) op een detailniveau weergegeven zodat afzonderlijke groeiplaatsen en/of vaste rust- en verblijfplaatsen te herkennen zijn. De Natuurwaardenkaart is voor iedereen binnen de gemeentelijke organisatie te raadplegen via GIS en wordt minimaal eens in de drie jaar geactualiseerd. Op de kaart worden in elk geval de volgende elementen aangegeven: beschermde en/of waardevolle groengebieden (Natura2000, EHS en overige, zie bijlage IV voor de locaties van die gebieden); groeiplaatsen van beschermde planten; (potentiele) vaste rust-, verblijf- of voortplantingsplaatsen van beschermde zoogdieren; (potentiele) voortplantingswateren van beschermde amfibieën en libellen; elementen van leefgebieden die essentieel zijn voor het functioneren van vaste rust- en verblijfplaatsen; jaarrond beschermde nesten en/of rustplaatsen van vogels; kolonies van broedvogels. NB. Hoewel de Natuurwaardenkaart Leeuwarden iedere drie jaar wordt geactualiseerd, blijft het een momentopname en kunnen beschermde planten en dieren tijdens werkzaamheden op plekken verschijnen waar ze eerder niet aanwezig waren. Om deze reden is het belangrijk dat naast de Natuurwaardenkaart altijd de NDFF wordt geraadpleegd voor eventuele nieuwe waarnemingen. Nader onderzoek of het voorzorgsbeginsel Als er wordt vermoed dat voor een locatie onvoldoende actuele informatie beschikbaar is, moet vóórdat de werkzaamheden plaatsvinden een QuickScan worden uitgevoerd door een ecologisch deskundige. Voor de definitie van een ecologisch deskundige zie paragraaf 2.5. Op basis van de QuickScan kunnen eventueel geschikte leefgebieden van beschermde soorten in kaart worden gebracht. Wanneer potentieel leefgebied aanwezig is in een werkgebied, kan aanvullend onderzoek nodig zijn om de aanwezigheid van de soort aan te tonen of juist uit te sluiten, of de locaties van de vaste rust- of verblijfplaats op te sporen. Wanneer ervoor gekozen wordt om geen aanvullend ecologisch onderzoek te laten uitvoeren, geldt voor potentiele leefgebieden altijd het voorzorgsbeginsel. Het voorzorgsbeginsel houdt in dat er vanuit wordt gegaan dat een soort daadwerkelijk in het gebied voorkomt en dat daarnaar gehandeld wordt. Lijst en kaart beschermde soorten in het werkgebied Op basis van de Natuurwaardenkaart Leeuwarden en eventuele recentere waarnemingen in de NDFF, ecologische onderzoeken of QuickScans wordt door de opdrachtgever per werkgebied/bestek een lijst en kaart vastgesteld met de in het werkgebied verwachte soorten en natuurwaarden. De soortenlijst van in de gemeente voorkomende soorten (bijlage V) wordt hierbij als referentielijst gebruikt. Per werkgebied moet in elk geval van de soorten in de bijlagen worden bepaald of ze in een werkgebied voorkomen, tenzij deze soorten volledig zijn vrijgesteld bij Provinciale verordening in het kader van bestendig beheer en onderhoud (bijlage VI). Hierbij moet worden opgemerkt dat gedurende het broedseizoen alle in Nederland van nature in het 2 De Natuurwaardenkaart is op het moment van schrijven nog in ontwikkeling. QuickScans, ecologische onderzoeken en de Ecologische Basiskaart Leeuwarden (2011) vormen de basis voor de Natuurwaardenkaart. 7

9 wild voorkomende vogels en hun nesten zijn beschermd. In de gemeente Leeuwarden komen ruim 100 vogelsoorten voor waarvan territorium is vastgesteld, maar van slechts een aantal hiervan zijn de nesten ook buiten het broedseizoen beschermd. Alleen de vogelsoorten met jaarrond beschermde nesten zijn in de bijlagen opgenomen. Dat betekent dat gedurende het broedseizoen ook rekening moet worden gehouden met alle andere vogelsoorten en hun nesten. Dit vraagt om alertheid van de werkvoorbereider en uitvoerder Gedragsregels en aanvullende maatregelen Als op een locatie een beschermde soort (mogelijk) aanwezig is, beoordeelt de opdrachtgever (of in overleg de opdrachtnemer) of de activiteiten schadelijke effecten hebben en of er kans is op overtreding van de verbodsbepalingen uit de wet. Voor de meeste activiteiten en soorten geldt dat overtreding kan worden voorkomen door de algemene gedragsregels uit hoofdstuk 3 op te volgen. Dit betreft het onder andere het ontzien van aanwezige (beschermde) soorten, hun vaste rust- en verblijfplaatsen, en het vermijden van werkzaamheden in de kwetsbare periode. In werkprotocollen 3 worden per beheercategorie aanvullende maatregelen genoemd die genomen moeten worden op basis van de aanwezige soorten in het werkgebied en de periode waarin de werkzaamheden plaatsvinden. Als de activiteit of de soort niet wordt beschreven in de werkprotocollen, of de gedragsregels en maatregelen kunnen niet worden opgevolgd, moet óf een andere gedragscode worden ingezet óf moet een ontheffing worden aangevraagd bij de provincie. De te volgen gedragsregels of aanvullende maatregelen worden, samen met de lijst en kaart met beschermde soorten door de opdrachtgever verstrekt aan de opdrachtnemer. Dit kan door middel van het Afsprakenformulier (bijlage VII) Afsprakenformulier/Plan van aanpak De opdrachtgever zorgt dat de lijst met (mogelijk) aanwezige soorten en de bijbehorende gedragsregels en maatregelen, samen met een kaart van het werkgebied, worden verwerkt in het Afsprakenformulier 4. Op het afsprakenformulier wordt ook aandacht besteedt aan andere gedragsregels, zoals insporing en bodemverdichting, fysieke aanwezigheid, geluidsoverlast en werkrichting. Deze elementen kunnen ook op verzoek van de opdrachtgever worden aangevuld door de opdrachtnemer. Het Afsprakenformulier wordt(bij de aanbesteding) toegevoegd aan bestekken, opdrachtbrieven en contracten, zodat de opdrachtnemer in de prijsvorming en planning rekening kan houden met de gedragsregels. Door het Afsprakenformulier te ondertekenen bevestigt de opdrachtnemer de werkzaamheden in overeenstemming met de gedragsregels en aanvullende maatregelen uit te voeren. Aanwezige beschermde soorten Kaart met beschermde natuurwaarden Gedragsregels /maatregelen volgens werkprotocol Afsprakenformulier/ Plan van aanpak Figuur 2. Ingrediënten van het afsprakenformulier Terugkoppeling en registratie Voorafgaand aan de werkzaamheden wordt door de opdrachtnemer een flora- en faunacheck uitgevoerd. Hierbij worden de op het Afsprakenformulier aangegeven te beschermen natuurwaarden opgespoord en gemarkeerd. Daarnaast wordt gecontroleerd of er andere soorten in het werkgebied 3 De betreffende werkprotocollen met natuurkalender en maatregelen per beheercategorie zijn nog in ontwikkeling en maken geen deel uit van deze Leidraad. 4 Op het moment van schrijven van deze Leidraad is een App in ontwikkeling. De App kan, na het uitvoeren van een pilot, het fysieke Afsprakenformulier digitaal gaan vervangen. 8

10 aanwezig zijn. Eventueel andere aanwezige beschermde soorten of elementen, zoals in gebruik zijnde nesten van vogels, worden genoteerd op het Afsprakenformulier onder Registratie (flora- en faunacheck) en ingetekend op de bijgevoegde kaart van het werkgebied. Op welke manier de werkzaamheden na het aantreffen van een nieuwe soort voortgezet kunnen worden is afhankelijk van de soort en situatie, zie hiervoor paragraaf 2.3. Na de werkzaamheden wordt het Afsprakenformulier ingeleverd bij de opdrachtgever. De opdrachtgever zorgt dat de nieuwe waarnemingen in de NDFF worden geregistreerd en het afsprakenformulier wordt gedigitaliseerd. INFORMATIEVOORZIENING EN VOORBEREIDING Controleer werkgebied op beschermde soorten (Natuurwaardenkaart en NDFF) Noteer de beschermde soorten en (potentiele) natuurwaarden op een kaart van het werkgebied Noteer (mogelijk) aanwezige beschermde soorten op het Afsprakenformulier onder Informatie flora en fauna Zijn er risico's met betrekking tot aanwezige soorten, de werkzaamheden en de Wet Natuurbescherming? Raadpleeg Werkprotocolllen. Noteer eventuele aanvullende maatregelen op Afsprakenformulier Pas eventueel planning en werkwijze aan. Als maatregelen niet getroffen kunnen worden: ontheffing aanvragen Voeg het Afsprakenformlier en de kaart van het werkgebied toe aan opdrachten en bestekken Ondertekend afsprakenformulier + kaart van werkgebied vormen locatie-specifiek Plan van aanpak Terugkoppeling registreren op Afsprakenformulier en in de NDFF WERKUITVOERING Verkennen werkterrein en beschermde elementen opsporen en markeren (Flora en faunacheck) Nieuwe aanwezige soorten registreren op Afsprakenformulier onder Registratie en op de kaart Onverwachte soort? Werkzaamheden (tijdelijk) stilleggen en in overleg treden met opdrachtgever en eventueel deskundige Afspraken en maatregelen doornemen met uitvoerende medewerkers Werkzaamheden uitvoeren volgens algemene en specifieke maatregelen op Afsprakenformulier of advies deskundige Bijzonderheden tijdens de uitvoering noteren op het Afsprakenformulier Markeringen verwijderen en Afsprakenformulier inleveren bij opdrachtgever Figuur 3. Samenvatting van de informatievoorziening, voorbereiding en uitvoering 2.3 Onvoorziene omstandigheden Onverwachte soort Ondanks goede inventarisaties, voorbereidingen en het nemen van maatregelen kan tijdens de uitvoering van de werkzaamheden, een beschermde soort in het werkgebied worden aangetroffen die niet verwacht werd. In dat geval worden de werkzaamheden stilgelegd en wordt de opdrachtgever geïnformeerd. In overleg met de opdrachtgever wordt nagegaan of het om een beschermde soort gaat waarvoor passende maatregelen uit de werkprotocollen kunnen worden toegepast. Als het gaat om een beschermde soort die niet is opgenomen in de werkprotocollen, of de maatregelen uit de werkprotocollen kunnen niet worden toegepast, dan schakelt de opdrachtgever een ecologisch deskundige in om te adviseren over de beste werkwijze met betrekking tot die soort. Er wordt vervolgens gehandeld in overeenstemming met dit advies. 9

11 Calamiteiten Een calamiteit is een onvoorziene gebeurtenis die acute actie vereist vanwege een ernstige bedreiging of acuut gevaar voor de volksgezondheid en/of openbare veiligheid. Wanneer er ook beschermde soorten voorkomen op de locatie van de calamiteit, ontstaat er een conflict tussen het belang van de openbare veiligheid of volksgezondheid en de bescherming van soorten. Wanneer sprake is van een calamiteit, wordt een ecologisch deskundige ingeschakeld om te adviseren over de manier waarop de noodzakelijke werkzaamheden zó uitgevoerd kunnen worden, dat schade aan beschermde soorten zoveel mogelijk wordt voorkomen. De genomen maatregelen en de eventuele effecten op de beschermde soorten moeten worden gedocumenteerd en direct worden gerapporteerd aan de opdrachtgever. De opdrachtgever vraagt een ontheffing aan bij de provincie als dat nodig is. 2.4 Dossiervorming en toezicht Om gebruik te kunnen maken van de vrijstelling op basis van een goedgekeurde gedragscode, is het belangrijk dat aantoonbaar volgens de gedragscodes wordt gewerkt. De opdrachtgever houdt daarom per werkgebied een dossier bij en bewaart hierin: een lijst met beschermde soorten die in het werkgebied voorkomen; een kaart van het werkgebied, met daarop de eventueel aanwezige locaties van groeiplaatsen, vaste rust- en verblijfplaatsen en essentiële delen van het leefgebied exact zijn aangegeven; door de opdrachtgever en nemer ondertekende afsprakenformulieren per beheeractiviteit; Ook eventuele ontheffingen, aanvullende adviezen, of calamiteiten en de manier waarop in die situatie is gehandeld, worden in dit dossier gearchiveerd. Gegevens worden ten minste drie jaar in het dossier bewaard. Toezicht Steekproefsgewijs wordt door de opdrachtgever gecontroleerd of de werkzaamheden volgens de gedragscode en gemaakte afspraken worden uitgevoerd. De controles worden geregistreerd en toegevoegd aan het dossier. De dossiers worden jaarlijks gecontroleerd op volledigheid. 2.5 Deskundigheid De gedragscode van Stadswerk gaat uit van deskundige betrokkenen bij de voorbereiding en uitvoering van werkzaamheden. Daarom zijn de betrokken medewerkers in het bezit van een certificaat voor Zorgvuldig handelen Wet natuurbescherming (of voorheen Flora- en faunawet). Binnen de gemeente Leeuwarden zijn de betrokken medewerkers, afhankelijk van hun functie, op verschillende niveaus gecertificeerd: Hoveniers en uitvoerende medewerkers (minimaal 2 per ploeg) - niveau 1 - zodat zij weten welke planten en dieren beschermd zijn en hoe ermee moet worden omgegaan tijdens werkzaamheden. Voormannen en toezichthouders - niveau 2 - zodat zij de hoveniers en uitvoerende medewerkers de juiste instructies mee kunnen geven en relevantie informatie kunnen terugkoppelen naar de opdrachtgever. Werkvoorbereiders, beheerders en beleidsmedewerkers - niveau 3 zodat zij kennis hebben over de uitvoerende, beleidsmatige en juridische kant van de Wet natuurbescherming en de gedragscodes, en zodat ze goede maatregelen kunnen selecteren en voorschrijven om schade aan beschermde soorten te voorkomen of te beperken. Derden Aan opdrachtnemers buiten de eigen gemeentelijke dienst worden dezelfde eisen gesteld met betrekking tot deskundigheid. Deze certificeringseisen worden toegevoegd aan opdrachtbrieven, bestekken en contracten, en maken deel uit van inschrijvingsvereisten. De certificering moet door de opdrachtnemer worden aangetoond. 10

12 Ecologisch deskundige Een ecologisch deskundige is volgens de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland een persoon die in een bepaalde situatie en voor specifieke soorten gevraagd wordt te adviseren en/of begeleiden, en aantoonbare ervaring en kennis heeft op het gebied van soort-specifieke ecologie. Deze persoon voldoet aan een of meer van deze punten: hij of zij heeft een afgeronde hbo- of universitaire opleiding, met als zwaartepunt (Nederlandse) ecologie; hij of zij heeft een afgeronde mbo-opleiding, met als zwaartepunt de Wet natuurbescherming, soortenherkenning en zorgvuldig handelen ten opzichte van die soorten; hij of zij is werkzaam voor een ecologisch adviesbureau, zoals een bureau dat is aangesloten bij het Netwerk Groene Bureaus; hij of zij zet zich aantoonbaar actief in op het gebied van de soortenbescherming en is werkzaam of aangesloten bij de volgende Nederlandse organisaties: Zoogdiervereniging, RAVON, Stichting Das en Boom, Vogelbescherming Nederland, Vlinderstichting, Natuurhistorisch Genootschap, KNNV, NJN, IVN, EIS Nederland, FLORON, SOVON, STONE, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, De Landschappen en Stichting Beheer Natuur en Landelijk gebied; hij of zij zet zich aantoonbaar actief in op het gebied van de monitoring en/of bescherming. 2.6 Evaluatie van de Leidraad De gemeente Leeuwarden evalueert deze Leidraad op zijn minst iedere vijf jaar op effectiviteit en uitvoerbaarheid, en past de leidraad aan als: er wijzigingen in wet- en regelgeving plaatsvinden; er wijzingen in de gedragscodes plaatsvinden; er andere dwingende redenen zijn waarvoor er aanpassingen in de Leidraad nodig zijn. 11

13 3 Richtlijnen bij bestendig beheer en onderhoud Bestendig beheer en onderhoud bestaat uit de voortzetting van een praktijk, en is gericht op het behouden van de bestaande situatie. Deze werkzaamheden worden volgens een vaste cyclus of in een bepaalde periode uitgevoerd. Het element bestendigheid is hier cruciaal. De werkzaamheden zijn dus alleen bestendig als ze in het verleden ook op de betreffende locatie zijn uitgevoerd. Zodra er grote veranderingen worden doorgevoerd, zoals de toepassing van nieuwe technieken of machines of wanneer ingrijpende grootschalige maatregelen worden getroffen, is er geen sprake meer van bestendig beheer of onderhoud, maar van ruimtelijke ontwikkeling. Voor werkzaamheden die niet vallen onder bestendig beheer en onderhoud moet een andere gedragscode worden ingezet of indien nodig een ontheffing worden aangevraagd. 3.1 Algemene gedragsregels zorgvuldig handelen Dit hoofdstuk bevat richtlijnen en algemene gedragsregels voor werkzaamheden in het kader van bestendig beheer en onderhoud. De gedragsregels gelden in het bijzonder voor locaties waar beschermde soorten voorkomen, maar door deze regels te volgen wordt ook voldaan aan de wettelijke zorgplicht die voor alle soorten geldt. Zorgplicht De wettelijk voorgeschreven zorgplicht geldt altijd en voor alle soorten planten en dieren (dus ook voor onbeschermde soorten en soorten waarvoor een vrijstelling geldt). Dit houdt in dat alle mogelijke nadelige gevolgen voor alle planten en dieren zoveel mogelijk vermeden moeten worden (voor zover redelijk), bijvoorbeeld door een egel die zich op een werkterrein bevindt te verplaatsen, voordat gestart wordt met bepaalde werkzaamheden. Ontzien van soorten en hun vaste rust- en verblijfplaats Voordat de werkzaamheden plaatsvinden wordt het werkterrein verkend door de opdrachtnemer. Tijdens deze flora- en faunacheck worden de gegevens van het Afsprakenformulier opgespoord en gecontroleerd. Bij alle beheer- en onderhoudswerkzaamheden worden de volgende elementen gespaard: in gebruik zijnde vogelnesten tijdens het broedseizoen; jaarrond beschermde nesten en andere vaste rust- of verblijfplaatsen van vogels; plaatsen waar beschermde vissoorten, amfibieën en insecten paaien, paren, eieren afzetten, opgroeien of overwinteren; wateren en oevers met waterspitsmuis, noordse woelmuis, gevlekte witsnuitlibel, sierlijke witsnuitlibel of groene glazenmaker (en essentiële Krabbenscheervegetaties); bomen met holten, spleten en gaten (in verband met mogelijk voorkomen van vleermuizen, boommarter en holenbroedende vogels); lijn-/laanvormige elementen (hierbij geen grotere onderbrekingen laten ontstaan van meer dan 50 meter) in verband met eventuele vliegroutes van vleermuizen; bomen met bewoonde of bewoonbare horsten van roofvogels en uilen; broeihopen van ringslangen; dassen- en beverburchten. Het beschermen van groeiplaatsen en rust- en verblijfplaatsen gebeurt tijdelijk. Vlak voor aanvang van de werkzaamheden moeten de markering worden aangebracht en zo snel mogelijk na de afronding van de werkzaamheden worden verwijderd. Eventueel andere aangetroffen beschermde soorten of rust en verblijfplaatsen, worden geregistreerd op het Afsprakenformulier onder Registratie. Hoe in het geval van het aantreffen van een nieuwe soort gehandeld moet worden is beschreven in paragraaf 2.3. Werken buiten kwetsbare periode Voor alle beheer- en onderhoudsmaatregelen heeft het de voorkeur deze uit te voeren in de voor dier- en plantensoorten minst kwetsbare periode. Het is daarom van belang inzicht te hebben in de kwetsbare periodes (voortplanting, winterrust en/of migratie) van beschermde soorten, die (mogelijk) in de gemeente Leeuwarden voorkomen. De kwetsbare perioden van deze soort(groepen) staan in onderstaande Natuurkalender weergegeven. 12

14 Soortgroep Geen beschermde soorten Bever Boommarter Das Noordse woelmuis Otter Vleermuizen Waterspitsmuis Broedvogels (algemeen) Vogels (vaste verblijfplaats) Amfibieën Ringslang Libellen Grote modderkruiper Periode jan feb mrt apr mei jun jul aug sept okt nov dec Behalve de zorgplicht (vrijwel) geen extra maatregelen nodig Extra voorzorgsmaatregelen vereist Activiteit niet uitvoeren, tenzij noodzakelijk en onder strikte voorwaarden De Natuurkalender geeft een indicatie van perioden waarin werkzaamheden zonder en met aanvullende maatregelen kunnen worden uitgevoerd, afhankelijk van de type werkzaamheden. Omdat de effecten op aanwezige beschermde soorten afhankelijk is van de uit te voeren werkzaamheden, stelt de gemeente los van deze Leidraad verschillende werkprotocollen op per beheeractiviteit (zie paragraaf 3.2). Groene periode: In deze periode is de kans op negatieve effecten op de betreffende soort(groepen) uitgesloten of zeer klein. Dit is de voorkeursperiode voor het uitvoeren van werkzaamheden op locaties waar deze soort(groep) voorkomt. Oranje periode: In deze periode is de soort(groep) kwetsbaar. Werkzaamheden kunnen in deze periode worden uitgevoerd, mits beschermde maatregelen worden getroffen. Rode periode: In deze periode is de soort(groep) uiterst kwetsbaar. Bijvoorbeeld omdat zij nesten met eieren of weinig mobiele jongen hebben. Mogelijk heeft de locatie op dat moment een belangrijke functie als foerageergebied. Ook kan het zijn dat het uitsluiten van aanwezigheid in deze periode bijna onmogelijk is, bijvoorbeeld als gevolg van dichte begroeiing. De rode periode geeft aan dat werkzaamheden op locaties met beschermde soorten in deze periode in eerste instantie niet gepland worden, tenzij sprake is van een calamiteit of dreigende situatie óf als door onderzoek kan worden uitgesloten dat de soort in het gebied aanwezig is. Werkrichting voor vluchtroutes Ondanks zorgvuldig handelen is verstoring van fauna niet altijd onvermijdelijk. Als er verstoring plaats vindt, moet een goede vluchtroute beschikbaar zijn (dit geldt vooral voor vogels en zoogdieren) om bijvoorbeeld verkeersslachtoffers te voorkomen. Zo kan de werkrichting bijvoorbeeld zijn: vanaf een drukke rand van een groengebied naar een rustige rand van land naar water bij werkzaamheden langs oevers vanaf de binnenkant van een kruidenrijk perceel naar buiten 13

15 Fysieke aanwezigheid beperken Op momenten dat gewerkt wordt, vindt verstoring of verontrusting plaats door het de aanwezigheid van mensen en machines (dit geldt vooral voor vogels en zoogdieren). Om dit te beperken moet de verstoringperiode zo kort mogelijk worden gehouden. Verstoringsmomenten kunnen worden beperkt door: de werkzaamheden per locatie zoveel mogelijk te combineren of te concentreren het werkproces te optimaliseren zodat de verstoring van een zo kort mogelijke duur is de werkzaamheden handmatig uitvoeren of gebruik maken van elektrische apparatuur De werkzaamheden moeten zoveel mogelijk overdag worden uitgevoerd, vanaf (een half uur voor) zonsopkomst tot uiterlijk een uur voor zonsondergang. Als er toch voor zonsopkomst of na zonsondergang gewerkt moet worden, moet zo min mogelijk gebruik worden gemaakt van verlichting en moet worden voorkomen dat het licht uitstraalt naar de omgeving. Bij activiteiten na zonsondergang wordt rekening gehouden met de trek van onder andere padden, kikkers, vleermuizen en dassen. Gefaseerd werken Voor het in stand houden van beschermde soorten in relatie tot het terreintype is onderhoud vaak noodzakelijk. Het beperken van schade als gevolg van onderhoud kan plaatsvinden door het werk gefaseerd uit te voeren. Door de verschillende ontwikkelingsstadia, bijvoorbeeld spreiding in ouderdom van rietland, levert dit meestal ook voordelen op voor de aanwezige soorten. Zo kunnen een aantal van de te onderhouden objecten helemaal worden overgeslagen, door bijvoorbeeld een aantal sloten of oevers ongemoeid laten of kunnen stroken/delen van een object ongemoeid worden gelaten, zoals het deel van de berm dat niet direct aan de weg grenst of een hoekje van een heestervak waar eenden broeden. Op het Afsprakenformulier moet de fasering locatie-specifiek worden uitgewerkt (maatwerk). 3.2 Werkprotocollen en aanvullende maatregelen Per activiteit kunnen de effecten op aanwezige beschermde soorten verschillen. De gemeente Leeuwarden maakt daarom aanvullend op deze Leidraad een uitwerking met verschillende werkprotocollen per beheeractiviteit met een natuurkalender, waarin wordt aangegeven in welke periode de betreffende werkzaamheden het beste kunnen worden uitgevoerd en welke maatregelen getroffen moeten worden om negatieve effecten op (mogelijk) aanwezige beschermde soorten te voorkomen of te beperken. De werkperioden en maatregelen worden verwerkt op het Afsprakenformulier van het werkgebied/bestek, wanneer beschermde soorten in het werkgebied voor (kunnen) komen. 14

16 Bijlage I. Kader Wet natuurbescherming In deze bijlage zijn wetsartikelen uit de Wet natuurbescherming, die uiteindelijk de aanleiding zijn geweest voor het opstellen van deze leidraad, samengevat. De onderstaande artikelen hebben betrekking op de algemene zorgplicht, beschermde en waardevolle gebieden, de verbodsbepalingen waarmee bij werkzaamheden rekening gehouden moet worden en de mogelijkheden voor het verkrijgen van een ontheffing of een vrijstelling van (een aantal van) de verboden. Andere onderdelen van de Wet natuurbescherming, zoals Natura 2000-gebieden, houtopstanden, jacht, schadebestrijding, overlastbestrijding, faunabeheer en omgang met exoten worden in deze bijlage niet verder toegelicht. Zorgplicht Artikel 1.11 Een ieder neemt voldoende zorg in acht voor Natura 2000-gebieden, bijzondere nationale natuurgebieden en voor in het wild levende dieren en planten en hun directe leefomgeving. Deze zorgplicht houdt in elk geval in dat een ieder die weet of redelijkerwijs kan vermoeden dat door zijn handelen of nalaten nadelige gevolgen kunnen worden veroorzaakt voor een Natura gebied, een bijzonder nationaal natuurgebied of voor in het wild levende dieren en planten: dergelijke handelingen achterwege laat, of de noodzakelijke maatregelen treft om die gevolgen te voorkomen, of voor zover die gevolgen niet kunnen worden voorkomen, deze zoveel mogelijk beperkt of ongedaan maakt. Beschermingsregime soorten Vogelrichtlijn Artikel Het is verboden in het wild levende vogels (Vogelrichtlijn artikel 1) opzettelijk te doden of te vangen. 2. Het is verboden nesten, rustplaatsen en eieren van vogels als bedoeld onder 1 opzettelijk te vernielen of te beschadigen, of nesten van vogels weg te nemen. 3. Het is verboden eieren van vogels als bedoeld onder 1 te rapen en deze onder zich te hebben. 4. Het is verboden vogels als bedoeld onder 1 opzettelijk te storen. 5. Het verbod, bedoeld in het vierde lid, is niet van toepassing indien de storing niet van wezenlijke invloed is op de staat van instandhouding van de desbetreffende soort. Door het ministerie is een lijst opgesteld van vogelsoorten die hun nest doorgaans het hele jaar door of elk jaar opnieuw gebruiken. De nesten van deze soorten zijn jaarrond beschermd. Voor andere soorten geldt dat de nesten alleen beschermd zijn wanneer zij (in het broedseizoen) in gebruik zijn. Jaarrond beschermde nesten Omdat een (beperkt) aantal vogelsoorten het nest permanent bewoont of elk jaar terugkeert naar hetzelfde nest, worden de rust- en verblijfplaatsen van deze vogelsoorten jaarrond beschermd. Voor de volgende categorieën gelden de verbodsbepalingen van de Wet natuurbescherming het hele jaar: 1. Nesten die, behalve gedurende het broedseizoen als nest, buiten het broedseizoen in gebruik zijn als vaste rust- en verblijfplaats (voorbeeld Steenuil). 2. Nesten van koloniebroeders die elk broedseizoen op dezelfde plaats broeden en die daarin zeer honkvast zijn of afhankelijk zijn van bebouwing of biotoop. De (fysieke) voorwaarden voor de nestplaats zijn vaak zeer specifiek en limitatief beschikbaar (voorbeeld Roek, Gierzwaluw en Huismus). 3. Nesten van vogels (geen koloniebroeders) die elk broedseizoen op dezelfde plaats broeden en die daarin zeer honkvast zijn of afhankelijk van bebouwing. De (fysieke) voorwaarden voor de nestplaats zijn vaak zeer specifiek en limitatief beschikbaar (voorbeeld Ooievaar, Kerkuil en Slechtvalk). 4. Vogels die jaar in jaar uit gebruik maken van hetzelfde nest en die zelf niet of nauwelijks in staat zijn een nest te bouwen (voorbeeld Boomvalk, Buizerd en Ransuil). 15

17 Nesten die afhankelijk van de omstandigheden wel of niet het hele jaar door zijn beschermd 5. Nesten van vogels die vaak terugkeren naar de plaats waar zij het jaar daarvoor hebben gebroed of de directe omgeving daarvan, maar die wel over voldoende flexibiliteit beschikken om, als de broedplaats verloren is gegaan, zich ergens anders te vestigen. Deze zogenaamde categorie 5-soorten vragen extra onderzoek, ook al zijn hun nesten niet jaarrond beschermd; deze soorten zijn namelijk wel jaarrond beschermd als zwaarwegende feiten of ecologische omstandigheden dat rechtvaardigen (voorbeeld Blauwe reiger en IJsvogel). Denk hierbij bijvoorbeeld aan het ontbreken van geschikte omstandigheden of alternatieve nestgelegenheden in de directe omgeving. Beschermingsregime soorten Habitatrichtlijn Artikel Het is verboden in het wild levende dieren (Habitatrichtlijn Bijlage IV, Verdrag van Bern Bijlage II, Verdrag van Bonn Bijlage I, met uitzondering van de soorten, bedoeld in artikel 1 van de Vogelrichtlijn), in hun natuurlijke verspreidingsgebied opzettelijk te doden of te vangen. 2. Het is verboden dieren als bedoeld onder 1 opzettelijk te verstoren. 3. Het is verboden eieren van dieren als bedoeld onder 1 in de natuur opzettelijk te vernielen of te rapen. 4. Het is verboden voortplantingsplaatsen of rustplaatsen van dieren als bedoeld onder 1 te beschadigen of te vernielen. 5. Het is verboden planten (Habitatrichtlijn Bijlage IV, Verdrag van Bern Bijlage I), in hun natuurlijke verspreidingsgebied opzettelijk te plukken en te verzamelen, af te snijden, te ontwortelen of te vernielen. Beschermingsregime andere soorten Artikel Het is verboden in het wild levende zoogdieren, amfibieën, reptielen, vissen, dagvlinders, libellen en kevers van de soorten genoemd in de bijlage, onderdeel A bij de Wet natuurbescherming, opzettelijk te doden of te vangen. 2. Het is verboden de vaste voortplantingsplaatsen of rustplaatsen van dieren als bedoeld onder 1 opzettelijk te beschadigen of te vernielen. 3. Het is verboden vaatplanten genoemd in de bijlage, onderdeel B, bij de Wet natuurbescherming, in hun natuurlijke verspreidingsgebied opzettelijk te plukken, te verzamelen, af te snijden, te ontwortelen of te vernielen. In Bijlage I van deze leidraad zijn de soorten die (mogelijk) voorkomen in de gemeente Leeuwarden per beschermingsregime weergegeven. Omdat alle in Nederland voorkomende vogelsoorten beschermd zijn, zijn deze niet opgenomen in de bijlage (met uitzondering van vogels met jaarrond beschermde nesten). Ontheffing en vrijstellingen Artikel 3.3, 3.8 en 3.10 Gedeputeerde staten kunnen ontheffing verlenen van een of meer van de verboden. Provinciale staten kunnen daarnaast bij verordening vrijstelling verlenen van deze verboden. Een ontheffing of een vrijstelling wordt alleen verleend als aan de volgende voorwaarden is voldaan: er bestaat geen andere bevredigende oplossing, er is voldaan aan een in Artikel 3.3, Artikel 3.8 en Artikel 3.10 genoemd belang (zie Kader Wettelijke belangen ontheffing en vrijstellingen), er is geen sprake van een verslechtering van de staat van instandhouding van de desbetreffende soort. Aan een ontheffing kunnen voorwaarden worden gesteld om schade te beperken of te compenseren zodat er geen afbreuk wordt gedaan aan de staat van instandhouding van de betreffende soort. 16

18 Kader: Wettelijke belangen ontheffing en vrijstellingen Artikel 3.3 Belangen bij Beschermingsregime soorten Vogelrichtlijn: a) in het belang van volksgezondheid of openbare veiligheid; b) in het belang van veiligheid van luchtverkeer; c) ter voorkoming van schade aan gewassen, vee, bossen, visserij of wateren; d) ter bescherming van flora en fauna; e) voor onderzoek of onderwijs, uitzetten of herinvoeren van soorten; f) selectief vangen, onder zich hebben of verstandig gebruik van vogels. Artikel 3.8 Belangen bij Beschermingsregime soorten Habitatrichtlijn: a) de bescherming van flora en fauna en in stand houden natuurlijke habitats; b) het voorkomen van ernstige schade aan gewassen, vee, bossen, visgronden, wateren of andere vormen van eigendom; c) de volksgezondheid, openbare veiligheid of dwingende redenen van groot openbaar belang, met inbegrip van redenen van sociale of economische aard en voor het milieu wezenlijk gunstige effecten; d) onderzoek en onderwijs, repopulatie of herintroductie van soorten; e) op selectieve wijze een beperkt vastgesteld aantal soorten te vangen of te plukken of onder zich te hebben. Artikel 3.10 tweede lid Belangen bij Beschermingsregime andere soorten De wettelijke belangen zoals genoemd in artikel 3.8, uitgebreid met; a) in het kader van ruimtelijke inrichting of ontwikkeling; b) ter voorkoming van schade of overlast; c) ter beperking van omvang van populaties van dieren; d) ter voorkomen of bestrijding van onnodig lijden; e) in het kader van bestendig beheer of onderhoud landbouw of bossen; f) in het kader van bestendig beheer of onderhoud vaarwegen, watergangen, waterkeringen, waterstaatswerken, oevers, vliegvelden, wegen, spoorwegen of bermen, of in het kader van natuurbeheer; g) in het kader van bestendig beheer of onderhoud landschappelijke kwaliteiten van een gebied; h) in het algemeen belang. Provinciale Vrijstelling Artikel 3.10, tweede lid in samenhang met artikel 3.8, tweede lid Voor soorten vallend onder Beschermingsregime andere soorten kan de provincie bij verordening vrijstelling verlenen voor onder andere handelingen in het kader van bestendig beheer en onderhoud en ruimtelijke inrichting en ontwikkeling. Verordening Wet natuurbescherming Fryslân 2017 Artikel 5.1 In Artikel 5.1 van de Verordening Wet natuurbescherming Fryslân 2017 is opgenomen dat de verboden van artikel 3.10, eerste lid, niet gelden voor de soorten genoemd in bijlage I van de verordening (bijlage II van deze Leidraad), mits het gaat om handelingen in het kader van: a. ruimtelijke inrichting of ontwikkeling van gebieden, daaronder begrepen het daarop volgende gebruik van het ingerichte of ontwikkelde gebied; b. in het kader van bestendig beheer of onderhoud aan vaarwegen, watergangen, waterkeringen, waterstaatswerken, oevers, vliegvelden, wegen, spoorwegen of bermen, of in het kader van natuurbeheer; c. in het kader van bestendig beheer of onderhoud in de landbouw of bosbouw; d. in het kader van bestendig beheer en onderhoud van de landschappelijke kwaliteiten van een bepaald gebied. De in het eerste lid genoemde vrijstelling geldt slechts voor de in bijlage I bij de betreffende soortgenoemde handelingen, en gezien Artikel 3.25, tweede lid, van de wet onder toepassing van in 17

19 deze bijlage genoemde middelen en methoden, en indien wordt voldaan aan de aldaar gestelde voorschriften en beperkingen. De in het eerste lid bedoelde vrijstelling geldt onverminderd het bepaalde in Artikel 1.11 (zorgplicht blijft van kracht), van de wet en is slechts van toepassing indien er geen andere bevredigende oplossing bestaat. Vrijstelling op basis van een gedragscode Artikel 3.31 De genoemde verboden behorende bij de drie beschermingsregimes zijn niet van toepassing op handelingen die zijn beschreven in en aantoonbaar worden uitgevoerd overeenkomstig een door Onze Minister goedgekeurde gedragscode en die plaatsvinden in het kader van bestendig beheer of onderhoud en ruimtelijke ontwikkeling en inrichting. Een gedragscode wordt goedgekeurd als is voldaan aan elk van de volgende voorwaarden: in de gedragscode worden handelingen beschreven die nodig zijn voor de in wet genoemde belangen (Zie kader Wettelijke belangen ontheffing en vrijstellingen); in de gedragscode is een wijze van uitvoering van handelingen beschreven, waarmee afdoende is gewaarborgd dat ten aanzien van de soorten geen benutting of economisch gewin plaatsvindt; in de gedragscode is een wijze van uitvoering van handelingen beschreven, waarmee afdoende is gewaarborgd dat ten aanzien van de soorten zorgvuldig wordt gehandeld. Zorgvuldig handelen Artikel 3.31 Van zorgvuldig handelen is in elk geval sprake als is voldaan aan de volgende voorwaarden: 1. er worden alleen handelingen verricht waarvan geen wezenlijke invloed uitgaat op beschermde soorten, en 2. ingeval handelingen worden verricht die invloed hebben op beschermde dieren, wordt voorafgaand en tijdens de handelingen in redelijkheid alles verricht of gelaten om te voorkomen of zoveel mogelijk te beperken dat: a. beschermde dieren worden gedood; b. nesten van vogels worden vernield, beschadigd of weggenomen, rustplaatsen van vogels worden vernield of beschadigd, of voortplantings- of rustplaatsen van andere beschermde dieren worden beschadigd of vernield; c. eieren van vogels en andere beschermde dieren worden vernield, of 3. ingeval handelingen worden verricht die invloed hebben op beschermde planten, wordt voorafgaand aan en tijdens de handelingen in redelijkheid alles verricht of gelaten om te voorkomen dat deze planten worden geplukt, afgesneden, ontworteld of vernield. 18

20 Bijlage II. Stroomschema vrijstelling of ontheffing * Een aantal soorten zijn in de Verordening Wet natuurbescherming Fryslân vrijgesteld van een aantal van de verbodsbepalingen wanneer activiteiten worden uitgevoerd in het kader van bestendig beheer en onderhoud. Deze soorten en bijbehorende vrijstellingenzijn weergegeven in bijlage III. ** Bij vogels zonder jaarrond beschermde nesten wordt overtreding voorkomen door te werken buiten het broedseizoen. Voor vogels met jaarrond beschermde nesten gelden de verbodsbepalingen uit artikel 3.1 het hele jaar. De formulieren voor het aanvragen van een ontheffing voor soorten kunnen worden gedownload op de website van de provincie Fryslân. 19

21 Bijlage III. Voorbeeld bestektekst Onderstaande tekst kan als voorbeeld worden gebruikt ten behoeve van bestekken. Lid Wet natuurbescherming 01 Tijdens de uitvoering van de werkzaamheden dient gewerkt te worden volgens de "Leidraad bestendig beheer en onderhoud in de gemeente Leeuwarden. Deze is opgenomen als bijlage bij dit bestek. 02 De uitvoerder dient het door opdrachtgever ingevulde afsprakenformulier met betrekking tot aanwezige beschermde soorten en de te nemen maatregelen voorafgaand aan de werkzaamheden ondertekend in te leveren bij de opdrachtgever. 03 Voor aanvang van het werk het gehele werkgebied controleren op nesten, beschermde dieren en planten conform de Wet natuurbescherming. Nesten en leefgebieden van beschermde soorten markeren en ontzien. 04 Bij constatering van een nieuwe beschermde soort in het werkgebied het werk direct stilleggen en dit melden bij de opdrachtgever. Na overleg met de opdrachtgever kan het werk hervat worden of worden aanvullende maatregelen getroffen. 05 In het werkgebied aangetroffen beschermde soorten worden aangevuld op het Afprakenformulier onder Registratie. Dit Afsprakenformulier wordt na afronding van de werkzaamheden ingeleverd bij de opdrachtgever. 06 Van de uitvoerende medewerkers dient op de werklocatie in elk geval 1 persoon aantoonbaar in het bezit te zijn van een Certificaat voor Zorgvuldig handelen niveau 1. 20

22 Bijlage IV. Natura2000, EHS en Natuur in de gemeente Leeuwarden Legenda Natuurgebieden Natura2000 Ecologische Hoofdstructuur EHS Water EHS Overige natuur EHS Beheergebied Bestemming natuur Natuur buiten EHS Overig waardevol groen Heemtuinen, parken etc. 21