Werkstuk Biologie Glaucoom

Transcriptie

1 Werkstuk Biologie Glaucoom Werkstuk door een scholier 5858 woorden 1 februari keer beoordeeld Vak Biologie Inleiding In dit werkstuk zult u informatie aantreffen over wat glaucoom is, welke vormen er van glaucoom zijn, hoe glaucoompatiënten worden onderzocht en hoe glaucoom wordt behandeld. Ook is er een bronvermelding en een bijlage de bouw van het oog. De reguliere hoofdstukken zijn misschien sneller en makkelijker te begrijpen als eerst de eerder genoemde bijlage wordt gelezen. De bijlage gaat kort en algemeen in op de bouw van het oog door middel van tekst en ondersteuning door illustraties. Het valt misschien op dat de afbeeldingen in dit werkstuk wat vreemd staande nummers hebben zoals 19, 11, 13. Dat komt doordat die afbeeldingen van het internet gekopieerd zijn en de maker ervan heeft er als het ware zelf een nummer en een uitleg bijgetekend waardoor het erg moeilijk wordt om die weg te halen; van daar ook dat wij deze nummers hebben aangehouden. Wat is glaucoom? Glaucoom is een verzameling van oogaandoeningen waarbij de druk van het vocht in de oogbol te hoog is in relatie tot wat de oogzenuw kan verdragen. De doorbloeding van de oogzenuw is dan niet meer voldoende waardoor deze geleidelijk afsterft. Het gevolg hiervan is dat het gezichtsveld van de patiënt,vanuit de ooghoeken naar het midden toe, steeds kleiner wordt. Als glaucoom niet wordt behandeld, kan het uiteindelijk tot blindheid leiden. Er wordt veel onderzoek gedaan naar de oorzaak van glaucoom. Bekend is dat mensen bij wie de druk in de oogbol te hoog is, glaucoom kunnen krijgen. Die verhoogde druk ontstaat als het oogvocht niet goed wordt afgevoerd. Ook kan glaucoom ontstaan als er niet voldoende bloed naar de oogzenuw stroomt, bijvoorbeeld doordat de bloedvaten te nauw zijn. De schade die glaucoom in het oog veroorzaakt kan tot een minimum beperkt blijven als de oogaandoening tijdig wordt opgespoord. Zoals alle zenuwvezels in ons lichaam worden ook de oogzenuwvezels tijdens ons leven geleidelijk minder in aantal : Dit is een normaal, natuurlijk proces. De oogzenuw begint met gemiddeld vezels bij de geboorte en we verliezen gemiddeld vezels per jaar ten gevolge van deze natuurlijke afbraak. Een simpel rekensommetje leert ons dat we op 100-jarige leeftijd nog ruim de helft over hebben! Meestal is de schade pas merkbaar bij een verlies van meer dan 50%. Verloopt deze afbraak echter, om welke reden Pagina 1 van 13

2 dan ook, sneller dan normaal dan ontstaat Glaucoom In de praktijk komt het helaas vaak voor dat deze ontwikkeling pas wordt geconstateerd als het kwaad al is geschied: er vallen "gaten" in het gezichtsveld. We zijn dan eigenlijk al te laat. Glaucoom is namelijk niet te genezen. De oogarts kan met behulp van medicijnen of een operatieve ingreep de ontwikkeling vertragen of misschien zelfs stopzetten, maar niet meer dan dat: De verloren gegane zenuwvezels komen niet meer terug en dus ook het verloren gegane gezichtsvermogen niet. Het is dus zaak om er zo vroeg mogelijk achter te komen dat iemand glaucoom heeft. Met een goede behandeling kan verdere beschadiging van de oogzenuw worden gestopt, maar de reeds ontstane schade kan niet worden hersteld. Daarom is het van belang, tijdig met een behandeling te beginnen en regelmatig te controleren of deze het gewenste effect heeft. Een goed contact tussen glaucoompatiënt en oogarts is dan ook erg belangrijk. Oogdruk De bolle vorm van het oog wordt in stand gehouden door het glasachtig lichaam en doordat het kamerwater een bepaalde druk opbouwt. Het kamerwater wordt aangemaakt in het corpus ciliare. Van daaruit komt het terecht in de achterste oogkamer en stroomt via de pupil naar de voorste oogkamer. Daar bevinden zich in de kamerhoek kleine kanaaltjes, die het water opnemen en afvoeren naar de bloedbaan, zie afbeelding 5. Voordat het kamerwater de afvoerkanaaltjes bereikt, passeert het een filter waarin zich kleine gaatjes bevinden. Zie afbeelding 6. De bovenstaande afbeelding is niet zo gemakkelijk te begrijpen. Er is als het ware een klein stukje uit de iris, het hoornvlies en de daartussen gelegen kamerhoek gesneden. Dat stukje is afgebeeld. Het bruinige, golvende deel is het corpus ciliare, waar het kamerwater wordt geproduceerd. Het water gaat om de iris heen (in de afbeelding het dunste afgesneden flapje) en komt tussen de iris en het hoornvlies terecht (het dikkere, witte flapje; eveneens afgesneden). In de kamerhoek zijn een aantal geperforeerde lagen te zien, met daarachter het eveneens geperforeerde afvoerkanaal dat het kamerwater verder afgeeft aan kanaaltjes in de oogwand. De geperforeerde lagen werken als filter. De oogdruk is afhankelijk van de balans tussen aanmaak en afvoer van het kamerwater. De normale oogdruk bevindt zich rond een waarde tussen de 10 en 22 mm Hg. Bij mensen zonder glaucoom schommelt de druk gedurende de dag niet meer dan enkele millimeters kwik, meestal rond een waarde van 16 mm Hg; bij glaucoompatiënten kunnen deze schommelingen veel groter zijn. De oogdruk is een beetje te vergelijken met een ballon waarbij een gaatje in is gemaakt voor de toevoer van lucht en een gaatje voor de afvoer. Als de luchttoevoer en de afvoer in balans zijn is de bolheid van de ballon normaal. Als er ( veel ) meer lucht in de ballon komt dan dat er kan worden afgevoerd wordt de ballon boller. Als er minder lucht door het lucht toevoergaatje gaat dan door het afvoergaatje wordt de ballon minder bol en dus ook zachter. Wat gebeurt er bij glaucoom? Glaucoom kan op verschillende manieren ontstaan. Meestal is de oorzaak een verhoogde oogdruk. Pagina 2 van 13

3 Hierdoor worden ofwel de zenuwvezels rechtstreeks beschadigd, ofwel de bloedtoevoer naar de zenuw wordt minder Zoals alle weefsels in het lichaam wordt de oogzenuw gevoed door kleine bloedvaatjes. In deze bloedvaatjes heerst een bepaalde bloeddruk. Tussen deze bloeddruk in de bloedvaatjes en de oogdruk heerst een evenwicht, dat verstoord kan worden. Als de oogdruk te hoog oploopt worden de vaatjes dichtgedrukt en neemt de bloedtoevoer naar de oogzenuw af. Ook kan er iets mis zijn met de bloedvaatjes zelf, zonder dat de oogdruk verhoogd is. Bijvoorbeeld doordat de vaten vernauwd zijn zoals bij aderverkalking of doordat er te weinig bloed wordt toegevoerd. Een verhoogde oogdruk ontstaat als het evenwicht tussen aanmaak en afroer van het kamerwater verstoord is. Dit gebeurt bijna altijd doordat de afroer van kamerwater in de kamerhoek verminderd is. Bij de meest voorkomende vorm van glaucoom (het primair open kamerhoek glaucoom), worden de openingen in het filter voor de afvoerkanalen kleiner; waardoor er minder vocht het oog kan verlaten. De ene persoon blijkt gevoeliger te zijn voor drukverhogingen dan de andere. Sommige mensen kunnen een licht verhoogde oogdruk hebben zonder dat dit gevolgen heeft. Als er niet voldoende vocht het oog kan verlaten neemt de druk toe. Dit heeft schadelijke gevolgen voor de meest gevoelige delen van het oog: de oogzenuw en de bloedtoevoer van de oogzenuw. Een licht tot matig verhoogde druk kan het oog jaren lang verdragen. Bij zeer sterk verhoogde druk treedt er vrij snel beschadiging van de oogzenuw op. Bepaalde delen van deze zenuw zijn gevoeliger voor drukverhoging dan andere delen. Het is belangrijk te weten, dat de gele vlek, het deel van de oogzenuw dat het centrale zien verzorgt, beter de oogdruk kan verdragen, dan de delen, die het perifere zien verzorgen (het gedeelte in het centrum van het gezichtsveld). Door de beschadiging van de oogzenuw treden er geleidelijk veranderingen op in het gezichtsveld. Het centrale zien, dat gedeelte waarmee men scherp ziet, blijft echter lang gespaard. In de periferie van het gezichtsveld vallen delen uit, meestal zonder dat de patiënt het merkt. (Zie afbeelding 7) Pas als er delen van het gezichtsveld dicht bij het centrum uitvallen, of als er zeer grote gebieden zijn uitgevallen, merkt de glaucoompatiënt zelf zijn ziekte op. Glaucoom treedt over het algemeen op in beide ogen. Soms echter is het ene oog eerder aangedaan dan het andere. Bij de meeste vormen van glaucoom vindt de oogdrukverhoging geleidelijk plaats. De patiënt merkt er zelf niets van. Alleen bij de zeldzame vormen van glaucoom waarin de oogdruk sterk verhoogd is, kunnen wazig zien, pijn, gekleurde ringen om heldere lichtpunten en soms zelfs verlies van het centrale zien optreden. ( dit hoofdstuk gaat verder op de volgende pagina ) Afbeelding 7: Langzame toename van gezichtsveldvermindering onder invloed van glaucoom. Het centrale zien blijft intact. Verschillende soorten Glaucoom Open kamerhoek glaucoom Het open kamerhoek glaucoom is veruit de meest voorkomende vorm van glaucoom. Het komt meestal op zichzelf voor maar in wat zeldzamer gevallen kan het veroorzaakt worden door andere oogziekten. Het op zichzelf staande open kamerhoek glaucoom komt met het stijgen van de jaren meer voor. In Nederland Pagina 3 van 13

4 lijden naar schatting tussen de en mensen aan deze vorm van glaucoom. Oculaire hypertensie Een verhoogde oogdruk kan lange tijd bestaan voordat er schade optreedt. Als er nog geen schade is opgetreden, wordt er gesproken van een verdenking op glaucoom. Dit stadium wordt ook wel oculaire hypertensie genoemd. Boven de 50 jaar heeft ruim 7% van de mensen een oogdruk van boven de 22 mm Hg, (de normale druk bevindt zich ergens tussen 10 en 22 mm Hg). Hoe hoger de oogdruk, hoe groter de kans op schade. Over het algemeen gaat men ervan uit dat de kans om bij een licht verhoogde oogdruk glaucoom te krijgen tenminste 1 op 100 per jaar is. Het is daarom van groot belang om mensen met een verhoogde oogdruk op te sporen. Dat is niet eenvoudig: de patiënt zelf merkt niets van de oculaire hypertensie en de arts kan het alleen maar vaststellen door het meten van de oogdruk. Het opsporen van glaucoom gebeurt in Nederland over het algemeen door de oogarts. Omdat mensen zonder klachten niet vaak de oogarts bezoeken zullen dus velen, die de kans lopen glaucoom te krijgen, niet tijdig worden opgespoord. Primair open kamerhoek glaucoom Het primair open kamerhoek glaucoom ontstaat, doordat de openingen in het filter dat zich in de kamerhoek bevindt, kleiner worden. De kamerhoek zelf is dus niet vernauwd of afgesloten, maar het filter (zie afbeelding 6), gaat dichtzitten. De oorzaken daarvan zijn niet precies bekend. Er kunnen aangeboren afwijkingen zijn, waardoor het filter niet goed is aangelegd, maar over het algemeen is de langzame vernauwing van de filtergaatjes een verschijnsel dat door onbekende oorzaken op oudere leeftijd plaatsvindt. Aangenomen wordt dat ongeveer 2% van de mensen boven de 65jaar deze vorm van glaucoom heeft. Het open kamerhoek glaucoom tast bijna altijd beide ogen aan, vaak tegelijkertijd. Door de verhoogde druk worden langzaam maar zeker de zenuwvezels van het netvlies en de oogzenuw beschadigd. Hierdoor vallen geleidelijk gedeelten van het gezichtsveld uit, waarbij het centrale zien meestal lang intact blijft. Daardoor merkt de patiënt pas in een laat stadium dat hij glaucoom heeft. Dit kan heel gevaarlijk zijn, vooral in het verkeer; omdat bijvoorbeeld niet meer in een oogopslag een verkeersplein kan worden overzien. Uiteindelijk kan er een heel klein gedeelte van het gezichtsveld overblijven, dat zonder behandeling vrijwel zeker eveneens verloren gaat. Dit moet uiteraard tot elke prijs worden voorkomen. Omdat bij deze vorm van glaucoom meestal beide ogen zijn aangedaan, is het belangrijk dat de behandeling tijdig wordt ingesteld. Glaucoom zonder verhoogde oogdruk Bij bevolkingsonderzoek is gebleken dat een niet onaanzienlijk aantal mensen glaucoom heeft, zonder dat de oogdruk duidelijk verhoogd is; dat wil zeggen zonder dat de druk buiten de normale statistische grenzen valt van mm Hg. Zoals gezegd kan dit bijvoorbeeld veroorzaakt worden door een slechte bloedtoevoer naar de oogzenuw In dat geval is zelfs een normale oogdruk nog te hoog. Deze vorm van glaucoom wordt 'lage oogdruk glaucoom' genoemd. Een betere naam zou normale oogdruk glaucoom zijn. Meestal is er sprake van een slechte bloedtoevoer naar de oogzenuw, maar dat is niet altijd het geval: een aantal van de oorzaken van dit type glaucoom is niet bekend. Overigens zijn de gevolgen precies hetzelfde als van glaucoom met wel een verhoogde oogdruk: geleidelijk gezichtsveldverlies, waarbij het centrale zien lang gespaard blijft. Pagina 4 van 13

5 Afgesloten kamerhoek glaucoom Bij deze vorm van glaucoom wordt de afvoer van het kamerwater anders geblokkeerd dan bij het open kamerhoek glaucoom. Zoals in afbeelding 8 is aangegeven, wordt het filter in de kamerhoek afgesloten door de basis van de iris. Dit gebeurt in ogen die een speciale bouw hebben. Bij deze ogen is de voorste oogkamer zeer ondiep en ligt de lens naar voren. Dit is eveneens een aandoening die voornamelijk voorkomt op oudere leeftijd. Ook deze vorm van glaucoom kan op zichzelf staan of optreden als gevolg van andere oogziekten. De op zichzelf staande vorm kan onderverdeeld worden in een acute en een chronische vorm. De acute vorm is zeldzaam maar zeer dramatisch. Hierbij veroorzaakt de iris een plotselinge blokkade van de afroer van het kamervocht. De iris bolt dan zover naar voren in de voorste oogkamer; dat zij tegen het afvoerkanaal in de kamerhoek komt te liggen en deze afsluit De oogdruk loopt hierdoor torenhoog op en er ontstaat een ernstig beeld met een rood oog, heftige pijn en wazig zien. Deze vorm van afgesloten kamerhoek glaucoom vereist acuut ingrijpen door de oogarts. De chronische vorm komt veel vaker voor: Het is belangrijk deze vorm in een vroeg stadium te herkennen, omdat het dan goed te behandelen is. Het verraderlijke van dit type glaucoom is, dat de oogdruk sterk kan wisselen. Drukschommelingen kunnen de oogarts ontgaan bij routine oogdrukmeting. Deze vorm van glaucoom kan eigenlijk het beste worden vastgesteld door de diepte van de voorste oogkamer te beoordelen; en vooral door de wijdte van de kamerhoek te bekijken. Deze vorm van glaucoom komt het meest voor bij mensen met een ondiepe voorste oogkamer en een nauwe kamerhoek. Over het algemeen komt dit voor bij verzienden: mensen die een plus-bril nodig hebben. Bij dragers van een sterke plus-bril zal extra gelet moeten worden op de wijdte van de kamerhoek. In het beginstadium kan deze vorm van glaucoom behandeld worden door een gaatje in de iris te maken. Hierdoor ontstaat een directe verbinding tussen de achterste en de voorste oogkamer. Aangeboren glaucoom Bij baby's, kinderen en jonge volwassenen kan men soms een aangeboren vorm van glaucoom aantreffen. Meestal is er dan sprake van een aangeboren afwijking in de ontwikkeling van het afvoersysteem voor het kamerwater. Hoe deze afwijking precies ontstaat, is niet bekend, maar waarschijnlijk spelen erfelijke factoren een rol. De therapie bij baby's en zuigelingen is chirurgisch. Bij kinderen en jonge volwassenen is de therapie, afhankelijk van de ernst van de aandoening, medicamenteus of chirurgisch. Glaucoom ten gevolge van andere oogziekten Glaucoom kan ook ontstaan als gevolg van andere problemen met de ogen: verwondingen, ontstekingen, tumoren, afsluiting van een bloedvat, andere oogziekten of oogafwijkingen ten gevolge van suikerziekte. Deze vormen van glaucoom zullen over het algemeen eerder worden opgemerkt, omdat de patiënt en de oogarts zich bewust zijn van de risico's die samenhangen met deze oogziekten. Wat merkt de patiënt van glaucoom? Pagina 5 van 13

6 Het is belangrijk een duidelijk onderscheid te maken tussen de chronische vormen van glaucoom en de acute vorm. Chronische glaucoom Het verraderlijke van chronische glaucoom is dat je er tijdenlang niets van merkt. Het lezen en scherp zien blijven lang goed. Meestal merkt iemand pas dat er iets aan de hand is, als het gezichtsveld drastisch kleiner is geworden. Daarom - en omdat bij chronische vormen van glaucoom meestal beide ogen zijn aangedaan - kan niet vaak genoeg worden benadrukt hoe belangrijk het is, dat mensen boven de 40 jaar hun ogen regelmatig door een oogarts laten controleren. Maar ook voor mensen jonger dan 40 jaar is het raadzaam om van tijd tot tijd hun ogen te laten controleren alhoewel de kans op glaucoom bij hen kleiner is dan bij ouderen. Acuut glaucoom Gelukkig komt de acute vorm van glaucoom niet vaak voor maar hij moet wel snel behandeld worden. In tegenstelling tot het chronische glaucoom zijn bij acuut glaucoom de symptomen zeer duidelijk. De sterk verhoogde oogdruk veroorzaakt een heftige pijn in en rond het oog. Meestal is één oog aangedaan: het is rood, dof en de gezichtsscherpte is duidelijk verminderd (met het aangedane oog ziet men wazig). Daarnaast treden bij acuut glaucoomalgemene ziekteverschijnselen op zoals hoofdpijn, misselijkheid, onpasselijkheid en rillingen. Herkenning van het ziektebeeld is zeer belangrijk omdat al snel (binnen één tot twee dagen) een blijvende vermindering van het gezichtsvermogen kan ontstaan. Wie kunnen glaucoom krijgen? In principe kan iedereen glaucoom krijgen, maar bij sommigen is het risico groter dan bij anderen. De belangrijkste factoren die de kans op glaucoom vergroten zijn: Het vóórkomen van glaucoom in de familie; de kans is dan 15 keer zo groot. De leeftijd: met het stijgen van de leeftijd. Vooral boven de 40 jaar neemt de kans op glaucoom toe. Maar ook op jongere leeftijd kan men het krijgen. Mensen die nogal verziend zijn, dat wil zeggen die een sterke plusbril dragen, hebben een grotere kans op afgesloten kamerhoek glaucoom dan mensen die geen bril dragen. Ook bij mensen die emstig bijziend zijn is de kans op glaucoom verhoogd. Ook mensen die behoren tot het negroïde ras hebben een verhoogd risico. Ernstige oogverwonding vergroten het glaucoomrisico. Bepaalde geneesmiddelen kunnen een aanval van acuut glaucoom uitlokken. Enkele aandoeningen in het oog zelf, die alleen door de oogarts kunnen worden opgespoord, kunnen de kans op glaucoom aanzienlijk vergroten. Onderzoek en opsporing van Glaucoom Oogdrukmeting Tonometrie (het meten van de oogdruk) kan o.a. gebeuren met behulp van de applanatie-tonometer. (zie afbeelding 9). De patiënt houdt het hoofd zo stil mogelijk door het in een kinsteun en hoofdsteun te plaatsen. Het oog wordt, vooraf, met een druppeltje verdoofd en er wordt een druppel fluoresceïne (lichtreflecterende vloeistof) aan bet traanvocht toegevoegd. Daarna wordt voorzichtig, in kleine stapjes Pagina 6 van 13

7 het opzetstuk van de meetapparatuur tegen bet oog geplaatst.(zie afbeelding 9a) Dan kijkt de arts, in welke mate een geringe druk op de oogbol het hoornvlies afplat. Afbeelding 9a: Opzetstuk van de applanatie-tonometer. Dit onderzoek is pijnloos, ook achteraf. Wel heeft de patiënt na afloop een tijdlang gele ogen, omdat het fluoresceïne een gele kleur heeft. Deze verkleuring is volstrekt onschadelijk en trekt snel bij. De meting gaat uit van het principe dat er meer kracht nodig is om het oog te vervormen naarmate de druk binnen het oog groter is. De gebruikte krachten en de toegepaste vervorming zijn zo gering dat de patiënt daarvan niets merkt en er later ook geen last van heeft. Ook bij een opticien kan de oogdruk gemeten worden. De opticien maakt daarvoor gebruik van een Non-Contact-Tonometer, een apparaat dat de oogdruk kan meten zonder dat het oog zelfs maar wordt aangeraakt. De meting wordt elektronisch verricht door de reactie van het oog te meten op een zwakke luchtstroom die op het oog wordt gericht. Door die luchtstroom wordt het oog als het ware even "ingedrukt". De machine meet dat "deukje" en berekend in enkele milliseconden de oogdruk. Het resultaat is minder nauwkeurig dan de eerder beschreven meting maar in veel gevallen voldoende om vast te stellen of de oogdruk aanleiding geeft tot nader onderzoek. Daarnaast is deze methode minder bewerkelijk omdat geen verdoving en fluoresceïne vloeistof nodig is. Om deze reden maken ook oogartsen van deze methode gebruik voor het verkrijgen van een eerste indicatie van de oogdruk. De oogdruk is niet de hele dag hetzelfde maar kan van uur tot uur verschillen. Bij beginnende glaucoom kunnen deze schommelingen abnormaal sterk zijn. Om een indruk te krijgen van de dagschommelingen van de oogdruk wordt een zogenaamde dagcurve of tonometriecurve gemaakt. Hierbij wordt de oogdruk op verschillende tijden van de dag en soms zelfs 's nachts gemeten. Oogspiegelen Met een oogspiegel kan de oogarts de binnenkant van het oog bekijken en in het bijzonder de voorkant van de oogzenuw: de papil (zie afbeelding 2 en 10). Om de beoordeling van de papil te vereenvoudigen zullen soms oogdruppels worden gegeven die de pupil verwijden. Na afloop ziet de patiënt daardoor enige tijd wazig, maar dat gaat redelijk snel weer over (meestal na enkele uren). De oogarts kan met behulp van de oogspiegel beoordelen, of er een beschadiging van de oogzenuw is opgetreden. Deze beschadiging uit zich als een zogenaamde excavatie: een uitholling van de oogzenuw op de plek waar zenuwvezels zijn verdwenen. Gezichtsveldonderzoek Gezichtsveldonderzoek (perimetrie) kan tegenwoordig al of niet automatisch worden uitgevoerd. Het principe is voor beide onderzoekmethoden gelijk. De patiënt moet tijdens het onderwek met een oog naar een lichtje in het midden van een bol of een plat vlak kijken, waarbij het andere oog afgedekt is met een lapje. De patiënt kijkt strak naar het lichtje in het midden, terwijl op telkens andere plaatsen na elkaar korte lichtflitsen worden getoond, waar de patiënt op moet reageren: hij moet op een knopje drukken of "ja" zeggen wanneer hij een lichtflits ziet. Zo kan het hele gezichtsveld worden onderzocht en men kan constateren of er ergens in het gezichtsveld door glaucoom defecten zijn veroorzaakt. De meest gebruikte perimeters zijn weergegeven in de afbeeldingen Pagina 7 van 13

8 Gezichtsveldonderzoek is pijnloos, er hoeft niet gedruppeld te worden en het duurt ongeveer 15 tot 30 minuten per oog. Afbeelding 11-13: Perimetrie met behulp van de Goldmann perimeter (boven), de Peritest (midden) en de Humphrey Field Analyzer (onder) Gonioscopie Gonioscopie is het beoordelen van de kamerhoek. Om te kunnen vaststellen of het gaat om een aangeboren glaucoom, een open kamerhoek glaucoom of een afgesloten kamerhoek glaucoom is de beoordeling van de kamerhoek zeer belangrijk. Bij deze methode wordt, na verdoving van het hoornvlies met oogdruppels, een speciaal contactglas op het oog gezet en vervolgens kan met behulp van de microscoop via een spiegel in dit contactglas de kamerhoek worden bekeken. In afbeelding 14 ziet U hoe gonioscopie in de praktijk plaatsvindt, en in de tekening is weergegeven, hoe de oogarts via het spiegeltje in de ooghoek kan kijken. GDx basiscreening Met de Nerve Fiber Analyzer (GDx) wordt niet de oogdruk maar de dikte van de zenuwvezellaag van het netvlies gemeten. Hierbij worden minimaal 6 opnamen van ieder oog gemaakt. Deze opnamen worden in de computer opgeslagen. Bij een eventuele latere keuring kunnen deze door de computer vergeleken worden met de situatie op dat moment. Op deze manier kan exact worden vastgesteld wat er verloren is gegaan en daaruit kan worden afgeleid of hier sprake is van een, voor een bepaalde leeftijd normale gang van zaken. Het resultaat van de keuring wordt met een uitvoerige analyse van de gegevens overzichtelijk uitgeprint. Tot slot van dit hoofdstuk willen wij graag aantekenen dat veel, maar niet alle van deze genoemde onderzoeksmethoden routinematig op de glaucoompatiënt worden toegepast. Welke onderzoeksmethoden er wel worden toegepast en de frequentie daarvan wordt door de oogarts bepaald. Wel kan de patiënt op de beslissing van de oogarts enige invloed uit oefenen door hem/haar te vragen om een bepaald onderzoek te doen omdat de patiënt het vermoeden heeft dat er een bepaald iets bij hem/haar moet worden onderzocht omdat bijvoorbeeld bepaalde ervaringen daartoe aanleiding geven. Uit de praktijksituatie weten wij dat in goed overleg tussen patiënt en arts er vaak een beslissing wordt genomen die voor beide partijen bevredigend is. De behandeling van Glaucoom Medicijnen Glaucoom-medicatie wordt meestal gegeven in de vorm van oogdruppels. Zij kunnen op twee manieren glaucoom bestrijden: door het verbeteren van de afvoer van het kamerwater of door het verminderen van de aanmaak ervan. In vele gevallen kan medicamenteuze therapie van het glaucoom voor vele jaren de oogdruk op een niveau houden waarbij geen verdere schade optreedt. Oogdruppels komen voor in vele verschillende sterktes en combinaties. Over het algemeen zal de oogarts Pagina 8 van 13

9 de geringste hoeveelheid en concentratie medicijnen gebruiken met het beste resultaat en de minste bijwerkingen. Glaucoommedicijnen kunnen ook gegeven worden in de vorm van zalf, tabletten, of capsules. Al deze medicijnen, die er op gericht zijn om de oogdruk te verlagen, kunnen bijwerkingen hebben. De bijwerkingen kunnen merkbaar zijn aan het oog zelf maar ook op andere plaatsen in het lichaam. Zo kunnen oogdruppels een prikkelend gevoel in het oog geven, ze kunnen wazig zien of donker zien veroorzaken. Ook kunnen ze pijn in of achter het oog veroorzaken, of hoofdpijn. Soms wordt na druppelen het oog rood, of wordt de pupil nauw Het is mogelijk dat glaucoommedicijnen andere delen van het lichaam beïnvloeden: ze kunnen bijvoorbeeld maagklachten geven of verminderde eetlust, ze kunnen leiden tot tintelingen in handen of voeten, ze kunnen een vermoeid gevoel geven en zelfs psychische veranderingen teweeg brengen. Sommige oogdruppels kunnen benauwdheid veroorzaken. Daarom is het van belang, dat patiënten die tevens last hebben van astma of van hartklachten, dit melden aan hun oogarts, zodat hij daarmee rekening kan houden bij de keuze van het medicament. Oudere patiënten en hun familie moeten erop letten, dat sommige medicijnen veranderingen in gedrag en activiteit kunnen veroorzaken. Gelukkig komen deze bijwerkingen niet zo vaak voor; maar het is toch belangrijk om er attent op te zijn, en er met de behandelend oogarts over te spreken, zodat deze zonodig andere medicijnen kan voorschrijven. Het is heel belangrijk om de medicijnen het voorgeschreven aantal keren per dag te gebruiken. De juiste tijd komt niet aan op een kwartier of een half uur; maar het aantal keren is belangrijk. Dit komt doordat de werkingsduur van medicijnen zeer verschillend kan zijn. Sommige medicijnen werken zes uur; andere werken 12 uur. De patiënt moet daarom goed op de regelmaat waarmee de medicijnen gebruikt moeten worden letten. Glaucoom is een chronische oogziekte. In de loop der jaren kan het zijn, dat de behandeling moet worden veranderd. Sommige types of doseringen van medicijnen kunnen bij een patiënt hun effectiviteit verliezen. Ook kan de oogdruk toenemen doordat het ziekteproces ondanks de behandeling toch verdergaat. Het veranderen van medicijnen hoeft echter niet altijd te betekenen, dat het slechter gaat met het glaucoom. Zo komen er bijvoorbeeld regelmatig nieuwe medicijnen beschikbaar; die vaak effectiever en comfortabeler zijn dan de bestaande. Dit kan een reden zijn voor het wisselen van de medicijnen. Hieronder volgt een lijstje van medicijnen die in Nederland het meest gebruikt worden om de oogdruk te verlagen. Timoptol Pilocarpine Phospholine iodide Diopine Suprexon Betoptic ß-Ophtiole Diamox Normoglaucon Pagina 9 van 13

10 Laserbehandeling Er zijn verschillende vormen van laserbehandeling. Een laser is een smalle maar zeer krachtige lichtstraal, waarmee men uiterst kleine wondjes of gaatjes kan maken, afhankelijk van het type en de sterkte van de laserstraal. Laserbehandelingen kunnen poliklinisch worden uitgevoerd. Meestal zal dus geen ziekenhuisopname nodig zijn. Bij primair open kamerhoek glaucoom wordt de laserbehandeling gebruikt om de openingen van het filter waardoor het vocht het oog verlaat, te vergroten. Dit wordt gedaan met behulp van een contactglas waarin zich een spiegeltje bevindt, waardoor de lichtstraal van de laser de kamerhoek kan bereiken. Er worden kleine wondjes gemaakt in de buurt van het filter. Deze wondjes vormen een klein litteken, dat samentrekt en daardoor de rest van het filter open trekt Voor de laserbehandeling wordt het oog plaatselijk verdoofd met behulp van druppels. Er wordt een contactglas op het oog gezet, de patiënt ziet lichtflitsen en voelt misschien kleine prikjes. De behandeling is zelden pijnlijk. Het oog kan nadien licht geïrriteerd zijn en het is verstandig om op de dag van de laserbehandeling rustig aan te doen. De oogdruk moet kort na de laserbehandeling worden gecontroleerd omdat hij in deze periode tijdelijk kan oplopen. Het uiteindelijke resultaat van de behandeling is pas na enkele weken vast te stellen. Deze vorm van laserbehandeling heeft niet zoveel bijwerkingen. Het effect van de laserbehandeling hangt af van het type glaucoom. Bij primair open kamerhoek glaucoom is het resultaat in 70% van de gevallen des gewenst, maar het effect kan in de loop der jaren weer afnemen. Soms moet dan de behandeling worden herhaald. In de gevallen waarin laserbehandeling niet het gewenste effect heeft, moeten andere technieken worden toegepast, bijvoorbeeld microchirurgie. Laserbehandeling kan ook worden uitgevoerd bij het acute en chronische afgesloten kamerhoek glaucoom. Dan wordt met de laser een gaatje in de iris gemaakt waardoor de verbinding tussen de achterste en voorste oogkamer wordt hersteld zoals te zien is in de afbeelding op de volgende pagina. Microchirugie Er zijn verschillende microchirurgische ingrepen voor de behandeling van glaucoom. Bij de meest voorkomende, de zogenaamde filtrerende operatie, (zie afbeelding 18) worden openingen gemaakt in de karnerhoek en in de iris waardoor het kamervocht gemakkelijker de voorste oogkamer kan bereiken en zich van daaruit kan verspreiden onder de buitenste lagen van het oog, om tenslotte in het bloed te worden opgenomen. Om bij de iris en de kamerhoek te kunnen komen, moet de oogarts een klein sneetje maken in het oogwit, (zie albeelding 19). Microchirurgie voor glaucoom kan bij volwassenen meestal onder plaatselijke verdoving plaatsvinden. Bij sommige jonge volwassenen en bij kinderen zal de operatie onder narcose worden uitgevoerd. Ook gecompliceerde ingrepen worden onder narcose uitgevoerd. De operatie gebeurt met behulp van een sterk vergrotende operatiemicroscoop. Doordat het kamerwater na de operatie onder de buitenste lagen van het oog vloeit kan een zogenaamde filtratieblaas ontstaan. Dit is een licht verheven gebied, dat meestal bleker is dan de omgeving, maar soms ziet men heel weinig van zo'n filtratieblaas. Overigens is er voor de buitenstaander aan het oog niet Pagina 10 van 13

11 veel te zien, noch van het gaatje in de iris en de kamerhoek, noch van het sneetje in het oogwit. Het uitvoeren van de filtrerende operatie vereist een korte opname in het ziekenhuis en een nauwkeurige en frequente controle na de operatie. Na de operatie treedt een herstelperiode in van enkele weken, waarbij het zien wat minder kan zijn. Het grote probleem bij filtrerende operaties is, dat het lichaam de neiging heeft om de aangebrachte opening in de kamerhoek weer dicht te maken, terwijl die juist open moet blijven. De eerste maand is meestal beslissend voor het open blijven van de opening. Daarom zijn zorgvuldige controles belangrijk. Soms is het nodig om na de operatie het oog te masseren, waarbij het kamerwater door de opening onder de buitenste laag van het oog wordt gedrukt. Dit kan ook helpen om de opening open te houden. Na de operatie kan de patiënt over het algemeen weer zijn normale activiteiten hervatten. Sleehts enkele dingen moeten vermeden worden zoals zwemmen, autorijden, en zware oefeningen. Aangezien ieder persoon anders is zal de oogarts iedere patiënt een individueel advies voor de herstelperiode geven. Zoals iedere operatie kan ook de glaucoommicrochirurgie tot complicaties leiden. Bij het stellen van de indicatie voor een operatie wordt hiermee rekening gehouden. Bij het ongecompliceerde primair open kamerhoek glaucoom is de kans dat de operatie slaagt ongeveer 70%; met extra medicijnen zelfs 90%. Er zijn echter andere vormen van glaucoom waarbij het succespercentage niet zo hoog ligt. Vooral bij jongere patiënten kan het moeilijk zijn om de opening open te houden, omdat deze een sterkere neiging tot littekenvorming hebben. Als een filtrerende operatie niet lukt zijn er nog andere chirurgische mogelijkheden om de oogdruk naar beneden te krijgen. Aandachtspunten voor mensen die aan glaucoom leiden Mensen met glaucoom die onder behandeling zijn bij de oogarts, hoeven niet bang te zijn dat zij blind worden. De voortgang van het glaucoom is vrijwel altijd te stoppen, maar de gezichtsvelddefecten die eenmaal bestaan, kunnen niet worden teruggedraaid. Glaucoom is geen vorm van kanker; het is ook geen infectie en is dus niet besmettelijk. Ook heeft het niets te maken met de algehele bloeddruk of met de hoeveelheid traanvocht, (kamerwater bevindt zich in het oog, traanvocht buiten het oog). Over het algemeen kunnen de patiënten een normaal leven leiden met weinig beperkingen, maar om met de behandeling een goed effect te bereiken, moeten zij wel op een aantal dingen letten: De patiënt dient regelmatig voor controle naar de oogarts te gaan. Dit geldt in ieder geval voor iedereen boven de 40 jaar; ook al heeft hij nergens last van. De klachten komen immers pas in een later stadium. Het is raadzaam dat de patiënt een identiteit- of geneesmiddelenkaartje bij zich heeft, waarop staat dat hij/zij voor glaucoom wordt behandeld. Als een glaucoompatiënt bij een arts komt (onder andere bij een ziekenhuisopname), is het goed om mee te delen dat deze medicijnen voor glaucoom gebruikt. Wanneer de medicijnen op zijn, moet de patiënt ervoor zorgen dat hij/zij zo snel mogelijk weer over de goede medicamenten kan beschikken. Het is niet verstandig om de volgende afspraak met de oogarts af te wachten. De patiënt dient zijn/haar medicijnen met regelmaat te gebruiken. Het tijdstip van toediening komt niet op een kwartier aan, maar er moet niet uren te lang worden gewacht. Het is goed om voldoende lichaamsbeweging te nemen. Het opdrinken van een grote hoeveelheid vloeistof in korte tijd wordt afgeraden. Pagina 11 van 13

12 Het is raadzaam om eventueel nicotinegebruik te stoppen. Alcohol kan met mate gedronken worden. Het is goed om overgewicht en het gebruik van veel zout te vermijden. Glaucoom komt nogal eens in bepaalde families voor. Het is raadzaam dat de glaucoompatiënt zijn/haar familieleden die al boven de 40 jaar zijn adviseert om een controle te laten uitvoeren om de oogdruk vast te stellen. Glaucoom is geen leefstijlziekte. De enige manier waarop de patiënt positieve invloed kan uitoefenen op zijn ziekte is het rekening houden met de hierboven gedane adviezen en natuurlijk ook de aanbevelingen van de oogarts. Ook zijn er, voor zover wij hebben uitgezocht geen leefstijl factoren die de kans op glaucoom kunnen vergroten. De patiënt kan dus alleen positieve invloed uitoefenen op zijn/haar ziekte als die al is vastgesteld door een oogarts. Bronvermelding Alle informatie die wij in dit werkstuk hebben gegeven kwamen van het internet en wel van de volgende sites: Bijlage: De bouw van het oog In afbeelding 1 is een schematische doorsnede van het oog te zien. Het is een gesloten ruimte met een wand die is opgebouwd uit drie lagen. Als men iemand aankijkt, dan is slechts een klein deel van het oog zichtbaar: een gedeelte van het oogwit, het grootste deel van de iris, en de gehele pupil. Het pigment van de iris geeft het oog zijn kleur (bruin, groen of blauw). De pupil is een ronde opening in de iris waar licht doorheen naar binnen kan vallen. In de doorsnede van afbeelding 1 is een oog van opzij te zien. De iris vormt de grens tussen de voorste en achterste oogkamer. Deze twee oogkamers, die gevuld zijn met kamerwater, staan met elkaar in verbinding via de pupil. Door de pupil kan dus niet alleen licht in het oog vallen, er kan ook kamervocht doorheen stromen van de ene naar de andere oogkamer. De buitenste laag van de oogwand bestaat uit twee delen: de harde oogrok en het hoornvlies. De harde oogrok (de sclera) is het zogenaamde oogwit; aan deze laag hechten zes oogspieren vast, die ervoor zorgen dat het oog in alle richtingen kan bewegen. Het hoornvlies (de cornea) is doorzichtig, waardoor het licht via de pupil in het oog kan vallen. De middelste laag van de oogwand is de vaatlaag (de chorioidea). Het gedeelte van deze laag dat aan de iris grenst, is iets verdikt: het corpus ciliare. Hier wordt het kamerwater geproduceerd en afgegeven aan de achterste oogkamer. De binnenste laag van het oog is het netvlies (de retina). Hier bevinden zich de lichtgevoelige cellen die ons in staat stellen om te zien. De signalen die in deze cellen worden opgevangen Pagina 12 van 13

13 gaan via kleine zenuwbaantjes naar de oogzenuw en vandaar verder naar de hersenen. Waar de oogzenuw het oog verlaat, is het netvlies iets opgeworpen en anders van kleur: de blinde vlek (de papil), zie afbeelding 2. De arts kan de papil en het omgevende netvlies bekijken met behulp van een oogspiegel. In de holte van het oog bevinden zich de lens en het glasachtig lichaam. (het corpus vitreum). In de lens wordt, evenals in het hoornvlies, het licht gebroken, waardoor het oog kan scherp stellen op waar te nemen voorwerpen. Het glasachtig lichaam dat tussen de lens en het netvlies ligt, bestaat uit een geleiachtige substantie. Het heeft een functie bij het instandhouden van de vorm van het oog, (hoewel het oog ook zonder glasachtig lichaam kan functioneren). Pagina 13 van 13