Amandla, Vol. 15, No. 3

Transcriptie

1 Amandla, Vol. 15, No. 3 Use of the Aluka digital library is subject to Aluka s Terms and Conditions, available at By using Aluka, you agree that you have read and will abide by the Terms and Conditions. Among other things, the Terms and Conditions provide that the content in the Aluka digital library is only for personal, non-commercial use by authorized users of Aluka in connection with research, scholarship, and education. The content in the Aluka digital library is subject to copyright, with the exception of certain governmental works and very old materials that may be in the public domain under applicable law. Permission must be sought from Aluka and/or the applicable copyright holder in connection with any duplication or distribution of these materials where required by applicable law. Aluka is a not-for-profit initiative dedicated to creating and preserving a digital archive of materials about and from the developing world. For more information about Aluka, please see

2 Amandla, Vol. 15, No. 3 Alternative title Author/Creator Publisher Amandla Amandla Amandla Date Resource type Language Subject Coverage (spatial) Magazines (Periodicals) Dutch Coverage (temporal) 1991 Source Relation Rights Format extent (length/size) Netherlands Netherlands Institute for Southern Africa (NIZA) Angola bulletin, BOA bulletin, Kairos-berichten merged in 1977; continued by Amandla ( ); continued by Zuidelijk Afrika ( ) By kind permission of Boycot Outspan Aktie (BOA), Kairos, and Komitee Zuidelijk Afrika/Holland Committee on Southern Africa (KZA). 28 page(s)

3 afrika afrika jl~ 1 In dit nummer: Soweto, winter 1990 Foto: Kadir van Lohuizen Schrijver Matsemela Manaka: 'Terugkeer zal ballingen zwaar vallen' Het Westen is gul voor Malawi, dat spot met de mensenrechten Telefoonnummers gewijzigd Begin maart worden vele telefoonnummers in Amsterdam gewijzigd. Er komt een 6 voor zowel het nummer van Amandla als die van het Komitee Zuidelijk Afrika. De nummers worden: -Amandla: (020) Telefoon KZA: (020) Fax KZA: (020) Inhoud ANC'er Saloojee: achter de schermen is vooruitgang geboekt. Pagina 3 Redactioneel: de rede van De Klerk. Pagina 4 Interview: Matsemela Manaka schreef toneelstuk over terugkeer ballingen. Pagina 4 Tweederde van zwarte scholieren zakt voor eindexamen. Pagina 6 Bophuthatswana: 'thuislandleider' Mangope wil van geen wijken weten. Pagina 8 Patrick Lephunya over de identiteitscrisis van het UDF. Pagina 10 Fotoreportage: KZA viert dertigjarig bestaan. Pagina 12 Doeke Eisma (D66): 'De hele tijd moeten we maar positieve signalen afgeven...' Pagina 14 Je moet er geweest zijn. Pagina 16 Malawi: een witte vlek met een inktzwarte rand. Pagina 18 De Golfoorlog en Zuidelijk Afrika. Pagina 21 Agenda.

4 Pagina 22 Colofon Vijftiende jaargang, nummer 3 maart 1991 Redactieadres: Oudezijds Achterburgwal 173, 1012 DJ Amsterdam Telefoon: (020) Uitgave van: -Boycot Outspan Aktie, Oude Vest 79, 2312 XT Leiden Telefoon: (071) Komitee Zuidelijk Afrika Oudezijds Achterburgwal DJ Amsterdam Telefoon: (020) Werkgroep Kairos, Kromme Nieuwegracht HG Utrecht Telefoon: (030) Een jaarabonnement kostfl8,50; buitenland f30, -; per luchtpost buiten Europa f45, Voor wijze van abonneren en doorgeven van adreswijzigingen zie pagina 23/24. Redactie: Annet Berntsen, Sietse Bosgra, Hans Buis, Ditty Eimers, Brenda Filippo, Hanne Obbink, Luuk Obbink en Evert de Vos Eind- en bureauredactie: Arie van Dalen Vormgeving: Maarten Messie Lay outontwerp: Van Dalen, Karsten & Messie Druk en zetwerk: Meboprint Amsterdam Pagina 4 Pagina 18 AmaLQd1a Y. SAL OOJEE (ANG): der'!ten. eits- Op de weg naar 'het nieuwe Zuid-Afrika' liggen nog vele obstakels. De rede van president De Klerk bij de opening van het 'driekamer-parlement' op 1 fetijd bruari heeft er daarvan maar alen heel weinig weggenomen. Toch is Yusuf Saloojee, een topman van de afdeling internationale nkt- betrekkingen van het ANC, niet pessismistisch. za. Bij besprekingen achter de schermen met de regering-de Klerk is vooruitgang geboekt, aldus Saloojee. Hij was in Nederland om te spreken op de viering van het dertigjarig bestaan van het Komitee Zuidelijk Afrika. Op tal van zaken ging De Klerk in zijn toespraak niet in. Zo zweeg hij over de vrijlating van de politieke gevangenen en de terugkeer van de ballingen, hoewel dat voorwaarden zijn voor onderhandelingen. Tot dusver zijn slechts 275 van de ruim drieduizend politieke gevangenen vrijgelaten en kregen van de dertigduizend ballingen nog slechts driehonderd toestemming zich weer in Zuid-Afrika te vestigen. Saloojee heeft echter goede hoop dat de politieke gevangenen op de afgesproken datum, 30 april, allemaal vrij zullen zijn en dat de ballingen dan ook allen het recht zullen hebben om terug te keren.

5 'We verwachten ook', aldus Saloojee, 'dat in de loop van dit jaar de "All-Party Conference" over de toeen- komst van Zuid-Afrika gehouden zal opa worden. We willen daadwerkelijk dat alle partijen daaraan kunnen deeineven men, ook de rechtse Afrikaners. 4. Geen enkele groepering moet later ra' kunnen zeggen dat zij uitgesloten Fl- was.' De bedoeling is dat zo'n conen gres van alle partijen een nieuwe grondwet voor Zuid-Afrika opstelt. en Saloojee meent dat de Nationale Partij van De Klerk niet langer staat op &bijzondere voorrechten voor de blanlam ke minderheid. 'Maar ze wil de regering in handen houden, zelfs in een Achter de schermen is vooruitgang geboekt nieuw Zuid-Afrika. Daarom gebruikt de Nationale Partij de media om het ANC in diskrediet te brengen, te kleineren.' De Nationale Partij heeft een groot public-relations-bedrijf ingehuurd om steun te verwerven onder de zwarten. De partij wil zich in de eerste plaats presenteren als de beweging die de veranderingen mogelijk heeft gemaakt. Daarom zou de regering nu haast willen maken met de onderhandelingen. Daarnaast wil de Nationale Partij zich profileren als de partij van de redelijkheid en de tolerantie, die de strijd aanbindt met het geweld onder de zwarte bevolking en alle Zuidafrikanen verenigt. Concessies Tegenover die strategie van De Klerk heeft het ANC besloten mee te werken aan een snelle besluitvorming. De bevrijdingsbeweging wil niet de naam krijgen de onderhandelingen te hebben geblokkeerd. Dat betekent een bereidheid tot concessies aan De Klerk. Zo lijkt het ANC bereid de eis te laten vallen van vrije verkiezingen voor een assemblée die de grondwet opstelt. Daarnaast wil het ANC de strategie van De Klerk beantwoorden met een grote inspanning om tot een maximale samenwerking onder de zwarte bevolking te komen en een eind aan het geweld te maken. Saloojee: 'We kunnen iedereen de schuld van het geweld geven: de politie, Inkatha, het PAC, ja zelfs het ANC. Maar daarmee lossen we het probleem niet op. Daarom hebben we een ontmoeting op het hoogste niveau gehad met Inkatha om tot een vredesakkoord te komen. Wij aanvaarden dat er politieke verschillen met Inkatha zullen blijven. Het is evenwel absoluut nodig dat elke Zuidafrikaan vrij aan het politieke leven kan deelnemen, zonder enige druk.' 'Onlangs hadden we -voor het eerst in dertig jaar - een ontmoeting op hoog niveau met het PAC. Ook met hen sloten we een verdrag over beëindiging van het geweld. Daarnaast besloten we tot een nauwe samenwerking. We willen op 21 maart komen tot de oprichting van een "Patriottisch Front".' 'Over anderhalf of twee jaar zal het ANC in de regering zitten. Daar maken we ons zorgen over, want we zullen dan een antwoord moeten hebben op de grote problemen van ZuidAfrika. De zwarte bevolking vraagt om huizen, onderwijs, gezondheidszorg. We moeten een goede economische politiek voor het Zuid-

6 Afrika van de toekomst voeren. Daarom praten we met ondernemers en met economen van binnen en buiten het ANC, opdat we er -God helpe ons geen rotzooi van maken. En daarbij moeten jullie ons blijven steunen.' YusufSaloojee: "We praten met ondernemers en economen van binnen en buiten het ANC, opdat we er God helpe ons - geen economische rotzooi van maken' Foto: Jan Vonk Sietse Bosgra Amandia SCHRIJVER MA NA KA WAARSCHUW Hoe koud is hej in Zuid-Afrika Teruggaan naar Zuid-Afrika of Afrika gezocht. Al zes maanden is niet? Met die vraag worstelen Manaka op rondreis door de Verenigde Staten en Europa. Overal veel ballingen die hun land jaren waar hij kwam zocht hij Zuidafrigeleden ontvlucht zijn en elders kaanse ballingen op. De gesprekken die hij met hen voerde vormen de een nieuw bestaan hebben opgebouwd. In het nieuwste toneelstuk van de Zuidafrikaanse toneelschrijver Matsemela Manaka staat het thema van de terugkeer centraal. In februari bezocht hij Nederland op uitnodiging van het KZA en theatergroep De Nieuw Amsterdam. De visie van een thuisblijver. M anaka heeft een hevige sneeuwbui getrotseerd om de Oudezijds Achterburgwal, waar het interview plaatsvindt, te bereiken. Lachend schudt hij de sneeuw van zich af. 'Dit is al de mijn vierde sneeuwstorm. Overal waar ik kom begint het te sneeuwen. Ik geniet ervan zoals van alle nieuwe dingen die ik zie en hoor. Ik vind het heerlijk om zoveel mogelijk nieuwe indrukken op te doen.' Er is slechts één nieuwe ervaring waar Manaka met afschuw aan terugdenkt. Dat is de houding van het Nederlandse theaterpubliek. 'Wat zijn dat in godsnaam voor mensen? Ze zeggen geen boe of bah, geven geen enkele reactie. Jullie zitten hier gewoon dood te gaan tijdens een voorstelling.' Nee dan het theater in Zuid-Afrika, waar het publiek haar afkeuring of bijval luidkeels ten beste geeft. 'Dat is iets waar ik niet meer buiten kan.' Dag en nacht is Manaka bezig met zijn grote liefde, het theater. Meer dan twintig stukken heeft hij op zijn naam staan, waarvan Egoli, stad van goud buiten Zuid- Afrika het meest bekend is. Naast schrijver is hij ook regisseur en acteur. 'Ik ben een workaholic. Zuid-Afrika is voor mij één grote bron van inspiratie.' De inspiratie voor zijn nieuwste stuk heeft hij dit keer vooral buiten Zuidbasis voor zijn nieuwste toneelstuk Ekaya (Terug naar huis). De hoofdpersoon is een doodzieke Zuidafrikaanse musicus die na meer dan twintig jaar ballingschap in Londen naar Zuid-Afrika terugkeert. Hij ervaart zijn thuiskomst als een grote domper. Niemand zit op hem te wachten. Pas in Zuid-Afrika realiseert hij dat hij meer Engelsman dan Zuidafrikaan is geworden. De thuisblijver Manaka is er van overtuigd dat de thuiskomst voor veel terugkerende ballingen op een teleurstelling zal uitdraaien. 'Kijk, na tien of twintig jaar is de cultuur van het land waar je woont een deel van jezelf geworden. Dat gebeurt onherroepelijk, ook al realiseer je je dat niet. Je waarden en normen

7 zijn veranderd. Je kunt niet verwachten dat je gelijk weer in je geboorteland kunt aarden. De terugkomers moeten zich opnieuw het ritme van Zuid-Afrika eigen maken. Er zijn mensen die zich dat heel goed realiseren. Sommigen kiezen er daarom voor om niet terug te keren. De zanger Dollar Brand heeft een prachtige carrière opgebouwd buiten Zuid-Afrika. Hij piekert er niet over om terug te gaan. Ik kan dat heel goed begrijpen. Al ben je als Zuidafrikaan geboren, je thuis kan heel goed buiten Zuid-Afrika liggen.' Recht van de sterkste Manaka verwacht dat de terugkeer naar Zuid-Afrika voor veel ballingen tijdelijk zal zijn. 'Bij de meeste mensen die ik gesproken heb leeft een soort spirituele drang om terug te gaan. Ze willen naar hun wortels, naar de plaats waar hun ouders begraven zijn. Ze realiseren zich niet dat ze terugkeren naar een land waar het recht van de sterkste geldt. Als ze hun oude vrienden begroet en de graven bezocht hebben, zullen de materiële zaken zich opdringen. Al zullen we hun nog zo hartelijk binnenhalen en t BALLINGEN als het koud is? tegen hen opkijken, er is geen huis dat op hen wacht of een baan.' Verwacht Manaka spanningen tussen de teruggekeerden en de mensen die in Zuid-Afrika gebleven zijn? 'Dat hangt er van af hoe zij zich opstellen. Ik ben soms bang dat ballingen met een grote mate van arrogantie in hun bagage terugkomen. Dat ze hun buitenlandse ervaringen op Zuid-Afrika willen overplanten en ons willen vertellen hoe het moet. Echt niemand hoeft mij te vertellen hoe ik theater moet maken. Ook al is die persoon tien jaar regisseur in de Verenigde Staten geweest. In ZuidAfrika hebben we ons eigen theater ontwikkeld. Alles wat je nodig hebt om goed theater te maken is aanwezig. Het zou ook een totale contradictie zijn als mensen ons op basis van hun ervaringen in de Verenigde Staten of Europa wijze lessen willen gaan leren. Aan Westerse cultuur hebben we meer dan genoeg in Zuid-Afrika. Dat is precies waar wij ons tegen verzetten en waar ook de ballingen tegen gevochten hebben. Terugkomers moeten zich aansluiten bij bestaande structuren en niet allerlei nieuwe dingen gaan opzetten. Het is belangrijk dat ze zich verdiepen in wat wij gedaan hebben tijdens hun afwezigheid. Het zou verstandig zijn als mensen die twintig jaar zijn weggeweest toegeven dat ze Zuid-Afrika niet kennen.' Bredere blik 'Vragen stellen en luisteren is de eerste stap om je het ritme van ZuidAfrika weer eigen te maken. Gelukkig pretenderen lang niet alle ballingen te weten wat er in Zuid-Afrika moet gebeuren. Degenen die slim zijn hebben me het hemd van het

8 lijf gevraagd. Van hen heb ik veel geleerd de afgelopen maanden. Ze dwongen me op een andere manier naar ZuidAfrika te kijken. "Hoe koud is het als het koud is in Zuid-Afrika?", vroeg iemand me. Door al die vragen realiseerde ik me hoe vanzelfsprekend mijn bestaan in Zuid-Afrika is geworden. We leven in Zuid- Afrika toch in een heel beperkt en klein wereldje. Wat telt is wat zich in je eigen familie, vriendenkring of stad afspeelt. Wat dat betreft hebben de ballingen een voorsprong. Ze hebben een bredere blik en kijken naar Zuid-Afrika in zijn geheel. Over de politiek op nationaal en internationaal niveau zijn ze ook stukken beter geinformeerd dan wij. Maar hun blijdschap over de mogelijkheid om terug te keren zorgt er vaak voor dat ze de zaken in ZuidAfrika veel te rooskleurig inzien' Manaka noemt de pleidooien van sommige ballingen om de culturele boycot op te heffen een gevolg van ongegrond optimisme. Hij sprak onder andere met Vernie February die in het vorige nummer van Amandla stelde dat de culturele boycot zijn werk heeft gedaan en plaats moet Matsemela Manaka: 'Al ben je als Zuidmaken voor culturele uitwisseling. afrikaan geboren, je 'Ballingen moeten niet denken dat op thuis kan heel goed het moment dat zij vrij zijn Zuid- buiten Zuid-Afrika Afrika bevrijd is. Die strijd is net liggen' begonnen en we moeten alle mid- Foto: delen gebruiken om druk op de ketel Koen Wessing te houden. Mijn stuk Egoli mag nota bene nog steeds niet in Zuid-Afrika opgevoerd worden. Ik zeg niet dat de culturele boycot eeuwig moet blijven bestaan. Maar we moeten ons niet laten leiden door de euforie van de teruggekeerden. We moeten heel precies alle voors en tegens afwegen voor we besluiten een zo belangrijk drukmiddel als de culturele boycot op te heffen.' Ditty Eimers A manoda EINDEXAMENS IN ZUID-AFRIKA Tweederde van zwarte scholieren zakt De eindexamens van het afgelopen Zuidafrikaanse schooljaar zijn dramatisch verlopen. Slechts 36,4 procent van de zwarte leerlingen slaagde. Het ministerie van onderwijs beloofde herexamens te organiseren. Als het goed is zitten deze maand herkansers en leerlingen die hun cijfers willen verbeteren (om alsnog toegelaten te worden tot universitaire studies) te blokken. Meer dan welk verhaal ook illustreren deze cijfers de crisis in het zwarte onderwijs. Al vijftien jaar lang vertonen de examenresultaten in het onderwijs voor zwart Zuid-Afrika een neergaande lijn. Van de zwarte leerlingen die in november 1990 examen deden slaagde 36,4 procent (het resultaat van de herkansingen, dat nog niet bekend is, buiten beschouwing gelaten). In 1989 slaagde 42 procent, daarvoor lag het aantal geslaagden nog rond de 50 procent. De slaagpercentages van blanke leerlingen (97%), Aziatische leerlingen (95%) en kleurlingen (79%) staan hiermee in fel contrast. Verwoerds' apartheidsonderwijs is nog steeds springlevend.

9 Gelijke kansen en gelijke verdeling van middelen op basis van één onderwijssysteem voor iedereen is voorlopig nog toekomstmuziek. Tot het zover is blijft het mogelijk dat een minister van onderwijs niet het systeem, maar de slachtoffers de schuld geeft van de slechte resultaten. 'Deze zouden veel beter geweest zijn wanneer de duizenden leraren hun professionele verantwoordelijkheid voor hun leerlingen niet voor lange tijd ingeruild hadden om politieke en privé-doelen na te streven', aldus minister Van der Merwe in zijn reactie op het bekend worden van de eindexamenresultaten. Hij doelde op de 'Chalk Down' (Krijtjes neer!) stakingen die het afgelopen schooljaar plaatsvonden. De belangrijkste zwarte politieke organisaties, de blanke oppositie en de NECC eisten na het bekend worden van de examenresultaten opnieuw dat het apartheidsonderwijs onmiddellijk opgeheven wordt. Er moet alles aan gebeuren om één onderwijssysteem voor iedereen van de grond te tillen. Nelson Mandela vond dat met het hervormen van het onderwijs niet gewacht kan worden tot na de opstelling van een nieuwe grondwet. De regering denkt daar anders over. De toekomstige structuur van het onderwijs is onderwerp van een uiterst delicate discussie. Deze wordt uitsluitend op het hoogste politieke niveau van de onderhandelingen gevoerd. President De Klerk kondigde op 1 februari in zijn toespraak bij de opening van het parlement wel aan dat het onderwijssysteem moet en zal veranderen. Een onderzoek naar vernieuwing van het onderwijs zal binnenkort naar buiten worden gebracht. Met het oog op de blanke achterban gaf hij indirect aan Amandla 6 dat gescheiden vormen van onderwijs mogelijk blijven. Intussen streeft de regering naar een zo ordelijk en rustig mogelijk nieuw schooljaar waarin zoveel mogelijk kinderen zoveel mogelijk onderwijs kunnen volgen. Daarin staat zij zeker niet alleen. Alle partijen zijn het erover eens dat er op de scholen weer geleerd moet worden. ANC, PAC, Azapo, Inkatha, NECC en alle aan hen verbonden scholieren- en studentenorganisaties namen zich aan het begin van het nieuwe schooljaar voor dat dit het jaar zal worden van effectief leren en onderwijzen. Er zal geen sprake meer zijn van boycots, acties door leraren zullen buiten schooluren plaatsvinden. Natuurlijk is dit een belangrijke stap in de goede richting. Maar wat kan er van terecht komen zolang het aan de basiscondities voor het geven van goed onderwijs ontbreekt? Als tweederde van de leerlingen zakt voor hun eindexamen, staat het overgrote deel dit schooljaar weer voor de deur om het opnieuw te proberen. En dat terwijl de overvolle, met een tekort aan leraren kampende scholen dit jaar al meer nieuwe leerlingen verwachten dan ooit tevoren. Geen garantie Wie wel slaagt voor het eindexamen heeft daarmee nog geen garantie voor toelating tot vervolgopleidingen. Zuid-Afrika heeft geen uitgebreide onderwijsstructuur van lagere, middelbare en hogere beroepsopleidingen. Studeren aan een universiteit is een van de weinige manieren om verder te leren,

10 maar universiteiten laten maar een klein aantal studenten uit het enorme aanbod toe. Voor toelating tot de universiteit moeten tenminste vier van de zes vakken van het examen op 'higher grade' (hoger niveau) gehaald worden. Een examen dat op 'standard grade' (standaardniveau) gehaald wordt geeft geen toegang tot universitaire studies. Zeventien procent van de geslaagden kan op grond van hun resultaten in principe een universitaire studie gaan volgen. De andere 83 procent moet genoegen nemen met een 'pass rate', slechts een bewijs dat ze de middelbare school goed doorlopen hebben. De meesten proberen daarom via herexamens hun resultaten te verbeteren. Annet Berntsen Op de foto een pleidooi in Soweto voor 'volksonderwijs' Foto: Paul Velasco/HH Tekening: Financial Mail Amanda 1 Een derde van de tienduizend inwoners van het plattelandsdorp Braklaagte is gevlucht naar het 'buurland' Zuid-Afrika. Bophuthatswaanse politie en knokploegen gain er 's nachts van deur tot deur om tegenstanders van het regime in elkaar te slaan en hun bezittingen en huizen te vernielen. De reden voor deze gewelddadigheden is simpel. Veel inwoners verzetten zich nog steeds tegen de gedwongen inlijving van Braklaagte bij het 'thuisland' Bophuthatswana, nu ruim twee jaar geleden. Bij botsingen met de politie zijn al minstens vijf doden gevallen en talloze mensen verwond. Wat vroeger een rustig Zuidafrikaans plattelandsdorp was, is nu een van de haarden van verzet geworden tegen de 'thuislandregering' van Bophuthatswana. En daarmee een slagveld. Bittere politieke strijd Vooral de oprichting van de ANCafdeling in december vorig jaar was voor de politie en de knokploegen aanleiding om flink huis te houden in A mandla Braklaagte. De autoriteiten van Bon ~î phuthatswana zitten nu echter in hun maag met de duizenden vluchtelingen, ook al omdat het Internationale Rode Kruis zich met hun lot heeft bemoeid. Mangope heeft de gevluchte bewoners dan ook opgeroepen naar Braklaagte terug te keren. Maar zij hebben verklaard pas terug te gaan als de enorme politiemacht die midden in Braklaagte is ondergebracht, haar biezen heeft gepakt. En dat zit er voorlopig nog niet in. Wat een aantal jaren geleden begon als een burgerlijk protest tegen de inlijving bij Bophuthatswana, is uitgegroeid tot een bittere strijd tegen het thuislandenbeleid. In mei van het afgelopen jaar was de door Mangope afgezette chief van Braklaagte, Pupsey Sebogodi, in Nederland om aandacht te vragen voor de strijd tegen de inlijving bij Bophuthatswana (afgekort Bop). Hij vertelde Amandla bij die gelegenheid dat de inlijving vooral praktische bezwaren had. Zo

11 Begrafenis in de township Lthabane in Bophuthatswana van twee mensen, die in maart vorigjaar tijdens een oproer tegen de "thuislandregering' om het leven kwamen Foto: Kadir van Lohuizen/HH '14.. BOPHUTHA TSWANA POOGT HERVORMINGEN TE OVERLEVEN 'Thuislandleider' Mangope maakt rare sprongen was een project om Braklaagte te voorzien van elektriciteit en waterleiding op de lange baan geschoven. Ook werd er niet meer gewerkt aan een bijna voltooide kliniek. Het verzet heeft nu echter een veel meer politiek karakter gekregen. Sebogodi is nu tot voorzitter gekozen van het Anti Bop Coördinatie Comité, dat nauw samenwerkt met de plaatselijke afdeling van het ANC en dat politieke vrijheid hoog in het vaandel heeft staan. Openlijke sympathie De thuislandenpolitiek, die het mikpunt vormt van de protesten, is een van de hoekstenen van de apartheid. Nu dit systeem -weliswaar steen voor steen- wordt afgebroken, is het voor de door Zuid-Afrika ingestelde 'thuislandregeringen' van belang zich te bezinnen op de toekomst. Leiders van Transkei, Ciskei en Venda (de drie andere zogenaamde 'onafhankelijke thuislanden' - er zijn ook nog zes 'niet onafhankelijke thuislanden') hebben inmiddels openlijk hun sympathie voor het ANC laten blijken. Zo niet Lucas Mangope. Wat hem betreft is Bophuthatswana een soevereine staat, die altijd nog kan beslissen zich bij een nieuw ZuidAfrika aan te sluiten. En daar wil hij alleen aan denken als Zuid-Afrika een grondwet krijgt die hem aanstaat, zo heeft hij laten weten. Ondertussen regeert hij met harde hand. Echt realistisch is deze opstelling niet. De economie van Bophuthatswana en -niet te vergeten- de enorme luxe die Mangope zich persoonlijk kan permitteren, zijn volledig afhankelijk van een flinke geldstroom uit Pretoria. Als een nieuwe Zuidafrikaanse regering de thuislandenpolitiek afwijst, is het snel gedaan met de 'onafhankelijkheid' van Bophuthatswana. Maar Mangope lijkt bereid alles te bestrijden wat de status van zijn 'thuisland' kan ondermijnen. 'Buitenlandse organisatie' Voor Mangope is het sinds augustus openlijk in Bophuthatswana opererende ANC dan ook staatsvijand nummer één. Het ANC wijst immers de thuislandenpolitiek -en daarmee het bestaansrecht van Bophuthatswana- af. Net als de vakbondsfederatie Cosatu wordt het ANC in Bophuthatswana gezien als een 'buitenlandse organisatie' die in het 'thuisland' eigenlijk geen recht van spreken heeft. Ook het apartheidsregime staat nog steeds op het standpunt dat de vier 'onafhankelijke thuislanden' -in tegenstelling tot de andere zes 'thuislanden'- niet bij Zuid-Afrika horen en dus ook geen onderwerp van onderhandelingen zullen zijn. Zo worden de contouren van het nieuwe Zuid-Afrika langzaam zichtbaar, maar bestaat er over de grenzen nog de grootst mogelijke onenigheid. In november verzon Mangope een list om af te kunnen rekenen met de bevrijdingsbeweging. De thuislandleider besloot dat het ANC een moordcomplot tegen hem aan het beramen was, een beschuldiging die door het ANC

12 onmiddellijk als 'ondoordacht en absurd'van de hand werd gewezen. Wel was het voor de Mangope een mooie aanleiding om weer eens vele tientallen ANC-leden op te pakken. Maar toen duidelijk werd dat zijn poging het ANC in een kwaad daglicht te stellen tot mislukken gedoemd was -niemand geloofde hem - moest Mangope plots naar Duitsland om een congres bij te wonen. Hij was er een week te vroeg. Een thuislandleider in het nauw maakt rare sprongen. Te vroeg gejuicht Gemakkelijk heeft Mangope het niet. Sinds in 1988 de bevolking van Bophuthatswana massaal de straat op ging om een coup tegen het bewind te bejubelen, weet hij ongeveer hoe populair hij bij zijn 'onderdanen' is. Helaas werd er iets te vroeg gejuicht, het Zuidafrikaanse leger bleek te elfder ure te hulp te zijn gesneld om Mangope in het zadel te houden. Nu weer moet de thuislandleider aanzien dat de oppositie, die destijds verantwoordelijk was voor de coup, besloten heeft zich op te heffen en zich massaal bij het ANC aan te sluiten. Zelfs de 127 leden die nog achter tralies zitten vanwege de coup blijken, ondanks zware veiligheidsmaatregelen en tot verbazing en woede van de autoriteiten, in staat te zijn geweest hun lidmaatschap in orde te maken. Officieel is het ANC in Bophuthatswana niet verboden, maar onder de voortdurende noodtoestand wordt het werk vrijwel onmogelijk gemaakt. Voor vergaderingen van meer dan twintig personen moet volgens de Binnenlandse Veiligheidswet toestemming worden gevraagd, wat het ANC weigert. Dat zou immers op een soort erkenning kunnen duiden. De vergaderingen worden dan ook nogal eens verstoord. Zo probeerde de politie van Bophuthatswana in oktober -vermomd met T-shirts van het ANC- stiekem een vergadering te bij te wonen. ANC'ers herkenden de agenten echter en probeerden weg te komen. Eén activist werd in zijn vlucht doodgeschoten door de politie. Doordat de autoriteiten weigerden te zeggen waar het lijk was gebleven, vond zijn familie het lichaam pas na zes dagen in een ziekenhuis. 'Buiten gebruik', stond er op het kaartje aan zijn grote teen. Patstelling In Braklaagte lijkt inmiddels een soort patstelling te zijn ontstaan. Bewoners weigeren terug te keren en Mangope weigert het machtsvertoon te staken. In januari ontving de Haarlemse afdeling van het Covenant Project, een organisatie die via kerkelijke contacten steun verleent aan bedreigde gemeenschappen overal in de wereld, per fax een noodkreet uit Braklaagte. 'Het is diep betreurenswaardig dat onschuldige burgers juist in deze tijd van zogenaamde hervormingen en onderhandelingen, zoveel geweld te verduren krijgen van de regering van Bophuthatswana. Wij roepen op om druk uit te oefenen op De Klerk en Mangope om een einde te maken aan dit onmenselijke geweld', aldus de fax. LuukObbink -Amank1 DE IDENTITEITSCRISIS VAN HET UDF 'Dat hoort bij de dynamiek van een front'

13 Ruim een jaar geleden werd het verbod op het ANC en een aantal andere politieke organisaties opgeheven en sindsdien heeft de politieke kaart van Zuid-Afrika een volstrekt ander aanzien. Nog steeds hebben activisten moeite aan de gewijzigde omstandigheden te wennen. Het ANC komt - zij het moeizaam op gang en ook het Verenigd Democratisch Front, UDF, lijkt nu zijn nieuwe plaats te hebben bepaald. 'Het UDF is een front.' Verbazing hoeft de identiteitscrisis van het UDF niet te wekken. Ook het UDF was immers zo goed als verboden - het mocht in feite alleen nog in naam bestaanen bovendien ligt het voor de hand dat het ANC nu een aantal taken op zich neemt die het UDF de afgelopen jaren als de zijne was gaan beschouwen. Het UDF werd -niet geheel ten onrechte, maar ook niet helemaal terechtdoor velen gezien als de binnenlandse vleugel van het ANC. Wat nu, nu het ANC zo'n binnenlandse vleugel niet meer nodig heeft? Het ziet er naar uit dat de groeiende beweging van bewonersorganisaties (de zogenaamde civic organisations of kortweg civics) een belangrijke bouwsteen gaat vormen van het UDFnieuwe-stijl. Patrick Lephunya is dan ook een man met een sleutelpositie in het UDF; hij is namelijk UDF's nationale coördinator van de civics. De functie die Lephunya bekleedt, is nieuw -ze bestaat pas sinds september jongstleden- en is in zekere zin te beschouwen als één van de vruchten van het debat over de nieuwe rol die het UDF moet gaan spelen. Het UDF grijpt ermee terug naar zijn wortels, want ooit, in 1983, begon het als een bundeling van juist dit soort organisaties aan de basis. A mandla 'Het UDF is vanouds een front', zegt 't 1991 Lephunya, en dat zal in het gesprek met hem het refrein blijken te zijn. Lephunya bedoelt ermee dat het UDF geen politieke, althans geen partijpolitieke organisatie is. Het is opgebouwd uit groepen die zich rond heel uiteenlopende belangen hebben verenigd: de belangen van de bewoners van een bepaalde township, die van vrienden en familie van politieke gevangenen, die van scholieren en noem maar op. Het UDF is altijd in de eerste plaats een front, een coördinerend lichaam geweest van zulke groepen. Groepen die zich niet met één onderwerp bezig hielden, waren ook wel aangesloten bij het UDF, maar juist dit soort organisaties is, zegt Lephunya, overbodig geworden nu het ANC niet meer verboden is. Hij noemt als voorbeeld de organisaties van Indiërs TIC en NIC en ook de jongerenorganisatie Sayco. Dat zijn geen one-issue-bewegingen, maar, net als het ANC, politieke organisaties in bredere zin. Ook het UDF is zich in de loop der jaren steeds meer met politiek in deze zin bezig gaan houden. Zo nam het in 1987 het Handvest van de Vrijheid aan, het politiek program van het ANC. Het UDF werd daartoe min of meer door de nood gedwongen, simpelweg omdat er geen andere landelijke organisatie was die deze rol kon spelen. Het UDF kan -en móet, vinden Lephunya en de meeste UDFleiders - deze rol voortaan echter overlaten aan het ANC. Onafhankelijk 'Groepen die zich met bepaalde belangen bezighouden, moeten echter blijven bestaan. Neem de civics: die blijven nodig tot lang nadat de apartheid is verdwenen. Dit soort organisaties heeft baat bij een overkoepelend, coördinerend

14 lichaam. Het ANC kan niet als zodanig optreden. Want civics zijn weliswaar politieke organisaties -zoals elke organisatie in een samenleving politiek is - maar het zijn geen partijpolitieke organisaties. Je bent geen lid van een civic omdat je een bepaald politiek programma aanhangt of omdat je bij het ANC of het PAC of Azapo of Inkatha hoort; je bent lid van een civic omdat je een bewoner van de township bent. Daarom moeten civics onafhankelijk blijven van welke politieke organisatie dan ook. Ze moeten zich bij een front aansluiten, een front zoals het UDF.' Lephunya verwoordt zo de opvatting die langzamerhand gemeengoed geworden is in het UDF. In de loop van vorig jaar werd er hier en daar nog geopperd dat het UDF zich zou moeten opheffen. De bij het UDF aangesloten groepen zouden desgewenst ANC-afdelingen kunnen worden en ook UDF-activisten zouden hun schat aan ervaring ten dienste kunnen stellen van het ANC. Deze keuze is inmiddels van de baan; het is niet goed, werd er onder meer met een schuin oog op het Oostblok gezegd, dat belangenorganisaties opgaan in de (toekomstige) heersende partij. De meeste betrokkenen zijn het er nu over eens dat het UDF zich moet verbreden en zich minder uitgesproken met politiek moet gaan bemoeien. Lephunya: 'Het moet zich weer gaan bezig houden met de zaken waarvoor een front bedoeld is: de mensen in staat stellen macht uit te oefenen, het moet aan opleiding en training doen, ontwikkelingswerk en dergelijke.' Slecht opgeleid Lephunya doet dat al. Hij reist letterlijk stad en land af: hij helpt met het opzetten van civics waar ze niet zijn, hij werkt aan regionale verbanden, hij zorgt voor workshops en cursussen over hoe het lokaal bestuur in elkaar zit en hoe je moet onderhandelen en dergelijke. 'Eén van de grootste moeilijkheden is dat mensen vaak slecht opgeleid zijn. Ze kunnen lezen noch schrijven, ze hebben vaak ook niet goed door wat de overheid met hen voor heeft. En het ontbreekt hun aan allerlei voorzieningen. De meesten moeten al het werk in hun vrije tijd doen, een kantoortje hebben ze nooit. Ik ben soms dagen kwijt met het zoeken naar iemand van een civic.' Het UDF moet met nog minstens één erfenis uit het verleden afrekenen, de beschuldigingen tegen een deel van de voormalige UDF-leiding dat zij de beweging op slinkse wijze voor hun eigen karretje hebben gespannen. De aantijgingen aan het adres van deze zogenaamde 'kliek' komen van mensen als Aubrey Mokoena (van het Comité voor de Vrijlating van Mandela) en Peter Mokaba (van het Sayco), mensen dus met een indrukwekkende staat van dienst. Zij beschuldigen mensen als Murphy Morobe en Mohammed Valli -ook al niet de minsten - ervan veel te veel op eigen houtje gewerkt te hebben en de beweging een koers hebben laten inslaan die indruiste tegen wat men in de townships van het UDF verwachtte. Lephunya onthoudt zich van een oordeel over de beschuldigingen. Er is een onderzoek gaande en dat moet maar licht brengen in de affaire. 'Het UDF is een front', zegt hij bij wijze van uitleg, 'maar het heeft in de jaren van de noodtoestand de manier van werken die een front vereist verloren. Er werd geen debat meer gevoerd over de politiek van het UDF, er waren mensen die als individu de koers

15 bepaalden, en daardoor zijn anderen van het UDF en zijn politiek vervreemd geraakt.' 'Het is moeilijk te zeggen of je degenen die aan de leiding stonden een kliek kan noemen en het is hun zeker niet te verwijten. Het was in die tijd nu eenmaal onmogelijk om vergaderingen te houden. Mensen als Morobe en Valii waren op een gegeven ogenblik simpelweg de enigen van de landelijke top die nog op vrije voeten Lephunya is rechtstreeks getuige geweest van een mijlpaal in de geschiedenis van de civics: het akkoord dat een delegatie van de bewoners van Soweto in september jongstleden sloot met het bestuur van de provincie Transvaal. De onderhandelingen hebben jaren voortgesleept, maar het resultaat was er dan ook naar: niet eerder waren onderhandelingen tussen zwart en blank Zuid-Afrika zo succesvol. Het akkoord -dat Lephunya als secetaris van de bewonersdelegatie geboren heeft zien worden - is veelomvattend. Het houdt onder meer in dat er een zogenaamde Metropolitan Chamberingesteld wordt die als voornaamste taak heeft een nonraciaal bestuur voor te bereiden voor heel Johannesburg, inclusief de zwarte townships eromheen. Verder worden er huizen overgedragen aan de bewoners en zullen de pensions voor trekarbeiders verbeterd worden. De enorme schuld die Soweto had aan het provinciebestuur wordt kwijt gescholden. De huurboycot -de belangrijkste oorzaak van de schuldwordt gestaakt. Intussen is de Cast, een regionaal netwerk van civics waarbij ook die van Soweto is aangesloten, begonnen met een campagne die erop gericht is het aftreden van zwarte gemeenteraadsleden te bewerkstelligen. Is het niet vreemd dat de civics in de regio de confrontatie zoeken, juist nu onderhandelingen vruchten lijken te kunnen afwerpen? Lephunya vindt van niet. 'Om te beginnen is er niet met de zwarte gemeenteraad, maar met het provinciaal bestuur onderhandeld. De civic van Soweto was er niet rechtstreeks bij betrokken, maar slechts via een delegatie van bewoners die alom respect genieten, zoals Albertina Sisulu en Cyril Ramaphosa van de mijnwerkersbond. We beschouwen het besluit om te gaan onderhandelen als een tactische stap terug. Dankzij deze stap terug hebben we vijf of zes stappen vooruit kunnen zetten en tastbare resultaten kunnen boeken.' 'Volstrekt tevreden zijn we niet. Dat is vanzelfsprekend, want als je aan onderhandelingen begint, weet je dat je compromissen moet sluiten. We zien het akkoord als een begin: zo konden we de strijd op een ander niveau brengen. Maar je moet het niet los van andere niveaus van de strijd zien. De stijd tegen de zwarte gemeenteraden gaat gewoon door, ook in Soweto.' Hanne Obbink Amandia Op 10 februari vierde het Komitee Zuidelijk Afrika (KZA) zijn dertigjarig bestaan en meteen ook de vrijlating (op een dag na) een jaar eerder van Nelson Mandela. Met zo'n vierhonderd mensen werd de door Donald Jones geopende manifestatie in De Balie in Amsterdam goed bezocht.

16 Het politieke deel van de bijeenkomst bestond uit korte toespraken van Yusuf Saloojee, een vooraanstaand man van de afdeling internationale betrekkingen van het ANC (zie elders in dit nummer), en Kees de Pater van het KZA. De Pater (foto midden boven) pleitte voor een samenbundeling van organisaties die zich in Nederland met Zuidelijk Afrika bezighouden: 'Het werk zal op den duur minder actiegericht zijn en meer gericht op informatieverstrekking en fondswerving voor de opbouw. Het is de vraag of al de aparte organisaties dan, na de apartheid, nog het succes zullen hebben dat ze tot nu toe hebben gehad.' De viering werd opgeluisterd met een tentoonstelling over de geschiedenis van het KZA en veel cultuur. DOEKE EISMA (D66), 0 'De heleti positieves Doeke Eisma: 'We zijn overal kritisch bij betrokken, over welke Nederlandse betrokkenheid we het ook e regering spant zich in om hebben' zo snel mogelijk van de sancties af te Foto: Peter Cools/ komen. Voor je het weet leveren ze HH ook nog de sportboycot in. Ze vinden het zo geweldig dat De Klerk de afschaffmg van de apartheid heeft aangekondigd.' Zonder noemenswaardige stemverheffmg velt ZuidAfrikawoordvoerder Doeke Eisma ook een hard oordeel over zijn collega-kamerleden. Want 'ze', dat zijnin dit geval 'de VVD, hetcdaen tot op zekere hoogte ook de PvdA'. De socialisten hebben zich volgens Eisma wel erg snel neergelegd bij het standpunt van Van den Broek, die tijdens de laatste EG-top in Brussel pleitte voor verlichting van de sancties. Eisma: 'Ik heb dat ook gezegd tegen Verspaget (woordvoerder voor de PvdA,. red.) en zij toonde zich verbaasd die opmerking van mij te A mandla horen.' d Mi Eisma denkt dat veel politici al te snel zijn bezweken voor de euforie na de historische rede van De Klerk, waarin hij ook Mandela's vrijlating aankondigde: 'De hele tijd moeten wij als Nederland maar positigve signalen afgeven aan De Klerk. Allereerst hebben we de visumplicht versoepeld. De Klerk is daarna hier op staatsbezoek geweest en hij mocht bij de koningin op bezoek komen. Hij is al met al vorstelijk ontvangen. De investeringstop is nu ook al ingetrokken, voorlopig is het wel genoeg.' PvdA en CDA zijn al een jaar aan elkaar aan het uitleggen welke signalen er gegeven moeten worden. De waarde daarvan is niet voor iedere simpele ziel te begrijpen. Dat de staatspresident niet op de officiële foto mocht met Beatrix, schijnt De Klerk als een minpuntje op te moeten vatten. Al even typerend is de discussie tussen CDA en PvdA over het verbod om in Zuid-Afrika te investeren. Vanaf 1987 sprak het Nederlandse parlement over zo'n verbod en bij het aantreden van het kabinet-lubberskok, eind 1989, was de wet de Kamer nog niet gepasseerd. Sinds de rede van De Klerk op 2 februari 1990 kibbelden de beide regeringspartijen erover of het wetsontwerp definitief in de prullemand moest

17 verdwijnen of 'boven de markt blijven zweven', zoals het in Binnenhofs bargoens heet. Het is de prullemand geworden, want in december is in EGverband besloten deze sanctie in te trekken. Bekend Eisma relativeert ook de rede van De Klerk bij de opening van het Zuidafrikaanse parlement op 1 februari van dit jaar. De Klerk, zegt de D66'er, heeft niet meer gezegd dan hij beloofd heeft in de gesprekken die met hem gevoerd zijn toen hij in - 1 )66)'OVER HETZUID-AFRIKA-BELEID letijd moeten we maar ie:signalen afgeven...' Nederland op bezoek was. Behalve de aankondiging van het intrekken van de Wet op de Bevolkingsregistratie was alles al bekend. Doeke Eisma vindt dat de regering moet vasthouden aan het sanctiepakket. 'In feite stelt dat pakket al bitter weinig voor', zegt hij. Het standpunt van D66 is dat er tot 30 april niet gemorreld moet worden aan de sancties. Als dan blijkt dat de politieke gevangenen vrij zijn en er echt begonnen is met onderhandelingen, dan wordt het tijd fasegewijs de sancties af te bouwen. Eisma: 'Als ik dit stuk van de regering zie, dan zijn er nog veel vragen te stellen. De regering stelt voor de culturele activiteiten uit te bouwen. Onze vraag is hoe de regering dat denkt te doen? Op wie zijn die contacten dan gericht? D66 vindt dat je in de eerste plaats contacten moet aangaan met de niet-blanken in Zuid-Afrika.' Toverformule De nieuwe toverformule in het regeringsstuk kan Eisma zeker niet bekoren. De notitie stelt dat 'de tijd is aangebroken om een beleid van kritische afstandelijkheid om te zetten in een beleid van kritische betrokkenheid'. Eisma zegt niet te weten hoe de Nederlandse houding anders zou moeten zijn: 'We zijn overal kritisch bij betrokken, over welke Nederlandse betrokkenheid we het ook hebben. Als ik naar de Baltische staten ga, ben ik ook kritisch betrokken.' In de ogen van de rijzige D66'er moet de sportboycot voorlopig zeker gehandhaafd blijven. 'De sportboycot heeft een grotere invloed gehad dan de magere economische sancties. Het zou een verkeerde uitstraling hebben als er in een Zuidafrikaans stadion nu een Nederlands voetbalteam zou aantreden.' Het Nederlandse anti-apartheidsbeleid heeft een klein decennium lang uit twee sporen bestaan en vanaf 1986, bij het aantreden van het tweede kabinet-lubbers, zelfs uit drie sporen. Het eerste spoor waren de sancties, het tweede spoor behelsde steun aan de slachtoffers van de apartheid en het derde spoor beoogde een bijdrage te leveren 'aan het nadenken over de constitutionele orde in een post-apartheid ZuidAfrika', zoals de evaluatienotitie het stelt. Nu die post-apartheid met rasse schreden naderbijkomt wil de regering het spoor van positieve maatregelen uitbreiden. In geld uitgedrukt gaat het om een stijging van 13 miljoen naar 15 miljoen gulden per jaar. Doeke Eisma vindt wel dat het tweede spoor kan bijdragen aan het proces van veranderingen in Zuid-Afrika. Hij relativeert dit echter ook meteen: 'Om hoeveel

18 miljoen gaat het nu eigenlijk? Van de regering wil ik weten aan welke concrete projecten zij denkt, anders is het opgebakken lucht.' Echte veranderingen komen er alleen als het economisch beter gaat met Zuid- Afrika en dat proces heeft Nederland natuurlijk niet in de hand, zegt Eisma. Hij is wel van mening dat het land nog zeker tien jaar financiële steun moet krijgen, al zijn er geen grote bedragen mee gemoeid. 'Als je zolang kritiek op een land hebt gehad en het land ook -terecht- economisch hebt benadeeld, dan heb je ook de plicht aan de opbouw mee te werken.' Geen blauwdrukken Dat aan de afschaffmg van economische sancties ook voorwaarden verbonden kunnen worden om de positie van de niet-blanken te verbeteren, kan Eisma zich niet goed voorstellen. 'We hebben nooit veel sancties getroffen, dus is het ook nauwelijks mogelijk aan het opheffen ervan voorwaarden voor de verbetering van achtergestelde groepen te verbinden. Welke voorwaarden moeten we stellen als we weer van die gouden munten, die Krugerrands, gaan verkopen...?' Hoofddoel van het Nederlandse beleid moet volgens Doeke Eisma niet zijn het ontwerpen van blauwdrukken voor de Zuidafrikaanse grondwet. Daar wil hij zich absoluut niet mee bemoeien. 'Voor de beoordeling van onze politiek is het van belang te kijken of het proces van verandering wel in gang blijft, niet welke kant het opgaat. Laten ze in Zuid-Afrika hun eigen grondwet opstellen. In godsnaam geen paternalisme.' Bijna-crises Zuid-Afrika vormde ooit tot twee maal toe de aanleiding voor een bijnakabinetscrisis. In 1974 viel het eerste en enige kabinet-den Uyl net niet over de levering van kernreactorvaten aan Zuid-Afrika. In 1980 stemde de Tweede Kamer in de nachtelijke uurtjes over het instellen van een olieboycot en over het voortbestaan van het kabinet-van Agt-Wiegel. Het kabinet bleef zitten en de olieboycot kwam er niet. Eisma wil alleen terugkijken naar de periode-van den Broek, want 'voorzover mijn herinnering reikt is het Zuid-Afrika-beleid in Nederland verbonden met Van den Broek. En daarbij moet ik oppassen met wat ik zeg. Ik heb het idee dat Van den Broek er in 1986 binnen de EG oprecht voor heeft gepleit meer sancties in te stellen. Nederland behoorde toen tot de voorlopers. Daarna heeft Van den Broek er niet veel meer aan gedaan. De meerderheid in de Kamer heeft hem regelmatig gevraagd zich voor meer sancties in te zetten. Telkens kwam hij terug met het verhaal dat hij geen poot aan de grond kreeg in Europa. Daarna veranderde dat verhaal in "ik doe het niet meer". Naar mijn idee stond hij niet voor honderd procent achter de sancties. Hij vond het wel mooi zo. Van den Broek was ook een van de eersten die de sancties weer wilde intrekken.' De CDA-lijn is altijd van grote invloed geweest op het Zuid-Afrikabeleid. 'Ze duwen de PvdA weer veel door de strot, dat is wel gebleken met het afblazen van de investeringsstop. Het CDA heeft altijd een bepalende invloed op het beleid gehad. Ten tijde van de regeringen met de VVD was dat positief: het CDA fungeerde als tegenwicht voor de VVD die nog minder wilde doen. Nu is het negatief, omdat het CDA de inbreng van de PvdA blokkeert.' Hans Buis A mandi

19 Een aantal ANC-ballingen die gevrijwaard heetten te zijn van strafvervolging, zijn desondanks bij terugkeer in Zuid-Afrika gearresteerd en een tijd, soms weken, vastgehouden. Het gaat onder andere om drie officiële vertegenwoordigers van het ANC in Afrika, met vermeende banden met het bevrijdingsleger van het ANC, Umkhonto we Sizwe. Chris Lungile Pepani (de eerste man van het ANC in Libië) en George Nene (idem in Nigeria) werden bij aankomst op het vliegveld gearresteerd, Welile Nhlapo (idem in Botswana) toen hij Zuid-Afrika al in was. Ook Kumar Sanjay, de ANC-vertegenwoordiger in Nederland, kwam ruim vier dagen vast te zitten. De Zuidafrikaanse politie maakt gebrkik van zogenaamde 'Askari's' om ANCvertegenwoordigers tussen de binnenkomende reizigers uit te pikken. Askari's zijn ex-anc'ers, die tot de gelederen van de politie zijn toegetreden en daar een speciale eenheid vormen. Op de luchthaven Jan Smuts bij Johannesburg zijn ongeveer vijftien van deze 'overlopers' gestationeerd. In oktober weigerden een aantal landarbeiders, gesteund door hun vakbond Safwu, nog verder op zaterdag te werken voor Shelford Pineries, omdat zij voor dit overwerk niet werden betaald. Zij waren dit naar hun A mandla zeggen ook overeengekomen met n' 1991 eigenaar Corder Tilney van de in de buurt van East-London gelegen ananas-plantage, maar deze ontkent dat. Toen de landarbeiders zich 's maandags weer op het werk meldden, kregen ze een ontslagbrief en de mededeling dat zij hun woningen, die op het terrein van de plantage staan, binnen twintig dagen moesten ontruimen. Begin januari werden de landarbeiders en hun familie (in totaal negentien gezinnen met een vijftigtal jonge kinderen) daadwerkelijk van het land afgezet en 'gedumpt' langs de weg naar East- London. Ze wonen daar nu in primitieve optrekjes en moeten het doen zonder water, want het enige water in de buurt is te vinden op de ananasplantage. Tilney: 'Ik heb hun geen water geweigerd, maar ze mogen niet op het land komen'. Sommige van de landarbeiders hebben veertig jaar voor Shelford Pineries gewerkt, velen zijn op de boerderij geboren. Zo'n 25 van de kinderen gingen naar de school op de plantage, maar dat is nu ook afgelopen. 'Ik kan geen mensen van buitenaf op school toelaten', aldus Tilney. Het heet Operation Sentry (Operatie Schildwacht of Wachtpost) en het wordt eufemistisch omschreven als een plan om de politie weer zichtbaar aanwezig te doen zijn op straat. Het is in werkelijkheid de grootste mobilisatie van de Zuidafrikaanse veiligheidspolitie sinds de noodtoestand van Het doel zou zijn om de met sprongen stijgende misdaadcijfers terug te dringen. Er lijkt echter ook een politieke zet achter te schuilen: het beperken van de tactische speelruimte van het ANC bij onderhandelingen met het regime door het hervatten van de gewapende strijd (of het dreigen daarmee) onmogelijk te maken. Even leek het erop dat het echt de opzet was om de politie terug op straat te brengen. Twee dagen lang wemelde het in het centrum van Johannesburg van de politie. Toen journalisten echter drie dagen later vijf uur het centrum doorkruisten, zagen zij welgeteld twee agenten. Een vrouw die in het weekeinde

20 een gewapende overval wilde melden, moest vijf politiebureaus afbellen voordat ze een agent trof die haar kon komen helpen. Als onderdeel van 'Operatie Schildwacht' heeft het regime in Pretoria de beloningen voor mensen die wapens inleveren drastisch verhoogd (officieel geldt de beloning niet het wapen, maar inlichtingen over waar dat wapen vandaan komt, maar daar is altijd wel een mouw aan te passen). Zo wordt voor een AK-47- geweer hèt wapen van guerrillastrijders - nu 6000 rand gegeven, een kleine vijfduizend gulden. Dat was 2500 rand. Op de zwarte markt in Zuid-Afrika was door een toevloed van dergelijke wapens (vooral vanuit Mozambique) de prijs voor AK-47's echter juist gedaald tot zo'n duizend rand, de helft van wat zij vorig jaar nog opbrachten. Hoewel ook het aanbod toeneemt, stijgt die prijs nu weer door de sterk groeiende vraag - voor mensen met een beetje oog voor handel en zonder al te veel scrupules is dit natuurlijk een uiterst lucratief zaakje. Er stromen nu steeds meer AK-47's a, ~~JVVK~ ** p¼. * t,. en andere wapens Zuid-Afrika binnen. In Mozambique schijnen rebellen van het Renamo echt uitverkoop te houden uit hun voorraden. Daarnaast zien individuele leden van het Mozambikaanse leger wel brood in de handel. Andere bronnen zijn voor de onafhankelijkheid door de Zuidafrikaanse bezettingsmacht aangelegde geheime wapenvoorraden in Namibië en de depôts van de Unitarebellen in Angola. De ironie wil dat de meeste van deze wapens indertijd rechtstreeks zijn geleverd door... Pretoria, of indirect uit Zuidafrikaanse fondsen zijn gefmancierd. Zo betaalt Zuid-Afrika toch nog een prijs voor zijn verwoestende destabilisatiepolitiek jegens de regio. Door de openstelling van voorzieningen voor alle rassen lopen blanke Zuidafrikanen het gevaar om aids te krijgen van zwarte mensen door persoonlijke contacten, hoesten, niesen, enzovoort. Dat schrijft Die Patriot (what's in a name), de spreekbuis van de Conservatieve Partij. Volgens het blad vormden blanken tot dusver een groep met een laag aids-risico, maar is het onjuist om te denken dat veilige seks en monogamie hen zal beschermen nu de Groepsgebiedenwet en de Wet op de Gescheiden Voorzieningen het loodje hebben gelegd. 'Gemengde scholen en ziekenhuizen zullen blanken met een laag risico aan aids blootstellen. Gemeentelijke overheden moeten alles doen wat in hun macht ligt om zwembaden, ziekenhuizen en scholen gescheiden te houden. ' Een woordvoerder van een Zuidafrikaanse organisatie voor tourisme verklaarde dat er vergaande maatregelen zullen worden getroffen om vakantiegangers tegen aids te beschermen, nu de openbare voorzieningen voor iedereen zijn opengesteld. Zwemwater zal voortdurend worden getest en met chloor en andere middelen worden behandeld 'om iedere kans op aidsbesmetting de kop in te drukken'. Die Patriot en de man van de toeristenindustrie gaan volledig voorbij aan alles wat over aids en de verspreiding ervan bekend is, reageerde een Zuidafrikaanse aids-kenner bij uitstek, prof. Ruben Sher. Hij is kwaad op de onderzoekers en de