Vriendschap verplicht - als Duitser op zoek naar Kamp Vught
|
|
- Christel van de Velden
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Andreas Pflock M.A. Lezing Vriendendag Nationaal Monument Kamp Vught, 28 maart 2009 Vriendschap verplicht - als Duitser op zoek naar Kamp Vught In de titel van mijn lezing, zeer geachte dames en heren, lieve vrienden, heb ik alle drie aspecten samengevat waar ik het vandaag over wil gaan hebben. Natuurlijk hoe kan het ook anders op een Vriendendag over vriendschap; maar ook over een uit vriendschap ontstane persoonlijke verplichting en over mijn onderzoek naar de geschiedenis van Kamp Vught. In mijn werkkamer hangt een lijst met een bont lapje stof erin. Het draagt de handtekeningen van zes vrouwen, die in de concentratiekampen Vught en Ravensbrück gevangen hebben gezeten. In 1995 hebben ze me die doek met hun namen gegeven, ter herinnering aan onze vijfdaagse ontmoeting in Ravensbrück. En nog steeds herinnert mij deze doek aan vriendinnen en vrienden aan degenen die ik heb mogen ontmoeten en die me hebben gemotiveerd en ondersteund bij mijn onderzoek: aan Tineke, Hetty, Gisela, Lottie, Louise, Marius, Tini, Nieske en al die anderen. En aan Eddy Mager. Met hem is mijn zoektocht naar de geschiedenis van kamp Vught, waar ik wat over wil vertellen, begonnen. Destijds, in 1985, was ik leerling van het gymnasium in het stadje Neuenhaus bij Bentheim. Heel dicht bij Nederland en toch heel ver weg. Want mijn ouders reden hooguit over de grens om thee en koffie te kopen. Verder had men nauwelijks belangstelling voor de Nederlandse buren. In 1985, toen er in Duitsland heftig over werd geruzied of 8 mei als dag van de capitulatie of als dag van de bevrijding moest worden gezien, begon een klein groepje leerlingen zich af te vragen, waarom wij als Duitsers na het einde van de oorlog de terreur en de moord op zoveel mensen uit ons bewustzijn hadden verdrongen. En we stelden onszelf de vraag waarom de vroegere kampen na zo lange tijd nog geen waardige en informatieve gedenkplaatsen waren die ons konden informeren over wat er was gebeurd. Met die vraag gingen we in West- en Oost-Europa op zoek. Ik nam de correspondentie voor mijn rekening op een oude schrijfmachine die al snel heel wat nachten aan het tikken was. Want dat onderzoek deden we allemaal in onze vrije tijd en bovendien was het ook nog de tijd, waarin het in Duitsland nog niet graag werd gezien dat leerlingen ongemakkelijke vragen stelden over het bruine verleden. Na een jaar of twee kwam met ondersteuning door onze lerares geschiedenis de tentoonstelling Gegen das Vergessen oftewel tegen het vergeten tot stand, die in mei 1987 in onze school werd geopend. De tentoonstelling liet voor de allereerste keer in Duitsland de geschiedenis van alle grote concentratiekampen en de bijbehorende gedenkplaatsen zien: van Auschwitz via Buchenwald tot Theresienstadt. Wat er na mei 1987 gebeurd is heeft mijn leven enorm veranderd. Er waren Nederlandse bezoekers bij de tentoonstellingsopening in Neuenhaus en die organiseerden in de stad Haaksbergen in Twente een herhaling. Onze tentoonstelling is door Nederlandse leerlingen compleet vertaald, en vervolgens was het een officieel onderdeel van het programma van 4 mei Wat het destijds betekende dat er juist op die dag een Duitse tentoonstelling in Nederland te zien was - dat heb ik pas veel later echt begrepen. Op de avond dat de tentoonstelling werd geopend gebeurde er vervolgens iets heel bijzonders. Er werd tegen me gezegd dat er een meneer op me stond te wachten. Ik was nogal verbaasd want ik was nog nooit van mijn leven in Haaksbergen geweest. Wie zou dat wel niet kunnen zijn? Toen ik nieuwsgierig de tentoonstellingsruimte binnenliep, stond daar een oudere heer. Met een glimlach en in sympathiek klinkend, gebroken Duits vroeg hij Sind Sie Andreas Pflock? Dat was mijn eerste ontmoeting met Eddy Mager, destijds secretaris van de stichting Nationaal Monument Kamp Vught. 1
2 Sinds januari 1987 was er een briefwisseling op gang gekomen waarbij we heel regelmatig contact met elkaar hadden gehad. Ik had begin 1987 op het net van de drukker gekomen papier één van de eerste brieven gekregen van de in december 1986 opgerichte stichting. En na het grote aantal brieven dat daarna volgde was Ed nu extra uit Dordrecht gekomen om eens te zien wie die jonge Duitser was die zoveel belangstelling had voor de geschiedenis. Op die eerste ontmoeting in Haaksbergen volgden nog talrijke uit die ontmoeting is een vriendschap ontstaan die nog steeds heel veel voor me betekent. Ed en zijn vrouw nodigden me uit en lieten me hun land zien, en ik begon me steeds meer te interesseren voor Nederland. Op 12 juli 1989, dus bijna 20 jaar geleden, was ik voor het eerst in Vught. Ed bezocht samen met mij de bewaard gebleven onderdelen van het kamp, de kazerne, de gevangenis en het er toen nog erg verwaarloosd uitziende terrein van het crematorium. En hij vertelde me zijn verhaal, van zijn belevenissen als gevangene in Vught en in Sachsenhausen. In de dagen daarvoor hadden we samen veel gelachen en ik had een aantal highlights voor toeristen leren kennen, van de windmolens in Kinderdijk tot en met de pannekoeken in Amsterdam. Nu merkte ik pas dat er die dag in Vught iets heel bijzonders aan de hand was. Tegen het eind van het bezoek liepen we in de avondzon naar het monument op de fusilladeplaats. Toen we voor de namenwand stonden leek het om ons heen ineens heel stil te worden. We praatten niet, want ieder van ons had zijn eigen gedachten. Op weg naar de auto zei Ed tegen me: Je bent de eerste Duitser, met wie ik hier in Vught ben geweest. En ik ben blij dat we hier samen zijn geweest. Ik begreep wat hij me daarmee wilde zeggen. En op dat moment heb ik iets geleerd wat voor mij tot op de dag van vandaag nog steeds waar is: ik heb geen schuld, maar ik draag wel verantwoordelijkheid. In de periode dat onze op school tot stand gekomen tentoonstelling als eerste Duitse tentoonstelling in mei 1989 in de gedenkplaats Kamp Westerbork en in april 1994 in het Nationaal Monument Kamp Vught werd getoond, zijn mijn plannen voor wat ik in mijn leven wilde gaan doen radicaal veranderd. U kunt zich misschien voorstellen hoe mijn ouders schrokken toen ik aankondigde dat ik niet meer, zoals ik van plan was geweest, muziek wilde gaan studeren, maar in plaats daarvan geschiedenis en politicologie. En dat is dan ook precies wat ik aan de Universiteit Hannover ben gaan doen. Daarbij kon ik dankzij de steun van mijn professor het zwaartepunt van mijn studie op de geschiedenis van de Duitse kampen in Nederland leggen. In 1995 deed ik ten slotte examen. Mijn doctoraalscriptie omvatte op bijna 200 pagina s de geschiedenis van de Duitse kampen in het bezette Nederland en de geschiedenis van de bijbehorende gedenkplaatsen. Van de Bundeszentrale für politische Bildung in Bonn, een voorlichtingsdienst die onder het Ministerie van Binnenlandse Zaken van de Bondsrepubliek valt, kreeg ik later de officiële opdracht om op basis van deze doctoraalscriptie een studie over Duitse kampen in Nederland en de latere gedenkplaatsen te schrijven. Dit in het Duits verschenen boek met de titel Auf vergessenen Spuren is in 2006 uitgekomen en is hier in het Nationaal Monument Kamp Vught officieel gepresenteerd door de Duitse ambassadeur. Tegenwoordig werk ik als historicus in het Dokumentatiecentrum van de Sinti en Roma in Heidelberg. Mijn werk heeft me niet erg veel tijd gelaten voor eigen onderzoek, maar steeds als dat mogelijk was heb ik in archieven gewerkt en met overlevenden gepraat om op die manier de geschiedenis van Kamp Vught te documenteren. Via Ed Mager zijn er contacten en vriendschappen ontstaan met een groot aantal andere oud-gevangenen van Vught en met name met mijn vrouwen van Vught. Op basis van die ontmoetingen is voor mij de persoonlijke verantwoordelijkheid en verplichting ontstaan om de geschiedenis van al die vrienden verder te onderzoeken en voor de toekomst te bewaren. En zo begon ik in Duitsland, in Nederland, in Europa en soms ook daarbuiten documenten en getuigenissen te zoeken die betrekking hebben op Kamp Vught en daar samenhang in te brengen, met het doel om uiteindelijk mijn Doktorarbeit te wijden aan de geschiedenis van Kamp Vught en degenen die daar gevangen hadden gezeten. Daarbij werd ik ondersteund door de Vriendenkring, de Stichting Nationaal Monument Kamp Vught, de medewerkers van 2
3 de gedenkplaats, door een groot aantal archieven en de Duitse gerechtelijke autoriteiten en in bijzonder royale wijze door het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie. Inmiddels ben ik klaar met mijn onderzoek en probeer ik nu om een groot gedeelte van mijn vrije tijd aan het schrijven van mijn boek te besteden, om mijn promotie zo spoedig mogelijk te kunnen afronden. Op twee aspecten van mijn onderzoek wil ik vandaag graag wat nader ingaan: op de betekenis van het uitzoeken van persoonsgerelateerde informatie over gevangenen en de juridische vervolging van de daders van Kamp Vught in Duitsland. Zoals u misschien weet zijn er voornamelijk fragmentarisch, maar toch verbazingwekkend veel documenten bewaard gebleven uit de administratie van het KL Herzogenbusch, zoals Vught in de officiële terminologie destijds heette. Daaruit kan je gegevens putten over binnenkomsten, vrijlatingen, overdrachten, transporten en aantallen gevangenen. Alles bij elkaar genomen vormt dit een belangrijke bron, waaruit je met de nodige moeite heel wat informatie direct of indirect kunt afleiden en in een samenhang kunt plaatsen. Zo valt bijvoorbeeld bij nadere inspectie van de kampnummers op dat de eerste gevangenen in Vught geen nummers hebben gekregen vanaf nummer 1 maar pas vanaf nummer De eerste gevangenen in Vught waren overigens geen joden en ook geen gevangenen uit Kamp Amersfoort, maar Duitse gevangenen uit andere concentratiekampen. Die zijn uit Sachsenhausen, Mauthausen, Dachau, Wewelsburg en Buchenwald naar Vught gebracht om daar het systeem van de Kapo-functies in het kamp op te zetten. Intussen ben ik erin geslaagd om deze transporten met behulp van de transportlijsten precies te reconstrueren. Maar daarbij is me ook heel erg duidelijk geworden wat de mogelijkheden en de grenzen van het werken met documenten zijn. Want als ik bijvoorbeeld constateerde dat in de serienummers van de eerste gevangenen een gevangene met het nummer 4022 ontbrak, dan is er tot op heden geen enkele mogelijkheid om snel na te kunnen gaan welke gevangene dat nummer destijds heeft moeten dragen. Het NIOD in Amsterdam beschikt over een groot aantal documenten en administratieve kaarten met persoonsgerelateerde gegevens die in een uitstekend project in de afgelopen jaren gedigitaliseerd zijn en op die manier voor de toekomst bewaard kunnen blijven. Maar: tot op heden is er nog geen sprake van een overzicht en een digitale verwerking van deze informatie, bijvoorbeeld in een databank. En zo is het helaas onmogelijk om in de duizenden op naam gesorteerde kaarten bijvoorbeeld een kampnummer of een ander detail te vinden. In vergelijking met vele andere gedenkplaatsen bij concentratiekampen in heel Europa is er voor Kamp Vught nog steeds geen databank of digitaal herinneringsboek met de namen van alle mensen die in Vught gevangen hebben gezeten. En dat ondanks het feit dat de wetenschappelijke voorwaarden voor een dergelijk project bijzonder gunstig zijn. Als ik een paar wensen zou mogen doen, dan zou mijn eerste wens zijn dat de namen in de kaartenbak voor Vught digitaal toegankelijk worden gemaakt. En wel om twee redenen: om individueel te kunnen herinneren aan de afzonderlijke gevangenen, en ook om op die manier historisch onderzoek te faciliteren en daaruit weer nieuwe details en samenhangen in verband met de geschiedenis van het kamp te kunnen afleiden. Behalve het verzamelen en beoordelen van historische bronnen in de archieven is ook het contact met de Duitse gerechtelijke autoriteiten van grote betekenis geweest voor mijn onderzoek. Natuurlijk heb ik mezelf ook de vraag gesteld wie er van het SS-personeel na het eind van de oorlog veroordeeld zijn. Het antwoord op die vraag was niet bepaald tevredenstellend. Geen van de commandanten heeft zich ooit in een rechtszaal moeten verantwoorden voor de terreur en de misdaden in Kamp Vught. Adam Grünewald, de tweede kampcommandant, is na het bunkerdrama van zijn functie ontheven en door een SS-rechtbank in maart 1944 tot drie jaar en zes maanden veroordeeld, wegens mishandeling van ondergeschikten in combinatie met doodslag. Al heeft hij zijn straf dan wel niet uit hoeven te zitten, gezien het feit dat Reichsführer-SS Heinrich Himmler er persoonlijk voor heeft gezorgd dat het oordeel niet is volstrekt. 3
4 In plaats daarvan is Grünewald verplicht tot dienst bij de Waffen-SS. Bij oorlogshandelingen is hij in 1945 in Hongarije om het leven gekomen. Hans Hüttig was als laatste kampcommandant met name medeverantwoordelijk voor de massa-executies in de zomer van Na het einde van de oorlog stond hij terecht voor een Franse rechtbank, die hem als commandant van het concentratiekamp Natzweiler in de periode 1941 tot 1943 ter dood heeft veroordeeld. Zijn activiteiten in Kamp Vught zijn in dit proces niet aan de orde gekomen. Het doodsvonnis is echter niet voltrokken. Na elf jaar gevangenisstraf is Hüttig in 1956 vrijgelaten en naar Duitsland uitgewezen. Daar heeft hij tot zijn dood in 1980 verder een ongestoord leven geleid. Alleen de eerste kampkommandant Karl Chmielewski is verschillende keren bestraft. Nog tijdens de oorlogsjaren is hij van commandant van het concentratiekamp tot gevangene in een concentratiekamp gedegradeerd en dat is uniek in de geschiedenis van de concentratiekampen. Wegens malversaties in Kamp Vught en verdenking van corruptie is hij in oktober 1943 gearresteerd; hij moest voor het SS- en Polizeigericht in Den Haag verschijnen. Chmielewski is in de zomer van 1944 door een SS-rechtbank veroordeeld tot 15 jaar tuchthuis vanwege Zersetzung der Wehrkraft, wat zoveel wil zeggen als het ondermijnen van het moreel van de troepen. Direct na de verkondiging van het oordeel is Chmielewski als gevangene overgebracht naar het concentratiekamp Dachau, waar hij het in de gevangenishiërarchie van het buitenkamp Allach zelfs tot kampoudste heeft weten te schoppen. In 1945 is hij in Allach als gevangene in het concentratiekamp bevrijd door Amerikaanse troepen. Met valse papieren heeft hij enige tijd onopvallend in Duitsland gewoond, wat hij nodig had om te leven verdiende hij bij boeren met het fokken van konijnen en een handel in eieren. Maar al gauw werd zijn ware identiteit ontdekt. In 1953 veroordeelde een Duitse rechtbank Chmielewski wegens meineed, bigamie en bedrog tot een jaar gevangenisstraf in München- Stadelheim. Tijdens zijn detentie is er toen een rechtszaak aangespannen in verband met zijn misdrijven in het concentratiekamp Gusen een buitenkamp van Mauthausen. Als commandant van dat kamp is Chmielewski tenslotte als één van de hoofdverantwoordelijken aangeklaagd. De rechtbank in Ansbach, het Schwurgericht, heeft hem op 11 april 1961 wegens 282 in Gusen begane moorden tot een levenslange tuchthuisstraf veroordeeld. Ondanks herhaalde verzoeken om genade heeft Chmielewski tot kort voor zijn dood in de gevangenis moeten blijven. Hij stierf al spoedig na zijn vrijlating in In Nederland zijn in de tijd direct na de oorlog minstens 13 leden van het SS-personeel van Kamp Vught door Buitengewone Rechtbanken veroordeeld. De opgelegde straffen lagen tussen levenslang en vrijheidsstraffen van één tot 16 jaar. Onder de personen die zijn veroordeeld waren o.a. Oberaufseherin Margarethe Gallinat (6 jaar), het hoofd van de staf van de Kommandantur Ernst Fuss (2 jaar), de commandeur van de Nederlandse SS-troepen, het SS-Wachbatallion Nord-West Paul Anton Helle (15 jaar) en de leider van verschillende werk- en buitencommandos, Georg Huber (15 jaar). Alle veroordeelden zijn in het kader van een amnestie tussen 1948 en 1959 uitgewezen naar de Bondsrepubliek Duitsland, waar ze tot het eind van hun leven niet door een rechtbank ter verantwoording zijn geroepen voor hun in Nederland begane misdaden. Eind 1968 begon er in Duitsland bij het Openbaar Ministerie in Frankenthal een onderzoek naar de rol van de SS-Lagerführer in Vught, Arnold Strippel, in het bunkerdrama. Door een justitieel schandaal heeft dit vooronderzoek jammer genoeg in heel Duitsland een treurige bekendheid gekregen. De Hamburgse advocate Barbara Hüsing vroeg in 1979 in opdracht van Non Verstegen, één van de vrouwen in het bunkerdrama, naar de stand van het onderzoek en moest daarbij tot haar ontzetting concluderen dat het Openbaar Ministerie in Frankenthal stapels dossiers uit Nederland met getuigenverhoren en bewijsmateriaal domweg 11 jaar lang had laten liggen, alleen omdat er geen vertalingen waren gemaakt. De advocate, die zich bijzonder voor de zaak engageerde, reageerde onmiddellijk en deed aangifte tegen de verantwoordelijke ambtenaren van het Openbaar Ministerie in Frankenthal wegens Strafvereitelung im Amt, wat zoveel wil zeggen als het frustreren van de rechtsorde door ambte- 4
5 naren. Terwijl de ambtenaren van het Openbaar Ministerie er echter min of meer zonder kleerscheuren vanaf kwamen moest de verantwoordelijke minister van Justitie van de deelstaat Rheinland-Pfalz, Otto Theisen, in december 1979 naar aanleiding van dit schandaal aftreden. Het Openbaar Ministerie in Frankenthal begon ten slotte in 1980 met een omvangrijk vooronderzoek naar aanleiding van het bunkerdrama, dat al spoedig werd uitgebreid naar andere misdrijven in Kamp Vught, zoals de executies in de zomer van 1944, de deportatie van Joodse gevangenen naar de vernietigingskampen en het geweld en de terreur van het SSpersoneel. Een groot aantal SS-ers en gevangenen zijn in Duitsland en Nederland gehoord en er werden duizenden documenten en getuigenverklaringen verzameld, vertaald en beoordeeld. Het onderzoek werd gesplitst in drie afzonderlijke processen, en heeft zich uiteindelijk ontwikkeld tot het meest omvangrijke onderzoek dat tot dan toe in de deelstaat Rheinland-Pfalz was uitgevoerd vanwege misdaden die in de tijd van het Nationaalsocialisme zijn begaan. De resultaten waren volgens huidige maatstaven echter meer dan beschamend. Het oorspronkelijke proces tegen Arnold Strippel vanwege zijn rol in het bunkerdrama werd afgegeven aan het Openbaar Ministerie in Frankfurt en daar geseponeerd. Naar het oordeel van het Openbaar Ministerie ging het bij de door verstikking veroorzaakte dood van de 10 vrouwen in bunkercel 115 om "een nogal grote nonchalance", waarbij gewoon niet gedacht was aan het risico voor het leven van de opgesloten vrouwen. Daarom zou men Strippel alleen kunnen beschuldigen van grove nalatigheid met de dood ten gevolge. Maar een dergelijk delict was intussen al verjaard. Daarmee bleef het Openbaar Ministerie ruim onder het vonnis van de SS-rechtbank uit Dat was namelijk tot de conclusie gekomen dat het gevaar, dat een aantal van de vrouwen de strafmaatregel niet zonder gevaar voor hun gezondheid zouden overleven, niet aan Grünewald - verborgen is gebleven. Voor de SSrechters was het bunkerdrama dus wel meer dan hooguit een nogal grote nonchalance. Ook de twee andere vooronderzoeken tegen het hoofd van de staf van de Kommandantur Ernst Fuss en Lagerführer Franz Ettlinger zijn door het Openbaar Ministerie in Frankenthal en München in 1985 ten slotte geseponeerd. Maar wat er overgebleven is, zijn de omvangrijke dossiers. Een kleiner gedeelte bevindt zich tegenwoordig nog bij het Openbaar Ministerie in Frankenthal. Het verreweg grootste gedeelte met de desbetreffende dossiers 26 zogenaamde Hauptakten en 36 Sonderakten - en rond de zestig dossiers met bewijsmateriaal, wordt tegenwoordig bewaard in de zogenaamde Registratur van het Openbaar Ministerie in München. En in tegenstelling tot de fatale juridische beslissingen in de jaren 80 hebben beide instanties mijn onderzoek naar de geschiedenis van Kamp Vught heel open en royaal ondersteund. Voor mij was daarbij een belangrijke ervaring dat er na de reeks foute besluiten van Justitie nu blijkbaar een nieuwe generatie Staatsanwälte oftewel Officieren van Justitie is opgestaan, die zeer betreurd wat er bij onderzoek en veroordeling van nationaalsocialistische daders allemaal is misgegaan, en die er niet in de laatste plaats om die reden voor hebben gezorgd dat er in het kader van historische onderzoek gebruik kan worden gemaakt van deze waardevolle dossiers van Justitie. En daarmee ben ik, lieve vrienden, aan het eind gekomen van datgene wat ik jullie wilde vertellen. Ik wil op deze plek nog eens mijn dank uitspreken voor de uitnodiging om hier vandaag te spreken, en mijn goede vriendin Diete danken voor de vertaling. En ik wil de Vriendenkring en mijn bijzonder gewaardeerde collega s van het Nationaal Monument hartelijk danken voor hun steun, waar ik nu al zo lang op heb mogen rekenen. Ik hoop dat ik een steentje kan blijven bijdragen aan het vasthouden van de herinnering aan Kamp Vught en de mensen die hier gevangen hebben gezeten, om samen op basis van een steeds betere kennis van het verleden nieuwe perspectieven voor de toekomst kunnen ontwikkelen. Voor meer informatie: 5
Marie Anne Tellegen overleefde de oorlog. Zij werd na de oorlog benoemd tot directeur van het Kabinet der Koningin (1945-1959).
Werkblad 1: Marie Anne Tellegen. Mijn naam is Marie Anne Tellegen. Ik ben geboren in het jaar 1893 in Arnhem. Mijn vader was burgemeester van Amsterdam van 1915 tot 1921. In februari 1944 kwam ik in de
Nadere informatieVoorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.
Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik
Nadere informatieZaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie
Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie
Nadere informatieToespraak Jet Bussemaker, Lid College van Bestuur van de UvA/Hva en voormalig staatssecretaris van VWS, op 11 april 2012.
Toespraak Jet Bussemaker, Lid College van Bestuur van de UvA/Hva en voormalig staatssecretaris van VWS, op 11 april 2012. Dames en heren, Op 11 april 1945, begin van de middag, werd Buchenwald door het
Nadere informatieToespraak Gerdi Verbeet bij de herdenking van de bevrijding van Dachau, Dachaumonument Amsterdamse Bos, april 2013
Toespraak Gerdi Verbeet bij de herdenking van de bevrijding van Dachau, Dachaumonument Amsterdamse Bos, april 2013 Zondag 29 april 1945, twintig over 5. In het kamp is het doodstil. En dan ineens staat
Nadere informatieBIJDRAGE HERDENKING 12 april 2015
BIJDRAGE HERDENKING 12 april 2015 Geachte dames en heren, lieve familie en vrienden, Op 12 april 1945 was ik hier ook. Ik ben Eva Weyl en was toen bijna 10 jaar. Ik herinner mij de bevrijding heel goed;
Nadere informatierijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005
rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/fightgirl91/21803/rijm Chapter 1 - rijm 2 1 - rijm Gepaard
Nadere informatieHet is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatieIk ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door
De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug, want ik moet even iets zeggen over
Nadere informatieExcellentie, geachte heer Snep, burgemeester Laesicke, professor Morsch, beste Nederlandse vrienden, geachte dames en heren,
Toespraak van Bondsminister dr. Barbara Hendricks ter gelegenheid van de bijeenkomst op de Nederlandse nationale dag van de Dodenherdenking op 4 mei 2015 in de Gedenkstätte Sachsenhausen Excellentie, geachte
Nadere informatie3.5. Vertellenderwijze, niet moraliseren! 3.5.1. Verkenning van het verhaal " #
3.5. Vertellenderwijze, niet moraliseren 1 3.5.1. Verkenning van het verhaal "# $$ %& " # 1 H. BERGHMANS & G. EVRARD, Bijbelverhalen in beeld, het leven van Jezus, Altoria Averbode, 1999. ' 3.5.2. Uitdieping
Nadere informatieLuisteren: muziek (B1 nr. 4)
OPDRACHTEN LUISTEREN: MUZIEK www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. Kijk
Nadere informatieDodenherdenking. Beuningen, 4 mei 2015
Dodenherdenking Beuningen, 4 mei 2015 Voor het eerst in mijn leven bezocht ik twee weken geleden Auschwitz en Birkenau. Twee plekken in het zuiden van Polen waar de inktzwarte geschiedenis van Europa je
Nadere informatieDeviezenproblemen rondom de Tweede Wereldoorlog deel 1
Deviezenproblemen rondom de Tweede Wereldoorlog deel 1 Algemeen Het leek mij nuttig om vóór de beschrijving van de deviezenproblemen eerst duidelijk te maken wat onder deviezen verstaan moet worden, zulks
Nadere informatieDeel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties
Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna
Nadere informatieEerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik.
juni 2014 Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie Eerste nummer Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. INHOUD juni 2014 Eten als een kind Op kamers
Nadere informatie9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd
53 9 Vader Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd heeft. P Ik begin steeds beter te begrijpen dat het heel bijzonder is dat ik een kind van God, mijn
Nadere informatieO, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.
Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan
Nadere informatieDe tijd die ik nooit meer
De tijd die ik nooit meer vergeet Jan Smit uit eigen pen deel 3 De Stiep Educatief De tijd die ik nooit meer vergeet De schrijver die blij is dat hij iets kan lezen en schrijven, vertelt over zijn jeugd.
Nadere informatieDe muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik.
De muur Ik heb een muur om me heen. Nou, een muur? Het lijken er wel tien. En niemand is in staat om Over die muur bij mij te komen. Ik laat je niet toe, Want dan zou je zien Hoe kwetsbaar ik ben. Maar
Nadere informatieVerhaal: Jozef en Maria
Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele
Nadere informatieDe gelijkenis van de barmhartige Samaritaan.
De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Eerst lezen. Daarna volgen er vragen en opdrachten. Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel dingen
Nadere informatieGeachte gasten van de herdenkingsplechtigheid, Het is voor mij een grote eer vandaag tijdens deze. herdenkingsplechtigheid het woord te mogen voeren.
Manuscript toespraak 29-04-2013 Mevr. Dr. Eva Högl - lid van de Bondsdag, toespraak t.g.v. de Nederlandse herdenkingsplechtigheid op 4 mei 2013 Geachte heer Snep, Geachte ambassadeur, Geachte gasten van
Nadere informatieSamen eenzaam. Frida den Hollander
Samen eenzaam Samen eenzaam Frida den Hollander Tweede editie Schrijver: Frida den Hollander Coverontwerp: Koos den Hollander Correctie: Koos den Hollander ISBN:9789402122442 Inhoud Inleiding 1 Ik ben
Nadere informatieVan sondevoeding naar marsepein
Van sondevoeding naar marsepein Eerste druk, 2013 2013 Nelleke van Doodewaard Corrector: Anneke van Heusden isbn: 9789048430765 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel
Nadere informatieLeerlingen hand-out stadswandeling Amsterdam
Leerlingen handout stadswandeling Amsterdam Groep 1: de Surp Hoki Armeens Apostolische kerk Adres: Kromboomsloot 22, Amsterdam Namen leerlingen: In deze handout staat alle informatie die je nodig hebt
Nadere informatieIk ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 7-8. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door
De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug want ik moet even iets zeggen over
Nadere informatieSO 1. Tijdvak II AVONDMAVO 2013-2014. Historisch Overzicht
SO 1 Tijdvak II AVONDMAVO 2013-2014 Historisch Overzicht 1. Welke doelstelling had Wilhelm II bij zijn aantreden als Keizer van Duitsland? 2. Welk land behoorde niet tot de Centralen tijdens de Eerste
Nadere informatieVIEREN MET KINDEREN GEBED OM VERGEVING
VIEREN MET KINDEREN GEBED OM VERGEVING De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus van elke viering een belangrijke betekenis en functie. De afstand die in het dagelijkse leven tussen God en mens is
Nadere informatieGeachte burgemeester, dames en heren, beste jongens en meisjes,
Toespraak Gerdi Verbeet Onthulling vernieuwd monument Voorhout, 3 mei 2017 Geachte burgemeester, dames en heren, beste jongens en meisjes, Hartelijk dank dat u mij vandaag de gelegenheid geeft iets te
Nadere informatie2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1
2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1! " #$% & #& '$' '& + ()" *% $, $ -% 1 H. Jagersma en M. Vervenne, Inleiding in het Oude Testament, Kampen, 1992. J. Bowker, Het verhaal
Nadere informatieOp weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon
Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn
Nadere informatieHoe gaat het met jullie?
Hoe gaat het met jullie? Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Meike Jongejan Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Jan van Zijverden Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries Verzetsmuseum,
Nadere informatieAnne Frank, haar leven
Vragen en opdrachten bij: Anne Frank, haar leven Doe meer met Leeslicht! Bij alle boeken in de serie Leeslicht kunt u een gratis lesbrief downloaden van www.eenvoudigcommuniceren.nl. In deze lesbrief staan
Nadere informatieWat rest is een foto
Wat rest is een foto Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Meike Jongejan Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Jan van Zijverden Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries Verzetsmuseum, Leeuwarden
Nadere informatieVoorbeelden van draaiboeken
Praktische tips 2 Voorbeelden van draaiboeken 3 Voorbeeld uitnodiging herdenking 4 Voorbeeld uitnodiging overdracht 5 Voorbeeld welkomstwoord 5 Voorbeeld slotwoord 6 Gedichten Voorbeelden van draaiboeken
Nadere informatieWij zijn twee vrienden... jij en ik
Wij zijn twee vrienden... jij en ik Twee dikke vrienden... jij en ik voor Nona voor altijd negen... voor altijd in mijn hart Kika Konijn Kika Konijn was een goede vriendin van alle dieren in het bos. Ze
Nadere informatieNieuwsbrief SHIB september 2013
Nieuwsbrief SHIB september 2013 www.shib.nl info@shib.nl Postbus 250, 3770 AG Barneveld Bankrekening 1526.55.018 t.n.v. SHIB SHIB 10 jaar en meer Al eerder lieten we weten: SHIB bestaat dit jaar 10 jaar!
Nadere informatieSpeech Voorzitter bij het afscheid van Jan de Wit op 1 april 2014
Speech Voorzitter bij het afscheid van Jan de Wit op 1 april 2014 Geachte heer de Wit, beste Jan, Een paar weken geleden kwam je mijn kamer in lopen met een mooie bos bloemen. Voor mij! Je kwam me vertellen
Nadere informatieHet wonder van het kruis. De omwisseling aan het kruis
Het wonder van het kruis De omwisseling aan het kruis Het wonder van het kruis / De Omwisseling Vergeving Verlossing / Reiniging Genezing Bevrijding Verzoening Nieuw leven Getsemane Diezelfde avond ging
Nadere informatieDe laatste wens van Maarten Ouwehand
De laatste wens van Maarten Ouwehand Een verhalend ontwerp voor CKV waarin leerlingen op school een museum ontwerpen, inrichten en openen. Gemaakt voor en door: Andreas College Katwijk en Bureau voor Educatief
Nadere informatieMaatschappelijke Zorgboerderij. Amatheon. Nikki van Berlo. Jasmijn Borms. Joy Willems T4B
Maatschappelijke Zorgboerderij Amatheon Nikki van Berlo Jasmijn Borms Joy Willems T4B Inleiding Ons groepje bestaat uit Nil
Nadere informatieIK OVERLEEFDE AUSCHWITZ
Ferenc Göndör IK OVERLEEFDE AUSCHWITZ Uitgeverij Eenvoudig Communiceren 3 Mijn vader Lang geleden kwam een jonge, joodse man naar het land Hongarije. Mohr Goldklang was zijn naam. Dat was mijn opa. Mohr
Nadere informatieMeld. seksueel misbruik. aan de commissie-samson
Meld seksueel misbruik aan de commissie-samson Help ons Mijn naam is Rieke Samson en ik wil je vragen om ons te helpen bij het onderzoek naar seksueel misbruik van kinderen en jongeren. Zelf ben ik voorzitter
Nadere informatieNick Bouwmeesters. Klas 3T3. Inleverdatum: 17-01-14
Nick Bouwmeesters Klas 3T3 Inleverdatum: 17-01-14 1. Zakelijke onderdelen A: Anne Frank. Het achterhuis. B: Anne Frank C: uit gegeven door: Contact. Jaar van verschijnen verhaal: 1947 Jaar van verschijnen
Nadere informatieLES 6. Nu zie je Hem wel, nu zie je Hem niet.
LES Nu zie je Hem wel, Sabbat Doe Lees Lukas 4. 40 nu zie je Hem niet. Heb je weleens een moment gehad dat je het gevoel had dat God heel dicht bij je was? Misschien door een liedje, een bijbelvers, een
Nadere informatieWERKBLAD ERNST VERDUIN
WERKBLAD ERNST VERDUIN Bron 1. foto Ernst Ernst Verduin is geboren op 22 juni 1927. Deze schoolfoto komt uit 1940. Hoe oud is hij op deze foto? Op 17 januari 1943 komt hij samen met zijn vader, moeder
Nadere informatieSpeech Gerbrandy-debat
Speech Gerbrandy-debat Goedemiddag allemaal, Woorden doen ertoe. Vandaag en toen. De woorden van premier Gerbrandy hebben een belangrijke rol gespeeld in de Nederlandse geschiedenis. Via de radio sprak
Nadere informatieInterview protocol (NL)
Interview protocol (NL) Protocol telefoongesprek slachtoffers Goedemorgen/middag, u spreekt met (naam) van de Universiteit van Tilburg. Wij zijn op dit moment bezig met een onderzoek naar straat- en contactverboden
Nadere informatieIris marrink Klas 3A.
Iris marrink Klas 3A. 1 Inhoud. 1- Voorpagina 2- Inhoud, inleiding & mijn mening 3- Dag 1 4- Dag 2 5- Dag 3 6- Dag 4 7- Dag 5 Inleiding. Ik kreeg als opdracht om een dagverslag te maken over Polen. 15
Nadere informatieErvaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier
Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Vraag 1 Hoe heb je zielsliefde ontdekt, en ontdekte je zielsliefde het ook op dat moment? Ik ontmoette haar op mijn werk in de rookruimte. We konden
Nadere informatieEnkele vragen aan Kristin Harmel
Enkele vragen aan Kristin Harmel Waar gaat Zolang er sterren aan de hemel staan over? Zolang er sterren aan de hemel staan gaat over Hope McKenna- Smith, eigenaresse van een bakkerij in Cape Cod. Ze komt
Nadere informatieVoorwoord Met oprechte blijdschap schrijf ik het voorwoord voor dit boek. Ik ken Henk Rothuizen al vele jaren en heb hem zien opgroeien tot een man van God, met een bediening die verder reikt dan zijn
Nadere informatieDie nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang.
Vanavond ga ik mijn man vertellen dat ik bij hem wegga. Na het eten vertel ik het hem. Ik heb veel tijd besteed aan het maken van deze laatste maaltijd. Met vlaflip toe. Ik hoop dat de klap niet te hard
Nadere informatieProcesverslag project Blok 1. Luc Kersbergen
Procesverslag project Blok 1 Luc Kersbergen Minor Data Beleving 2013 1 Inhoudsopgave Inleiding 3 Voorafgaand 4 Het concept/idee 4 Werkwijze 5 Voice-over 7 Inspiratie 8 2 Inleiding In dit procesverslag
Nadere informatieSLB eindverslag. Rozemarijn van Dinten HDT.1-d 12053449 11-11-12
SLB eindverslag Rozemarijn van Dinten HDT.1-d 12053449 11-11-12 Eindverslag De afgelopen periode heb ik een aantal lessen SLB gehad. Hierover ga ik een eindverslag schrijven en vertellen hoe ik de lessen
Nadere informatieHeer, U kent mij als geen ander U weet of ik zit of sta en U kent ook mijn gedachten voordat ik iets zeggen ga
Hieronder staan de teksten van nieuwe liedjes, zodat jullie ze thuis ook kunnen oefenen: 'k Heb Jezus nodig heel mijn leven 'k Heb Jezus nodig, heel mijn leven. 'k Heb Jezus nodig, dag aan dag, in m'n
Nadere informatieKlein Kontakt. Jarigen. in april zijn:
A Klein Kontakt Het is alweer eind maart wanneer dit Kontakt uitkomt, het voorjaar lijkt begonnen, veel kinderen hebben kweekbakjes met groentes in de vensterbank staan, die straks de tuin in gaan. Over
Nadere informatieBeste Janien, familie, vrienden, allen hier aanwezig, Het is goed om vanavond bijeen te zijn in deze Sint-Joriskerk.
Beste Janien, familie, vrienden, allen hier aanwezig, Het is goed om vanavond bijeen te zijn in deze Sint-Joriskerk. We gedenken vanavond Ramón Smits Alvarez. We staan stil bij zijn leven, we staan stil
Nadere informatieOorlogsbron van de Maand MEI 2017
ALGEMEEN Oorlogsbron van de Maand MEI 2017 De Oorlogsbron van de Maand is ontwikkeld om tussendoor of als start van een les uit te voeren. Het is een korte opdracht waarbij leerlingen en wellicht ook uzelf
Nadere informatieWeer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis.
Weer naar school Kim en Pieter lopen het schoolplein op. Het is de eerste schooldag na de zomervakantie. Ik ben benieuwd wie onze mentor * is, zegt Pieter. Kim knikt. Ik hoop een man, zegt ze. Pieter kijkt
Nadere informatieSuccesverhaal. over pesten op het werk
Supermarktmedewerkster Fenny gaat met plezier naar haar werk. Dat is zeer opmerkelijk als je bedenkt dat ze lange tijd werd gepest. Op het dieptepunt hoopte ze zelfs dat haar onderweg naar de supermarkt
Nadere informatieBeertje Anders. Lief zijn voor elkaar. Afspraak 2
Beertje Anders Lief zijn voor elkaar. Afspraak 2 H. Vos Beertje Anders Wat zonlicht is voor bloemen, is een glimlach voor een beer. Beertje Anders en Beertje Bruin gaan bij oma spelen. Het was maar even
Nadere informatieBOTSCHAFT DER BUNDESREPUBLIK DEUTSCHLAND - VERTEIDIGUNGSATTACHÉ- Oberstleutnant i.g. Joachim Schmidt
BOTSCHAFT DER BUNDESREPUBLIK DEUTSCHLAND - VERTEIDIGUNGSATTACHÉ- Oberstleutnant i.g. Joachim Schmidt Den Haag, 20. März 2013 Tel.: 0031 70-342.06.18 Fax: 0031 70-365.32.48 Toespraak ter gelegenheid van
Nadere informatieWij maken ons nu klaar om voor 2 jaar naar Colombia te gaan. Maar voor die tijd zullen we teruggaan naar Senegal om wat te regelen.
Joh. 4, 13-15 Iedereen die dit water drinkt zal weer dorst krijgen, zei Jezus, 14 maar wie het water drinkt dat ik hem geef, zal nooit meer dorst krijgen. Het water dat ik geef, zal in hem een bron worden
Nadere informatiezondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar
Gemeente van de Heer Jezus Christus, Jongeren, ouderen, kinderen van God, Zoals ik voor de lezing al gezegd heb; het gaat vanmorgen niet over trouwen of getrouwd zijn, dat is alleen een voorbeeld verhaal.
Nadere informatieMag ik jou een vraag stellen?
Mag ik jou een vraag stellen? Mag ik jou, die dit leest, een zeer belangrijke vraag stellen? Stel dat je vandaag zou sterven, doordat er iets verschrikkelijks gebeurt, bijvoorbeeld een auto ongeluk of
Nadere informatieZo werden er vanaf 1942 honderden tonnen boeken, brieven en andere geschriften per vrachtwagen naar de Van Gelderfabriek in Wormer vervoerd. Al dat pa
Dames en heren, jongens en meisjes, Ook dit keer bent u gelukkig met velen naar de jaarlijkse herdenking gekomen. Onze gedachten gaan vanavond terug naar het kwaad dat vijf jaar lang Nederland beheerste,
Nadere informatieVerhaal van verandering
Belgische Ashoka Fellow Ashoka : Kun je ons iets vertellen over je familie en waar je bent opgegroeid? Ingrid : Ik ben opgegroeid in Antwerpen, een belangrijke stad in Vlaanderen, België. Ik heb een oudere
Nadere informatieLou en Lena: NEE tegen geweld!
Mijn prentenboek Prentenboek voor leerlingen 1 e en 2 e leerjaar Lou en Lena: NEE tegen geweld! Mijn naam:... Mijn klas:... Mondiale Vorming - Plan België Hallo, ik ben Lou. En dit is mijn zus Lena. We
Nadere informatieDe Tweede Wereldoorlog herdacht. Een vergelijking tussen Nederland en Duitsland
De Tweede Wereldoorlog herdacht Een vergelijking tussen Nederland en Duitsland Nationale herdenking in Nederland Hebben we in Nederland de oorlog altijd zo herdacht? - een kleine herdenkingsgeschiedenis
Nadere informatieDe twee zaken waarover je in dit boek kunt lezen, zijn de meest vreemde zaken die Sherlock Holmes ooit heeft opgelost.
Sherlock Holmes was een beroemde Engelse privédetective. Hij heeft niet echt bestaan. Maar de schrijver Arthur Conan Doyle kon zo goed schrijven, dat veel mensen dachten dat hij wél echt bestond. Sherlock
Nadere informatieDe Bijbel open 2013 44 (09-11)
1 De Bijbel open 2013 44 (09-11) Als ouders zondigen, dan worden hun kinderen daarvoor gestraft. Is dat zo? Dat kan toch niet waar zijn. Toch lijkt dat wel zo te staan in Deut. 5:9 en Ex. 20:5. In deze
Nadere informatieHoofdstuk 3.0 Wat is een democratische rechtsstaat?
Scheiding der machten De rechters zijn gescheiden www.rechtvoorjou.nl Hoofdstuk 3.0 Wat is een democratische rechtsstaat? Maak de volgende oefeningen met behulp van de informatie op de website*. Naam Leerling:...Klas:...
Nadere informatieToespraak van Kamervoorzitter Gerdi Verbeet bij de opening van de tentoonstelling over het kindertransport vanuit Vught. Kamp Vught 5 juni 2011
Toespraak van Kamervoorzitter Gerdi Verbeet bij de opening van de tentoonstelling over het kindertransport vanuit Vught. Kamp Vught 5 juni 2011 Dames en heren, Bij de tentoonstelling die wij hier vandaag
Nadere informatieOm mee te beginnen: boekfragment en opdrachten
Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten Bron: http://ninabrackman.blogspot.nl/p/de-alchemist-paulo-coelho.html Dit is een deel van een blog over De Alchemist van Paulo Coelho door Nina Brackman.
Nadere informatieNaam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag.
Naam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag. Onze vragen: 1. Wanneer bent u met uw schrijfcarrière begonnen? 8 jaar geleden ben ik begonnen met het schrijven.
Nadere informatiePeriode: CBT examens 15 april t/m 30 april 2014
Periode: CBT examens 15 april t/m 30 april 2014 1. Doet u dit examen voor de eerste keer of gaat het om een herexamen? Eerste keer 279 70% Herexamen 104 26% Niet beantwoord 16 4% Totaal 399 2. Als de voorlopige
Nadere informatieWie ben ik in het koninkrijk? les 1 DISCIPLE MENTOR
Wie ben ik in het koninkrijk? les 1 DEEL 4 DISCIPLE MENTOR In Gen 1, 2 en 3 lezen we direct hoe God denkt over de mens. Hij laat zien wie we zijn, waar we voor gemaakt zijn en wat onze bestemming in het
Nadere informatieMaria, de moeder van Jezus
Maria, de moeder van Jezus Kerstoverdenking Rotary 2014 1. Maria in de kerkgeschiedenis 2. Maria in de Bijbel 3. Boodschap 1. Wees gegroet Wees gegroet Maria, vol van genade. De Heer is met u. Gij zijt
Nadere informatieWERKBLAD LOTTY VEFFER
WERKBLAD LOTTY VEFFER Zoek aanvullende informatie op internet: www.joodsmonument.nl en www.joodsekindereninkampvught.nl Bron 1. foto Lotty Lotty Veffer is geboren op 10 juli 1921. Deze foto komt uit 1940.
Nadere informatieVIEREN DOOR/VOOR JONGEREN
VIEREN DOOR/VOOR JONGEREN VOORBEDE Soms moeten gebeurtenissen en dingen met naam worden genoemd. Soms moet je de dingen meer openlaten, opdat iedereen zijn eigen ervaringen erin kan herkennen. De voorbede
Nadere informatieDaar mogen jullie niet naar kijken!
Daar mogen jullie niet naar kijken! Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Meike Jongejan Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Jan van Zijverden Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries Verzetsmuseum,
Nadere informatieHoe houden we de jongens binnenboord?
Verschenen op 10 juli 2009 in Haarlems Dagblad (onder de ietwat misleidende kop Jongens zijn slimmer dan meisjes ) Hoe houden we de jongens binnenboord? De achterstand van jongens in het onderwijs groeit.
Nadere informatieNieuwsbrief community 3/4
Nieuwsbrief community 3/4!" # "$% &'() * "" ) " " "+,- ". ". /0 "."1,- )!+23 +44 (* 5 6 Pagina 1 5 7 ' #8 '9 "" : 79 ; '9 ' )" ) & < # 04444% ) > ".8.'?. %." +44 (*!+@ 8 De allereerste keer
Nadere informatiehoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb
hoofdstuk 8 Kernovertuigingen Kernovertuigingen zijn vaste gedachten en ideeën die we over onszelf hebben. Ze helpen ons te voorspellen wat er gaat gebeuren en te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit.
Nadere informatieSchrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne>
Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 Inleiding Timo is een ander mens geworden door zijn grote vriend Tommy. Toch was het niet altijd zo geweest, Timo had Tommy gekregen voor
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info
Onderduiken Mijn spreekbeurt gaat over mensen die in de tweede wereldoorlog zijn ondergedoken. Mijn werkstuk heb ik gemaakt over Anne Frank. Anne Frank is in de tweede wereld oorlog ook ondergedoken. Vandaar
Nadere informatieOpdrachtenblad bij de tentoonstelling. Zie onder dit document.
Lesidee: Expositie Auswitz-Birkenau (8 t/m14 april Sweelinckplein,15 t/m 26 april MICT) Bezichtig banieren met tekst en beeldmateriaal van kamp Westerbork, Vught, het Apeldoornsche Bosch en de transporten
Nadere informatieWe hebben verleden week nog gewinkeld. Toen wisten we het nog niet. De kinderbijslag was binnen en ik mocht voor honderd euro kleren uitkiezen.
Woensdag Ik denk dat ik gek word! Dat moet wel, want ik heb net gehoord dat mijn moeder kanker heeft. Niet zomaar een kankertje dat met een chemo of bestraling overgaat. Nee. Het zit door haar hele lijf.
Nadere informatieJanusz Korczak. door Renée van Eeken
Janusz Korczak door Renée van Eeken Hoofdstukken 1. Inleiding 2. Wie was Janusz Korczak? 3. Zijn levensverhaal 4. Janusz Korzcak in deze tijd 5. Waarom ik hem gekozen heb 6. Nawoord 7. Bronvermelding 1
Nadere informatieDe leerkracht voorziet papier, enveloppes en eventueel materiaal om de enveloppes te versieren.
LESFICHE - Brief van de getuige Lesonderwerp De leerlingen schrijven een brief aan zichzelf om te openen op het moment dat ze hun rijbewijs behalen. Ze houden de brief zelf bij of geven hem aan hun ouders
Nadere informatieMijn mond zat vol aarde
Mijn mond zat vol aarde Serie: Verhalen kind in oorlog Tekst: Meike Jongejan Onderzoek: Mariska de Boer en Hans Groeneweg Redactie: Jan van Zijverden Vormgeving: Richard Bos 2015, Fries Verzetsmuseum,
Nadere informatietwee belangrijke maatregelen genomen die het democratische karakter de onverenigbaarheid van de kerk met het nationaalsocialisme werd
Door Max van den Berg Begin mei 1943 schreef Therese Mueller, verpleegster in een Duits militair hospitaal, een brief aan haar zoon Ernst, die als dienstplichtig soldaat van de Duitse weermacht aan het
Nadere informatieDe gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht
De gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht Lees : Mattheüs 18:21-35 Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was,heeft Hij gelijkenissen verteld
Nadere informatieKlein Kontakt. Jarigen in april - A -
- A - Klein Kontakt Hallo allemaal, vanaf de Brugslootweg komen deze keer de puzzels, verhalen en kleurplaten voor jullie. Margreet (de moeder van Jesse) heeft het estafettestokje aan mij doorgegeven en
Nadere informatieToespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, Viering Bevrijdingsdag, 5 mei 2013, Ter Apel, gemeente Vlagtwedde.
Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, Viering Bevrijdingsdag, 5 mei 2013, Ter Apel, gemeente Vlagtwedde. Dames en heren, Het is een mooie gewoonte om een boom te planten om een ingrijpende
Nadere informatieVan mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht
[Gepubliceerd in Erik Heijerman & Paul Wouters (red.) Praktische Filosofie. Utrecht: TELEAC/NOT, 1997, pp. 117-119.] Van mij Een gezicht is geen muur Jan Bransen, Universiteit Utrecht Wij hechten veel
Nadere informatieRelaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.
Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan
Nadere informatie